Εμφάνιση μηνυμάτων
1
Φιλολογικά μαθήματα / Εκπαιδευτικοί μύθοι στη διδασκαλία των κλασικών γλωσσών
« στις: Ιούνιος 06, 2012, 02:18:55 πμ »
Προεισαγωγικό σημείωμα
Δεν είμαι και ο πιο πιστός επισκέπτης της παρούσας συντροφιάς. Δεν είμαι και ο πιο πιστός χρήστης του διαδικτύου γενικότερα: δεν έχω λογαριασμό στο facebook, ούτε στο tweeter, δε συμμετέχω σε online gaming (τώρα που βγήκε το DIABLO III ισως κάνω πίσω σε αυτό
), δεν είμαι (πια) ο καθημερινός επισκέπτης και σχολιαστής σε διάφορα fora (αν και τυχαίνει να είμαι εγγεγραμμένος σε αρκετά). Όλοι εδώ μέσα με γνωρίζουν από ελάχιστα έως καθόλου, με εξαίρεση όλους όσοι ίσως με γνωρίζουν από την πραγματική ζωή (υπάρχουν μερικοί τέτοιοι). Θα ήθελα λοιπόν να επισημάνω εξάρχής μερικά πράγματα, να κάνω κάποιες νύξεις προεισαγωγικές.
Το παρακάτω κείμενο το συνέταξα μέσα στο φετινό Πάσχα, με σκοπό να το αναρτήσω στην κοινότητά μας αμέσως πριν την έναρξη των πανελληνίων... Δεν ξέρω αν γίνομαι πιστευτός, αλλά δυστυχώς λόγω φόρτου εργασίας τις μέρες εκείνες και λόγω άλλων προσωπικών θεμάτων ξέχασα τελείως την πρόθεσή μου... Δεν είμαι ικανοποιημένος παρά ελάχιστα από την ποιότητά του, αφού δεν είχα χρόνο για την τελική του επεξεργασία, και ίσως αυτός να είναι και ο υποσυνειδητος λόγος που "το ξέχασα" και δεν προχώρησα στη δημοσίευσή του.
Το παραθέτω λοιπόν αυτούσιο, παρότι αλήθεια λίγο όψιμα, και δυστυχώς αργά και πάλι, αφού ήδη έχει γίνει μεγάλη συζήτηση για τα θέματα της Φυσικής της Θετικής-Τεχνολογικής κατεύθυνσης (για τα οποία ως φιλόλογος δεν μπορώ να εκφέρω γνώμη φυσικά), και σαφώς μικρότερη για τα δικά μας μαθήματα.
Φυσικά δεν διεκδικώ στεφάνους ούτε επιδιώκω επευφημίες ή αποδοκιμασίες. Και φυσικά δεν διατηρώ για τον εαυτό μου την ιδέα της υπέρτατης αυθεντίας, του εξειδικευμένου κλασικιστή, λατινιστή ή αρχαιοελληνιστή, όπως συνηθίζεται να αποκαλούνται διάφοροι στο χώρο μας. Όσο κι αν αυτό εκ πρώτης όψεως φαίνεται αταίριαστο με το (αυτοσαρκαστικό, όπως είχα από πέρυσι επεξηγήσει...) nickname μου στο προφίλ μου ("Ο κύριος πολύξερος", "omnia sciens" λατινιστί...). Αντίθετα, τυχαίνει να διδάσκω (καλύτερα "έχω διδάξει") όλα τα αμιγώς φιλολογικά αντικείμενα, πλην της Ιστορίας: πρόκειται για αγκύλωση που μου προκλήθηκε την περίοδο που έδινα εγώ πανελλαδικές· έχω ορκιστεί ότι όσο περνά από το χέρι μου αυτό το μάθημα δεν θα το διδάξω· και μέχρι τώρα περνά από το χέρι μου -ευτυχώς για όλους! Σκοπός της ανάρτησης του κειμένου μου δεν είναι -και δεν ήταν εξαρχής της συγγραφής του ο σκοπός- να προκαλέσει, ούτε να δημιουργήσει αντιπαραθέσεις αρνητικού χαρακτήρα· σκοπός του είναι να προβληματίσει και να εγείρει σοβαρό διάλογο πάνω σε θέματα που καθημερινά κάποιοι ίσως αντιμετωπίζουμε στη διδασκαλία μας (είτε σε αίθουσες σχολείων, είτε σε φροντιστήρια, είτε σε παράδοση μαθημάτων κατ' οίκον).
Εκ προοιμίου αναφέρω ότι επειδή υπάρχει περιοριστικό όριο λέξεων στο φόρουμ για τις αναρτήσεις, θα μοιράσω το κείμενο μου σε όσες καταχωρίσεις απαιτηθεί.
Ευχαριστώ εκ των προτέρων όποιον έχει το κουράγιο να με διαβάσει, ή να συμμετάσχει στο διάλογο που προτίθεμαι να ανοίξω! Πάμε λοιπόν...
[Τμήμα 1ο]
Μερικοί αστικοί μύθοι διαδεδομένοι στη διδασκαλία των κλασικών γλωσσών στην Ελλάδα
Οι εξετάσεις πλησιάζουν… Διδάξαμε και ξαναδιδάξαμε, και ξαναδιδάξαμε… Κι αυτό βέβαια όχι μόνο εφέτος. Απορώ όμως: πόσοι από εμάς έχουν αναρωτηθεί πραγματικά τι διδάσκουμε; Και πόσοι από εμάς έχουν αναρωτηθεί πραγματικά τι μας ζητείται να διδάξουμε; Εννοώ προφανώς κατά πόσο έχουμε αναρωτηθεί αν όσα διδάσκουμε ανταποκρίνονται σε μια (ή έστω σε κάποια) επιστημονική αλήθεια… Κατά πόσο αναρωτηθήκαμε αν όσα γνωρίζουμε για το αντικείμενο προς διδασκαλία ξεπερνά κατά πολύ (τουλάχιστον αυτό) τα όσα πρόκειται να διδάξουμε; Αυτό το τελευταίο καλείται "εποπτεία της ύλης", και όσο εκτενέστερη είναι, τόσο πιο γνωστικά καταρτισμένος στο αντικείμενό του ο διδάσκων. Και πραγματικά το κυνήγι για την "εποπτεία της ύλης" είναι το κυνήγι της χίμαιρας: όσο περισσότερο νομίζεις ότι "έμαθες" ένα αντικείμενο, τόσο περισσότερο κατανοείς ότι υπάρχουν πολυάριθμα ακόμη πράγματα που αγνοείς, φαινόμενα που δεν έχεις ακόμη συναντήσει, σελίδες ή και βιβλία ολόκληρα που σε περιμένουν να τα διαβάσεις και να φωτιστείς... Αρκεί φυσικά να παραδεχτείς την άγνοιά σου, να τη δεχτείς ως υπόθεση εργασίας, προτού προβείς σε οποιαδήποτε διδακτική πρακτική. Πόσο λοιπόν είμαστε έτοιμοι να διδάξουμε ένα αντικείμενο, πέρα από την εντύπωση που εγωιστικά έχουμε για τον εαυτό μας εκ των προτέρων, του στιλ "τα ξέρω όλα, τα έχω όλα έτοιμα, διδάσκω Χ(Χ) χρόνια, είμαι ο καλύτερος" κλπ. κλπ);
Οι παρακάτω διατυπώσεις με τη μορφή αφορισμών είναι αντλημένες από τρεις βασικές πηγές: (α) σχολικά εγχειρίδια διδασκαλίας (λατινικά για το Λύκειο, Συντακτικά και Γραμματικές της λατινικής και της Αρχ. ελληνικής), (β) διάφορα «βοηθητικά», και (γ) διδασκαλικά «αποφθέγματα» μέσα σε σχολικές ή φροντιστηριακές αίθουσες (συμπεριλαμβανομένων των προτεινόμενων απαντήσεων διαφόρων θεμάτων στο διαδίκτυο ή αλλού). Για να δούμε τι θα βρούμε…
Ας αρχίσουμε με μερικούς γενικούς αφορισμούς για τα λατινικά:
1. Η αφαιρετική της προσωπικής αντωνυμίας είναι a me, a te, a se, a nobis, a vobis!
2. Η κτητικές αντωνυμίες δεν έχουν κλητική, παρά μόνο η meus -> mi, meus.
3. Η αντωνυμία sui, sibi, se είναι προσωπική!
4. Έχει μεγάλη σημασία, και ιδίως σε άσκηση συντακτικής αναγνώρισης, να χαρακτηρίζουμε ένα απαρέμφατο ως «τελικό» ή «ειδικό» (όπως και στα ελληνικά άλλωστε)!
5. Το τελικό απαρέμφατο είναι μόνο χρόνου ενεστώτα!
6. Η οριστική παρατατικού αντιπροσωπεύεται κανονικά από απαρέμφατο ενεστώτα στον πλάγιο λόγο!
7. Η οριστική συντ. μέλλοντα στον πλάγιο λόγο γίνεται απαρέμφατο μέλλοντα (ή υποτακτική μέλλοντα φυσικά, σε δευτερεύουσα πρόταση), αφού ο χρόνος αυτός δηλώνει κάτι μελλοντικό, άρα υστερόχρονο!
8. Χρονική ακολουθία Ι: η οριστική παρατατικού στον πλάγιο λόγο γίνεται κανονικά υποτακτική ενεστώτα ή παρατατικού, ανάλογα φυσικά με την εξάρτηση!
9. Χρονική ακολουθία ΙΙ: η υποτακτική ενεστώτα ή παρατατικού εκφράζει πάντα πράξη «σύγχρονη»!
10. Χρονική ακολουθία ΙΙΙ: όταν το ρήμα εξάρτησης -το κύριο ρήμα σε παρεμφατικό τύπο, και κατά κανόνα σε ανεξάρτητη πρόταση- είναι αρκτικός χρόνος, ο κανόνας απαιτεί να απαντούν μόνο υποτακτικές αρκτικού χρόνου (καλά, αυτό το εμπεδώσαμε καλά και με τις περσινές οδηγίες του υπουργείου)!
11. Όλες οι ευθείες ερωτήσεις στον πλάγιο λόγο γίνονται ανεξαιρέτως πλάγιες ερωτήσεις που εκφέρονται με υποτακτική!
12. Φυσικά, η μετοχή και το γερουνδιακό έχουν «υποκείμενο», ενώ το σουπίνο και το γερούνδιο όχι (ας αφήσουμε προς το παρόν το πικραμένο θέμα του δύσμοιρου απαρεμφάτου)!
13. Μπορούμε να αλλάξουμε το κύριο ρήμα μιας πρότασης από την οποία εξαρτάται πρόταση με cum historicum/narrativum, και από ιστορικό να το βάλουμε σε αρκτικό χρόνο, ώστε να ζητήσουμε από τους εξεταζόμενους μετατροπή της χρονικής ακολουθίας από παρελθοντική σε παροντική (από παρατατικό σε ενεστώτα, από υπερσυντέλικο σε παρακείμενο)!
14. Μπορούμε σε πρόταση με τον ιστορικό cum να ζητήσουμε να δηλωθεί το υστερόχρονο (με περίφραση –urus essem προφανώς)!
15. Οι τελικές (επιρρηματικές και αναφορικές), οι βουλητικές, οι συμπερασματικές (επιρρηματικές, ουσιαστικές και αναφορικές), οι ενδοιαστικές, οι προτάσεις που εισάγονται με μόρια όπως quominus, quin δεν έχουν «χρονική ακολουθία»!
16. Οι παραπάνω προτάσεις εκφράζουν (έστω κατά κανόνα) το «σύγχρονο»!
Και μερικές ειδικότερες παρατηρήσεις, σχετικές με την ύλη του σχολικού εγχειριδίου:
17. Στη φράση deletis legionibus, το deletis αναγνωρίζεται συντακτικά ως «αφαιρετική απόλυτη μετοχή» (και φυσικά «νόθη»), ενώ το legionibus ως «υποκείμενο της μετοχής»!
18. Η πρόταση ut salvi esse nequeamus είναι καταφατική!
19. Η πρόταση ut non solum ea fiant είναι αρνητική!
20. Η πρόταση quod in pomis est είναι αναφορική προσδιοριστική!
21. Η πρόταση quod Nasica tam aperte mentiebatur μπορεί να συμπτυχθεί σε μετοχή!
22. Το ρήμα deverto(r) έχει μετοχή παρακειμένου, αφού έχει σουπίνο!
23. Όλες ανεξαιρέτως οι προτάσεις του quin εκφράζουν πρόθεση!
24. Ο υποθετικός λόγος si… videbatur, praedicabat στον πλάγιο γίνεται si praedicet/praedicaret, eum praedicare!
25. Ο υποθ. λόγος quae iacerent, nisi lumen accederet, με αρκτική εξάρτηση στον πλάγιο λόγo θα κάνει υπόθεση nisi lumen accedat!
Να και μερικές κοινές επισημάνσεις, για ελληνικά και λατινικά:
26. Στην «ταυτοπροσωπία» η ίδια λέξη (αυτή που είναι γραμμένη-δηλωμένη μέσα στο κείμενο) είναι υποκείμενο και του ρήματος και του απαρεμφάτου!
27. Όταν μια πρόταση περιέχει μετοχή «συνημμένη», τότε στη συντακτική αναγνώριση της λέξης με την οποία συνάπτεται η μετοχή, πρέπει να αναφέρεται ότι η λέξη αυτή επιτελεί διττή λειτουργία (ή και τριπλή, αν πχ. υπάρχει και απαρέμφατο), πχ. «είναι αντικείμενο του ρήματος… και υποκείμενο της μετοχής… (και του απαρεμφάτου…)»!
28. Οι όροι «γενική απόλυτος» και «αφαιρετική απόλυτος-ablativus absolutus» αναφέρονται στη μετοχή της ομώνυμης δομής!
Και μερικά μόνο για την ελληνική:
29. Μια πρόταση κρίσεως, όπως «Σωκράτης διδάσκαλος οὐκ ἐστί», μπορεί να γίνει πλάγια ερώτηση στον πλάγιο λόγο, αρκεί να δώσουμε ως εξάρτηση μια φράση όπως «Ἐκεῖνος ἤρετο [εἰ Σ. διδάσκαλος οὐκ εἴη]»! Μπορεί να γίνει ακόμη και απαρέμφατο με μια φράση εξάρτησης όπως «Ἐκεῖνος κελεύει [Σωκράτη διδάσκαλον μὴ εἶναι]»!
30. Το χωρίο «οἶδα αὐτὸν ἀπιόντα» (επαναληπτική χρήση της αντωνυμίας) στον ευθύ λόγο αποδίδεται «αὐτός ἄπεισι/ἀπέρχεται»!
31. Το άναρθρο απαρέμφατο δεν έχει «πτώση»!
32. Οι ουσιαστικές προτάσεις (ειδικές, ερωτηματικές, ενδοιαστικές, αναφορικές) δεν έχουν «πτώση»!
33. Τα είδη της επιρρηματικής μετοχής είναι τα, και μόνο τα: χρονική, αιτιολογική, υποθετική, εναντιωματική-παραχωρητική, τροπική, τελική!
34. Η τελική μετοχή μόνο σε μέλλοντα απαντά και η τροπική μόνο σε ενεστώτα!
35. Οι χρονικές προτάσεις του «πρίν» δηλώνουν (και) το προτερόχρονο!
36. Οι επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις δεν μπορούν να έχουν «ονοματική» λειτουργία!
37. Γενικότερα, καμία «επιρρηματική» πρόταση δεν μπορεί να επιτελεί ονοματική λειτουργία, πχ. στη φράση «θαυμάζω ὅτι… θαυμάζω εἰ…» η πρόταση είναι επιρρηματικός προσδιορισμός αιτίας, και στη φράση «Λύσανδρος δὲ τούς τε φρουροὺς τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινά που ἄλλον ἴδοι Ἀθηναῖον, ἀπέπεμπεν εἰς τὰς Ἀθήνας» η πρόταση λειτουργεί ως προσδιορισμός της (προ)υπόθεσης, και σε περιπτώσεις όπως «τούτου ἕνεκα… ἵνα…» είναι επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού!
38. Η «κατηγορηματική» μετοχή στις δομές όπως «οἶδα ἀποδημεῖν οὐκ ἐξὸν» είναι «αιτιατική απόλυτος»!
39. Η επιθετική μετοχή δεν μπορεί να απαντά χωρίς άρθρο, παρά μόνο αν προσδιορίζει ένα (δηλωμένο, γραμμένο, εκπεφρασμένο) πτωτικό μέσα στην πρόταση!
40. Κάθε οριστική μπορεί στον πλάγιο λόγο να γίνεται ευκτική (του πλαγίου λόγου) μετά από ρήμα ιστορικού χρόνου, ανάλογα με τη βούληση του συγγραφέα-ομιλητή!
41. Σε άσκηση πλαγίου λόγου πρέπει υποχρεωτικά να μετατρέψουμε την οριστική ή την υποτακτική σε ευκτική, όταν το ρήμα εξάρτησης βρίσκεται σε παρελθοντικό χρόνο!
42. Και φυσικά το μη πραγματικό στον πλάγιο λόγο (μπορεί να) έχει υπόθεση με ευκτική αντί οριστικής!
43. Μια αιτιολογική ή ειδική πρόταση της μορφής «ὡς ἀδικοῦσι» εκφράζει υποκειμενικότητα λόγω του συνδέσμου, αλλά δηλώνει κάτι πραγματικό-αντικειμενικό λόγω της οριστικής (και αντίστροφα το «ὅτι αδικοῖεν (ἂν)» εκφράζει αντικειμενικότητα λόγω συνδέσμου, υποκειμενικότητα λόγω ευκτικής)!
44. Στο μετασχηματισμό υποθετικού λόγου πρέπει να ακολουθούμε συγκεκριμένους και αυστηρούς κανόνες (πχ, την οριστική αορίστου δεν είναι σωστό να την κάνουμε υποτακτική ενεστώτα στο προσδοκώμενο, και την οριστική ενεστώτα ποτέ οριστική αορίστου για το μη πραγματικό, αλλά μόνο παρατατικού κλπ. κλπ.)!
45. Στην ανάλυση τελικής μετοχής σε τελική πρόταση, μόνο υποτακτική ή ευκτική αορίστου στην πρόταση είναι σωστή. Όχι φυσικά ενεστώτα!
46. Δε γίνεται ένα ρήμα να μην έχει υποκείμενο (πχ. μεταμέλει, μέτεστι, ὕει…)!
47. Οι δεικτικές αντωνυμίες οὗτος, ἐκεῖνος, ὅδε είναι πάντα επιθετικοί προσδιορισμοί, αφού «δεν διακρίνουν μια παροδική ιδιότητα ενός ουσιαστικού από άλλη δική του, παρά αυτό το ίδιο το ουσιαστικό από άλλα ουσιαστικά που δεν έχουν αυτή την ιδιότητα»!
48. Ειδικά η οὗτος και η ὅδε είναι απαράδεκτο να υποστηρίζεται ότι λειτουργούν ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί, αφού εξάλλου έχουν μέσα τους… ΤΟ ΑΡΘΡΟ!!!
49. Με το ρήμα «δοκῶ» σε απρόσωπη σύνταξη η δοτική δεν είναι του κρίνοντος προσώπου! Μόνο με την προσωπική σύνταξη των ρημάτων αυτών δηλώνεται το κρίνον πρόσωπο σε δοτική!
50. Η γενική πληθυντικού του αττικόκλιτου «τὸ ἀνώγεων» είναι «τῶν ἀνώγεω», χωρίς δηλαδή τελικό –ν, όπως το έχει άλλωστε και η σχολική γραμματική!
[Συνεχίζεται στην επόμενη απάντηση...]
Δεν είμαι και ο πιο πιστός επισκέπτης της παρούσας συντροφιάς. Δεν είμαι και ο πιο πιστός χρήστης του διαδικτύου γενικότερα: δεν έχω λογαριασμό στο facebook, ούτε στο tweeter, δε συμμετέχω σε online gaming (τώρα που βγήκε το DIABLO III ισως κάνω πίσω σε αυτό
), δεν είμαι (πια) ο καθημερινός επισκέπτης και σχολιαστής σε διάφορα fora (αν και τυχαίνει να είμαι εγγεγραμμένος σε αρκετά). Όλοι εδώ μέσα με γνωρίζουν από ελάχιστα έως καθόλου, με εξαίρεση όλους όσοι ίσως με γνωρίζουν από την πραγματική ζωή (υπάρχουν μερικοί τέτοιοι). Θα ήθελα λοιπόν να επισημάνω εξάρχής μερικά πράγματα, να κάνω κάποιες νύξεις προεισαγωγικές.Το παρακάτω κείμενο το συνέταξα μέσα στο φετινό Πάσχα, με σκοπό να το αναρτήσω στην κοινότητά μας αμέσως πριν την έναρξη των πανελληνίων... Δεν ξέρω αν γίνομαι πιστευτός, αλλά δυστυχώς λόγω φόρτου εργασίας τις μέρες εκείνες και λόγω άλλων προσωπικών θεμάτων ξέχασα τελείως την πρόθεσή μου... Δεν είμαι ικανοποιημένος παρά ελάχιστα από την ποιότητά του, αφού δεν είχα χρόνο για την τελική του επεξεργασία, και ίσως αυτός να είναι και ο υποσυνειδητος λόγος που "το ξέχασα" και δεν προχώρησα στη δημοσίευσή του.
Το παραθέτω λοιπόν αυτούσιο, παρότι αλήθεια λίγο όψιμα, και δυστυχώς αργά και πάλι, αφού ήδη έχει γίνει μεγάλη συζήτηση για τα θέματα της Φυσικής της Θετικής-Τεχνολογικής κατεύθυνσης (για τα οποία ως φιλόλογος δεν μπορώ να εκφέρω γνώμη φυσικά), και σαφώς μικρότερη για τα δικά μας μαθήματα.
Φυσικά δεν διεκδικώ στεφάνους ούτε επιδιώκω επευφημίες ή αποδοκιμασίες. Και φυσικά δεν διατηρώ για τον εαυτό μου την ιδέα της υπέρτατης αυθεντίας, του εξειδικευμένου κλασικιστή, λατινιστή ή αρχαιοελληνιστή, όπως συνηθίζεται να αποκαλούνται διάφοροι στο χώρο μας. Όσο κι αν αυτό εκ πρώτης όψεως φαίνεται αταίριαστο με το (αυτοσαρκαστικό, όπως είχα από πέρυσι επεξηγήσει...) nickname μου στο προφίλ μου ("Ο κύριος πολύξερος", "omnia sciens" λατινιστί...). Αντίθετα, τυχαίνει να διδάσκω (καλύτερα "έχω διδάξει") όλα τα αμιγώς φιλολογικά αντικείμενα, πλην της Ιστορίας: πρόκειται για αγκύλωση που μου προκλήθηκε την περίοδο που έδινα εγώ πανελλαδικές· έχω ορκιστεί ότι όσο περνά από το χέρι μου αυτό το μάθημα δεν θα το διδάξω· και μέχρι τώρα περνά από το χέρι μου -ευτυχώς για όλους! Σκοπός της ανάρτησης του κειμένου μου δεν είναι -και δεν ήταν εξαρχής της συγγραφής του ο σκοπός- να προκαλέσει, ούτε να δημιουργήσει αντιπαραθέσεις αρνητικού χαρακτήρα· σκοπός του είναι να προβληματίσει και να εγείρει σοβαρό διάλογο πάνω σε θέματα που καθημερινά κάποιοι ίσως αντιμετωπίζουμε στη διδασκαλία μας (είτε σε αίθουσες σχολείων, είτε σε φροντιστήρια, είτε σε παράδοση μαθημάτων κατ' οίκον).
Εκ προοιμίου αναφέρω ότι επειδή υπάρχει περιοριστικό όριο λέξεων στο φόρουμ για τις αναρτήσεις, θα μοιράσω το κείμενο μου σε όσες καταχωρίσεις απαιτηθεί.
Ευχαριστώ εκ των προτέρων όποιον έχει το κουράγιο να με διαβάσει, ή να συμμετάσχει στο διάλογο που προτίθεμαι να ανοίξω! Πάμε λοιπόν...
[Τμήμα 1ο]
Μερικοί αστικοί μύθοι διαδεδομένοι στη διδασκαλία των κλασικών γλωσσών στην Ελλάδα
Οι εξετάσεις πλησιάζουν… Διδάξαμε και ξαναδιδάξαμε, και ξαναδιδάξαμε… Κι αυτό βέβαια όχι μόνο εφέτος. Απορώ όμως: πόσοι από εμάς έχουν αναρωτηθεί πραγματικά τι διδάσκουμε; Και πόσοι από εμάς έχουν αναρωτηθεί πραγματικά τι μας ζητείται να διδάξουμε; Εννοώ προφανώς κατά πόσο έχουμε αναρωτηθεί αν όσα διδάσκουμε ανταποκρίνονται σε μια (ή έστω σε κάποια) επιστημονική αλήθεια… Κατά πόσο αναρωτηθήκαμε αν όσα γνωρίζουμε για το αντικείμενο προς διδασκαλία ξεπερνά κατά πολύ (τουλάχιστον αυτό) τα όσα πρόκειται να διδάξουμε; Αυτό το τελευταίο καλείται "εποπτεία της ύλης", και όσο εκτενέστερη είναι, τόσο πιο γνωστικά καταρτισμένος στο αντικείμενό του ο διδάσκων. Και πραγματικά το κυνήγι για την "εποπτεία της ύλης" είναι το κυνήγι της χίμαιρας: όσο περισσότερο νομίζεις ότι "έμαθες" ένα αντικείμενο, τόσο περισσότερο κατανοείς ότι υπάρχουν πολυάριθμα ακόμη πράγματα που αγνοείς, φαινόμενα που δεν έχεις ακόμη συναντήσει, σελίδες ή και βιβλία ολόκληρα που σε περιμένουν να τα διαβάσεις και να φωτιστείς... Αρκεί φυσικά να παραδεχτείς την άγνοιά σου, να τη δεχτείς ως υπόθεση εργασίας, προτού προβείς σε οποιαδήποτε διδακτική πρακτική. Πόσο λοιπόν είμαστε έτοιμοι να διδάξουμε ένα αντικείμενο, πέρα από την εντύπωση που εγωιστικά έχουμε για τον εαυτό μας εκ των προτέρων, του στιλ "τα ξέρω όλα, τα έχω όλα έτοιμα, διδάσκω Χ(Χ) χρόνια, είμαι ο καλύτερος" κλπ. κλπ);
Οι παρακάτω διατυπώσεις με τη μορφή αφορισμών είναι αντλημένες από τρεις βασικές πηγές: (α) σχολικά εγχειρίδια διδασκαλίας (λατινικά για το Λύκειο, Συντακτικά και Γραμματικές της λατινικής και της Αρχ. ελληνικής), (β) διάφορα «βοηθητικά», και (γ) διδασκαλικά «αποφθέγματα» μέσα σε σχολικές ή φροντιστηριακές αίθουσες (συμπεριλαμβανομένων των προτεινόμενων απαντήσεων διαφόρων θεμάτων στο διαδίκτυο ή αλλού). Για να δούμε τι θα βρούμε…
Ας αρχίσουμε με μερικούς γενικούς αφορισμούς για τα λατινικά:
1. Η αφαιρετική της προσωπικής αντωνυμίας είναι a me, a te, a se, a nobis, a vobis!
2. Η κτητικές αντωνυμίες δεν έχουν κλητική, παρά μόνο η meus -> mi, meus.
3. Η αντωνυμία sui, sibi, se είναι προσωπική!
4. Έχει μεγάλη σημασία, και ιδίως σε άσκηση συντακτικής αναγνώρισης, να χαρακτηρίζουμε ένα απαρέμφατο ως «τελικό» ή «ειδικό» (όπως και στα ελληνικά άλλωστε)!
5. Το τελικό απαρέμφατο είναι μόνο χρόνου ενεστώτα!
6. Η οριστική παρατατικού αντιπροσωπεύεται κανονικά από απαρέμφατο ενεστώτα στον πλάγιο λόγο!
7. Η οριστική συντ. μέλλοντα στον πλάγιο λόγο γίνεται απαρέμφατο μέλλοντα (ή υποτακτική μέλλοντα φυσικά, σε δευτερεύουσα πρόταση), αφού ο χρόνος αυτός δηλώνει κάτι μελλοντικό, άρα υστερόχρονο!
8. Χρονική ακολουθία Ι: η οριστική παρατατικού στον πλάγιο λόγο γίνεται κανονικά υποτακτική ενεστώτα ή παρατατικού, ανάλογα φυσικά με την εξάρτηση!
9. Χρονική ακολουθία ΙΙ: η υποτακτική ενεστώτα ή παρατατικού εκφράζει πάντα πράξη «σύγχρονη»!
10. Χρονική ακολουθία ΙΙΙ: όταν το ρήμα εξάρτησης -το κύριο ρήμα σε παρεμφατικό τύπο, και κατά κανόνα σε ανεξάρτητη πρόταση- είναι αρκτικός χρόνος, ο κανόνας απαιτεί να απαντούν μόνο υποτακτικές αρκτικού χρόνου (καλά, αυτό το εμπεδώσαμε καλά και με τις περσινές οδηγίες του υπουργείου)!
11. Όλες οι ευθείες ερωτήσεις στον πλάγιο λόγο γίνονται ανεξαιρέτως πλάγιες ερωτήσεις που εκφέρονται με υποτακτική!
12. Φυσικά, η μετοχή και το γερουνδιακό έχουν «υποκείμενο», ενώ το σουπίνο και το γερούνδιο όχι (ας αφήσουμε προς το παρόν το πικραμένο θέμα του δύσμοιρου απαρεμφάτου)!
13. Μπορούμε να αλλάξουμε το κύριο ρήμα μιας πρότασης από την οποία εξαρτάται πρόταση με cum historicum/narrativum, και από ιστορικό να το βάλουμε σε αρκτικό χρόνο, ώστε να ζητήσουμε από τους εξεταζόμενους μετατροπή της χρονικής ακολουθίας από παρελθοντική σε παροντική (από παρατατικό σε ενεστώτα, από υπερσυντέλικο σε παρακείμενο)!
14. Μπορούμε σε πρόταση με τον ιστορικό cum να ζητήσουμε να δηλωθεί το υστερόχρονο (με περίφραση –urus essem προφανώς)!
15. Οι τελικές (επιρρηματικές και αναφορικές), οι βουλητικές, οι συμπερασματικές (επιρρηματικές, ουσιαστικές και αναφορικές), οι ενδοιαστικές, οι προτάσεις που εισάγονται με μόρια όπως quominus, quin δεν έχουν «χρονική ακολουθία»!
16. Οι παραπάνω προτάσεις εκφράζουν (έστω κατά κανόνα) το «σύγχρονο»!
Και μερικές ειδικότερες παρατηρήσεις, σχετικές με την ύλη του σχολικού εγχειριδίου:
17. Στη φράση deletis legionibus, το deletis αναγνωρίζεται συντακτικά ως «αφαιρετική απόλυτη μετοχή» (και φυσικά «νόθη»), ενώ το legionibus ως «υποκείμενο της μετοχής»!
18. Η πρόταση ut salvi esse nequeamus είναι καταφατική!
19. Η πρόταση ut non solum ea fiant είναι αρνητική!
20. Η πρόταση quod in pomis est είναι αναφορική προσδιοριστική!
21. Η πρόταση quod Nasica tam aperte mentiebatur μπορεί να συμπτυχθεί σε μετοχή!
22. Το ρήμα deverto(r) έχει μετοχή παρακειμένου, αφού έχει σουπίνο!
23. Όλες ανεξαιρέτως οι προτάσεις του quin εκφράζουν πρόθεση!
24. Ο υποθετικός λόγος si… videbatur, praedicabat στον πλάγιο γίνεται si praedicet/praedicaret, eum praedicare!
25. Ο υποθ. λόγος quae iacerent, nisi lumen accederet, με αρκτική εξάρτηση στον πλάγιο λόγo θα κάνει υπόθεση nisi lumen accedat!
Να και μερικές κοινές επισημάνσεις, για ελληνικά και λατινικά:
26. Στην «ταυτοπροσωπία» η ίδια λέξη (αυτή που είναι γραμμένη-δηλωμένη μέσα στο κείμενο) είναι υποκείμενο και του ρήματος και του απαρεμφάτου!
27. Όταν μια πρόταση περιέχει μετοχή «συνημμένη», τότε στη συντακτική αναγνώριση της λέξης με την οποία συνάπτεται η μετοχή, πρέπει να αναφέρεται ότι η λέξη αυτή επιτελεί διττή λειτουργία (ή και τριπλή, αν πχ. υπάρχει και απαρέμφατο), πχ. «είναι αντικείμενο του ρήματος… και υποκείμενο της μετοχής… (και του απαρεμφάτου…)»!
28. Οι όροι «γενική απόλυτος» και «αφαιρετική απόλυτος-ablativus absolutus» αναφέρονται στη μετοχή της ομώνυμης δομής!
Και μερικά μόνο για την ελληνική:
29. Μια πρόταση κρίσεως, όπως «Σωκράτης διδάσκαλος οὐκ ἐστί», μπορεί να γίνει πλάγια ερώτηση στον πλάγιο λόγο, αρκεί να δώσουμε ως εξάρτηση μια φράση όπως «Ἐκεῖνος ἤρετο [εἰ Σ. διδάσκαλος οὐκ εἴη]»! Μπορεί να γίνει ακόμη και απαρέμφατο με μια φράση εξάρτησης όπως «Ἐκεῖνος κελεύει [Σωκράτη διδάσκαλον μὴ εἶναι]»!
30. Το χωρίο «οἶδα αὐτὸν ἀπιόντα» (επαναληπτική χρήση της αντωνυμίας) στον ευθύ λόγο αποδίδεται «αὐτός ἄπεισι/ἀπέρχεται»!
31. Το άναρθρο απαρέμφατο δεν έχει «πτώση»!
32. Οι ουσιαστικές προτάσεις (ειδικές, ερωτηματικές, ενδοιαστικές, αναφορικές) δεν έχουν «πτώση»!
33. Τα είδη της επιρρηματικής μετοχής είναι τα, και μόνο τα: χρονική, αιτιολογική, υποθετική, εναντιωματική-παραχωρητική, τροπική, τελική!
34. Η τελική μετοχή μόνο σε μέλλοντα απαντά και η τροπική μόνο σε ενεστώτα!
35. Οι χρονικές προτάσεις του «πρίν» δηλώνουν (και) το προτερόχρονο!
36. Οι επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις δεν μπορούν να έχουν «ονοματική» λειτουργία!
37. Γενικότερα, καμία «επιρρηματική» πρόταση δεν μπορεί να επιτελεί ονοματική λειτουργία, πχ. στη φράση «θαυμάζω ὅτι… θαυμάζω εἰ…» η πρόταση είναι επιρρηματικός προσδιορισμός αιτίας, και στη φράση «Λύσανδρος δὲ τούς τε φρουροὺς τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινά που ἄλλον ἴδοι Ἀθηναῖον, ἀπέπεμπεν εἰς τὰς Ἀθήνας» η πρόταση λειτουργεί ως προσδιορισμός της (προ)υπόθεσης, και σε περιπτώσεις όπως «τούτου ἕνεκα… ἵνα…» είναι επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού!
38. Η «κατηγορηματική» μετοχή στις δομές όπως «οἶδα ἀποδημεῖν οὐκ ἐξὸν» είναι «αιτιατική απόλυτος»!
39. Η επιθετική μετοχή δεν μπορεί να απαντά χωρίς άρθρο, παρά μόνο αν προσδιορίζει ένα (δηλωμένο, γραμμένο, εκπεφρασμένο) πτωτικό μέσα στην πρόταση!
40. Κάθε οριστική μπορεί στον πλάγιο λόγο να γίνεται ευκτική (του πλαγίου λόγου) μετά από ρήμα ιστορικού χρόνου, ανάλογα με τη βούληση του συγγραφέα-ομιλητή!
41. Σε άσκηση πλαγίου λόγου πρέπει υποχρεωτικά να μετατρέψουμε την οριστική ή την υποτακτική σε ευκτική, όταν το ρήμα εξάρτησης βρίσκεται σε παρελθοντικό χρόνο!
42. Και φυσικά το μη πραγματικό στον πλάγιο λόγο (μπορεί να) έχει υπόθεση με ευκτική αντί οριστικής!
43. Μια αιτιολογική ή ειδική πρόταση της μορφής «ὡς ἀδικοῦσι» εκφράζει υποκειμενικότητα λόγω του συνδέσμου, αλλά δηλώνει κάτι πραγματικό-αντικειμενικό λόγω της οριστικής (και αντίστροφα το «ὅτι αδικοῖεν (ἂν)» εκφράζει αντικειμενικότητα λόγω συνδέσμου, υποκειμενικότητα λόγω ευκτικής)!
44. Στο μετασχηματισμό υποθετικού λόγου πρέπει να ακολουθούμε συγκεκριμένους και αυστηρούς κανόνες (πχ, την οριστική αορίστου δεν είναι σωστό να την κάνουμε υποτακτική ενεστώτα στο προσδοκώμενο, και την οριστική ενεστώτα ποτέ οριστική αορίστου για το μη πραγματικό, αλλά μόνο παρατατικού κλπ. κλπ.)!
45. Στην ανάλυση τελικής μετοχής σε τελική πρόταση, μόνο υποτακτική ή ευκτική αορίστου στην πρόταση είναι σωστή. Όχι φυσικά ενεστώτα!
46. Δε γίνεται ένα ρήμα να μην έχει υποκείμενο (πχ. μεταμέλει, μέτεστι, ὕει…)!
47. Οι δεικτικές αντωνυμίες οὗτος, ἐκεῖνος, ὅδε είναι πάντα επιθετικοί προσδιορισμοί, αφού «δεν διακρίνουν μια παροδική ιδιότητα ενός ουσιαστικού από άλλη δική του, παρά αυτό το ίδιο το ουσιαστικό από άλλα ουσιαστικά που δεν έχουν αυτή την ιδιότητα»!
48. Ειδικά η οὗτος και η ὅδε είναι απαράδεκτο να υποστηρίζεται ότι λειτουργούν ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί, αφού εξάλλου έχουν μέσα τους… ΤΟ ΑΡΘΡΟ!!!
49. Με το ρήμα «δοκῶ» σε απρόσωπη σύνταξη η δοτική δεν είναι του κρίνοντος προσώπου! Μόνο με την προσωπική σύνταξη των ρημάτων αυτών δηλώνεται το κρίνον πρόσωπο σε δοτική!
50. Η γενική πληθυντικού του αττικόκλιτου «τὸ ἀνώγεων» είναι «τῶν ἀνώγεω», χωρίς δηλαδή τελικό –ν, όπως το έχει άλλωστε και η σχολική γραμματική!
[Συνεχίζεται στην επόμενη απάντηση...]
Σύνολο μελών: 32291