Μουσικά αφιερώματα

[apri]

Γιάντες





«Αντίκρυ του, μέσα στα μαύρα της μαλλιά,
τα μάτια της έλαμπαν σαν δυο πυρκαγιές μες στη νύχτα.»


Μενέλαος Λουντέμης «Ένα παιδί μετράει τα άστρα» (1956)



http://www.youtube.com/watch?v=4g_5ih1SXOA


Νικόλαος Γύζης «Γιάντες» (1878), Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα



Τα παλιά τα χρόνια υπήρχε ένα παιδικό παιχνίδι που ονομαζόταν «Γιάντες»(<τουρκ. yadetmek =θυμίζω).
Ξεκινούσε, όταν οι αντίπαλοι χώριζαν το διχαλωτό κόκαλο του στέρνου της κότας.
Από τη στιγμή εκείνη και επί τρεις φορές
δεν έπρεπε να δεχθεί κανείς αντικείμενο από το χέρι του άλλου.
Έπρεπε να το πάρει έγκαιρα χαμπάρι και να πει «το ξέρω».
Αν ξεχνιόταν και ο άλλος προλάβαινε να του φωνάξει «γιάντες», υπενθυμίζοντας έτσι τη συμφωνία τους,
έχανε και έπρεπε να «πληρώσει» το τίμημα που είχε προσυμφωνηθεί.
Οι παίκτες μάθαιναν έτσι την αξία της πνευματικής εγρήγορσης.
Διδάσκονταν πως νικητής είναι αυτός που θυμάται τόσο καλά τις συμφωνίες,
ώστε προσέχει και προλαμβάνει την παραμικρή "εχθρική" κίνηση του αντιπάλου.
Με άλλα λόγια, μεγάλωναν με την ιδέα ότι νικητής της ζωής είναι
αυτός που δεν εφησυχάζει για κανέναν λόγο,
αυτός που έχει ιδία αντίληψη του τι συμβαίνει γύρω του και αντιδρά την κρίσιμη στιγμή.


Ωστόσο, τα χρόνια πέρασαν και μαζί μ’ αυτά ξεχάστηκαν σιγά-σιγά παιχνίδια σαν το γιάντες,
μαζί με τα διδάγματά τους για την αξία της γνώσης και της πνευματικής εγρήγορσης.
Βλέπετε, η κοινωνία εξελισσόταν σε μια τεράστια «Μονόπολη»,
όπου τα πάντα πωλούνταν και αγοράζονταν
και κερδισμένος θεωρούνταν όποιος προλάβαινε να αγοράσει τα περισσότερα,
σε αντίθεση με τους άτυχους αντιπάλους του, που αφήνονταν να καταστραφούν...
Η απληστία, η φιλοχρηματία, η οικονομική ισχύς με κάθε μέσο ήταν αυτά που είχαν αξία
και έδιναν την αλαζονική αίσθηση της απόλυτης κυριαρχίας και αυτάρκειας.


Κι όμως, αυτό το νεαρό κορίτσι του πίνακα με τα κατάμαυρα μαλλιά
συνεχίζει ακόμα να μας κοιτά μελαγχολικά από το μακρινό 1878
και να μας θυμίζει το πάθημά της.
Η πίκρα της είναι ζωγραφισμένη μέσα σε μάτια υγρά,
που δεν τολμούν να κλάψουν,
αφού ήξεραν τη θεμελιώδη αρχή του παιχνιδιού, αλλά την παρέβλεψαν…
Ήξεραν δηλ. πως όταν κάποιος εφησυχάζει και αδιαφορεί
για ό,τι γίνεται μπροστά στα μάτια του
με την ψευδαίσθηση ότι ο ίδιος δεν υπάρχει περίπτωση να χάσει ποτέ την ευτυχία του,
μοιραία έρχεται η στιγμή που ακούει κάποιον να του φωνάζει κατάμουτρα
«ΓΙΑΝΤΕΣ!» .
Και τότε είναι αργά για δάκρυα…

[PDE ads]

[apri]

Άξια εστί



«Της αγάπης αίματα με πορφύρωσαν
και χαρές ανείδωτες με σκιάσανε
οξειδώθηκα μες στη νοτιά των ανθρώπων
μακρινή μητέρα, ρόδο μου αμάραντο»


Οδυσσέας Ελύτης «Άξιον Εστί» (1964)



http://www.youtube.com/watch?v=hv8pj10MGi0



 

«Η πατρίδα είναι μία.
Ο καθένας στον τομέα του ας έρθει και ας κάνει κάτι,
όπως αυτός το νομίζει καλύτερα.
Όμως ο πνευματικός άνθρωπος βλέπει το σύνολο.
Θέλω να πιστεύω πως ίσως κι ο ξενιτεμένος, το ίδιο.

Για εμάς η Ελλάδα είναι αυτές οι στεριές οι καμένες στον ήλιο
κι αυτά τα γαλάζια πέλαγα με τους αφρούς των κυμάτων.
Είναι οι μελαχρινές ή καστανόξανθες κοπέλες,
είναι τ’ άσπρα σπιτάκια τ’ ασβεστωμένα και τα ταβερνάκια
και τα τραγούδια τις νύχτες με το φεγγάρι πλάι στην ακροθαλασσιά
ή κάτω από κάποιο πλατάνι.
Είναι οι πατεράδες μας κι οι παππούδες μας με το τουφέκι στο χέρι,
αυτοί που λευτερώσανε την πατρίδα μας
και πιο πίσω, πιο παλιά,
όλοι μας οι πρόγονοι που κι αυτοί ένα μονάχα είχανε στο νου τους -όπως κι εμείς σήμερα:
τον αγώνα για τη λευτεριά.

Είπε ένας Γάλλος ποιητής, ο Ρεμπώ, πως η πράξη για τον ποιητή είναι ο λόγος του.
Κι είχε δίκιο.
Αυτό έκανε ο Σολωμός,
που για να γράψει το αθάνατο ποίημα του “‘Ελεύθεροι Πολιορκημένοι”,
έσωσε και παράδωσε στη φυλετική μας μνήμη το Μεσολόγγι και τους αγώνες του.
Αυτό έκαναν ο Παλαμάς, ο Σικελιανός, ο Σεφέρης.

Στα φτωχά μου μέτρα το ίδιο πάσχισα να κάνω κι εγώ.
Πάσχισα να κλείσω μέσα στην ψυχή μου, την ψυχή όλου του ελληνικού λαού.
Να δω πόσο μοιάζανε όλοι οι αγώνες του, από την αρχαία εποχή ίσαμε σήμερα,
για το δίκιo και για τη λευτεριά.
Κι αυτό θα κάνω όσα χρόνια μου δώσει ο Θεός να ζήσω.

Αυτή είναι η πράξη μου.
Και το γεγονός ότι έφτασαν να την αναγνωρίσουν οι ξένοι, είναι μια νίκη.
Όχι δική μου νίκη. Δική σας.
Γι’ αυτό σας ευχαριστώ.

...μην ξεχνάτε την πατρίδα μας, και προ παντός, τη γλώσσα μας.
Πρέπει να 'σαστε περήφανοι, να' μαστε όλοι περήφανοι, εμείς και τα παιδιά μας για τη γλώσσα μας.
Είμαστε οι μόνοι σ' ολόκληρη την Ευρώπη
που έχουμε το προνόμιο να λέμε τον ουρανό "ουρανό" και τη θάλασσα "θάλασσα"
όπως την έλεγαν ο Όμηρος και ο Πλάτωνας πριν δυόμισι χιλιάδες χρόνια.
Δεν είναι λίγο αυτό.
Η γλώσσα δεν είναι μόνον ένα μέσον επικοινωνίας.
Κουβαλάει την ψυχή του λαού μας κι όλη του την ιστορία και όλη του την ευγένεια...



Αποσπάσματα από την ομιλία του Οδυσσέα Ελύτη
προς τους Έλληνες μετανάστες της Σουηδίας (1979)
(http://www.istorikathemata.com/2012/03/blog-post_27.html )




ΥΓ. Το Δεκέμβριο του 1979 ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης βρέθηκε στη Στοκχόλμη
για την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Για τους Έλληνες μετανάστες της Σουηδίας (κυρίως εργάτες και καθαριστές) ήταν ένα μεγάλο γεγονός.
Ένοιωθαν υπερηφάνεια, που ένας συμπατριώτης τους τιμήθηκε με το μεγαλύτερο βραβείο του κόσμου.
Έβγαιναν στη σουηδική τηλεόραση και έλεγαν:
«Εμείς έχουμε ιστορία.  Μη μας βλέπετε μόνο σαν σκουπιδιάρηδες".
Και απαγγέλλανε στίχους από τον «Άξιον εστί»…

[apri]

Αρχή του παραμυθιού.
Καλό βράδυ στην αφεντιά σας.




Ο ευτυχισμένος πρίγκιπας





Μια φορά κι έναν καιρό πριν από πολλά χρόνια
ζούσε ένας πρίγκιπας που δεν γνώριζε τι θα πει δυστυχία,
καθώς όλη τη του ζωή την είχε περάσει κλεισμένος στο Παλάτι Sans Souci (=δίχως έγνοια).

Και όμως, ό,τι δεν έμαθε ως άνθρωπος εν ζωή,
το έμαθε μετά θάνατον ως έργο τέχνης,
ως ένα πανέμορφο άγαλμα στολισμένο με πολύτιμους λίθους
που ήταν, όμως, καταδικασμένο να βλέπει τη φτώχεια καθηλωμένο,
χωρίς να μπορεί να κάνει τίποτα.

Τα πάντα έμελλαν να αλλάξουν μια μοιραία νύχτα,
που βρέθηκε στα πόδια του το πλάσμα
που μπορούσε πετώντας να αλλάξει τον κόσμο για χάρη του.
Ήταν ένα ταπεινό χελιδονάκι που είχε ξεμείνει στην πόλη, αντί να μεταναστεύσει νότια,
εξαιτίας ενός εφήμερου έρωτα...


Από εκείνο το βράδυ και οι δυο μαζί
θα βάδιζαν έναν δρόμο υπαγορευμένο από την καρδιά, αλλά δίχως επιστροφή,
έναν δρόμο που δεν εκτιμάται ποτέ από όσους προσέχουν μόνο την επιφανειακή ομορφιά,
αλλά πάντα, μα πάντα κάνει τον κόσμο ομορφότερο και καλύτερο…


http://www.youtube.com/watch?v=NejRc1FjL6E



Peadar Lamb “Happy Prince” (1995), The American College, Dublin
Λεπτομέρεια από το αναμνηστικό παράθυρο που κατασκευάστηκε κατόπιν παραγγελίας της Oscar Wilde Society
για το πατρικό σπίτι του Oscar Wilde, όπου σήμερα στεγάζεται το Αμερικάνικο Κολέγιο.  




«Αγαπητό μου Χελιδονάκι», είπε ο Πρίγκιπας, «μου λες εκπληκτικά πράγματα,
αλλά περισσότερο από οτιδήποτε,
πιο εκπληκτική είναι η δυστυχία των ανδρών και των γυναικών.
Δεν υπάρχει τίποτα τόσο σημαντικό όσο η δυστυχία.
Πέταξε πάνω από την πόλη μου, μικρό μου Χελιδόνι, και πες μου τι βλέπεις».

Έτσι το Χελιδόνι πέταξε πάνω από τη μεγάλη πόλη
και είδε τους πλούσιους να είναι χαρούμενοι στα όμορφα σπίτια τους,
ενώ οι ζητιάνοι κάθονταν στις πόρτες.
Πέταξε σε σκοτεινά δρομάκια
και είδε τα λευκά πρόσωπα πεινασμένων παιδιών να κοιτούν τους μαύρους δρόμους.
Κάτω από μια γέφυρα δύο μικρά αγόρια ήταν αγκαλιά, για να κρατηθούν ζεστά.
«Πόσο πεινασμένοι είμαστε!» είπαν.
«Δεν επιτρέπεται να βρίσκεστε εδώ», φώναξε ο φρουρός, και βγήκαν στη βροχή.
Στη συνέχεια πέταξε πίσω και είπε στον Πρίγκιπα όσα είχε δει.

«Είμαι καλυμμένος με χρυσάφι», είπε ο Πρίγκιπας,
«πρέπει να το βγάλεις φύλλο-φύλλο και να το δώσεις στους ανθρώπους
-πάντα πίστευαν ότι ο χρυσός μπορεί να τους κάνει ευτυχισμένους».
Φύλλο-φύλλο, το Χελιδόνι πήρε το χρυσάφι μακριά,
μέχρι που ο Πρίγκιπας φαινόταν θαμπός και γκρίζος.
Φύλλο-φύλλο, πήγαινε το χρυσό στους φτωχούς
και τα πρόσωπα των παιδιών κοκκίνισαν και γέλασαν και έπαιξαν παιχνίδια στο δρόμο.
«Έχουμε ψωμί τώρα!» φώναζαν.

Στη συνέχεια, το χιόνι ήρθε, και μετά το χιόνι ήρθε ο παγετός.
Οι δρόμοι φαινόταν σαν να ήταν από ασήμι, τόσο λαμπεροί και γυαλιστεροί.
Το καημένο το Χελιδόνι κρύωνε όλο και πιο πολύ,
αλλά δεν θα άφηνε τον Πρίγκιπα, που τον αγαπούσε πάρα πολύ.
Μάζευε ψίχουλα έξω από την πόρτα του φούρναρη, όταν εκείνος δεν κοιτούσε
και προσπαθούσε να κρατηθεί ζεστό με το χτύπημα των φτερών του.
Αλλά τελικά ήξερε ότι επρόκειτο να πεθάνει.

Είχε μόνο δύναμη για να πετάξει μέχρι τον ώμο του Πρίγκιπα για μια ακόμη φορά.
«Αντίο, αγαπητέ Πρίγκιπα!» μουρμούρισε, «θα μου επιτρέψεις να φιλήσω το χέρι σου;»
«Χαίρομαι που θα πας στην Αίγυπτο επιτέλους, μικρό μου Χελιδόνι», δήλωσε ο Πρίγκιπας,
«έχεις μείνει πολύ καιρό εδώ.
Μα πρέπει να με φιλήσεις στα χείλη, γιατί σ’ αγαπώ».

«Δεν θα πάω στην Αίγυπτο», είπε το Χελιδόνι.
«Πάω στον οίκο του Θανάτου.
Ο θάνατος είναι ο αδελφός του Ύπνου, έτσι δεν είναι;»
Και φίλησε τον Ευτυχισμένο Πρίγκιπα στα χείλη και έπεσε νεκρό στα πόδια του.

Εκείνη τη στιγμή μια περίεργη ρωγμή ακούστηκε μέσα στο άγαλμα,
σαν κάτι να είχε σπάσει.
Ήταν η μαύρη, μολυβένια καρδιά που είχε σπάσει στα δύο.
Σίγουρα ήταν ένας φοβερά σκληρός παγετός.

Νωρίς το επόμενο πρωί ο Δήμαρχος περπατούσε στην πλατεία
και βλέποντας το άγαλμα, είπε στους δημοτικούς συμβούλους:
«Πόσο άθλιος φαίνεται ο Ευτυχισμένος Πρίγκιπας!».
«Πόσο άθλιος πραγματικά!» φώναξε ο σύμβουλος, ο οποίος πάντα συμφωνούσε με τον Δήμαρχο.

«Το ρουμπίνι έχει βγει από το σπαθί του, τα μάτια του έχουν φύγει,
και δεν έχει χρυσό πια», είπε ο Δήμαρχος,
«στην πραγματικότητα, είναι λίγο καλύτερος από ένα ζητιάνο!».
«Λίγο καλύτερος από ένα ζητιάνο», είπαν οι δημοτικοί σύμβουλοι.

«Και υπάρχει ένα νεκρό πουλί στα πόδια του!» συνέχισε ο Δήμαρχος.
«Πρέπει να εκδοθεί μια διακήρυξη ότι τα πουλιά δεν επιτρέπεται να πεθαίνουν εδώ».
Και η γραμματέας σημείωσε την πρόταση.

Έτσι γκρέμισαν το άγαλμα του Πρίγκιπα…»


Απόσπασμα από το ομώνυμο παραμύθι του Oscar Wilde
που περιλαμβάνεται στη συλλογή «The Happy Prince and Other Tales» (1888).






YΓ1. Το παραμύθι «Ευτυχισμένος Πρίγκιπας» γράφτηκε από τον Ιρλανδό συγγραφέα Oscar Wilde
στα τέλη του 19ου αιώνα,
μια περίοδο κατά την οποία η Ιρλανδία σημαδεύτηκε από ακραία φτώχεια, πείνα, μετανάστευση
αλλά και οξύτατες κοινωνικές αναταραχές
λόγω της προσπάθειας ανεξαρτητοποίησης των Ιρλανδών από τους Βρετανούς
και αναδιανομής της ιρλανδικής γης, την οποία κατείχαν σε μεγάλο ποσοστό απόντες Βρετανοί ιδιοκτήτες,
νοικιάζοντάς τη στους ντόπιους έναντι υψηλότατων –και πλέον δυσβάστακτων- ενοικίων...

Την ίδια εποχή στην Αμερική οι εργάτες συγκρούονταν με την αστυνομία
διεκδικώντας και πετυχαίνοντας τελικά την οκτάωρη εργασία.





ΥΓ2. Μπορείτε να διαβάσετε όλο το παραμύθι ( http://antikleidi.com/2012/11/28/happy-prince/ )
ή ακόμα καλύτερα να το ακούσετε να το διαβάζει για σας ο Δημήτρης Χορν,
όπως το ηχογράφησε το 1977 για τη ραδιοφωνική εκπομπή του Νίκου Πιλάβιου "Κάθε Σάββατο και κάτι άλλο»:
http://www.youtube.com/watch?v=668X4ZKmgo4

[apri]

Γράμμα στὸν ἄνθρωπο τῆς πατρίδας μου




«...Μὴν μὲ μαρτυρήσεις!
Καὶ προπαντὸς νὰ μὴν τοῦ πεῖς πὼς μ᾿ ἐγκατέλειψεν ἡ ἐλπίδα!
Καθὼς κοιτᾷς τὸν Ταΰγετο,
σημείωσε τὰ φαράγγια ποὺ πέρασα.
Καὶ τὶς κορφὲς ποὺ πάτησα.
Καὶ τὰ ἄστρα ποὺ εἶδα.

Πες τους ἀπὸ μένα, πες τους ἀπὸ τὰ δακρυά μου,
ὅτι ἐπιμένω ἀκόμη πὼς ὁ κόσμος
εἶναι ὄμορφος!»

Νικηφόρος Βρεττάκος



http://www.youtube.com/watch?v=ccSerkyZt4U&NR=1&feature=endscreen



«Ρώτησαν τον Αριστοτέλη: "Τι είναι ελπίδα;"
Κι αυτός απάντησε: "Το όνειρο ενός ξυπνητού ανθρώπου."»

Διογένης Λαέρτιος (3ος αιώνας μ.Χ)

[PDE ads]

[apri]

Ἐγώ εἰμί ἡ ἄμπελος





«Εἰμὶ δ' ἐγὼ Διόνυσος ἐρίβρομος,
ὃν τέκε μήτηρ Καδμηὶς Σεμέλη
Διὸς ἐν φιλότητι μιγεῖσα»

(=Εγώ είμαι ο Διόνυσος ο βαρύβροντος,
παιδί της κόρης του Κάδμου Σεμέλης που έσμιξε με το Δία)


Ομηρικός ύμνος «Εις Διόνυσον» (στιχ. 56-57)





Κάπως έτσι συστήθηκε στους ανθρώπους, ο Διόνυσος, αυτός ο μυστηριώδης θεός,
που έφτασε στον ελληνικό χώρο από την Ανατολή μέσω της Θράκης,
κρατώντας στα χέρια τον άγονο κισσό και το γόνιμο αμπέλι,
αυτήν «την παυσίλυπο άμπελο», όπως την αποκαλούσε ο Ευριπίδης (Βάκχες, 773-5),
χωρίς την οποία «δεν θα υπήρχε ούτε έρωτας ούτε καμία άλλη χαρά στους θνητούς».
Και οι άνθρωποι τον αγάπησαν πολύ και τον αποκάλεσαν με πολλά ονόματα…

http://www.youtube.com/watch?v=VS8P6TSGbiA


Caravaggio «Βάκχος» (1595), Galleria degli Uffizi, Φλωρεντία
Ο Διόνυσος, όπως τον φαντάστηκε τον 16ο αιώνα ο Ιταλός ζωγράφος Caravaggio,
που έζησε τη ζωή του ως ένας άλλος Βάκχος.
(βλ. παλιότερο αφιέρωμα για το ζωγράφο: http://www.pde.gr/index.php?topic=27420.112  )

Έτσι, έμαθαν πως ο Διόνυσος κάθε χρόνο κατέβαινε στον Κάτω Κόσμο
μέσα από την άγονη και σκοτεινή θάλασσα,
την κατά τον Όμηρο «ατρύγετο» (=ατρύγητη) και «οίνωπα» (=κρασόχρωμη) θάλασσα,
για να ανέβει ξανά την κατάλληλη εποχή
από το σκοτεινό κόσμο του θανάτου στο φωτεινό κόσμο της ζωής
ως εγγυητής του κύκλου της ζωής της φύσης.

Προς τιμήν του οργάνωναν πάνδημες εκδηλώσεις
όπου το μεθυστικό κρασί, ο ξέφρενος χορός, το παιχνίδι και η αμφίεση
οδηγούσαν προσωρινά στη λυτρωτική απώλεια της συνείδησής τους
και στην έκσταση (<εκ-ίστημι=στέκομαι μακριά) της ψυχής τους,
σε άλλους παράδοξους κόσμους,
όπου τα αμαρτήματά τους εκτίθεντο ανώδυνα με αμοιβαία πειράγματα,
οι κοινωνικές συμβάσεις και η καθεστηκυία τάξη αναστέλλονταν
και τα πάντα φάνταζαν δυνατά.

Και κάπως έτσι κύλησαν τα χρόνια
και η διονυσιακή σωτήρια μανία ρίζωσε στις καρδιές των ανθρώπων,
διασώθηκε στο καρναβάλι, στο θέατρο
και στους τελετουργικούς εκστατικούς χορούς της Μεσογείου
(βλ. ταραντέλα, ζεϊμπέκικο, χορό περιστρεφόμενων Δερβίσιδων).




Κι όμως, αν ο Διόνυσος πρότεινε
την εφήμερη σωτηρία της ψυχής μέσω του «γελοίου»,
κατ’ εμέ, κάποιο άλλο ιερό πρόσωπο θα μιλούσε μετά από αυτόν
για την αιώνια σωτηρία της μέσω του «τραγικού».

Μιλώ για τον Ιησού, αυτό το ιερό ιστορικό πρόσωπο,
που δίδαξε την ανάσταση της ψυχής,
τη νίκη της ζωής επί του θανάτου,
τη σωτήρια μετάβαση του ανθρώπου σε έναν καλύτερο κόσμο,
χωρίς κοινωνικές συμβάσεις και αδικίες
εφόσον τηρηθεί ως υπέρτατος κανόνας ζωής μια σχεδόν αγνοημένη προτροπή της εβραϊκής Τορά
το «αγάπα τον πλησίον σου ως σεαυτόν» (Λευιτικό 19:18),
διευρύνοντας, όμως, την έννοια του πλησίον,
για να συμπεριλάβει, εκτός από τον ομοεθνή και τον ξένο που ανέφερε ο Μωυσής,
και τον εχθρό, τον αλλόθρησκο ή τον κοινωνικά στιγματισμένο.

Και όλα αυτά, κάλεσε τους πιστούς να τα πετύχουν
όχι με τη διονυσιακή εφήμερη απώλεια της συνείδησης,
αλλά με την επώδυνη συνειδητοποίηση των προσωπικών λαθών (αμαρτιών),
όπως έπραξε ο Άσωτος Υιός και κάθε τραγικός ήρωας,
με τη μετάνοια-κάθαρση και την αυτοβελτίωση, που πάντα κάνουν τον κόσμο καλύτερο,
με τη δύναμη της πίστης πως το Καλό είναι ισχυρότερο απ’ το Κακό
και γι’ αυτό τα αδύνατα για τους ανθρώπους είναι δυνατά για το Θεό.

Και προσέξτε πόσο περίεργα ( ? ) επέλεξε ο Ιησούς
να ξεκινήσει τον αποχαιρετιστήριο λόγο του προς τους μαθητές μετά το Μυστικό Δείπνο:

«Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινή,
καὶ ὁ πατήρ μου ὁ γεωργός ἐστι.
Πᾶν κλῆμα ἐν ἐμοὶ μὴ φέρον καρπόν, αἴρει αὐτό,
καὶ πᾶν τὸ καρπὸν φέρον, καθαίρει αὐτὸ, ἵνα πλείονα καρπὸν φέρῃ…
ἐγὼ εἰμι ἡ ἄμπελος, ὑμεῖς τὰ κλήματα.
ὁ μένων ἐν ἐμοὶ καγὼ ἐν αὐτῷ, οὕτος φέρει καρπὸν πολύν,
ὅτι χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν.»

Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο (15:1-5)

Αναρωτιέμαι, πραγματικά, τι μπορεί να είχε ο Ιησούς στο μυαλό του,
όταν αντιπαρέβαλλε τον εαυτό του με ένα ψεύτικο αμπέλι.
Να είχε κατά νου να διακριθεί
μόνο από τον πνευματικά εκφυλισμένο λαό του Ισραήλ της Παλαιάς Διαθήκης,
που συμβολιζόταν στις γραφές με το αμπέλι
ή μήπως να σκεφτόταν να διαχωρίσει τον εαυτό του
και από την πανίσχυρη διονυσιακή λατρεία του αμπελιού των λαών της Μεσογείου
με την οποία εμφάνιζε κάποια κοινά χαρακτηριστικά;


Άγγελος «Χριστός, η άμπελος», 15ος αιώνας, Μονή Βροντησίου, Ηράκλειο
Η παραβολή της αμπέλου ζωγραφισμένη από τον σπουδαιότερο αγιογράφο του 15ου αιώνα,
τον Άγγελο Ακοτάντο από το Χάνδακα της Βενετοκρατούμενης Κρήτης,
όπου είχε μεταφερθεί εκείνη την εποχή το κέντρο της καλλιτεχνικής παραγωγής
μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Προσέξτε στο κάτω κεντρικό μέρος της εικόνας τη χαρακτηριστική υπογραφή («ΧΕΙΡ ΑΓΓΕΛΟΥ»),
την οποία συνήθιζε έχοντας προφανώς επίγνωση της ποιότητας του έργου του.

Επίσης, όλως περιέργως, και η Εκκλησία που συνέχισε το έργο και το λόγο του Ιησού,
κατά τη διάρκεια της περιόδου (τέλη Φεβρουαρίου-Απρίλιος),
που τελούνταν οι μεγαλύτερες γιορτές του Διονύσου (Ανθεστήρια, Μεγάλα Διονύσια),
αντιπαρέβαλε το Τριώδιο (< ψάλλονται μόνο τρεις ωδές των Κανόνων) και τη Μεγάλη Σαρακοστή,
προτείνοντας στους πιστούς μια πιο δύσκολη διαδικασία απελευθέρωσης του πνεύματος,
μια ασκητικού τύπου σωματική και πνευματική δοκιμασία
κατά τα πρότυπα των Σαμάνων της Κεντρικής Ασίας, των Ορφικών, των Πυθαγόρειων
και αργότερα, των Γνωστικιστών.

Αναφέρομαι στη νηστεία, που ξεκινά κλιμακούμενη μέσα στο Τριώδιο
(Κυριακή της Απόκρεω – Κυριακή της Τυροφάγου -Καθαρά Δευτέρα)
και κορυφώνεται στη Σαρακοστή,
ενώ στοιχεία του διονυσιακού πνεύματος ενσωματώνονται στην Τσικνοπέμπτη
αλλά πολύ περισσότερο, στο Μεγάλο Ψυχοσάββατο,
που θυμίζει τόσο, μα τόσο έντονα τη μέρα των Χύτρων στα Ανθεστήρια,
όταν ο κόσμος έβραζε κόλλυβα (πανσπερμίες) για τις ψυχές των νεκρών,
οι οποίες ανέβαιναν από τον Κάτω Κόσμο,
όπως ξεπετάγονταν οι βλαστοί από τους θαμμένους σπόρους.

Όσο για τον απλό κόσμο,
για άλλη μια φορά συγκέρασε στην ψυχή του τις παλιές και τις νέες δοξασίες,
κατά τον γνώριμο τρόπο που ξέρει να δημιουργεί την παράδοση,
συνδυάζοντας το γελοίο και το τραγικό σε μια ιδιότυπη λυτρωτική χαρμολύπη,
γιορτάζοντας τις Αποκριές (<από-κρέας/ βλ. Carnaval<carne-vale)
και διονυσιακά και χριστιανικά κατά το δοκούν,
αναλόγως με το τι απαιτούσε η ψυχή του,
για να πετάξει ψηλά σαν τον χαρταετό την Καθαρά Δευτέρα
και ακόμα ψηλότερα κατά την Ανάσταση.  
Κι αυτή τη φορά, πιστεύω πως δεν το έπραξε αυτό μόνο από συνήθεια,
αλλά κι από τη βαθιά ριζωμένη αντίληψη στους αγροτικούς πληθυσμούς,
ότι η ακριβής επανάληψη τελετουργιών που σχετίζονται
με τον εξευμενισμό ή το ξεγέλασμα του υπερφυσικού στοιχείου
είναι απαραίτητη για την προστασία της γονιμότητας της φύσης και την επιβίωσή του.
(βλ.λ.χ και την ινδική γιορτή Holi: http://www.pde.gr/index.php?topic=27420.112  )


Κλείνοντας, θα σας αφήσω να ακούσετε
ένα παραδοσιακό αποκριάτικο τραγούδι από τη Θράκη,
την περιοχή που σημαδεύτηκε από τη λατρεία του Διονύσου.

http://www.youtube.com/watch?v=jGx4q5BKeJU


Καλές Αποκριές!

Πηγές:

1.   Jean-Pierre Vernant, Το βλέμμα του θανάτου. Μορφές της ετερότητας στην Αρχαία Ελλάδα, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1985.
2.   E. R. Dodds, Οι Έλληνες και το παράλογο, εκδ. Καρδαμίτσα,1978.
3.   Johan Huizinga, Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, εκδ. Γνώση, 1989.
4.   Γιάννης Κιουρτσάκης, Καρναβάλι και Καραγκιόζης, εκδ. Κέδρος, 1985.
5.   Ιωάννης Νικολαΐδης, Ο σκοπός της παραβολής της αμπέλου στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, διπλωματική εργασία, ΠΜΣ Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ:
      http://invenio.lib.auth.gr/record/128099/files/GRI-2011-7652.pdf?version=1\
6.   Μαρία Δαράκη, Ο Διόνυσος και η Θεά Γη, εκδ. Δαίδαλος, 1985.
7.   Νικόλαου Ξυπνητού, Εισαγωγή στην Κωμωδία, εκδ. Gutenberg, 1996.
8.   «Θεός Διόνυσος»: http://www.e-zine.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=183
9.   Βιογραφία Άγγελου Ακοτάντου :
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CE%B3%CE%B3%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CE%91%CE%BA%CE%BF%CF%84%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%BF%CF%82
10.   Έκθεση «Χειρ Αγγέλου»:
http://panagiotisandriopoulos.blogspot.gr/2011/01/blog-post_1176.html
http://entertainment.in.gr/html/ent/313/ent.95313.asp
http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=591578

[apri]

Πόσο ανοίκειος φάνταζε σε μια κοινωνία,
της οποίας η ματαιοδοξία, η επιδειξιομανία και η διαφθορά,
προϊόντος του χρόνου θα ξεπερνούσε κάθε όριο…
Και πόσο δυσπρόσιτος παραμένει σε μια κοινωνία,
που ακόμα και τώρα που καταρρέει από την πλεονεξία της,
θα θυσίαζε ασμένως τα πάντα για λίγες παραπάνω στιγμές ευμάρειας…





Πέραν του κόσμου τούτου






«Φτωχοντυμένος και συμμαζεμένος με τα γένια του και την ανθρωποφοβία του,
απομονωμένος
σταύρωνε τα χέρια του, έγερνε δίπλα το ιερατικό του κεφάλι
και βυθιζότανε στα δημιουργικά του ονειροπολήματα, στην πραγματική ζωή.
Απόφευγε να κοιτάει τον κόσμο.
Τον εφοβότανε; Ίσως.

Αυτός λοιπόν ο φτωχικός, ο φοβισμένος, ο αμίλητος άνθρωπος του λαού,
μας είχε επιβάλει το σεβασμό χωρίς να το καταλαβαίνουμε.
Όταν αυτός καθότανε πέρα ή διάβαζε,
η φωνακλάδικη και ασεβέστατη παρέα μας χαμήλωνε τον τόνο,
για να μην τον ανησυχήσει».

Κώστας Βάρναλης


http://www.youtube.com/watch?v=e-vugEMRyTg




 


«Ένας από τους ωραιότερους τίτλους που αναγνωρίζω στη ζωή μου,
είναι ότι παρέδωκα στους μεταγενέστερους τη μορφή του Παπαδιαμάντη.
Με τί δόλια και αμαρτωλά μέσα επραγματοποίησα τον άθλο μου αυτό,
το διηγήθηκα, όπως είπα, αλλού.
Εκείνο που μου θυμίζουν ζωηρότερα τώρα οι ευλαβητικές γιορτές της Σκιάθου,
είναι η ανησυχία του τη στιγμή που τον αποτράβηξα
ως την προσήλια γωνίτσα του μικρού καφενείου,
για να ποζάρει μπροστά στον φακό μου.

Να "ποζάρει" είναι ένας λεκτικός τρόπος.
Είχε πάρει μόνος του τη φυσική του στάση απάνω σε μια πρόστυχη καρέκλα,
με τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος,
με το κεφάλι σκυφτό, με τα μάτια χαμηλωμένα,
στάση βυζαντινού αγίου,
σαν ξεσηκωμένη από κάποιο καπνισμένο παλιό τέμπλο ερημοκλησιού του νησιού του.
Αυτή δεν ήταν στάση για μια πεζή φωτογραφία.
Ήταν μια καλλιτεχνική σύνθεση και θα μπορούσε να είναι ένα έργο του Πανσελήνου ή του Θεοτοκοπούλου.
Αμφιβάλλω αν φωτογραφικός φακός έλαβε ποτέ μια τέτοια ευτυχία.

Αλλά ό Αλέξανδρος ήταν βιαστικός να τελειώνουμε. Γιατί;
Μου το ψιθύρισε ανήσυχα στο αυτί και ήταν η πρώτη φορά που τον είχα ακούσει
- ούτε φαντάζομαι πως θα τον άκουσε ποτέ κανένας άλλος -
να μιλεί γαλλικά:
"Nous excitons la curiosité du public".
Ακούσατε; «Ερεθίζαμε την περιέργεια του... κοινού»!
Ποιου κοινού;
Δεν ήταν εκεί κοντά μας παρά ένα κοιμισμένο γκαρσόνι του καφενείου,
ένας γεροντάκος πού λιαζότανε στην άλλη γωνία του μαγαζιού
καί δυο λουστράκια που παίζανε παράμερα…

…. Μήπως δεν ήταν στ’ αλήθεια, μια πραγματική θυσία που είχε κάνει στη φιλία μου;
Μια θυσία της αγιότητάς του
στην ειδωλολατρική ματαιότητα των εγκοσμίων.»


Αποσπάσματα από το άρθρο του Παῦλου Νιρβάνα στη Νέα Εστία το 1933
(http://papadiamantis-dimotikosxoleioportaria.blogspot.gr/p/blog-page_03.html )

ΥΓ. Για περισσότερα στιγμιότυπα από τη ζωή του Παπαδιαμάντη και μελοποιημένους στίχους του βλ. παλιότερα αφιερώματα:
1.   «Στα μάτια τα ψιχαλιστά», «Εικόνα αχειροποίητη», «Το σκοτεινό τρυγόνι», «Ονείρατα»: http://www.pde.gr/index.php?topic=27420.84
2.   «Τα γενέθλια του κυρ Αλέξανδρου»: http://www.pde.gr/index.php?topic=27420.98
3.   «Η κρυφή πληγή του Παπαδιαμάντη», «Δια την αντιγραφήν»: http://www.pde.gr/index.php?topic=27420.56

[adigoni]

εξαιρετική η ανάλυση που παρέθεσες σχετικά με την άμπελο.....ειδικά η επισήμανσή σου στο επίθετο "αληθινή", ευχαριστούμε

[apri]

Eυχαριστώ.

Ξέρεις, αυτό που σκεφτόμουν τελειώνοντας το αφιέρωμα για την άμπελο ήταν πόσο κακό τελικά έκανε στις κοινωνίες η θεοποίηση της λογικής που έκανε κάποιους να υποτιμήσουν τέτοιου είδους δοξασίες, αντιλήψεις, τελετουργίες κλπ.

Ο ορθολογισμός, που ξεκίνησε με το Διαφωτισμό τον 17ο-18ο αιώνα και κορυφώθηκε τον 20ο αιώνα, σίγουρα απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τις δεισιδαιμονίες και απ' όσους τις εκμεταλλεύονταν, για να τον ποδηγετήσουν για ίδιον συμφέρον.
Ωστόσο, αυτή η θεοποίηση της λογικής στην εξέλιξη των πραγμάτων, η αντίληψη ότι μόνο ό,τι μπορεί να εξηγηθεί με τη λογική είναι δυνατό να συμβεί και αξίζει να υπάρχει, που οδήγησε στη συστηματική υποτίμηση του υπερφυσικού στοιχείου στις θρησκείες, του φανταστικού στα παραμύθια, του μυστηριακού στις τελετουργίες και εν τέλει, στο ολοκληρωτικό ξεμάγεμα των κοινωνιών,  πιστεύω ότι τελικά τον υποδούλωσε πολύ περισσότερο, καθώς του αφαίρεσε την αισιοδοξία ότι τα πάντα είναι δυνατά και ανατρέψιμα, αλλά και τη σωφροσύνη που πηγάζει από το ότι δεν ελέγχει εντελώς την πορεία της ζωής.
Έτσι, στις καλές στιγμές της Ιστορίας, του δημιούργησε την αλαζονική ψευδαίσθηση ότι ελέγχει πλήρως την πραγματικότητα και είναι παντοδύναμος έναντι του διπλανού του και του περιβάλλοντος, στις δε κακές στιγμές, όπως αυτές που βιώνουμε τώρα, τον άφησε απελπισμένο και παραιτημένο στη μοίρα του.

Μπορεί κάποιοι να λένε ότι αυτά είναι παραμύθια για τα παιδιά, τους αμαθείς, τους σκοταδιστές.
Φαντάσου, όμως, πού θα είχε σταματήσει η ανθρωπότητα, αν δεν υπήρχαν καθόλου όλα αυτά.
Τι θα είχε γίνει αν όλοι συμβουλεύονταν μόνο τη λογική τους και δεν πίστευαν ότι τα πάντα είναι ανατρέψιμα, αν δεν υπήρχαν άνθρωποι που κοίταζαν προς τα αστέρια με την προσδοκία ότι μια μέρα μπορεί και να τα αγγίξουν, αλλά υπήρχαν μόνο όσοι πρόσεχαν το οδόστρωμα μην παραπατήσουν σε μια λακκούβα;
Οι μεγάλες εφευρέσεις, οι μεγάλες επαναστάσεις, τα μεγάλα άλματα του πολιτισμού δεν θα είχαν γίνει ποτέ.
 
Θέλω να πω πως προσπαθώντας να απελευθερωθούμε εντελώς, σάμπως να σκλαβωθήκαμε περισσότερο τελικά...

[dinateacher]

Εξαιρετικά τα αφιερώματά σου apri! Μπράβο σου!!!

[apri]

Eυχαριστώ, dinateacher. 



Επειδή ο λαός που δεν διδάσκεται από την Ιστορία του,
είναι υποχρεωμένος να την ξαναζήσει…



To τραγούδι του Γύφτου




«Μες τις παινεμένες χώρες, Χώρα
παινεμένη, θα 'ρθει κι η ώρα,
και θα πέσεις, κι από σέν' απάνου η Φήμη
το στερνό το σάλπισμά της θα σαλπίσει
σε βοριά κι ανατολή, νοτιά και δύση.
Πάει το ψήλος σου, το χτίσμα σου συντρίμι…

… Και θα σβήσεις καθώς σβήνουνε λιβάδια
από μάισσες φυτρωμένα με γητειές•
πιο αλαφρά του περασμού σου τα σημάδια
κι από τις δροσοσταλαματιές•
θα σε κλαιν' τα κλαψοπούλια στ' αχνά βράδια
και στα μνήματα οι κλωνόγυρτες ιτιές.
 
….και μην έχοντας πιο κάτου άλλο σκαλί
να κατρακυλήσεις πιο βαθιά
στου Κακού τη σκάλα,
για τ' ανέβασμα ξανά που σε καλεί
θα αιστανθείς να σου φυτρώσουν, ω χαρά!
Τα φτερά, τα φτερά τα πρωτινά σου τα μεγάλα!»


Αποσπάσματα από το ποίημα του Κωστή Παλαμά «Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου» (1907)



http://www.youtube.com/watch?v=WZKsd3JvDC8





Γυρνάμε πίσω στο μακρινό 1893.
Η Ελλάδα μετά από χρόνια ξέφρενου εξωτερικού δανεισμού
αδυνατεί πλέον να δανειστεί από τις αγορές
και  να πληρώσει τα τοκοχρεολύσια των εξωτερικών δανείων της,
κηρύσσει πτώχευση και ζητά την επαναδιαπραγμάτευση του δημοσίου χρέους της,
προκαλώντας την οργή των Γάλλων, των Άγγλων και κυρίως των Γερμανών ομολογιούχων
που θίγονται από ενδεχόμενη αναδιάρθρωση του χρέους.

Το 1897 και ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται χωρίς να προκύπτει κάποιος συμβιβασμός,
η χώρα εμπλέκεται σε πόλεμο με τους Τούρκους με αφορμή το Κρητικό Ζήτημα
(σύμφωνα με αρκετούς ιστορικούς, εξωθήθηκε έμμεσα στον πόλεμο από το γερμανικό παράγοντα)
και υφίσταται ταπεινωτική ήττα.
Ο πόλεμος αυτός λήγει μετά από τριάντα μέρες με παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων
και την απαίτηση της Γερμανίας να επιβληθεί στην Ελλάδα Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος.

Βάσει της συμφωνίας, που καθ’ υπόδειξη των Μεγάλων Δυνάμεων
υπερψηφίζεται από την Ελληνική Βουλή:
-εκχωρούνται στους δανειστές σημαντικές πηγές κρατικών εσόδων (μονοπώλια)
για την κάλυψη του δημοσίου χρέους
-τίθενται υπό την εποπτεία τους οι δημόσιες υπηρεσίες που εισπράττουν τα δημόσια έσοδα
αλλά και οι  προσλήψεις και οι απολύσεις των δημοσίων υπαλλήλων
-εγκαθίσταται μόνιμα στην Αθήνα επιτροπή για τον έλεγχο της τήρησης της συμφωνίας,
η οποία θα αποχωρήσει το 1978!

Υπό το καθεστώς αυτό, η ελληνική οικονομία αποκαθίσταται σταδιακά ως προς την αξιοπιστία της,
όμως περνά από μεγάλη ύφεση,
που οδηγεί ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού σε μετανάστευση στην Αμερική.
Επιπλέον, η χώρα επιβαρύνεται με νέο δάνειο (!!!),
προκειμένου να αποπληρώσει πολεμική αποζημίωση στην Τουρκία,
αλλά και να αντιμετωπίσει το δημοσιονομικό της έλλειμμα…




Δέκα χρόνια μετά, το 1907, ο Κωστής Παλαμάς
γράφει το συνθετικό ποίημα «Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου», που αποτελείται από δώδεκα λόγους.
Τα αποσπάσματα που παρατέθηκαν στην αρχή του αφιερώματος,
προέρχονται από τον όγδοο λόγο, τον Προφητικό,
κατά τον οποίο ένας Γύφτος προφητεύει τα γεγονότα που έχει ήδη ζήσει ο ποιητής,
μεταφέροντας, όμως, το  σκηνικό στις παραμονές της Άλωσης,
μια εποχή κατά την οποία ό,τι είχε απομείνει από την άλλοτε κραταιά βυζαντινή αυτοκρατορία
μαστιζόταν από δεινή οικονομική ύφεση, διαφθορά και διχόνοια
ενώ η τουρκική απειλή ολοένα και πλησίαζε…
Ο Γύφτος, που δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον ποιητή,
συμβολίζει την ψυχή που δεν υποτάσσεται σε τίποτα
και προσπαθεί να γκρεμίσει το παλιό, για να δημιουργήσει στη θέση του κάτι καλύτερο.








ΥΓ. Οι στίχοι που ακούγονται στο τραγούδι «Το τραγούδι του Γύφτου»
προέρχονται από το μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Η Γυφτοπούλα» (1884),
η υπόθεση του οποίου εκτυλίσσεται κατά την Άλωση της Πόλης το 1453
με κεντρικούς ήρωες τον περίφημο νεοπλατωνικό φιλόσοφο Γεώργιο Πλήθωνα Γεμιστό και τη γυφτοπούλα Αϊμά.

Πηγές:
1.   Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΔ΄, σσ. 35-37, 99-100, 163-166.
2.   http://www.istorikathemata.com/2010/04/1898.html
3.   http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%BF%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_1897
4.   http://chronontoulapo.wordpress.com/2012/10/07/%CE%BF-%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE%CF%82-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CE%AD%CE%BB%CE%B5%CE%B3%CF%87%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-1898/
5.   http://lyk-aliart.voi.sch.gr/autosch/joomla15/images/projectA1/paramithi.pdf
6.   http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%B8%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%95%CF%84%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B5%CE%AF%CE%B1
7.   http://www.patris.gr/articles/234237/157418?PHPSESSID=m8f70l5qruqv961n9vkjmvjjq2
8.   http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22733&subid=2&pubid=12108983
9.   http://www.emprosnews.gr/news_Full.asp?articleID=1466
10.   http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=85425   

[apri]

Το κείμενο που ακολουθεί, αποτελεί ιστορική συνέχεια του προηγούμενου αφιερώματος
και είναι αφιερωμένο στον Landau, γιατί εσχάτως τον κακοκάρδισα για την αξία των μαθηματικών του.



Τα πάθη και οι καημοί του κόσμου





«Πιτσιμπούργκο, 26 Νοέμβρη 1913


Είναι σκληρή η ζωή στην Αμερική, Ελέγκω μου…
Εδώ οι εργοστασιάρχες είναι ένα με τους Τούρκους.
Βουρδουλιάζουνε.
Αλλά μονάχα άμα ζητήσεις αύξηση.
Λένε: Έτσι κι απεργήσετε, το ποτάμι θα βαφτεί κόκκινο.
Σκιάζομαι, Ελέγκω μου, και λουφάζω.
Άχνα δεν βγάζω ο έρημος…

….Στα κάρβουνα παθαίνουν τα πλεμόνια σου
και στις προβλήτες σου σπάει η ραχοκοκκαλιά.
Σλάβοι, Αράπηδες κι Έλληνες
είμαστε, Ελέγκω μου -για να λέμε τη σκάφη «σκάφη»-  ένα και το αυτό…»


Αποσπάσματα από το αφήγημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Πιτσιμπούργκο» (2006)



Δεν θα ξεχνούσαν ποτέ τις πρώτες μέρες τους στην Αμερική.
Πανύψηλα κτίρια που έκρυβαν απ’ τα μάτια τον ορίζοντα.
Αμάξια που έτρεχαν διαολεμένα όχι με άλογα, αλλά με μηχανή.
Φώτα που λειτουργούσαν με ηλεκτρικό ρεύμα.
Άνθρωποι από όλες τις φυλές, με διαφορετική γλώσσα, θρήσκευμα, συνήθειες.
Ένας καινούργιος, διαφορετικός, ίσως και εχθρικός κόσμος,
ο οποίος σίγουρα φαινόταν ακατανόητος σε ανθρώπους, που μετά βίας είχαν τελειώσει το δημοτικό στο χωριό τους.

Στην Ελλάδα, η δεινή οικονομική ύφεση στα τέλη του 19ου αιώνα,
που οξύνθηκε μετά την πτώχευση του 1893
και την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου το 1897,
δεν άφηνε πολλά περιθώρια.
Ο ένας μετά τον άλλον άφηναν τα χωριά και τα νησιά τους
και έπαιρναν το δρόμο για ένα καλύτερο αύριο στην Αμερική
στις βιομηχανίες του βορρά
ή ακόμα χειρότερα, στα ανθρακωρυχεία και τους σιδηροδρόμους της Δύσης.

Μεταξύ αυτών και ο Ηλίας Σπαντιδάκης από τα Λουτρά του Ρεθύμνου,
ο οποίος το 1906 σε ηλικία 20 ετών
αποφάσισε να εγκαταλείψει τις σπουδές του στη Νομική, για να γλιτώσει από τη φτώχεια.
Έβγαλε την παρακάτω φωτογραφία φορώντας την παραδοσιακή κρητική στολή,
για να την αφήσει ενθύμιο στους γονείς του,
και σαλπάρισε για την Αμερική γεμάτος όνειρα…

http://www.youtube.com/watch?v=KgrKESDB_bQ


Ηλίας Σπαντιδάκης
   

Εκεί αφού άλλαξε το όνομά του στο πιο αμερικανοπρεπές Λούις Τίκας,
συνάντησε συγγενείς του οι οποίοι εργάζονταν στα ανθρακωρυχεία
του δισεκατομμυριούχου John D. Rockefeller στο Κολοράντο της Δυτικής Αμερικής.

Οι συνθήκες εργασίας τους ήταν μεσαιωνικές:

-δωδεκάωρη εργασία μέσα στο ημίφως των στοών χωρίς καμία ασφάλεια
-οικονομική επιβάρυνση των εργατών για τα εργαλεία, τις λάμπες και τους δυναμίτες
για την εξόρυξη του κάρβουνου
-πληρωμή όχι με την ώρα, αλλά ανάλογα με την ποσότητα του εξαγόμενου κάρβουνου,
που πάντα κακοζυγιζόταν εις βάρος των εργατών
(έτσι για τις ώρες εργασίας για τη συντήρηση ή την επέκταση των στοών δεν αμείβονταν)
-πληρωμή όχι με χρήματα, αλλά με κουπόνια (σκριπ)
που μπορούσαν να εξαργυρώσουν μόνο στα πανάκριβα καταστήματα της εταιρείας
-υποχρεωτική διαμονή στα σπίτια της εταιρείας εντός του φρουρούμενου οικισμού
-υποχρεωτική ιατρική παρακολούθηση μόνο από γιατρούς της εταιρείας.

Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά,
ειδικά οι Έλληνες έπεφταν θύματα ακόμα μεγαλύτερης εκμετάλλευσης
από το Λεωνίδα Σκλήρη, έναν ατζέντη από τη Σπάρτη,
ο οποίος, σε συνεργασία με τους εργοδότες, έπαιρνε χρήματα από τους εργάτες
και προκαταβολικά για να τους βρει εργασία
(με χαμηλότερο μεροκάματο από όλους τους άλλους εργαζομένους ! )
και μετά από το μισθό τους, για να διατηρήσουν τη δουλειά,
ενώ οι μπράβοι του τριγύριζαν στον οικισμό και τους αποσπούσαν και άλλα χρήματα.




Στις 19 Νοεμβρίου 1912 ο Λούις μαζί με άλλους 63 Έλληνες ανθρακωρύχους
θα κατεβεί σε απεργία, όπου θα αναδειχθεί σε ηγετική φυσιογνωμία
λόγω της μαχητικότητας και της μόρφωσής του.


Ο Λούις Τίκας  (γνωστός και ως Louis the Greek ή Leo the Cretan) στο Κολοράντο


Λίγους μήνες μετά, στις 23 Σεπτεμβρίου 1913
θα ξεκινήσει και η μεγάλη απεργία στην πόλη Ludlow .
Η εταιρεία  σε πρώτη φάση θα πετάξει τους απεργούς έξω από τα σπίτια τους,
μετά θα βάλει ανθρώπους να πυροβολούν τις σκηνές τους
αναγκάζοντάς τους να σκάβουν λαγούμια κάτω από αυτές, για να σωθούν
και στο τέλος, στις 20 Απριλίου 1914 (τη δεύτερη μέρα του ορθόδοξου Πάσχα)
θα καλέσει την εθνοφρουρά,
η οποία θα κάψει τις σκηνές και θα σκοτώσει αδιακρίτως.
Μεταξύ των θυμάτων ήταν και ο Λούις ο οποίος δολοφονήθηκε,
ενώ είχε πάει με λευκή σημαία να διαπραγματευθεί με τον επικεφαλής της εθνοφρουράς !!!
Το πτώμα του έμεινε άταφο για μέρες δίπλα στις γραμμές του τρένου…

Μετά την κηδεία του, όπου παρευρέθη πλήθος κόσμου,
τα νέα της σφαγής του Ludlow (The Ludlow Massacre) διαδόθηκαν
και ξέσπασαν γενικευμένες ταραχές σε όλο το Κολοράντο
που έληξαν μετά από δέκα ημέρες με την επέμβαση του ομοσπονδιακού στρατού.
Ήταν η βιαιότερη εργατική σύγκρουση στις ΗΠΑ,
που έμεινε γνωστή ως “The Colorado Coalfield War”.

Δεκάδες εργάτες σκοτώθηκαν, άλλοι απολύθηκαν ή συνελήφθησαν για τις ταραχές,
ενώ οι υπαίτιοι για τη σφαγή στο Ludlow έμειναν ουσιαστικά ατιμώρητοι.
Η κοινή γνώμη, όμως, βοούσε και σε όλη τη χώρα γίνονταν διαδηλώσεις διαμαρτυρίας.
Έτσι, ο Πρόεδρος Wilson αναγκάστηκε να αναθέσει σε μια επιτροπή
να ερευνήσει τις συνθήκες εργασίας στα ορυχεία,
η έκθεση της οποίας συνέβαλε στην επιβολή της οκτάωρης εργασίας
και στην κατάργηση της παιδικής εργασίας.


Tα γεγονότα αυτής της περιόδου ήρθαν ξανά στην επιφάνεια της μνήμης τη δεκαετία του 1940,
όταν ο Woody Guthrie έγραψε το τραγούδι
“The Ludlow Massacre”,
http://www.youtube.com/watch?v=XDd64suDz1A&feature=player_embedded


και το “1913 Massacre” που αναφερόταν στο θάνατο κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες
73 απεργών στα ορυχεία χαλκού του Μίσιγκαν την παραμονή των Χριστουγέννων του 1913.
http://www.youtube.com/watch?v=oz7oguguIZE

Το τελευταίο τραγούδι το ξανατραγούδησε τη δεκαετία του 1960 ο Bob Dylan
και προς τιμήν του φίλου του Woody Guthrie, έγραψε πάνω στη μουσική του, το τραγούδι
«Song to Woody»
http://www.youtube.com/watch?v=1XPJ9hKmCnw




Κάπως έτσι ο Λούις Τίκας έγινε άγαλμα, βιβλίο, δρόμος,
άρχισε να μνημονεύεται στην Εργατική Πρωτομαγιά στην Αμερική.
Γιατί θυμίζει ένα έγκλημα που διαπράχθηκε,
ανάμεσα σε τόσα άλλα στην ιστορία της ανθρωπότητας,
καθώς κανένας νόμος, καμία θρησκεία και κανένα πολιτοοικονομικό σύστημα
δεν μπόρεσε ποτέ να εξαλείψει την αστείρευτη πλεονεξία κάποιων ανθρώπων,
που τους κάνει να χρησιμοποιούν τη γνώση ως εργαλείο εκμετάλλευσης,
την «ηθική» ως πρόσχημα για την ανηθικότητα,
τη δύναμη για την επιβολή της αδικίας.
Και γιατί θυμίζει ότι κάποιοι άλλοι άνθρωποι θυσιάστηκαν κατά καιρούς σε όλη τη γη,
ώστε αυτή η αδικία να μη θεωρηθεί ποτέ λογική, αυτονόητη και ακατανίκητη.

Αχ, «να 'χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια κι οι καημοί του κόσμου»,
όπως θα έλεγε και ο Παπαδιαμάντης…

Πηγές:

1.   http://www.academia.edu/450627/The_Ludlow_Massacre_Class_Warfare_and_Historical_Memory_in_Southern_Colorado
2.   http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2012/03/blog-post_2981.html#ixzz2NJxcGJdY
3.   http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%BF%CF%8D%CE%B7%CF%82_%CE%A4%CE%AF%CE%BA%CE%B1%CF%82
4.   http://www.tsantiri.gr/blog/foto-vinteo-louis-tikas-o-ellinas-iroas-tou-amerikanikou-sindikalismou.htmlhttp://www.novafm106.gr/articles/politic-history/793-louis-tikas-the-greek-who-opposed-rockefeller.html
5.   http://www.sansimera.gr/articles/84
6.    http://www.locandiera.gr/2008/06/29/louistikas/
7.   http://candiaalternativa.info/tag/%CE%BB%CE%BF%CF%8D%CE%B9%CF%82-%CF%84%CE%AF%CE%BA%CE%B1%CF%82/
8.   http://www.24grammata.com/?p=1923
9.   http://www.epikairo.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=4244:loyis-tikas3a-o-ellinas-metanastis-stis-ipa-poy-igithike-tis-megalyteris-apergias-ton-oryxeion212121&catid=44:politikh&Itemid=27
10.   http://en.wikipedia.org/wiki/Ludlow_Massacre

[apri]

REQUIEM FOR A DREAM?




"Τεύκρος:

ἐς γῆν ἐναλίαν Κύπρον, οὗ μ’ ἐθέσπισεν
οἰκεῖν Ἀπόλλων, ὄνομα νησιωτικόν
Σαλαμῖνα θέμενον τῆς ἐκεῖ χάριν πάτρας."

(...στη θαλασσινή Κύπρο, όπου μου όρισε ο Απόλλων να κατοικώ,
δίνοντάς της το νησιώτικο όνομα Σαλαμίνα ως ανάμνηση εκείνης της πατρίδος μου)

 

Ευριπίδου «Ελένη» (στιχ.148-150)


http://www.youtube.com/watch?v=nQ3wDHnd-QY



 

«…Δακρυσμένο πουλί,
στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη
που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα,
άραξα μοναχός μ’ αυτό το παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι δε θα ξαναπιάσουν
τον παλιό δόλο των θεών∙

αν είναι αλήθεια
πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια,
ή κάποιος άλλος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη
ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος, που ωστόσο
είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια,
δεν το ‘χει μες στη μοίρα του ν’ ακούσει
μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε
πως τόσος πόνος, τόση ζωή
πήγαν στην άβυσσο
για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη.»



Απόσπασμα από το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη «Ελένη» (1953)







ΥΓ1. Ο Τεύκρος σύμφωνα με το μύθο ήταν γιος του βασιλιά της Σαλαμίνας Τελαμώνα και αδελφός του Αίαντα.
Όταν επέστρεψε στην πατρίδα του μετά το τέλος του Τρωικού Πολέμου,
ο πατέρας του τον έδιωξε κρίνοντας πως δεν είχε συμπαρασταθεί αρκετά στον αδελφό του,
που αυτοκτόνησε, επειδή δεν του δόθηκαν τιμητικά τα όπλα του Αχιλλέα.
Πικραμένος κατέφυγε στην Κύπρο ακολουθώντας χρησμό του Απόλλωνα,
όπου ίδρυσε την πόλη Σαλαμίνα κοντά στη σημερινή Αμμόχωστο.
Εκεί συναντήθηκε με την Ελένη
και έτσι έμαθε πως η Ήρα, οργισμένη για την ήττα της στα καλλιστεία των θεών,
είχε δώσει στον Πάρη ένα είδωλο της Ελένης
και ότι η πραγματική δεν έφτασε ποτέ στην Τροία.
Έτσι ο ήρωας διαπίστωσε πως οι θεοί τους εξαπάτησαν
και ότι ο δεκαετής πόλεμος με τους χιλιάδες νεκρούς έγινε για ένα είδωλο…


ΥΓ2. Το ποίημα «Ελένη» του Γ. Σεφέρη ανήκει στη συλλογή «Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν...» (1955),
γράφτηκε όμως, κατά δήλωση του ποιητή, το 1953, όταν ταξίδεψε για πρώτη φορά στην Κύπρο,
λίγα χρόνια μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
και μερικές δεκαετίες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή
κατά την οποία ο ποιητής  έχασε για πάντα την πατρίδα του τη Σμύρνη.
Το 1955 θα άρχιζε και ο απελευθερωτικός αγώνας των Κυπρίων ενάντια στους Βρετανούς.


ΥΓ3. Με φόντο τις εγκαταλελειμμένες παραλίες και τα αποσαθρωμένα κτίρια του Κόνι Άιλαντ,
η ταινία «Ρέκβιεμ για ένα όνειρο» (2000) ,
από όπου προέρχεται και η μουσική του Clint Mansell που ακούσατε,
αφηγείται τις παράλληλες ιστορίες τεσσάρων ατόμων
που βιώνουν την ψευδαίσθηση της ευτυχίας και της πραγμάτωσης των ονείρων τους
μέσα από τον εύκολο δρόμο διαφόρων εξαρτήσεων και εθισμών.
Μόνο που μια ωραία πρωία συνειδητοποιούν
ότι όλα όσα πίστεψαν ήταν ένα ψέμα και έχουν αυτοκαταστραφεί.

[apri]

Δρόμοι παλιοί





"Ξεχασμένος κι ατίθασος να περπατώ
κρατώντας μια σπίθα τρεμόσβηστη στις υγρές μου παλάμες"


Μανώλης Αναγνωστάκης




http://www.youtube.com/watch?v=WQOx8Wf87qA





"Τους λυπήθηκα πολύ και είπα ότι το θερίον είπαν θερίον
κι ο άνθρωπος είναι χερότερος"


Στρατηγός Μακρυγιάννης "Απομνημονεύματα" (κεφάλαιο ΣΤ΄)

[apri]

Με αφορμή την επέτειο του 1821.
Για να μη θεωρηθεί ποτέ ιστορικό λάθος η επιλογή κάποιων Ελλήνων...
...τότε που plan A γι' αυτούς ήταν η ελευθερία και plan B o θάνατος,
...τότε που κάποιοι τους χαρακτήριζαν τρελούς.



Να θυμάσαι...




«Τράβα, Xάρε, το δρεπάνι,
αν μπορείς και αν τολμάς
Δεν νικάς τον Μακρυγιάννη.
Δεν πεθαίνει ο Παλαμάς.»

Πυθαγόρας


http://www.youtube.com/watch?v=4ZfPssDdwQI



 

«Πατρίδα να θυμάσαι εσύ αυτούς
όπου, δια την τιμήν και την λευτερίαν σου,
δεν λογάριασαν θάνατο και βάσανα.
Κι αν εσύ τους λησμονήσεις,
θα τους θυμηθούν οι πέτρες και τα χώματα,
όπου έχυσαν αίματα και δάκρυα.

Θεέ, συχώρεσε τους παντίδους (=κακοποιούς),
που θέλουν να μας πάρουν τον αγέρα που αναπνέομεν
και την τιμήν που με ντουφέκι και γιαταγάνι πήραμε.
Εμείς το χρέος, το κατά δύναμιν, επράξαμεν.
Και αυτοί βγήκαν σήμερον να προκόψουν την Πατρίδα…

…..Τότε που η Τουρκιά εκατέβαινε από τα ντερβένια
και ολίγοι έτρεχαν με ολίγα ντουφέκια, με τριχιές δεμένα να πολεμήσουν,
θέλοντας λευτεριάν ή θάνατον,
οι φρόνιμοι ασφάλιζαν τις φαμελιές τους εις τα νησιά
κι αυτοί τρέχαν εις ρεματιές και βουνά, μη βλέποντας ποτέ Τούρκου πρόσωπον.
Κι όταν ακούγαν τα ντισμπάρκα (=αποβάσεις) των Τούρκων, τρέχαν μακρύτερα.

Τώρα θέλουν δικήν τους την Πατρίδα και κυνηγούν τους αγωνιστές.
Εγίναμε θηρία που θέλουν κριγιάτα (=κρέατα) ανθρωπινά να χορτάσουν.
Και χωρίζουν τον κόσμον σε πατριώτες και αντιπατριώτες.
Αυτοί γίναν οι σημαντικοί της Πατρίδος και οι άλλοι να χαθούν…»


Στρατηγός Μακρυγιάννης «Απομνημονεύματα»