Αρχαία Ελληνικά: Αδίδακτο κείμενο

[apri]

τὴν ἐλευθερίαν ἑλοίμην ἂν ἀντὶ ὧν ἔχω πάντων: αφού η αντωνυμία πᾶς, όταν ακολουθεί αναφορική πρόταση, λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός σε αυτήν και δεν αποτελεί τον όρο αναφοράς, πώς εξηγείται η μετάθεσή της στο τέλος της αναφορικής σαν να είναι ο όρος αναφοράς;

Είναι ο κατηγορηματικός προσδιορισμός στον όρο αναφοράς που έχει παραλειφθεί. Άρα, μπορεί να βρίσκεται είτε πριν από την αναφορική είτε μετά από αυτήν. Αν στη θέση της αναφορικής είχες το ουσιαστικό "αγαθά", δεν θα μπορούσες να πεις "αντί πάντων των αγαθών" ή "αντί των αγαθών πάντων";

[PDE ads]

[Dwrina]

Κατάλαβα, apri.  Σε ευχαριστώ!
Περίεργη όμως η δομή με την αναφορική.

[Dwrina]

...αν σκεφτούμε τη διαφορετική φύση των δύο αιτίων, κάτι που είναι πιθανό να αιτιολογεί τη μη σύνδεσή τους, παρά το ότι προσδιορίζουν την ίδια φράση (τὴν πρόσταξιν ποιεῖσθαι): το πρώτο (η αιτιολογική πρόταση) εκφράζει κάτι "αντικειμενικό" (με την έννοια του συνήθους στους επιτάφιους λόγους), ενώ το δεύτερο (η μετοχή) εκφράζει το κίνητρο που ωθεί την πόλη στη λήψη μιας τέτοιας απόφασης, να δοθεί δηλαδή λίγος χρόνος προετοιμασίας στον ρήτορα.

Αυτή η εξήγηση (αντικειμενική αιτιολογία και κίνητρο) μπορεί να δοθεί και για τις μετοχές εἰδὼς και βουλόμενος στο παρακάτω χωρίο, οι οποίες φαίνονται  να είναι και οι δύο αιτιολογικές και να προσδιορίζουν τα ίδια ρήματα (κατέστησεν και ἐποίησεν);
Εἰδὼς δὲ τὰς ἐπιφανείας καὶ τὰς λαμπρότητας οὐκ ἐκ τῆς ἡσυχίας, ἀλλ᾽ ἐκ τῶν πολέμων καὶ τῶν ἀγώνων γιγνομένας, βουλόμενος αὐτῶν μὴ μόνον τὰ σώματ᾽ εἰς θεοὺς ἀναγαγεῖν ἀλλὰ καὶ τὰς δόξας ἀειμνήστους καταλιπεῖν, τοῦ μὲν ἐπίπονον καὶ φιλοκίνδυνον τὸν βίον κατέστησεν, τῆς δὲ περίβλεπτον καὶ περιμάχητον τὴν φύσιν ἐποίησεν.
Ή μήπως η μετοχή εἰδὼς μπορεί να θεωρηθεί τροπική με την ευρεία έννοια (συνοδεύουσες  περιστάσεις);
Το να προσδιορίζει η μία την άλλη, δεν το βρίσκω λογικό νοηματικά.

[Sali]

Αυτή η εξήγηση (αντικειμενική αιτιολογία και κίνητρο) μπορεί να δοθεί και για τις μετοχές εἰδὼς και βουλόμενος στο παρακάτω χωρίο, οι οποίες φαίνονται  να είναι και οι δύο αιτιολογικές και να προσδιορίζουν τα ίδια ρήματα (κατέστησεν και ἐποίησεν);
Εἰδὼς δὲ τὰς ἐπιφανείας καὶ τὰς λαμπρότητας οὐκ ἐκ τῆς ἡσυχίας, ἀλλ᾽ ἐκ τῶν πολέμων καὶ τῶν ἀγώνων γιγνομένας, βουλόμενος αὐτῶν μὴ μόνον τὰ σώματ᾽ εἰς θεοὺς ἀναγαγεῖν ἀλλὰ καὶ τὰς δόξας ἀειμνήστους καταλιπεῖν, τοῦ μὲν ἐπίπονον καὶ φιλοκίνδυνον τὸν βίον κατέστησεν, τῆς δὲ περίβλεπτον καὶ περιμάχητον τὴν φύσιν ἐποίησεν.
Ή μήπως η μετοχή εἰδὼς μπορεί να θεωρηθεί τροπική με την ευρεία έννοια (συνοδεύουσες  περιστάσεις);
Το να προσδιορίζει η μία την άλλη, δεν το βρίσκω λογικό νοηματικά.

Τώρα το είδα αυτό, Dwrina. Θεωρώ πως και οι δύο μετοχές είναι αιτιολογικές. Η μη σύνδεσή τους θα μπορούσε, ίσως, να αιτιολογηθεί με βάση το ότι η πρώτη εκφράζει ένα "αντικειμενικό", ας το πούμε έτσι, αίτιο, ενώ η δεύτερη την πρόθεση, το κίνητρο. Ωστόσο, δεν βλέπω γιατί η πρώτη να μην προσδιορίζει τη δεύτερη: αυτό που γνώριζε ο Δίας (τὰς ἐπιφανείας ... γιγνομένας) αιτιολογεί την πρόθεσή του να καταστήσει τη μνήμη τους αιώνια - δεν υπάρχει κάτι παράλογο - κι αυτό το τελευταίο, με τη σειρά του, αιτιολογεί τις δύο ενέργειες του θεού.
Παρόμοιο χωρίο - αλλά πολύ πιο ενδιαφέρον και καταλληλότατο για τη διδασκαλία της υπόταξης - υπάρχει στον Μενέξενο του Πλάτωνα (245 b): φοβηθεὶς δὲ βασιλεὺς τὴν πόλιν, ἐπειδὴ ἑώρα Λακεδαιμονίους τῷ κατὰ θάλατταν πολέμῳ ἀπαγορεύοντας, ἀποστῆναι βουλόμενος ἐξῄτει τοὺς Ἕλληνας τοὺς ἐν τῇ ἠπείρῳ, οὕσπερ πρότερον Λακεδαιμόνιοι αὐτῷ ἐξέδοσαν, εἰ μέλλοι συμμαχήσειν ἡμῖν τε καὶ τοῖς ἄλλοις συμμάχοις, ἡγούμενος οὐκ ἐθελήσειν, ἵν' αὐτῷ πρόφασις εἴη τῆς ἀποστάσεως. Είναι όντως πολύ ενδιαφέρουσα η σχέση αιτίων και αιτιατών εδώ: η αιτιολογική πρόταση (ἐπειδὴ ... ἀπαγορεύοντας) αιτιολογεί την αιτιολογική μετοχή φοβηθείς, η οποία αιτιολογεί την επίσης αιτιολογική μετοχή βουλόμενος, κι αυτή, με τη σειρά της, αιτιολογεί το ρ. ἐξῄτει. Υπάρχει βέβαια και η επίσης αιτιολογική μτχ. ἡγούμενος στο ίδιο ρήμα, αλλά έχω την εντύπωση ότι αυτή δεν συνδέεται παρατακτικά με τη βουλόμενος, ίσως λόγω της παρεμβολής μεγάλου χωρίου με δευ/σες προτάσεις.

[PDE ads]

[Dwrina]

Ευχαριστώ, Sali!

Tο χωρίο που παρέθεσες είναι πράγματι ενδιαφέρον και κατάλληλο για διδασκαλία, γιατί η σχέση αιτίων και αιτιατών είναι νοηματικά ευδιάκριτη.

[apri]

Θεωρώ πως και οι δύο μετοχές είναι αιτιολογικές. Η μη σύνδεσή τους θα μπορούσε, ίσως, να αιτιολογηθεί με βάση το ότι η πρώτη εκφράζει ένα "αντικειμενικό", ας το πούμε έτσι, αίτιο, ενώ η δεύτερη την πρόθεση, το κίνητρο. Ωστόσο, δεν βλέπω γιατί η πρώτη να μην προσδιορίζει τη δεύτερη: αυτό που γνώριζε ο Δίας (τὰς ἐπιφανείας ... γιγνομένας) αιτιολογεί την πρόθεσή του να καταστήσει τη μνήμη τους αιώνια - δεν υπάρχει κάτι παράλογο - κι αυτό το τελευταίο, με τη σειρά του, αιτιολογεί τις δύο ενέργειες του θεού.

Έχω μια μικρή αμφιβολία γι' αυτό που λες. Όχι για το ότι είναι αιτιολογικές, αλλά για το ότι η μία προσδιορίζει την άλλη.

Δεν έχω ιδέα αν γενικώς μια μετοχή μπορεί να προσδιορίζει επιρρηματικά μια άλλη, οπότε το παίρνω ως υπόθεση εργασίας μόνο στα παραδείγματα που παραθέσατε.

Αν αφήσουμε στην άκρη τις επιθετικές μετοχές, όλες οι υπόλοιπες ως ρηματικά επίθετα δείχνουν σε ποια κατάσταση ήταν το υποκείμενο τη στιγμή της πράξης (διαφέρουν μόνο στο αν η πληροφορία αυτή συμπληρώνει την έννοια του ρήματος ή είναι μια μη απαραίτητη επιρρηματική πληροφορία).

Και σ' αυτό το απόσπασμα και στο άλλο από τον Μενέξενο, βλέπεις να παρατίθενται μια σειρά από τέτοια ρηματικά επίθετα σε ασύνδετο σχήμα, που δείχνουν όχι άσχετες μεταξύ τους αιτίες, αλλά -συμφωνώ- διαφορετικά επίπεδα αιτιότητας (βαθύτερο-επιφανειακό, πρωτεύον-δευτερεύον-τριτεύον κλπ) που σχετίζονται μεταξύ τους κάπως συμπληρωματικά.

Σκέψου στα ν.ε μια πρόταση του τύπου "Απειλημένος από τους εκβιαστές του, φοβισμένος ζήτησε βοήθεια από την αστυνομία." και θεώρησε ότι οι μετοχές λειτουργούν όχι ως απλά επίθετα, αλλά με την αρχική τους χρήση, ως μετοχές/ρηματικά επίθετα.
Κι εδώ δεν υπάρχει μια διαβάθμιση στην αιτιολογία; Το βαθύτερο, πρωτεύον αίτιο είναι η απειλή, που έχει προκαλέσει το πιο επιφανειακό, τον φόβο. Αυτό όμως είναι κάτι που προκύπτει  εμμέσως λόγω της σειράς παράθεσης των μετοχών που παραπέμπει και σε λογική σειρά γεγονότων, αλλά και λόγω του ότι λείπει κάποια άλλη αιτιολογία δίπλα στο "φοβισμένος".
Συντακτικά δεν νομίζω ότι μπορείς να πεις ότι το "απειλημένος" προσδιορίζει το "φοβισμένος", γιατί δεν σχετίζεται νοηματικά μόνο μ' αυτό. Για την ακρίβεια, η βασική νοηματική σχέση του είναι με το ρήμα.

Το ίδιο νομίζω ότι ισχύει και στα δυο αρχαία κείμενα. Όλες οι μετοχές έχουν κάποια αιτιώδη σχέση με το ρήμα, άσχετα αν κάποιες φαίνεται εμμέσως να συνδέονται λογικά μεταξύ τους.
Αν η μια λειτουργούσε ως προσδιορισμός της άλλης, δεν θα είχε καμία νοηματική σχέση με το ρήμα της πρότασης, γιατί δεν είναι δυνατό ένας όρος να παίζει διπλό σημασιοσυντακτικό ρόλο. Επίσης, αν συνδέονταν συντακτικά οι δυο μετοχές, η αποσιώπηση της δεύτερης θα έπρεπε να συμπαρασύρει και την πρώτη μετοχή-προσδιορισμό της. Όμως, αυτό δεν συμβαίνει. Αν φύγει η δεύτερη μετοχή, βγαίνει νόημα και με την πρώτη που έχει απομείνει.

Δεν ξέρω αν ήμουν πολύ σαφής. 

[Sali]

Γενικά μιλώντας, το να προσδιορίζει μια επιρρηματική μετοχή μια άλλη μετοχή (ακόμη και ίδιου είδους) είναι απόλυτα φυσιολογικό, ιδιαίτερα αν οι δύο μετοχές δεν συνδέονται μεταξύ τους. Συμβαίνει μάλιστα ενίοτε δύο μετοχές, διαφορετικού κυρίως είδους, να συνδέονται και η μία να προσδιορίζει την άλλη. Θυμίζω την αρχή της ιστορίας του Θουκυδίδη: Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον ... ἀρξάμενος εὐθὺς καθισταμένου καὶ ἐλπίσας μέγαν τε ἔσεσθαι... Η δεύτερη, αιτιολογική, αιτιολογεί την πρώτη, που είναι χρονική στο κύριο ρήμα.

Συμφωνώ ότι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, όταν έχουμε δηλαδή συσσώρευση μετοχών επιρρηματικών, ασύνδετων μεταξύ τους, όλες αυτές οι μετοχές έχουν σχέση με το κύριο ρήμα, αλλά μερικές έχουν πιο χαλαρή σχέση και μερικές πιο στενή, ενώ μερικές έχουν πιο στενή σχέση μεταξύ τους.

Στο παραπάνω παράδειγμα από τον Θουκυδίδη κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η μτχ. ἐλπίσας έχει σχέση με το κύριο ρήμα· συνδέεται όμως άμεσα με τη μτχ. ἀρξάμενος. Δηλαδή η πρόβλεψη του Θουκυδίδη για τη σπουδαιότητα του πολέμου ήταν αυτή που τον οδήγησε να αρχίσει να γράφει αμέσως μόλις αυτός ξέσπασε.

Στο παράδειγμα που έδωσα από τον Μενέξενο, η μτχ. φοβηθεὶς συνδέεται άμεσα με τη μετοχή βουλόμενος και πιο χαλαρά με το ρ. ἐξῄτει. Δηλαδή ο φόβος του βασιλέα για τη δύναμη της Αθήνας είναι αυτός που προκαλεί τη θέλησή του να αποσυρθεί από τη συμμαχία. Και αυτή η θέλησή του ακριβώς τον οδήγησε στην απόφασή του να απαιτήσει τους Έλληνες της Μικράς Ασίας. Όσο για τη μετοχή ἡγούμενος, πιστεύω πως αιτιολογεί μόνο το κύριο ρήμα, αλλά δεν συνδέεται με τη βουλόμενος, ίσως λόγω της μακράς απόστασης μεταξύ τους.

Αν θέλαμε να αποδώσουμε μεταφραστικά το παραπάνω κομμάτι, πιστεύω ότι οι σχέσεις θα φαίνονταν καθαρά: "Επειδή ο βασιλιάς φοβήθηκε την πόλη μας, μιας και έβλεπε ότι οι Λακεδαιμόνιοι δεν άντεχαν στη ναυμαχία, θέλησε να αποσυρθεί (από τη συμμαχία) και γι' αυτό (επειδή δηλ. θέλησε να αποσυρθεί κυρίως, όχι τόσο επειδή φοβήθηκε την πόλη μας) απαιτούσε τους Έλληνες της Μικράς Ασίας, αυτούς ακριβώς που άλλοτε του είχαν παραχωρήσει οι Λακεδαιμόνιοι, προκειμένου να διατηρήσει τη συμμαχία μαζί μας και με τους άλλους συμμάχους. Κατέφυγε σ' αυτή την απαίτηση, γιατί πίστευε πως εμείς θα αρνηθούμε, κι έτσι αυτός θα έχει πρόφαση για να αποσυρθεί".

Προσπάθησα να αποδώσω τις σχέσεις αιτίου - αιτιατού όσο πιο καθαρά μπορούσα, σύμφωνα με την ερμηνεία που προτείνω. Έτσι, μετέτρεψα τη μετοχή βουλόμενος σε ρήμα κύριας πρότασης, ώστε να φανεί καθαρά η αιτιώδης σχέση μεταξύ των δύο μετοχών, ενώ η αιτιώδης σχέση ανάμεσα στη μτχ. βουλόμενος και στο κύριο ρήμα ἐξῄτει αποδόθηκε με το: γι' αυτό· παράλληλα, η έμμεση αιτιακή σχέση της μτχ. φοβηθεὶς με το κύριο ρήμα διαφυλάχθηκε με το συμπλεκτικό και (επειδή φοβήθηκε ... θέλησε να αποσυρθεί και γι' αυτό ... απαιτούσε). Την τελευταία αιτιολογική μετοχή (ἡγούμενος) προτίμησα να την εντάξω σε νέα περίοδο λόγου, γιατί θεώρησα πως αλλιώς θα είχαμε μια κάπως "δυσκίνητη" μετάφραση σε μια εξαιρετικά μακροσκελή περίοδο. Δεν ξέρω αν κατάφερα να πείσω. Ας δούμε και άλλες προτάσεις.

[apri]

Γενικά μιλώντας, το να προσδιορίζει μια επιρρηματική μετοχή μια άλλη μετοχή (ακόμη και ίδιου είδους) είναι απόλυτα φυσιολογικό, ιδιαίτερα αν οι δύο μετοχές δεν συνδέονται μεταξύ τους. Συμβαίνει μάλιστα ενίοτε δύο μετοχές, διαφορετικού κυρίως είδους, να συνδέονται και η μία να προσδιορίζει την άλλη. Θυμίζω την αρχή της ιστορίας του Θουκυδίδη: Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον ... ἀρξάμενος εὐθὺς καθισταμένου καὶ ἐλπίσας μέγαν τε ἔσεσθαι... Η δεύτερη, αιτιολογική, αιτιολογεί την πρώτη, που είναι χρονική στο κύριο ρήμα.

Στο απόσπασμα που παραθέτεις, βλέπω όντως μια καθαρή περίπτωση στην οποία μια μετοχή προσδιορίζει επιρρηματικά μια άλλη. Ξέρεις ποια; Τη γενική απόλυτη (καθισταμένου) στο "αρξάμενος". Είναι ένα καλό παράδειγμα. Συντακτικά και νοηματικά σχετίζεται μόνο με το "αρξάμενος".

Αντιθέτως, οι μετοχές που συνδέονται με το "και" ή που παρατίθενται σε ασύνδετο σχήμα στα άλλα αποσπάσματα δεν με πείθουν ότι δεν προσδιορίζουν όλες τον ίδιο όρο. Θα πρέπει να παραβλέψω τον τρόπο σύνδεσης και το γεγονός ότι συνδέονται
νοηματικά με το ίδιο ρήμα, άρα και τη βασική γλωσσική αρχή** του ενός σημασιολογικού ρόλου ανά συντακτικό όρο, που ισχύει σε όλες τις γλώσσες. Νομίζω ότι όλες οι υπόλοιπες σχέσεις που μπορεί κανείς να βρει μεταξύ των μετοχών προκύπτουν έμμεσα ως λογικά συμπεράσματα ή σε επίπεδο υπονόησης. Για παράδειγμα, στον Μενέξενο θεωρώ ότι αναζητάς την αιτιολογία του "βουλόμενος" στην πρώτη μετοχή μόνο και μόνο γιατί λείπει κάποια αιτιολογία δίπλα του και το "φοβηθείς" προηγείται. Δεν προκύπτει αβίαστα, 100%, ότι αυτή είναι η αιτία της βούλησης να αποσυρθεί, αλλά αυτό είναι το πιθανότερο.
Στο προοίμιο του Θουκυδίδη πάλι, αβίαστα προκύπτει ότι ο χρόνος έναρξης συγγραφής είναι η γενική απόλυτη. Ότι ξεκίνησε όμως να γράφει από την αρχή, επειδή διέβλεψε τη σημαντικότητά του, είναι μια υπόθεση αρκετά πιθανή, αλλά όχι απολύτως βέβαιη. Με βάση τη διατύπωση, απολύτως βέβαιο -για εμένα τουλάχιστον- είναι ότι έγραψε την ιστορία γι' αυτόν τον λόγο, όχι ότι ξεκίνησε να την γράφει από την αρχή γι' αυτόν το λόγο. Θα μπορούσα να υποθέσω ότι ξεκίνησε να τη γράφει και συνέχισε επειδή στην πορεία κατάλαβε ότι ήταν σημαντικός πόλεμος. Δεν αποκλείει η διατύπωση το σενάριο αυτό.


Επίσης, θεωρώ ότι δεν πρέπει να επηρεαζόμαστε τόσο από τον τρόπο μετάφρασης στα νέα ελληνικά. Στα νέα ελληνικά δεν χρησιμοποιούμε τόσο το σύστημα των μετοχών και αναγκαστικά μπαίνουμε στη διαδικασία να τις αναλύουμε με δευτερεύουσες, που όμως δεν βολεύουν τόσο όταν έχουμε ασύνδετο σχήμα σε μακροσκελή περίοδο, γιατί το νόημα κάπως περιπλέκεται. Άλλο να παραθέτεις μετοχές ή επίθετα και άλλο να παραθέτεις δευτερεύουσες.
Θέλω να πω ότι δεν διαφωνώ με τη μετάφραση που δίνεις στο κείμενο, αλλά δεν νομίζω ότι αποδεικνύει κάτι για τη σύνταξή του, γιατί είναι περισσότερο μια ελεύθερη απόδοση της σύνταξής του παρά αυτό που λέμε "κατά λέξη μετάφραση".

Αυτές τις σκέψεις κάνω...



**Αναφέρομαι στη γλωσσική αρχή του θ' κριτηρίου, που έχει διατυπωθεί από τον Chomsky.
Theta criterion: https://en.wikipedia.org/wiki/Theta_criterion
και σελ. 23, παρ. 1.4 "Το θ' κριτήριο" https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/2644/3/02_chapter_2.pdf

[Sali]

Στο απόσπασμα που παραθέτεις, βλέπω όντως μια καθαρή περίπτωση στην οποία μια μετοχή προσδιορίζει επιρρηματικά μια άλλη. Ξέρεις ποια; Τη γενική απόλυτη (καθισταμένου) στο "αρξάμενος". Είναι ένα καλό παράδειγμα. Συντακτικά και νοηματικά σχετίζεται μόνο με το "αρξάμενος".

Συμφωνούμε απόλυτα.

Αντιθέτως, οι μετοχές που συνδέονται με το "και" ή που παρατίθενται σε ασύνδετο σχήμα στα άλλα αποσπάσματα δεν με πείθουν ότι δεν προσδιορίζουν όλες τον ίδιο όρο.

Μα δεν είπα ποτέ ότι δεν προσδιορίζουν τον ίδιο όρο· αυτό που είπα είναι ότι δεν τον προσδιορίζουν "ισότιμα", δηλαδή άλλες έχουν στενή σχέση μαζί του και άλλες πιο χαλαρή· αυτές οι τελευταίες λογικό είναι να προσδιορίζουν στενά άλλον ρηματικό τύπο - εδώ άλλη μετοχή - ενώ παράλληλα διατηρούν τη χαλαρή τους σχέση με το κύριο ρήμα. Αλλά πρόσεξε: οι μετοχές αυτές δεν παρατίθενται, όπως λες, σε ασύνδετο σχήμα η μία αμέσως μετά την άλλη [φοβηθεὶς (τὴν πόλιν), βουλόμενος (ἀποστῆναι), ἡγούμενος (οὐκ ἐθελήσειν) - έτσι θα το καταλάβαινα εγώ το ασύνδετο στο κείμενο από τον Μενέξενο] - πράγμα που θα σήμαινε όντως ότι οι μετοχές αυτές θα έπρεπε να προσδιορίζουν ισότιμα το κύριο ρήμα - αλλά απλώς δεν συνδέονται παρατακτικά μεταξύ τους. Άλλωστε, αν ο Πλάτων ήθελε να τις παρουσιάσει ως προσδιορίζουσες ισότιμα το κύριο ρήμα, τι θα τον εμπόδιζε να τις συνδέσει συμπλεκτικά; (Φοβηθεὶς δὲ βασιλεὺς τὴν πόλιν ... καὶ βουλόμενος ἀποστῆναι ἐξῄτει...). Η παρεμβολή, ανάμεσα στις μετοχές, χωρίων όσο μεγάλων θέλει κανείς, δεν εμπόδισε ποτέ κανέναν συγγραφέα να συνδέσει παρατακτικά τις απομακρυσμένες μετοχές, αν το ήθελε. Παρόμοια παραδείγματα είναι άφθονα. Ίσα-ίσα λοιπόν που η απουσία σύνδεσης μεταξύ των μετοχών μάς παραπέμπει στην ερμηνεία της μεταξύ τους στενής επιρρηματικής σχέσης.

Αλλά, ακόμα κι αν δύο μετοχές επιρρηματικές συνδέονται παρατακτικά (κυρίως συμπλεκτικά) μεταξύ τους, είδαμε ότι δεν αποκλείται καθόλου η μία εξ αυτών να προσδιορίζει την άλλη, φαινόμενο που συνηθίζεται στον Θουκυδίδη. Ένα παράδειγμα είναι αυτό που παρέθεσα από το προοίμιο, που, όπως είδα, apri, δεν σε πολυέπεισε· ωστόσο, εμένα με έπεισε. Το ρ. ξυνέγραψε αναφέρεται στη συγγραφή της ιστορίας ως τελικό προϊόν· αυτό όμως που ενδιαφέρει εδώ τον ιστορικό είναι να αιτιολογήσει (με το ἐλπίσας) τη σπουδή του να αρχίσει τη συγγραφή του αμέσως με το πρώτο ξέσπασμα του πολέμου. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ένας ασήμαντος πόλεμος τοπικού χαρακτήρα δεν θα απαιτούσε τόση βιάση.
Άλλο ένα ενδιαφέρον παράδειγμα τέτοιου τύπου είναι αυτό: Θουκυδ. Ι, 90, 1 Λακεδαιμόνιοι δὲ αἰσθόμενοι τὸ μέλλον ἦλθον πρεσβείᾳ, τὰ μὲν καὶ αὐτοὶ ἥδιον ἂν ὁρῶντες μήτ' ἐκείνους μἠτ' ἄλλον μηδένα τεῖχος ἔχοντα, τὸ δὲ πλέον τῶν ξυμμάχων ἐξοτρυνόντων καὶ φοβουμένων τοῦ τε ναυτικοῦ αὐτῶν τὸ πλῆθος ... καὶ τὴν ἐς τὸν Μηδικὸν πόλεμον τόλμαν γενομένην. Οι μετοχές με τους έντονους χαρακτήρες είναι αιτιολογικές, ενώ οι δύο τελευταίες συνδέονται συμπλεκτικά. Αν προσέξουμε καλύτερα, διαπιστώνουμε ότι μόνο οι μετοχές ἂν ὁρῶντες και ἐξοτρυνόντων προσδιορίζουν το κύριο ρήμα, ενώ η μτχ. φοβουμένων αιτιολογεί την αμέσως προηγούμενή της. Δηλαδή οι λόγοι για τους οποίους οι Λακ. έστειλαν πρέσβεις ήταν δύο: (α) θα ήταν ευτυχισμένοι και ήσυχοι βλέποντας τόσο την Αθήνα όσο και τις άλλες πόλεις ανοχύρωτες, και (β) κυρίως, οι πιέσεις που δέχονταν από τους συμμάχους τους. Οι σύμμαχοι όμως πίεζαν τους Λακεδαιμονίους, επειδή φοβούνταν το ναυτικό της Αθήνας και τη γενναιότητα που έδειξαν οι Αθηναίοι στα Μηδικά. Η μτχ. φοβουμένων έμμεση μόνο σχέση έχει με το ἦλθον πρεσβείᾳ.
Ένα ακόμη παράδειγμα, πιο εύγλωττο, είναι το εξής: Θουκυδ. Ι, 109, 4 ...ἐπολιόρκει ἐν αὐτῇ ἐνιαυτὸν καὶ ἓξ μῆνας, μέχρι οὗ ξηράνας τὴν διώρυχα καὶ παρατρέψας ἄλλῃ τὸ ὕδωρ τὰς ... ναῦς ἐπὶ τοῦ ξηροῦ ἐποίησε. Εδώ οι παρατακτικά συνδεόμενες μετοχές είναι διαφορετικές, η πρώτη χρονική, η δεύτερη τροπική· αλλά ενώ η πρώτη προσδιορίζει μόνο το κύριο ρήμα, η δεύτερη προσδιορίζει αποκλειστικά την πρώτη: δείχνει δηλαδή με ποιον τρόπο επιτεύχθηκε η αποξήρανση της διώρυγας.
 
Αν εξαιρέσω αυτό το τελευταίο παράδειγμα, όλες οι άλλες ερμηνείες μου για τις σχέσεις των μετοχών ούτε 100 % βέβαιες είναι ούτε αβίαστα βγαίνουν. Με τις πιθανότητες "παίζω" και βγάζω κάποια συμπεράσματα - αυτό είναι όλο.

[apri]

Αν εξαιρέσω αυτό το τελευταίο παράδειγμα, όλες οι άλλες ερμηνείες μου για τις σχέσεις των μετοχών ούτε 100 % βέβαιες είναι ούτε αβίαστα βγαίνουν. Με τις πιθανότητες "παίζω" και βγάζω κάποια συμπεράσματα - αυτό είναι όλο.

Αυτό ακριβώς δεν σε βάζει σε σκέψεις; Όταν η μετοχή είναι ετερόπτωτη (η γενική απόλυτη του παραδείγματος), ο συντακτικός της ρόλος σε σχέση με την άλλη μετοχή προκύπτει αβίαστα με την πρώτη ανάγνωση. Όταν όμως είναι ομοιόπτωτη με την άλλη μετοχή, τότε πιθανολογείς (λιγότερο ή περισσότερο) μια μεταξύ τους σχέση, όταν κάνεις μια δεύτερη ανάγνωση της πρότασης.


Θα σε πάω από έναν άλλο δρόμο χωρίς μετοχές, για να σου περιγράψω την ίδια λογική, μήπως καταφέρω να σου μεταδώσω τι εννοώ.
Δες δυο προτάσεις της ελληνιστικής κοινής, στην οποία η χρήση του "και" και της παρατακτικής σύνδεσης είχε αρχίσει να διευρύνεται εις βάρος της υποτακτικής σύνδεσης:
(α) "Εάν τολμώσι και καταβώσι"
(β) "Ο Θεός εβοήθησε και ού γέγονε σφάλμα"

Σε μια πρώτη ανάγνωση προκύπτει αβίαστα ότι έχεις και στο (α) και στο (β) δυο κύριες προτάσεις σε παρατακτική σύνδεση, σωστά;
Σε μια δεύτερη ανάγνωση θα παρατηρήσεις ότι και στις δυο περιπτώσεις η δεύτερη κύρια έχει μια ιδιαίτερη νοηματική σχέση με την πρώτη:
Στο (α) συμπληρώνει την έννοια του ρήματος "τολμώσι" (είναι σαν να λέει "εάν τολμούν να κατεβούν), στο (β) δείχνει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα της πράξης του ρήματος "εβοήθησε" (είναι σαν να λέει "ο Θεός βοήθησε ώστε να μη γίνει σφάλμα). Είναι κάτι παραπάνω από πιθανό αυτό το νόημα.
Όμως, μπορείς να πεις ότι συντακτικά η δεύτερη κύρια προσδιορίζει την πρώτη γι' αυτόν το λόγο, ξεχνώντας ότι στην παρατακτική σύνδεση (όπως και στο ασύνδετο σχήμα) συνδέονται ισότιμα στοιχεία; Είναι σαν να συντάσσεις κατά το νοούμενο και όχι με βάση τη δομή που έχεις μπροστά σου.

Έχει τώρα μεγάλη διαφορά η λογική της παραπάνω δομής από το "τῶν ξυμμάχων ἐξοτρυνόντων καὶ φοβούμενων";

Άλλωστε, αν ο Πλάτων ήθελε να τις παρουσιάσει ως προσδιορίζουσες ισότιμα το κύριο ρήμα, τι θα τον εμπόδιζε να τις συνδέσει συμπλεκτικά; (Φοβηθεὶς δὲ βασιλεὺς τὴν πόλιν ... καὶ βουλόμενος ἀποστῆναι ἐξῄτει...). Η παρεμβολή, ανάμεσα στις μετοχές, χωρίων όσο μεγάλων θέλει κανείς, δεν εμπόδισε ποτέ κανέναν συγγραφέα να συνδέσει παρατακτικά τις απομακρυσμένες μετοχές, αν το ήθελε.

Έχει την επιλογή να τις παραθέσει σε ασύνδετο σχήμα ή να τις συνδέσει συμπλεκτικά. Το πρώτο του δίνει τη δυνατότητα να παραθέσει πάνω από δυο μετοχές, χωρίς να κουράζει με συνεχή "και" (ειδικά αν ενδιάμεσα συνδέει συμπλεκτικά με "και" και άλλους όρους μεταξύ τους).

[Dwrina]

Υπάρχει κάτι (λεξικό, κατάλογος ρημάτων) στο οποίο να αναφέρεται το ρηματικό επίθετο κάθε ρήματος;
Προσπαθώ να βρω του πάσχω και ψάχνοντας με όλα τα θέματα βρήκα παθητός, αλλά τίποτα σε –τέος, και πενθητέος (το οποίο προφανώς είναι του πενθῶ).

[apri]

Υπάρχει κάτι (λεξικό, κατάλογος ρημάτων) στο οποίο να αναφέρεται το ρηματικό επίθετο κάθε ρήματος;
Προσπαθώ να βρω του πάσχω και ψάχνοντας με όλα τα θέματα βρήκα παθητός, αλλά τίποτα σε –τέος, και πενθητέος (το οποίο προφανώς είναι του πενθῶ).

Δεν ξέρω κάποιον κατάλογο. Λάβε υπ' όψιν πάντως ότι, για να υπάρχει ένας λεκτικός τύπος, δεν αρκεί να μπορεί να πλαστεί αναλογικά με άλλους, αλλά να υπάρχει και η επικοινωνιακή ανάγκη της ύπαρξής του.
Πόσο συχνά θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στο λόγο ένα ρηματικό επίθετο που θα σήμαινε "αυτός που πρέπει να υποφέρει", ώστε να χρειαστεί να πλαστεί ένα *"παθητέος";

[Dwrina]

Δεν ξέρω κάποιον κατάλογο. Λάβε υπ' όψιν πάντως ότι, για να υπάρχει ένας λεκτικός τύπος, δεν αρκεί να μπορεί να πλαστεί αναλογικά με άλλους, αλλά να υπάρχει και η επικοινωνιακή ανάγκη της ύπαρξής του.
Πόσο συχνά θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στο λόγο ένα ρηματικό επίθετο που θα σήμαινε "αυτός που πρέπει να υποφέρει", ώστε να χρειαστεί να πλαστεί ένα *"παθητέος";

Υπάρχει όμως το εὖ πάσχω (ευεργετούμαι), για το οποίο ξέρω ότι είναι το παθητικό του εὖ ποιῶ, ενώ παθητικό εὖ ποιοῦμαι = ευεργετούμαι δεν έχω δει και ούτε το βρήκα σε λεξικό. Και, από τη στιγμή που είδα στο διαδίκτυο παράδειγμα ανάλυσης ρηματικού επιθέτου οἱ συμμαχεῖν ἐθέλοντες εὖ ποιητέοι εἰσίν ἡμῖν = δεῖ εὖ ποιεῖσθαι ὑφ' ἡμῶν τοὺς ἐθέλοντας συμμαχεῖν, προσπαθώ να καταλάβω αν η ανάλυση είναι σωστή, δηλαδή αν υπάρχει εὖ ποιοῦμαι ως παθητικό του  εὖ ποιῶ ή αν η χρήση του εὖ ποιητέος σε παθητική σύνταξη αποτελεί εξαίρεση, που οφείλεται στην απουσία ρηματικού επιθέτου του πάσχω.

[apri]

Υπάρχει όμως το εὖ πάσχω (ευεργετούμαι), για το οποίο ξέρω ότι είναι το παθητικό του εὖ ποιῶ, ενώ παθητικό εὖ ποιοῦμαι = ευεργετούμαι δεν έχω δει και ούτε το βρήκα σε λεξικό. Και, από τη στιγμή που είδα στο διαδίκτυο παράδειγμα ανάλυσης ρηματικού επιθέτου οἱ συμμαχεῖν ἐθέλοντες εὖ ποιητέοι εἰσίν ἡμῖν = δεῖ εὖ ποιεῖσθαι ὑφ' ἡμῶν τοὺς ἐθέλοντας συμμαχεῖν, προσπαθώ να καταλάβω αν η ανάλυση είναι σωστή, δηλαδή αν υπάρχει εὖ ποιοῦμαι ως παθητικό του  εὖ ποιῶ ή αν η χρήση του εὖ ποιητέος σε παθητική σύνταξη αποτελεί εξαίρεση, που οφείλεται στην απουσία ρηματικού επιθέτου του πάσχω.

Ούτε και εγώ το βρήκα σε λεξικό, πράγμα που σημαίνει ότι, ακόμα κι αν λεγόταν, λεγόταν σπάνια.

Το πιθανότερο είναι ότι στη συγκεκριμένη περίφραση χρησιμοποιούσαν το συχνό ρηματικό επίθετο "ποιητέοι" με παθητική σημασία (π.χ ύμνοι ποιητέοι τοίς ημετέροις ποιηταίς), για να καλύψουν την έλλειψη αντίστοιχου ρηματικού επιθέτου του "πάσχω".

Το κατά πόσο νομιμοποιούμαστε να αναλύσουμε ένα τέτοιο επίθετο με το "ευ ποιούμαι", αν και εφόσον αυτό δεν ήταν δόκιμο, είναι υποκειμενικό.
Υποθετικά, η ανάλυση στην οποία αντιστοιχεί το "ευ ποιητέοι" είναι αυτή που βρήκες. Διαφορετικά, αν ο τότε ομιλητής δεν έφερνε στο νου ένα υπαρκτό ή υποθετικό "ευ ποιούμαι" με τη σημασία του "ευεργετούμαι", δεν θα καταλάβαινε και το "ευ ποιητέοι" ως "αυτοί που πρέπει να ευεργετηθούν".
Πρακτικά και επικοινωνιακά όμως, η πρόταση αυτή μπορεί να μην εκφωνούνταν ποτέ από έναν αρχαίο ομιλητή αυθόρμητα, αλλά αντιθέτως να είχε τη μορφή "δει ευ πάσχειν υφ' ημών".

Μ' αυτό το σκεπτικό, εγώ θα δεχόμουν ως σωστές και τις δυο αναλύσεις, αλλά δεν μπορώ να πάρω όρκο για το τι θα έκαναν οι υπόλοιποι.