Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[MARKOS]

πρέπει απαραιτήτως. μαθαινουν ετσι...

[PDE ads]

[Sali]

Ὅς ἄν τολμήσῃ πατέρα ἤ μητέρα ἤ τούτων πατέρας ἤ μητέρας τύπτειν, πρῶτον μὲν ὁ προστυγχάνων βοηθείτω: εδώ πώς εξηγείται η ύπαρξη της αναφορικής; Θα πούμε ότι υπάρχει σχήμα ανακόλουθο;

Προφανώς έχουμε ανακόλουθο· εδώ χρειαζόταν επιρρηματική υποθετική πρόταση. Ίσως αρχικά ο Πλάτων να είχε στο μυαλό του να χρησιμοποιήσει κάπως την αναφορικοϋποθετική, αλλά τελικά δεν του "βγήκε". Έτσι όπως είναι τα πράγματα, η δευ/σα πρόταση δεν έχει, ως ονοματική, συντακτική θέση.

Τὰ αὐτὰ δὲ λέγοντος τοῦ Μάρδου, βασιλεὺς ἔφη: «εἶτα τολμήσεις τὸν υἱὸν ἀποθνῄσκοντα ὑπομεῖναι;». Ὁ δὲ ἔφη «πάντων μάλιστα». Στο βοήθημα του Πατάκη το «πάντων μάλιστα» αναλύεται ως εξής: "πάντων (πραγμάτων) μάλιστα εγώ τολμήσω τὸν υἱὸν ἀποθνῄσκοντα ὑπομεῖναι", πάντων=κατηγορηματικός προσδιορισμός στο εννοούμενο πραγμάτων, το οποίο είναι γενική διαιρετική στο μάλιστα, μάλιστα=επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο τολμήσω. Πώς σας φαίνεται αυτή η ανάλυση; Πιστεύετε ότι χρειάζεται ή είναι υπερβολική; Ποτέ δεν θα σκεφτόμουν να το αναλύσω έτσι, θα έλεγα απλώς ότι το «πάντων μάλιστα» έχει επιρρηματική σημασία και δηλώνει βεβαίωση, αλλά δεν θα το χαρακτήριζα συντακτικά, όπως δεν χαρακτηρίζω π.χ. τα ίσως, δητα, πάνυ γε, άρα κ.λπ. (ή μήπως πρέπει να χαρακτηρίζουμε και αυτά;)

Δεν βρίσκω κακή την ανάλυση Πατάκη. Είναι κάπως σχολαστική, αλλά δεν έχει λάθη. Κι εγώ, πάντως, όπως κι εσύ, θα την εξελάμβανα ως απλή καταφατική απάντηση και δεν θα προχωρούσα σε αναλυτική σύνταξη.

[apri]

Προφανώς έχουμε ανακόλουθο· εδώ χρειαζόταν επιρρηματική υποθετική πρόταση. Ίσως αρχικά ο Πλάτων να είχε στο μυαλό του να χρησιμοποιήσει κάπως την αναφορικοϋποθετική, αλλά τελικά δεν του "βγήκε". Έτσι όπως είναι τα πράγματα, η δευ/σα πρόταση δεν έχει, ως ονοματική, συντακτική θέση.

Πιθανώς με αφορμή τις αναφορικές που είχαν υποθετική χροιά, φαίνεται πως είχε δημιουργηθεί μια τάση να χρησιμοποιούν εναλλακτικά το "ει τις" με το "όστις" και το "εάν τις" με το "ος αν", ανεξάρτητα αν η σύνταξη της πρότασης απαιτούσε ονοματική ή επιρρηματική πρόταση.

Έχουμε συζητήσει στο παρελθόν προτάσεις με το "ει τις" που λειτουργούν ονοματικά.
π.χ "τούς τε φρουροὺς καὶ εἴ τινα ἄλλον που ἴδοι Ἀθηναῖον"
"καθάπερ ἐν ταῖς παρ' ἡμῖν βίβλοις ἃ μὲν γέγραπται ἵνα γινώσκωμεν, οἷον τὰ περὶ κοσμοποιΐας καὶ εἴ τινα ἄλλα μυστήρια"

Στο παράδειγμα "ος αν τολμήση πατέρα..." έχουμε το αντίστροφο, δηλ. μια αναφορική εκεί που θα χρειαζόμασταν μια απλή υποθετική πρόταση "εάν τις τολμήση....πρώτον βοηθείτω".

Δεν είμαι σίγουρη ότι μπορούμε να μιλήσουμε για ανακόλουθο σχήμα.
Στο ανακόλουθο έχουμε την εκτόπιση ενός όρου της πρότασης στην αρχή και σε διαφορετική πτώση (ονομαστική) από αυτήν που απαιτεί η σύνταξη της πρότασης. Εδώ όμως η αναφορική δεν βρίσκεται σε λάθος πτώση. Δεν έχει κανένα συντακτικό ρόλο, εφόσον ερμηνευθεί ως ονοματική.

[Dwrina]

Για το "τι αγαθόν" είχαμε πει ότι το αγαθόν είναι αντικείμενο και το τι επιθετικός. Στα  "εἴ τι καλὸν πράττοιεν" και  "Ἐὰν δέ τις ἐλεύθερος...συμφάγῃ" ποιο είναι το αντικείμενο και το υποκείμενο αντίστοιχα; Δύο καθηγήτριες του γυμνασίου πάντως έχουν δώσει τα τι  και  τις αντικείμενο και υποκείμενο. Γενικά, υπάρχει ασφαλές κριτήριο για την διάκριση αυτή;

[PDE ads]

[Sali]

Για το "τι αγαθόν" είχαμε πει ότι το αγαθόν είναι αντικείμενο και το τι επιθετικός. Στα  "εἴ τι καλὸν πράττοιεν" και  "Ἐὰν δέ τις ἐλεύθερος...συμφάγῃ" ποιο είναι το αντικείμενο και το υποκείμενο αντίστοιχα; Δύο καθηγήτριες του γυμνασίου πάντως έχουν δώσει τα τι  και  τις αντικείμενο και υποκείμενο. Γενικά, υπάρχει ασφαλές κριτήριο για την διάκριση αυτή;

Παίρνουμε ως δεδομένο ότι η αόριστη αντων. τίς, τὶ συνοδεύει ομοιόπτωτα κάποιο όνομα, σωστά; Το ζητούμενο είναι ποια είναι η χρήση του ονόματος. Υπάρχουν λοιπόν δύο πιθανότητες: (α) το όνομα να έχει καθαρά επιθετική λειτουργία (βασικά δηλαδή να είναι επίθετο) - άρα ουσιαστικοποιείται η αντωνυμία και τίθεται αυτή ως υποκ., αντικ. κ.τ.λ.: ἀγαθός τις, γενναῖός τις κ.ά.· (β) το όνομα να έχει ουσιαστική λειτουργία (να είναι δηλαδή ουσιαστικό ή άλλη ουσιαστικοποιημένη λέξη) - άρα την επιθετική λειτουργία την αναλαμβάνει η αντωνυμία και το ουσιαστικό τίθεται ως υποκ., αντικ. κ.τ.λ.: ἄνθρωπός τις, ἄνδρες τινὲς κ.ά. Εδώ όμως χρειάζεται προσοχή: ρόλο ουσιαστικού παίζουν και οι ουσιαστικοποιημένοι επιθετικοί προσδιορισμοί, είτε είναι επίθετα είτε μετοχές κ.τ.λ. Πρόσεξε το ωραίο παράδειγμα από τον Δημοσθένη: τὰ μικρὰ συμφέροντα τῆς πόλεως, όπου η ουσιαστικοποίηση της μετοχής αποδεικνύεται από το ότι προσδιορίζεται τόσο από επιθετικό προσδιορισμό όσο και από γενική κτητική αντί για δοτική ως αντικείμενο. Εδώ εντάσσεται και η λέξη ἀγαθὸν (στο ουδέτερο) ως ουσιαστικοποιημένο επίθετο με τη σημασία "χρησιμότητα", "ωφέλεια" κ.τ.ό. (δες σχετικά και το LSJ). Αν στα συμφραζόμενα του κειμένου υπάρχει αυτή η σημασία, τότε το ἀγαθὸν είναι υποκ./αντικ.... και το τι επιθετικός προσδιορισμός.

[Dwrina]

Sali, ευχαριστώ για την απάντηση, αλλά δεν κατάλαβα. Αν ρόλο ουσιαστικού παίζουν και οι ουσιαστικοποιημένοι επιθετικοί προσδιορισμοί γενικά (και όχι μόνο το αγαθός ή κάποια άλλα συγκεκριμένα επίθετα), η διάκριση μου φαίνεται καθαρά υποκειμενική (πώς μπορώ να ξέρω πότε ένα επίθετο είναι ουσιαστικοποιημένο; Και δεν βλέπω πώς μπορεί να βοηθήσουν σε αυτό τα συμφραζόμενα). Στο μεταξύ κοίταξα τον Πατάκη και μπερδεύτηκα περισσότερο, γιατί στο "τις ελεύθερος" δίνει το τις επιθετικό, ενώ στο "τι καλόν" δίνει το τι σύστοιχο αντικείμενο. Για τα συγκεκριμένα παραδείγματα τι νομίζεις; Μήπως τελικά δεν υπάρχει σωστό και λάθος στις περιπτώσεις αυτές;

[apri]

Μήπως τελικά δεν υπάρχει σωστό και λάθος στις περιπτώσεις αυτές;

Βασικά όχι, δεν υπάρχει, γιατί το νόημα είναι περίπου το ίδιο.
Το "τι καλόν" μπορεί να σημαίνει "κάτι καλό" ή "κάποιο καλό" με το "τι" να εκλαμβάνεται είτε ως αντωνυμία είτε ως προσδιορισμός.
Στο "τις ελεύθερος" έχω κι εγώ την αίσθηση ότι το "ελεύθερος"  λειτουργεί ουσιαστικοποιημένα σε αντίστιξη προς το "δούλος", οπότε το "τις" είναι προσδιορισμός.

Εδώ επί τη ευκαιρία να πω κάτι:
Στο "τι αγαθόν", που το "τι" λειτουργεί αντωνυμικά, η επικρατούσα άποψη θέλει το "αγαθόν" επιθετικό προσδιορισμό. Ωστόσο, για το δικό μου γλωσσικό αισθητήριο (δεν ξέρω αν υπάρχει κάποιος στη βιβλιογραφία που να συμφωνεί) τα επίθετα μετά την αντωνυμία/ουσιαστικό (τα λεγόμενα postpositive adjectives) βρίσκονται μάλλον σε κατηγορηματική θέση, γιατί ταιριάζει πολύ να εννοηθεί μια μετοχή του "ειμί" (π.χ τι ον αγαθόν) όπως ακριβώς συμβαίνει και στους κατηγορηματικούς προσδιορισμούς που βρίσκονται πριν από το επίθετο (π.χ ούτος ων ο βασιλεύς).
Αλλά αυτή είναι η υποκειμενική μου αίσθηση. Μπορεί και να κάνω λάθος.
 

[Sali]

πώς μπορώ να ξέρω πότε ένα επίθετο είναι ουσιαστικοποιημένο;

Μια καλή ένδειξη είναι ότι το ουσιαστικοποιημένο επίθετο (ή μετοχή) είναι έναρθρο (όχι πάντα όμως)· πολλά μάλιστα είναι (σχεδόν) πάντοτε ουσιαστικά: (οἱ) θνητοί, (οἱ) ἄρχοντες, (οἱ) φίλοι, (ἡ) ῥητορική, (ἡ) τριήρης κ.ά. Επίσης, ουσιαστικοποιούνται, όταν (έναρθρα κατά κανόνα) λαμβάνουν ειδικές σημασίες: (τὸ) ἀγαθόν, (τὸ) καλόν, (τὸ) κακόν, (τὸ) ἱερόν, (τὰ) ἱερά,τὸ παρελθόν, τὸ παρόν, τὸ μέλλον, οἱ πολλοί, ὁ διώκων, ὁ φεύγων κ.ά. Και ας μην ξεχνάμε τα ουδέτερα μετοχών ή επιθέτων στον Θουκυδίδη: τὸ δεδιός, τὸ θαρσοῦν, τὸ λῃστικὸν κ.ά.
Μια άλλη εξαιρετική ένδειξη είναι η σύνταξή τους. Όταν το υπό συζήτηση επίθετο προσδιορίζεται από επιθετικό προσδιορισμό ή συντάσσεται με άλλη πλάγια πτώση αντί γι' αυτήν με την οποία συντάσσεται ως επίθετο, είναι φανερό ότι έχει ουσιαστικοποιηθεί. Δες το παράδειγμα από τον Δημοσθένη στην προηγούμενη ανάρτησή μου. Πρόσεξε και αυτό: Ξενοφ. Απομν. ΙΙ, 4, 2 φίλον, ὃ μέγιστον ἀγαθὸν εἶναί φασι (LSJ II, 4). Δεν είναι σαφές ότι το ἀγαθὸν είναι ουσιαστικοποιημένο;
Απεναντίας, ένα επίθετο έχει επιθετική λειτουργία, όταν αναφέρεται σε κάποιο ουσιαστικό αποδίδοντας σ' αυτό κάποια ποιότητα ή ιδιότητα. Και έτσι μπορεί να λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός ή κατηγορηματικός προσδιορισμός ή κατηγορούμενο. Εδώ δεν χρειάζονται παραδείγματα.
Όπως βλέπεις, οι ενδείξεις και τα συμφραζόμενα βοηθούν στο να καταλάβουμε πότε ένα επίθετο ουσιαστικοποιείται και πότε όχι. Ειδικά όμως σε ό,τι αφορά την αόριστη αντων. τίς, τὶ σε ομοιόπτωτη χρήση με κάποιο επίθετο, θα έλεγα ότι αν εντάσσεται σε παραδείγματα όπως τα παραπάνω, είναι βέβαιο ότι λειτουργεί επιθετικά, όχι ουσιαστικά. Π.χ. θνητός τις, τριήρεις τινές, ἱερόν τι (κανονικά, μάλιστα, το ουσιαστικοποιημένο επίθετο είναι άναρθρο στις περιπτώσεις αυτές)· αν όμως δεν υπάρχουν τέτοια συμφραζόμενα, γνώμη μου είναι ότι η αντωνυμία λειτουργεί ουσιαστικά, είναι δηλαδή αυτή που φανερώνει το ον (πρόσωπο ή πράγμα), και το επίθετο την ιδιότητα. Συγκεκριμένα για το "τι καλὸν" που αναφέρεις, πρέπει να διευκρινίσεις τη σημασία του επιθέτου. Δηλαδή αν σημαίνει απλώς "όμορφο", "ωραίο", "καλό", είναι επιθετικός προσδιορισμός· αν όμως σημαίνει "ομορφιά" ή "αρετή", αυτό σημαίνει ότι έχει ουσιαστικοποιηθεί και πλέον η αντων. είναι ο επιθετικός προσδιορισμός. Μ' αυτόν τον τρόπο βοηθούν τα συμφραζόμενα. Το LSJ σού δίνει τις λύσεις που θα χρειαστείς σε κάθε περίπτωση.

[CHRISTOSCHRI]

τις ερωτήσεις του ΚΕΕ για φιλολογικά μαθήματα πού τις βρίσκουμε;

[erietta]

http://www.kee.gr/html/themata_main.php

[Dwrina]

Ευχαριστώ πολύ, Sali και apri!

Έτσι όπως τα εξηγήσατε, έχει λογική η σύνταξη που δίνεται στο βοήθημα του Πατάκη (στο τις ελεύθερος το τις επιθετικός, στο τι καλόν το τι αντικείμενο).

 

[anemona]

Θέλω μια διασαφήνιση. Δεν αγνοώ την απάντηση απλά θέλω μια πιο αναλυτική εξήγηση.Μπερδεύομαι λίγο. Η δοτική προσωπική αναφοράς και η δοτική προσωπική διαφέρουν κατ' εμέ. Αλλά θέλω να μου πείτε αν συμφωνείτε και κυρίως το γιατί.

[Ο άνθρωπος του κάβου]

Θέλω μια διασαφήνιση. Δεν αγνοώ την απάντηση απλά θέλω μια πιο αναλυτική εξήγηση.Μπερδεύομαι λίγο. Η δοτική προσωπική αναφοράς και η δοτική προσωπική διαφέρουν κατ' εμέ. Αλλά θέλω να μου πείτε αν συμφωνείτε και κυρίως το γιατί.

Καλησπέρα Ιωάννα! Θα συμφωνήσω στο ότι η δοτική προσωπική και η δοτική προσωπική της αναφοράς διαφέρουν. Η δοτική προσωπική δηλώνει το πρόσωπο για το οποίο υπάρχει ή γίνεται κάτι και συντάσσεται με απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις. Η δοτική προσωπική της αναφοράς ή του κρίνοντος προσώπου δηλώνει το πρόσωπο σχετικά με το οποίο ή κατά την κρίση του οποίου ισχύει αυτό που εκφράζει το ρήμα. Συντάσσεται με προσωπικά ρήματα και με το απρόσωπο δοκει.

[anemona]

Η δοτική προσωπική αναφοράς και η δοτική αναφοράς; Θεωρώ πως διαφέρουν.