Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[Dwrina]

Μπορώ να φανταστώ μια πρόταση σαν την ακόλουθη, αλλά η αναφορική αντωνυμία εισάγει και αναφορική πρόταση.
Κακώς θύμωσες τότε με τον Γιώργο, τον οποίο, αν (τον) είχες ακούσει, τώρα θα τον ευχαριστούσες.

Αν λέγονται προτάσεις σαν κι αυτήν που παρέθεσες, τότε ίσως οι ομιλητές να έχουν στο μυαλό τους ως πρότυπο προτάσεις σαν την παραπάνω, αλλά τους προκύπτει μια προβληματική κατασκευή.

Μάλλον έχεις δίκιο. Για άλλη μια φορά συνειδητοποιώ ότι πολλά από αυτά που λέγονται είναι λανθασμένα, αλλά, όταν το αφτί τα έχει συνηθίσει, δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό το λάθος, τουλάχιστον ακουστικά.

Ευχαριστώ για τις απαντήσεις!

[PDE ads]

[Sali]

Η δομή: "...τον οποίο αν είχες ακούσει, τώρα θα τον ευχαριστούσες" είναι απολύτως αποδεκτή τόσο στα αρχαία όσο και στα νέα Ελληνικά. Στον Kuehner (ελληνική έκδοση, 557, Β΄τόμος, σελ. 1119) αναφέρεται ως "Ελκτική επαλλαγή επιθετικής προτάσεως μετά δευτερευούσης εις αυτήν υποκειμενης". Σύμφωνα με τη δομή αυτή, η αναφορική αντωνυμία υπόκειται στη σύνταξη της δευτερεύουσας πρότασης (εξαρτώμενη είτε από το ρ. της δευ/σας είτε από άλλον ρηματικό τύπο της), χωρίς η ίδια η αναφορική να έχει δικό της ρήμα, ενώ ακολουθεί κύρια πρόταση. Λίγα παραδείγματα:
Λυσ. Υπέρ αδυν. 6 πρόσοδος δέ μοι οὐκ ἔστιν ἄλλη πλὴν ταύτης, ἣν ἐὰν ἀφέλησθέ με, κινδυνεύσαιμ' ἂν ὑπὸ τῇ δυσχερεστάτῃ γενέσθαι τύχῃ (το ἣν έμμεσο αντικ. του ἀφέλησθε)·
Πλάτ. Θεαίτ. 162 e6 τῷ εἰκότι χρῆσθε, ᾧ εἰ ἐθέλοι Θεόδωρος ... χρώμενος γεωμετρεῖν, ἄξιος οὐδ' ἑνὸς μόνου ἂν εἴη (το ᾧ αντικ. του χρώμενος)·
Θουκυδ. ΙΙ, 53, 4 πολὺ δὲ μείζω τὴν ἤδη κατεψηφισμένην σφῶν (τιμωρίαν) ἐπικρεμασθῆναι, ἣν πρὶν ἐμπεσεῖν καλὸν εἶναι τοῦ βίου τι ἀπολαῦσαι (το ἣν υποκ. του ἐμπεσεῖν).
Στο παράδειγμα της Dwrina υπάρχει η ίδια δομή, δηλ. η αναφ. αντων. υποβάλλεται στη σύνταξη της υποθετικής, με τη διαφορά ότι λειτουργεί ως δεικτική, αφού αναφέρεται σε όρο τη προηγούμενης ημιπεριόδου. Θα μπορούσε κι εδώ ο εκδότης να κάνει χρήση κόμματος, οπότε αυτό το παράδειγμα δεν θα διέφερε σε τίποτε από τα προηγούμενα.
Στον Kuehner υπάρχουν αρκετά ενδιαφέροντα παραδείγματα.

[apri]

Στον Kuehner (ελληνική έκδοση, 557, Β΄τόμος, σελ. 1119) αναφέρεται ως "Ελκτική επαλλαγή επιθετικής προτάσεως μετά δευτερευούσης εις αυτήν υποκειμενης". Σύμφωνα με τη δομή αυτή, η αναφορική αντωνυμία υπόκειται στη σύνταξη της δευτερεύουσας πρότασης (εξαρτώμενη είτε από το ρ. της δευ/σας είτε από άλλον ρηματικό τύπο της), χωρίς η ίδια η αναφορική να έχει δικό της ρήμα, ενώ ακολουθεί κύρια πρόταση. Λίγα παραδείγματα:
Λυσ. Υπέρ αδυν. 6 πρόσοδος δέ μοι οὐκ ἔστιν ἄλλη πλὴν ταύτης, ἣν ἐὰν ἀφέλησθέ με, κινδυνεύσαιμ' ἂν ὑπὸ τῇ δυσχερεστάτῃ γενέσθαι τύχῃ (το ἣν έμμεσο αντικ. του ἀφέλησθε)·
Πλάτ. Θεαίτ. 162 e6 τῷ εἰκότι χρῆσθε, ᾧ εἰ ἐθέλοι Θεόδωρος ... χρώμενος γεωμετρεῖν, ἄξιος οὐδ' ἑνὸς μόνου ἂν εἴη (το ᾧ αντικ. του χρώμενος)·
Θουκυδ. ΙΙ, 53, 4 πολὺ δὲ μείζω τὴν ἤδη κατεψηφισμένην σφῶν (τιμωρίαν) ἐπικρεμασθῆναι, ἣν πρὶν ἐμπεσεῖν καλὸν εἶναι τοῦ βίου τι ἀπολαῦσαι (το ἣν υποκ. του ἐμπεσεῖν).

Αυτό σημαίνει ότι ένας όρος της δευτερεύουσας μπορεί να προταχθεί σε περιφερειακή θέση (εντός των ορίων της),
όχι μόνο για έμφαση (π.χ αυτόν αν τον βρείτε, να με ειδοποιήσετε), αλλά και για να λειτουργήσει αναφορικά ως αναφορική αντωνυμία.
Γι' αυτό "υπόκειται στη σύνταξη της δευτερεύουσας". Εκεί ανήκει. Κάπως έτσι εξηγεί η Φιλιππάκη και προτάσεις με πρόληψη υποκειμένου της δευτερεύουσας (π.χ Περιμένω τον Γιάννη/ο Γιάννης ότι θα έρθει).

Πολύ ενδιαφέρον.

[theodora7]

Αυτό ομολογώ πως το αγνοούσα. Συχνά, δίχως να το καταλάβω, δημιουργούσα παρόμοιες προτάσεις στα Νέα Ελληνικά και τις θεωρούσα λανθασμένες. Τις διόρθωνα συνεχώς. Τι μαθαίνει κανείς!!! 

[PDE ads]

[Sali]

Τώρα πρόσεξα ότι το νεοελληνικό παράδειγμα που παρέθεσε η Dwrina δεν είναι καθ' όλα όμοιο με τα αρχαιοελληνικά, με την  έννοια ότι ναι μεν η αναφ. αντων. (τον οποίο) υποβάλλεται στη σύνταξη της υποθετικής πρότασης, αλλά ακούγεται ξανά (με τη μορφή του τον) στην ακόλουθη κύρια. Προσέξτε όμως ότι στα αρχαιοελληνικά παραδείγματα η αναφορική αντωνυμία είναι αδύνατον, ακόμα και ως επανάληψη, να αποτελεί όρο της κύριας.

[apri]

Τώρα πρόσεξα ότι το νεοελληνικό παράδειγμα που παρέθεσε η Dwrina δεν είναι καθ' όλα όμοιο με τα αρχαιοελληνικά, με την  έννοια ότι ναι μεν η αναφ. αντων. (τον οποίο) υποβάλλεται στη σύνταξη της υποθετικής πρότασης, αλλά ακούγεται ξανά (με τη μορφή του τον) στην ακόλουθη κύρια. Προσέξτε όμως ότι στα αρχαιοελληνικά παραδείγματα η αναφορική αντωνυμία είναι αδύνατον, ακόμα και ως επανάληψη, να αποτελεί όρο της κύριας.

Το νεοελληνικό παράδειγμα που παρέθεσε η Dwrina ήταν "Κακώς θύμωσες τότε με τον Γιώργο, τον οποίο αν είχες ακούσει, δεν θα βρισκόσουν τώρα σε αυτήν την κατάσταση».
Και είναι ακριβώς όπως τα αρχαία που παρέθεσες από τον Kuhner, γιατί η αναφορική αντωνυμία δεν έχει σχέση με την πρόταση που ακολουθεί την υποθετική.

Το άλλο (Κακώς θύμωσες τότε με τον Γιώργο, τον οποίο, αν (τον) είχες ακούσει, τώρα θα τον ευχαριστούσες.) ήταν μια παραλλαγή της πρότασης την οποία παρέθεσα ως πιο δόκιμη και συνηθισμένη. Αλλά σ' αυτήν μπορείς να θεωρήσεις ότι η αναφορική αντωνυμία εισάγει αναφορική πρόταση (τον οποίο.... τώρα θα τον ευχαριστούσες). Το κλιτικό δεν εμποδίζει, γιατί χρειάζεται η επανάληψη του αντικειμένου λόγω της παρεμβολής της υποθετικής. 

[Sali]

Το νεοελληνικό παράδειγμα που παρέθεσε η Dwrina ήταν "Κακώς θύμωσες τότε με τον Γιώργο, τον οποίο αν είχες ακούσει, δεν θα βρισκόσουν τώρα σε αυτήν την κατάσταση».
Και είναι ακριβώς όπως τα αρχαία που παρέθεσες από τον Kuhner, γιατί η αναφορική αντωνυμία δεν έχει σχέση με την πρόταση που ακολουθεί την υποθετική.

Δίκιο έχεις. Mea culpa!

Το άλλο (Κακώς θύμωσες τότε με τον Γιώργο, τον οποίο, αν (τον) είχες ακούσει, τώρα θα τον ευχαριστούσες.) ήταν μια παραλλαγή της πρότασης την οποία παρέθεσα ως πιο δόκιμη και συνηθισμένη. Αλλά σ' αυτήν μπορείς να θεωρήσεις ότι η αναφορική αντωνυμία εισάγει αναφορική πρόταση (τον οποίο.... τώρα θα τον ευχαριστούσες). Το κλιτικό δεν εμποδίζει, γιατί χρειάζεται η επανάληψη του αντικειμένου λόγω της παρεμβολής της υποθετικής.

Τώρα ξέρω ότι γίνομαι τυπολάτρης, αλλά νομίζω πως σε τέτοιες περιπτώσεις παίζει σημαντικό ρόλο η στίξη. Το κόμμα μετά την αναφορική αντωνυμία την καθιστά, νομίζω, μόνο αντικείμενο του ρ. της αναφορικής πρότασης, ανεξάρτητα αν η αντων. επαναλαμβάνεται ή όχι στην αναφ. πρόταση. Συνεπώς, στην υποθετική πρέπει να εννοηθεί ως αντικ. ένα σχετικό δεικτικό. Βέβαια, εσύ είχες εξ αρχής βάλει κόμμα μετά την αναφ. αντων., αλλά εγώ ούτε αυτό είχα προσέξει!
Το ερώτημα που με απασχολεί είναι το εξής: αν θεωρήσουμε την αναφορική αντωνυμία όρο της υποθετικής πρότασης (φυσικά χωρίς κόμμα μετά απ' αυτήν), σύμφωνα με τις δομές που είδαμε προηγουμένως, μπορούμε να της θέσουμε και δεύτερο συντακτικό ρόλο ως όρου της αναφ. πρότασης; Μάλλον όχι, έτσι δεν είναι; Και αν είναι έτσι, η ακόλουθη πρόταση δεν θεωρείται αυτοδικαίως κύρια; Δεν ξέρω τι λέει η Φιλιππάκη επ' αυτού - δεν βρήκα ακόμη τον χρόνο να το κοιτάξω. Ο Μπάμπι, πάντως, δεν αναφέρει τίποτε.

[apri]

Το ερώτημα που με απασχολεί είναι το εξής: αν θεωρήσουμε την αναφορική αντωνυμία όρο της υποθετικής πρότασης (φυσικά χωρίς κόμμα μετά απ' αυτήν), σύμφωνα με τις δομές που είδαμε προηγουμένως, μπορούμε να της θέσουμε και δεύτερο συντακτικό ρόλο ως όρου της αναφ. πρότασης; Μάλλον όχι, έτσι δεν είναι; Και αν είναι έτσι, η ακόλουθη πρόταση δεν θεωρείται αυτοδικαίως κύρια; Δεν ξέρω τι λέει η Φιλιππάκη επ' αυτού - δεν βρήκα ακόμη τον χρόνο να το κοιτάξω. Ο Μπάμπι, πάντως, δεν αναφέρει τίποτε.

Είτε θα αποτελεί περιφερειακό όρο της υποθετικής πρότασης είτε θα εισάγει αναφορική πρόταση που ολοκληρώνεται μετά την υποθετική. Διπλό συντακτικό ρόλο δεν μπορεί να έχει.
Λογικά όμως η πρόταση που περιέχει και την αναφορική αντωνυμία και την υπόθεση, πρέπει να εκφράζει και αναφορά και υπόθεση. Είναι λίγο περίεργη...

Όχι, ούτε η Φιλιππάκη λέει κάτι. Απλώς, τα παραδείγματα του Kuhner και ο τρόπος που τα εξηγεί, μου θύμισαν τη λογική με την οποία αναλύει η Φιλιππάκη την πρόληψη υποκειμένου της δευτερεύουσας.

[Dwrina]

 Σύμφωνα με τη δομή αυτή, η αναφορική αντωνυμία υπόκειται στη σύνταξη της δευτερεύουσας πρότασης (εξαρτώμενη είτε από το ρ. της δευ/σας είτε από άλλον ρηματικό τύπο της), χωρίς η ίδια η αναφορική να έχει δικό της ρήμα, ενώ ακολουθεί κύρια πρόταση. Λίγα παραδείγματα:
Λυσ. [Υπέρ αδυν. 6 πρόσοδος δέ μοι οὐκ ἔστιν ἄλλη πλὴν ταύτης, ἣν ἐὰν ἀφέλησθέ με, κινδυνεύσαιμ' ἂν ὑπὸ τῇ δυσχερεστάτῃ γενέσθαι τύχῃ.

Σε αυτές τις περιπτώσεις τι λέμε για την σύνδεση μεταξύ των δύο κύριων προτάσεων;

[Dwrina]

 οὐκ ἂν ἐγένοντο συμφοραὶ τοσαῦται τῇ πόλει: τι πιστεύετε ότι είναι το τῇ πόλει;
Γενικά, ξέρετε πότε αυτή η δοτική πρέπει να λαμβάνεται ως τοπική και πότε ως κάποια δοτική προσωπική;

ὑμᾶς ἐξαιτήσονται καὶ ἀντιβολήσουσιν, οὐκ ἀξιοῦντες τοῦ Ἀλκιβιάδου ὑέος τοσαύτην δειλίαν καταγνῶναι: πώς μπορώ να αιτιολογήσω την άρνηση στο ἀξιοῦντες αντί για το καταγνῶναι, αφού -νομίζω- ότι το «έχοντας την αξίωση να μην καταδικάσετε» δεν είναι το ίδιο με  το «χωρίς να έχουν την αξίωση να καταδικάσετε»);

[theodora7]

Η επιρρηματική δοτική του τόπου χρησιμοποιείται κυρίως στην ποίηση, ενώ στην πεζογραφία επιβιώνει μόνο με κύρια ονόματα, π.χ. Πυθοῖ, Ἰσθμοῖ, Ὀλυμπίασι, Σαλαμῖνι, Ἀθήνησι, Μαραθῶνι, Φαληροῖ, κλπ, καθώς και στις δοτικές κάποιων ονομάτων ή αντωνυμιών που έχουν καταντήσει επιρρήματα, όπως τῇδε, ταύτῃ, ἐκείνῃ, ἄλλῃ, ᾗ, πάντῃ, κύκλῳ κλπ. Στον πεζό λόγο για να εντοπιστεί η θέση κάποιου πράγματος ή γεγονότος προτιμάται η εμπρόθετη εκφορά ἐν + δοτική, συχνά και στην περίπτωση των κυρίων ονομάτων.
Η δοτική προσωπική, όπως δηλώνει και το όνομά της, φανερώνει το πρόσωπο το οποίο αφορά το περιεχόμενο της πρότασης (πρβ. τη νεοελληνική γενική προσωπική). Η δοτική προσωπική, επομένως, προσδιορίζει το σύνολο του περιεχομένου της πρότασης και όχι έναν συγκεκριμένο όρο της. Είναι συχνή η εμφάνισή της σε προτάσεις με απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις, όπου συσχετίζει το γενικό περιεχόμενο τη πρότασης με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο.

[theodora7]

Αν η μετοχή θεωρηθεί τροπική δέχεται τη συγκεκριμένη άρνηση.

[Sali]

Σε αυτές τις περιπτώσεις τι λέμε για την σύνδεση μεταξύ των δύο κύριων προτάσεων;

Όπως βλέπεις, η ιδιαιτερότητα αυτής της σύνταξης δεν επιτρέπει τη σύνδεση των κύριων προτάσεων. Σύνδεση θα μπορούσαμε να έχουμε, αν ο συγγραφέας έκανε χρήση δεικτικής αντωνυμίας: π.χ. πρόσοδος δέ μοι οὐκ ἔστιν ἄλλη πλὴν ταύτης, ἐὰν δὲ ταύτην ἀφέλησθέ με, κινδυνεύσαιμ' ἄν...

[Sali]

οὐκ ἂν ἐγένοντο συμφοραὶ τοσαῦται τῇ πόλει: τι πιστεύετε ότι είναι το τῇ πόλει;
Γενικά, ξέρετε πότε αυτή η δοτική πρέπει να λαμβάνεται ως τοπική και πότε ως κάποια δοτική προσωπική;

Κατ' εμέ, προσδιορίζει το νόημα ολόκληρης της πρότασης και είναι δοτική προσωπική αντιχαριστική. Για την τοπική δοτική σού απάντησε η theodora7.

ὑμᾶς ἐξαιτήσονται καὶ ἀντιβολήσουσιν, οὐκ ἀξιοῦντες τοῦ Ἀλκιβιάδου ὑέος τοσαύτην δειλίαν καταγνῶναι: πώς μπορώ να αιτιολογήσω την άρνηση στο ἀξιοῦντες αντί για το καταγνῶναι, αφού -νομίζω- ότι το «έχοντας την αξίωση να μην καταδικάσετε» δεν είναι το ίδιο με  το «χωρίς να έχουν την αξίωση να καταδικάσετε»);

Συμβαίνει συχνά η άρνηση οὐ να συνδέεται με το ρήμα εξάρτησης, ενώ ουσιαστικά ανήκει στο απαρέμφατο που εξαρτάται απ' αυτό το ρήμα. Δες τον Smyth, 2692. Πρόσεξε και το παράδειγμα από τον Θουκυδίδη (Ι, 136, 4) καὶ οὐκ ἀξιοῖ [Θεμιστοκλῆς], ..., φεύγοντα τιμωρεῖσθαι.