Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[Dwrina]

Ευχαριστώ πολύ, apri!

[PDE ads]

[Dwrina]

Το ἀδικῶ μπορεί να συντάσσεται παράλληλα με κατηγορηματική μετοχή και αντικείμενο;  Π.χ. ἀδικεῖτε ὑμᾶς πολέμου ἄρχοντες . Δεν το έχω δει, αλλά γιατί όχι;  Νοηματικά στέκει, αλλά συντακτικά,  επειδή το συμπλήρωμα είναι η κατηγορηματική μετοχή, δεν ξέρω αν μπορεί να υπάρχει και άλλο συμπλήρωμα χωρίς η μετοχή να αναφέρεται σε αυτό (όπως σε περιπτώσεις άκούω Κῦρον πεπτωκότα, όπου στην ουσία το συμπλήρωμα είναι το σύνολο Κῦρον πεπτωκότα).

[apri]

Το ἀδικῶ μπορεί να συντάσσεται παράλληλα με κατηγορηματική μετοχή και αντικείμενο;  Π.χ. ἀδικεῖτε ὑμᾶς πολέμου ἄρχοντες . Δεν το έχω δει, αλλά γιατί όχι;  Νοηματικά στέκει, αλλά συντακτικά,  επειδή το συμπλήρωμα είναι η κατηγορηματική μετοχή, δεν ξέρω αν μπορεί να υπάρχει και άλλο συμπλήρωμα χωρίς η μετοχή να αναφέρεται σε αυτό.

Οχι, δεν γίνεται.
Το "αδικώ" συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή, όταν έχει μέση σημασία, δηλ σημαίνει "είμαι άδικος", "παρανομώ".
Σε αυτήν την περίπτωση παίρνει ως συμπλήρωμα δίπλα του μια μετοχή που δείχνει σε τι συνίσταται η αδικία ή, αν θες, ο τρόπος με τον οποίον αδικεί. Πάντως, είναι ένας ορος που συνοδεύει απαραιτήτως το ρήμα, για να συμπληρώσει την έννοιά του.
Αυτό ισχύει γενικά με την κατηγορηματική μετοχή και γι' αυτό τα ξένα συντακτικά προτιμούν να τη λένε supplementary participle (συμπληρωματική μετοχή).

Αν το "αδικώ" πάρει αντικείμενο, τότε έχει ενεργητική σημασία και η μετοχή δίπλα, αν υπάρχει, έχει προαιρετική παρουσία, δηλ είναι προσάρτημα, όχι συμπλήρωμα. Μπορείς να πεις ότι είναι χρονική, τροπική ή αιτιολογική.

Το "ακούω" είναι άλλη περίπτωση.

Μπορεί να πάρει δύο συμπληρώματα: γενική προσώπου (στην ουσία, γενική αφαιρετική, γιατί δείχνει προέλευση/πηγή) και την κατηγορηματική μετοχή σε γενική.

Μπορεί όμως να πάρει ένα μόνο συμπλήρωμα, την κατηγορηματική μετοχή σε αιτιατική. Εκεί η αιτιατική προσώπου είναι μόνο το υποκείμενο της, δεν παίζει άλλο ρόλο.
Και ναι, μπορείς να πεις ότι όλη η μετοχική φράση (μετοχή και υποκείμενο) είναι το συμπλήρωμα, αλλά δεν συνηθίζεται να λέγεται στο παραδοσιακό συντακτικό.

[Dwrina]

Σε ευχαριστώ πολύ, apri!

[PDE ads]

[Dwrina]

ὁ γὰρ Ἀντιφῶν ποτε βουλόμενος τοὺς συνουσιαστὰς αὐτοῦ παρελέσθαι προσελθὼν τῷ Σωκράτει παρόντων αὐτῶν ἔλεξε τάδε:

 γνωρίζουμε ότι κάποιες φορές μια μετοχή της οποίας το υποκείμενο είναι όρος της πρότασης τίθεται ως απόλυτη, για να δοθεί έμφαση*.  Εδώ συμβαίνει αυτό ή μήπως η μετοχή παρόντων,  που αναφέρεται στο τοὺς συνουσιαστάς, για κάποιον λόγο -για ποιον ακριβώς;- δεν θα μπορούσε να τεθεί ως συνημμένη σε αυτό; 

Κατά την ανάλυση της μετοχής θα χρησιμοποιήσω την οὖτος, αφού χρειάζομαι ονομαστική;

*Πού ακριβώς δίνεται έμφαση σε αυτές τις περιπτώσεις, στο υποκείμενο της μετοχής ή στην ενέργεια που αυτή εκφράζει;


Οὐκ ἂν ἡμῖν οἴομαι τούτων οὐδένας πολεμῆσαι: πλεονάζει εδώ η άρνηση ούκ;

[apri]

ὁ γὰρ Ἀντιφῶν ποτε βουλόμενος τοὺς συνουσιαστὰς αὐτοῦ παρελέσθαι προσελθὼν τῷ Σωκράτει παρόντων αὐτῶν ἔλεξε τάδε:

 ..... μήπως η μετοχή παρόντων,  που αναφέρεται στο τοὺς συνουσιαστάς, για κάποιον λόγο -για ποιον ακριβώς;- δεν θα μπορούσε να τεθεί ως συνημμένη σε αυτό; 

Δεν θα μπορούσε να τεθεί συνημμένη σε αυτό, γιατί προσδιορίζει επιρρηματικά το "έλεξε" και το Υ/Α αυτού δεν έχει καμία σχέση το "συνουσιαστάς".

Η σύναψη της μετοχής δεν γίνεται οπουδήποτε βρίσκεται κάποιος όρος στην πρόταση.
Και γενικά, ένας ομιλητής μπορεί να κάνει μακρινές σημασιολογικές συνδέσεις μέσω της αναφοράς, όχι όμως και συντακτικές, γιατί πολύ απλά δεν θυμάται ακριβώς τον ρόλο που έπαιζε μια λέξη που έχει εκφωνήσει πριν από αρκετές άλλες. Γι' αυτό βλέπεις να προκύπτουν κάποιες φορές συντακτικές ανακολουθίες.
Μην έχεις στο μυαλό σου τον αναγνώστη που έχει την πολυτέλεια να διαβάσει δεύτερη και τρίτη φορά μια πρόταση.

Κατά την ανάλυση της μετοχής θα χρησιμοποιήσω την οὖτος, αφού χρειάζομαι ονομαστική;

Ναι

 γνωρίζουμε ότι κάποιες φορές μια μετοχή της οποίας το υποκείμενο είναι όρος της πρότασης τίθεται ως απόλυτη, για να δοθεί έμφαση*. 

*Πού ακριβώς δίνεται έμφαση σε αυτές τις περιπτώσεις, στο υποκείμενο της μετοχής ή στην ενέργεια που αυτή εκφράζει;

Για πες παράδειγμα.

[apri]

Οὐκ ἂν ἡμῖν οἴομαι τούτων οὐδένας πολεμῆσαι: πλεονάζει εδώ η άρνηση ούκ;

Ναι, είναι πλεονασμός. Ίσως επειδή μεσολαβούν αρκετές λέξεις, να ξεχνά ο συγγραφέας ότι είχε βάλει στην αρχή την άρνηση.

Πλεονασμός υπάρχει και σε αυτήν την πρόταση από το Συμπόσιο του Ξενοφώντα "ἔπειτα τῶν ὁρώντων οὐδεὶς οὐκ ἔπασχέ τι τὴν ψυχὴν ὑπ᾿ ἐκείνου".
Εδώ όμως πρέπει να παρασύρεται ο Ξενοφώντας από την παγιωμένη έκφραση "ουδείς (έστιν) όστις ου".

Αν η χρήση του "ουδείς" με άρνηση ήταν εκτεταμένη, θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι το "ουδείς" δεν ήταν σαφές σε όλους τους ομιλητές ότι εμπεριείχε άρνηση (δηλ ήταν σημασιολογικά αδιαφανές) και ένιωθαν την ανάγκη να προσθέσουν την άρνηση με μόριο, δηλαδή να κάνουν σημασιολογική επανενίσχυση (πρβλ εκ του μακρόθεν, σπιτονοικοκύρης).

[Dwrina]

Δεν θα μπορούσε να τεθεί συνημμένη σε αυτό, γιατί προσδιορίζει επιρρηματικά το "έλεξε" και το Υ/Α αυτού δεν έχει καμία σχέση το "συνουσιαστάς".

Αν όμως προσδιόριζε επιρρηματικά το βουλόμενος (παρελέσθαι), θα ετίθετο ως συνημμένη, έτσι; Δηλαδή, γενικώς μια μετοχή δεν μπορεί να τεθεί ως συνημμένη σε αντικείμενο (ή υποκείμενο;) άλλης μετοχής εντός της ίδιας πρότασης, αν η μετοχή δεν προσδιορίζει επιρρηματικά τον ίδιο ρηματικό τύπο από τον οποίο εξαρτάται το αντικείμενο; 

Να δούμε και ένα παράδειγμα με κατηγορηματική μετοχή;  Έχουμε  την πρόταση Δέξιππον ἐπίσθασθε ὑμᾶς προδόντα. Μπορούμε να προσθέσουμε μια συνημμένη στο ὑμᾶς μετοχή, π.χ. βοηθήσαντας αὐτόν (αν και τον βοηθήσατε); Νομίζω ότι μπορούμε, γιατί εδώ η μετοχή βοηθήσαντας είναι συνημμένη στο αντικείμενο του προδόντα  και προσδιορίζει επιρρηματικά το προδόντα. Σωστά;

Για πες παράδειγμα.

Βοηθησάντων δὲ ἡμῶν προθύμως πόλιν προσλήψεσθε.


Το απαρέμφατο με το ἀξιῶ μπορεί να είναι και ειδικό; Εγώ νόμιζα ότι το ρήμα σημαίνει "έχω την αξίωση να...", και το θεωρούσα πάντα τελικό, αλλά με μπερδεύουν οι μεταφράσεις που δίνονται για το ἀξιῶ , οι οποίες περιλαμβάνουν το think, ενώ ο Αναγνωστόπουλος δίνει και σκέτο "νομίζω, ισχυρίζομαι", (αλλά και "συναινώ, αποφασίζω"), ενώ για το οὐκ ἀξιῶ + απαρέμφατο  δίνει χωριστή μετάφραση "νομίζω ότι δεν είμαι άξιος να...,  δεν θεωρώ άξιο, αρνούμαι να..." 

[apri]

Αν όμως προσδιόριζε επιρρηματικά το βουλόμενος (παρελέσθαι), θα ετίθετο ως συνημμένη, έτσι; Δηλαδή, γενικώς μια μετοχή δεν μπορεί να τεθεί ως συνημμένη σε αντικείμενο (ή υποκείμενο;) άλλης μετοχής εντός της ίδιας πρότασης, αν η μετοχή δεν προσδιορίζει επιρρηματικά τον ίδιο ρηματικό τύπο από τον οποίο εξαρτάται το αντικείμενο; 

Πολύ μου τα μπερδεύεις, Dwrina.
Ας μείνουμε στο πολύ απλό, ότι η μετοχή μπορεί να συνάπτεται μόνο εντός της φράσης που ανήκει, όχι εντός της πρότασης.

Να δούμε και ένα παράδειγμα με κατηγορηματική μετοχή;  Έχουμε  την πρόταση Δέξιππον ἐπίσθασθε ὑμᾶς προδόντα. Μπορούμε να προσθέσουμε μια συνημμένη στο ὑμᾶς μετοχή, π.χ. βοηθήσαντας αὐτόν (αν και τον βοηθήσατε); Νομίζω ότι μπορούμε, γιατί εδώ η μετοχή βοηθήσαντας είναι συνημμένη στο αντικείμενο του προδόντα  και προσδιορίζει επιρρηματικά το προδόντα. Σωστά;

Το  "υμάς" γιατί είναι σε αιτιατική;
Η πρόταση θα ήταν μάλλον "Υμείς δε καίπερ τω Δεξίππω βοηθήσαντες επίστασθε αυτόν προδόντα".

Βοηθησάντων δὲ ἡμῶν προθύμως πόλιν προσλήψεσθε.

"Βοηθησάντων υμών"  ήθελες να γράψεις, υποθέτω.

Ναι, τώρα θυμήθηκα σε τι αναφέρεσαι.

Πιστεύω ότι μια καλή εξήγηση για το φαινόμενο είναι η περιγραφή που έχει δώσει η Γεωργία Κατσιμαλή γενικά για τη γενική απόλυτη σε ένα άρθρο της.
Σου μεταφέρω τα λόγια της: "....προτείνουμε ότι η δομή με γενική απόλυτη συνδέεται και σχετίζεται με την κυρία πρόταση, όχι με παράταξη ή υπόταξη, όπως συνήθως συνδέονται οι προτάσεις στα Αρχαία Ελληνικά, αλλά με έναν ενδιάμεσο τρόπο (adjunction CP) που λειτουργεί ως προϋπόθεση για την ενέργεια που εκφράζει το ρήμα της κύριας πρότασης.
Αυτό το είδος σύνδεσης θα το ονομάζαμε χαλαρή υπόταξη. Οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι εκλαμβάνουν τη δομή με γενική απόλυτη ως μέρος της πρότασης και στίζουν τα όριά της με παύση, συνήθως κόμμα.
........Ο τύπος αυτός της χαλαρής υπόταξης διαφέρει από την πλήρη δευτερεύουσα επιρρηματική αντίστοιχή της ως προς το ότι η απολυτη δομή είναι μέρος της κύριας πρότασης".


Με βάση τα παραπάνω, θα σου έλεγα λοιπόν ότι στην πρόταση  "Βοηθησάντων δὲ ἡμῶν προθύμως πόλιν προσλήψεσθε" η πρόταξη της μετοχής τής δίνει -πιστεύω- αυτόν τον χαρακτήρα της προϋπόθεσης που είναι ίδιον της γενικής απόλυτης και γι' αυτό ο συγγραφέας παρασύρεται και τη βάζει αναλογικά σε γενική ως μη όφειλε. Είναι σαν να κάνει ένα είδος υπερδιόρθωσης.

[Dwrina]

"Βοηθησάντων υμών"  ήθελες να γράψεις, υποθέτω.

Ναι.

Το  "υμάς" γιατί είναι σε αιτιατική;
Η πρόταση θα ήταν μάλλον "Υμείς δε καίπερ τω Δεξίππω βοηθήσαντες επίστασθε αυτόν προδόντα".

Το ὑμᾶς δεν το έβαλα εγώ, αλλά έτσι την βρήκα την πρόταση σε ασκήσεις για κατηγορηματική μετοχή. Εγώ προσέθεσα μόνο τη μετοχή βοηθήσαντας  (έβαλα όμως το αντικείμενό της σε  λάθος πτώση, ενώ έπρεπε να βάλω δοτική αὐτῷ),  και την έβαλα σε αιτιατική,  γιατί η αντίθεση γίνεται με το προδόντα, όχι με το ἐπίσθασθε. Δηλαδή Δέξιππον ἐπίσθασθε προδόντα ὑμᾶς βοηθήσαντας αὐτῷ.  Αν η μετοχή  συνάπτεται μόνο εντός της φράσης που ανήκει, τότε στην περίπτωση αυτή συνημμένη στο αντικείμενο του προδόντα δεν πρέπει να μπει (και όχι στο υποκείμενο του ἐπίστασθε, και ας είναι το ίδιο); 

Σε ευχαριστώ πολύ, apri!

[apri]

..... Δέξιππον ἐπίσθασθε προδόντα ὑμᾶς βοηθήσαντας αὐτῷ.  Αν η μετοχή  συνάπτεται μόνο εντός της φράσης που ανήκει, τότε στην περίπτωση αυτή συνημμένη στο αντικείμενο του προδόντα δεν πρέπει να μπει (και όχι στο υποκείμενο του ἐπίστασθε, και ας είναι το ίδιο); 

Έχω μια αμφιβολία για το αν θα έλεγε ποτέ ένας αρχαίος ομιλητής τέτοια πρόταση, δηλ μια πρόταση όπου μια μετοχή να είναι συνημμένη στο αντικείμενο μιας άλλης.

Θεωρώ πιο πιθανό στη θέση της πρώτης μετοχής να ήταν απαρέμφατο.
Δηλ. Δέξιππον ἐπίστασθε ὑμᾶς προδούναι καίπερ βοηθήσαντας αὐτῷ.
Ίσως όμως εδώ να έμπαινε και σε ονομαστική η εναντιωματική μετοχή, γιατί το υποκείμενό της έχει συναναφορά και με το υποκείμενο του ρήματος που συνήθως ασκεί έλξη στις ονοματικές φράσεις που το αφορούν.

Άλλη εκδοχή -επειδή δεν είναι συχνή η σύνταξη του επίσταμαι με ειδικό απαρέμφατο- είναι να υπάρχει μεν η κατηγορηματικη μετοχή (προδόντα), αλλά η εναντίωση να εκφραστεί με δευτερεύουσα (ει και εβοηθήσατε αυτώ).

Καλύτερα όμως να μιλάμε για υπαρκτά χωρία και όχι για πλαστά, γιατί ως σύγχρονοι ομιλητές δεν έχουμε τόσο έντονο αισθητήριο του τι λεγόταν και τι όχι, οπότε κάνουμε υποθέσεις μόνο.

[Dwrina]

Ένας υποθετικός λόγος της αόριστης επανάληψης στο παρόν - μέλλον με υπόθεση υποτακτική ενεστώτα ή αορίστου,  αν βρισκόταν σε πλάγιο λόγο με ρήμα εξάρτησης ιστορικού χρόνου και με απόδοση απαρέμφατο ενεστώτα ή κατηγορηματική μετοχή ενεστώτα, πιστεύετε ότι θα εκφερόταν με ευκτική πλαγίου λόγου ή ότι θα διατηρούσε την υποτακτική στην υπόθεση;
 
Γιατί,  αν έχουμε έναν πλάγιο λόγο, για τον οποίο καταλαβαίνουμε από τα συμφραζόμενα ότι δηλώνει επανάληψη,   με ευκτική στην υπόθεση και ειδικό απαρέμφατο ενεστώτα ή κατηγ. μετοχή ενεστώτα -τα οποία μπορεί να προέρχονται από οριστική και ενεστώτα και παρατατικού- στην απόδοση,  πώς θα καταλάβουμε αν πρόκειται για αόριστη επανάληψη στο παρόν - μέλλον ή στο παρελθόν;

[Sali]

Νομίζω ότι ο αρχαίος συγγραφέας θα προτιμούσε να διατηρήσει την υποτακτική, ώστε να μην υπάρχει πιθανότητα σύγχυσης όχι μόνο με την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν αλλά και με το πραγματικό, δεδομένου ότι ενίοτε και με την εκφορά του πραγματικού εκφράζεται επανάληψη.

[Dwrina]

Νομίζω ότι ο αρχαίος συγγραφέας θα προτιμούσε να διατηρήσει την υποτακτική, ώστε να μην υπάρχει πιθανότητα σύγχυσης όχι μόνο με την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν αλλά και με το πραγματικό, δεδομένου ότι ενίοτε και με την εκφορά του πραγματικού εκφράζεται επανάληψη.

Δηλαδή αν είχαμε  έναν πλάγιο λόγο οὗτοι ἔλεγον περιμένειν ἑκάστοτε ἕως ἀνοιχθείη τὸ δεσμωτήριον, θα τον αναγνωρίζαμε οπωσδήποτε ως αόριστη επανάληψη στο παρελθόν;

Το σκέτο περιεμένομεν οὖν ἑκάστοτε ἕως ἀνοιχθείη τὸ δεσμωτήριον, όπως είναι στο κείμενο, όπου δεν υπάρχει γνήσιος πλάγιος λόγο, αλλά υπάρχει υπονοούμενος, πώς αναγνωρίζεται, ως επανάληψη στο παρελθόν ή στο παρόν;

Με μπερδεύει πολύ αυτό το παράδειγμα, γιατί επί της ουσίας επανάληψη στο παρελθόν εκφράζεται και σκέφτομαι ότι, αν δεν είχαμε χρονική με ἕως (με την οποία μπορεί να υπάρχει υπονοούμενος πλάγιος λόγος), αλλά με ἐπειδή (όπως στη συνέχεια του κειμένου, ἐπειδὴ δὲ ἀνοιχθείη, εἰσῇμεν παρὰ τὸν Σωκράτη καὶ τὰ πολλὰ διημερεύομεν μετ᾽ αὐτοῦ)  δεν θα υπήρχε καμία αμφιβολία ότι πρόκειται για επανάληψη στο παρελθόν.

Εφόσον όμως έχουμε χρονική με ἕως, γνωρίζουμε ότι υπάρχει πιθανότητα η ευκτική να αντικαθιστά υποτακτική (στο πλαίσιο υπονοούμενου πλαγίου λόγου). Άλλο όμως υπάρχει πιθανότητα να αντικαθιστά υποτακτική και άλλο είναι υποχρεωτικό να αντικαθιστά υποτακτική. Εδώ είναι που μπερδεύομαι.  Σε περιπτώσεις όπου δεν εκφράζεται επανάληψη, όπως στο σπονδὰς ἐποιήσαντο, ἕως ἀπαγγελθείη τὰ λεχθέντα,  δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να θεωρήσουμε ότι η ευκτική αντικαθιστά υποτακτική και ο υ.λ. δηλώνει προσδοκώμενο.  Στο παράδειγμα όμως από τον Φαίδωνα, αφού εκφράζεται επανάληψη και επί της ουσίας επανάληψη στο παρελθόν, είναι υποχρεωτικό να αποκαταστήσουμε έναν ευθύ λόγο περιμένομεν (η οριστική παρατατικού θα γίνει λογικά οριστική ενεστώτα) ἕως ἂν ἀνοιχθῇ τὸ δεσμωτήριον και να αναγνωρίσουμε επανάληψη στο παρόν;

Εξάλλου, με την αόριστη επανάληψη στο παρόν - μέλλον εκφράζονται γενικές αλήθειες, αλλά εδώ δεν πρόκειται για γενική αλήθεια.