0 μέλη και 1 επισκέπτης διαβάζουν αυτό το θέμα.
Κατ' αρχάς, θα μπορούσα να σου πω ότι το "αποθνήσκειν" και το "θανατούν" είναι περίπου το ίδιο ρήμα, δηλαδή εχει την ίδια περίπου έννοια με τη διαφορά ότι το πρώτο έχει μέση διάθεση, ενώ το δεύτερο ενεργητική.Όμως, ούτως ή άλλως, αυτός ο κανόνας που λες περί υποχρεωτικής εξάρτησης από τον ίδιο τύπο δεν υπάρχει. Μπορεί να συμβαίνει πολλές φορές και γι' αυτό να το θυμάσαι έτσι, αλλά δεν είναι κανόνας. Μπορώ να σου αναφέρω τελείως ενδεικτικά κάποιο αντιπαράδειγμα: "Κλέαρχος μὲν οὖν τοσαῦτα εἶπε· Τισσαφέρνης δὲ ὧδε ἀπημείφθη." Είμαι σίγουρη όμως πως, αν το ψάξεις, θα βρεις εσύ πολύ περισσότερα. Ο κανόνας είναι μόνο ότι οι δύο όροι που αντιτίθενται πρέπει να παίζουν τον ίδιο συντακτικό ρόλο, γιατί έτσι είναι σαφέστερη η αντίθεση. Αλλά ούτε κι αυτός ο κανόνας είναι απόλυτος (πχ ἐφ᾽ οὗ ἀνεστράφησαν οἱ ἀμφὶ βασιλέα, πεζοὶ μὲν οὐκέτι, τῶν δὲ ἱππέων ὁ λόφος ἐνεπλήσθη).
Το δεύτερο που θα σου έλεγα είναι ότι δεν μπορεί να είναι τυχαία η θέση του "μεν" και του "δε" δίπλα στις γενικές και πολύ μακριά από τα απαρέμφατα. Θα είναι πολύ περίεργο να θέλει κάποιος να αντιπαραβάλει δύο έννοιες, αλλά να βάλει τους αντιθετικούς συνδέσμους σε δυο άλλες λέξεις μάλιστα ομοιόπτωτες. Θα ήταν παραπλανητικό.
Πάνω σ' αυτά που συζητάμε, θυμήθηκα τώρα τον αείμνηστο Μπελεζίνη (υπήρξε δάσκαλός μου) σε ένα κείμενο από τον Ξενοφώντα (Ἀπομν. IV, 2, 2): ὁ Σωκράτης ... εὔηθες ἔφη εἶναι τὸ οἴεσθαι τὰς μὲν ὀλίγου ἀξίας τέχνας μὴ γίγνεσθαι σπουδαίους ἄνευ διδασκάλων ἱκανῶν, τὸ δὲ προεστάναι πόλεως ... ἀπὸ ταὐτομάτου παραγίγνεσθαι τοῖς ἀνθρώποις.Ρώτησε λοιπόν ο Μπελεζίνης τι συνδέουν τα αντιθετικά και εγώ απάντησα ότι συνδέουν τα έναρθρα απαρέμφατα, γιατί είδα το δὲ στο δεύτερο. Με διόρθωσε τότε ο δάσκαλος λέγοντας ότι συνδέονται τα άναρθρα απαρέμφατα μὴ γίγνεσθαι και παραγίγνεσθαι. Και μάλιστα, για να το εμπεδώσω εγώ και όλη η τάξη, ο Μπελεζίνης με τη χαρακτηριστική του ιδιορρυθμία επανέλαβε τη σύνδεση (μὴ γίγνεσθαι μέν, παραγίγνεσθαι δὲ) κάπου δέκα φορές, με αποτέλεσμα εγώ να γελάω και η παρακαθήμενη συμμαθήτριά μου να αγανακτήσει.Βλέπουμε κι εδώ ότι το μὲν βρίσκεται απομακρυσμένο από το πρώτο απαρέμφατο, ενώ το δὲ έχει μετατοπιστεί στο έναρθρο.
Το ίδιο ισχύει και στο παράδειγμα από τον Ξενοφώντα: όντως, οι αντιτιθέμενες έννοιες είναι οι εντός του καταλόγου και οι εκτός αυτού. Τα παρατακτικά στοιχεία όμως συνδέουν συντακτικώς τα δύο απαρέμφατα. Γι' αυτό και η γενική τῶν ἔξω δεν μπορεί να αποτελεί μέλος της αυστηρά παρατακτικής σύνδεσης, οπότε μοιραία συντάσσεται με το κυρίους ως γενική αντικειμενική. Το απαρέμφατο λοιπόν θανατοῦν δεν μπορεί να είναι άμεσο συμπλήρωμα του κυρίους (εἶναι), αλλά - ας το πω έτσι - διευρύνει και συγκεκριμενοποιεί το νόημα της λέξης κυρίους. Δηλαδή νοηματικά τίθεται το ερώτημα: "ποια είναι η εξουσία (κυρίους) που οι τριάκοντα έχουν πάνω στους ἔξω τοῦ καταλόγου;" Και η απάντηση: "να τους καταδικάζουν σε θάνατο (θανατοῦν)".
Θα ήταν, ίσως, προτιμότερο να κάνει χρήση αιτιατικής (τοὺς ἔξω) ως αντικειμένου του θανατοῦν, χωρίς να υπάρχει κανένας κίνδυνος νοηματικής σύγχυσης με την άλλη αιτιατική (τοὺς τριάκοντα).
Και στο άλλο κείμενο, οι γενικές διαιρετικές (αν είναι και οι δυο τέτοιες) δεν ανήκουν κι αυτές στις απαρεμφατικές φράσεις που αντιτίθενται, αφού προσδιορίζουν τα υποκείμενά τους; Γιατί προκύπτει μοιραία ως συμπέρασμα ότι η πρώτη γενική προσδιορίζει το "κυρίους"; Ειλικρινά, δεν καταλαβαίνω αυτό το λογικό άλμα.
Το "κύριος" ως Επιθετική Φράση παίρνει ένα συμπλήρωμα: ή γενική προσώπου (=έχω εξουσία πάνω σε κάποιον) ή απαρέμφατο (=έχω την εξουσία να κάνω κάτι). Δεν παίρνει και γενική προσώπου και απαρέμφατο. Τα επίθετα δεν παίρνουν δυο συμπληρώματα.
Κατ' αρχάς, να διορθώσω ένα λάθος σου: ποτέ δεν είπα ότι η πρώτη γενική (τῶν ὄντων) προσδιορίζει το κυρίους· αντιθέτως, είναι αδιαμφισβήτητο ότι η γενική αυτή είναι διαιρετική από το μηδένα. Αυτό που είπα είναι ότι η δεύτερη γενική (τῶν ἔξω) εξαρτάται (ως αντικειμενική) από το κυρίους.
Νομίζω, εν κατακλείδι, πως το λάθος σου είναι ότι συγχέεις τις ευρύτερες νοηματικές ενότητες που συνδέονται παρατακτικά, με τους απολύτως συγκεκριμένους όρους που αυτά τα παρατακτικά συνδέουν συντακτικώς.
Δεν είπα αυτό. Σύμφωνα με τη σύνταξη που πρότεινα, ένα μόνο είναι το συμπλήρωμα του κυρίους, η γενική αντικειμενική τῶν ἔξω. Το απαρέμφατο θανατοῦν είπα ότι απλώς διευκρινίζει/συγκεκριμενοποιεί το νόημα του επιθέτου κυρίους, κάτι δηλαδή σαν επεξήγηση. Αν όμως θεωρήσουμε μόνο το θανατοῦν ως συμπλήρωμα του κυρίους εἶναι, τότε μένει ως πρόβλημα η γενική τῶν ἔξω, αλλά κι αυτό μπορεί ίσως να λυθεί, αν εκλάβουμε τη γενική, όπως προτείνεις, ως διαιρετική από το απαρέμφατο, δηλαδή ως μεριστικό αντικείμενό του.
Η παρατακτική σύνδεση γίνεται μεταξύ ομοίων προτάσεων ή μεταξύ ομοίων φράσεων (πχ. ΟΦ, ΡΦ, ΑΠΡΦ) εντός μιας πρότασης.Το ότι συνδέονται φράσεις και όχι μόνο οι κεφαλές τους φαίνεται και από το γεγονός ότι τα "μεν"/"δε" μπορεί να μη βρίσκονται δίπλα στην κεφαλή της κάθε φράσης (πχ. δίπλα στο απαρέμφατο της ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΙΚΗΣ ΦΡΑΣΗΣ), αλλά δίπλα σε κάποιο άλλο συστατικό της φράσης αυτής (πχ. στο υποκείμενο του απαρεμφάτου), λογικά σε αυτό στο οποίο ο ομιλητής δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στην αντίθεση. Δεν μπαίνουν τυχαία δηλαδή οι σύνδεσμοι στην πρόταση ούτε συνδέουν μεμονωμένες λέξεις. Νομίζω ότι κατάλαβες τώρα τι εννοούσα.
Αν πάλι πεις ότι επεξηγεί την περίφραση "κυρίους είναι", τότε δεν μπορείς να συνδέσεις τη γενική με το "κυρίους", γιατί παύει να είναι περίφραση.
Γι' αυτό είπα ότι η μόνη συντακτική λύση που μένει και βγάζει νόημα είναι να πάρουμε τη γενική ως γενική διαιρετική σε εννοούμενο "τινάς", πράγμα που δίνει και μια αναλογία στη δομή των δυο απαρεμφατικών φράσεων που αντιτίθενται, πόσω μάλλον όταν τα "μεν"/"δε" είναι δίπλα ακριβώς στις δυο γενικές.
Ασφαλώς το κατάλαβα. Αλλά, χωρίς να θέλω να γίνω σπαστικός, βλέπω το όλο θέμα και από την πρακτική του πλευρά. Ας υποθέσουμε δηλαδή ότι στις πανελλήνιες δίνεται το ερώτημα: "Ποιους όρους συνδέουν οι παρατακτικοί σύνδεσμοι της πρότασης (ή της ημι-περιόδου);" Νομίζω πως δεν είναι σωστό να γράψουν οι μαθητές ότι συνδέουν την Χ ονοματική φράση με την Ψ ή την Α νοηματική ενότητα με την Β, αλλά πρέπει να προσδιορίσουν συγκεκριμένους όρους, αυτούς δηλαδή που πληρούν τις προϋποθέσεις παρατακτικής σύνδεσης, χωρίς να αναφερθούν στους όρους στους οποίους ο συγγραφέας θέλει να δώσει έμφαση και στους οποίους έχουν μετακινηθεί τα παρατακτικά. Το ίδιο ισχύει και όταν η σύνδεση αφορά προτάσεις, όπως νομίζω πως φάνηκε από παραδείγματα που έστειλα σε προηγούμενο μήνυμά μου. Δεν συμφωνείς με αυτό;
Δεν έχεις άδικο ως προς το ότι το απαρέμφατο θανατοῦν δεν μας καλύπτει ως επεξήγηση, σύμφωνα με τα όσα ξέρουμε γι' αυτήν, γι' αυτό είπα "κάτι σαν επεξήγηση", επειδή έπεται. Ωστόσο, η μετάφρασή του δεν με προβληματίζει. Επιχειρώ λοιπόν μια όσο γίνεται κατά λέξη μετάφραση: "(Σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία ορίζεται) να έχουν οι τριάκοντα εξουσία πάνω σε όσους δεν είναι εγγεγραμμένοι στον κατάλογο, δηλαδή να τους θανατώνουν".
Πρόσεξε όμως τώρα ένα "διαμαντάκι" που αλίευσα στον Πλάτωνα (Κριτίας 120d), ο οποίος αναφέρεται στο περιεχόμενο κάποιων νόμων και καταλήγει: θανάτου δὲ τὸν βασιλέα τῶν συγγενῶν μηδενὸς εἶναι κύριον (= ο βασιλιάς δεν έχει δικαίωμα να θανατώσει κανέναν από τους συγγενείς). Δες τις σημαντικές ομοιότητες που υπάρχουν με τη σύνταξη του κειμένου του Ξενοφώντα· η μόνη ουσιαστική διαφορά είναι ότι στον Ξενοφώντα έχουμε απαρέμφατο (θανατοῦν) που έπεται, ενώ στον Πλάτωνα ένα ουσιαστικό (θανάτου) που προηγείται. Με εξαίρεση τη γενική τῶν συγγενῶν (διαιρετική από το μηδενός), οι άλλες δύο γενικές πώς συντάσσονται; Εξαρτώνται και οι δύο από το κυρίους (εἶναι); Γνωρίζουμε ότι το επίθετο αυτό συντάσσεται και με γενική του προσώπου και με γενική του πράγματος. Και με τις δύο όμως ταυτόχρονα; Ναι, σύμφωνα με το LSJ, το οποίο (κύριος, 1) λεξικογραφεί το παραπάνω χωρίο του Πλάτωνα: θανάτου κ. τινός with power of life and death over. Μια πειστική πάντως απάντηση στο ερώτημα αυτό λύνει ίσως και το συντακτικό πρόβλημα του κειμένου του Ξενοφώντα.
Αυτό το εννοούμενο τινὰς δεν μου αρέσει για δύο λόγους: πρώτα, γιατί η έλλειψή του δεν δικαιολογείται, καθώς προκαλείται πρόβλημα ως προς τον συντακτικό ρόλο της γενικής τῶν ἔξω (αφού δεν μπορεί, θεωρητικά, να αποκλειστεί η σύνδεσή του με το κυρίους), και έπειτα για λόγο καθαρά νοηματικό. Δηλαδή δεν έχει νόημα να λέμε ότι οι τριάκοντα είχαν δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω σε μερικούς μόνο από τους μη εγγεγραμμένους στον κατάλογο· το εύλογο ερώτημα είναι: "στους άλλους από τους εκτός καταλόγου δεν είχαν τέτοιο δικαίωμα;" Το νόημα όμως είναι ότι οι τριάκοντα είχαν αυτό το δικαίωμα πάνω σε όλους τους μη εγγεγραμμένους στον κατάλογο (υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι αντιτίθενταν στο ολιγαρχικό πολίτευμα), όχι μόνο σε μερικούς. Γι' αυτό και εν τέλει απέρριψα την ιδέα (που μου άρεσε αρχικά) του μεριστικού αντικειμένου του θανατοῦν.
Αλλά κι έτσι όπως το μεταφράζεις, αν το δω ως πρόταση στα νέα ελληνικά, για να δικαιολογούνταν η επεξήγηση, θα έπρεπε να υπάρχει ένα προσδιοριστικό στην εξουσία με κάπως ασαφές περιεχόμενο (πχ. τέτοια εξουσία, απεριόριστη εξουσία) το οποίο θα επεξηγούνταν μετά με την επεξήγηση.Όταν λες σκέτα "εξουσία", αυτό που περιμένεις μετά δεν είναι επεξήγηση, αλλά συμπλήρωμα της έννοιας της.
Το "θανάτου" είναι γενική αντικειμενική στο "κύριον" και το "μηδενός" είναι γενική υποκειμενική στο "θανάτου".Κατά λέξη: ο βασιλιάς δεν είναι κύριος του θανάτου κανενός από τους συγγενείς.
Συντακτικά, η έλλειψη του "τινάς" δικαιολογείται γενικά πριν από γενικές διαιρετικές, γιατί είναι όρος ευκόλως εννοούμενος. Σου ανέφερα διάφορες περιπτώσεις. Δες και στο LSJ που αναφέρει ενδεικτικά κάποιες στο λήμμα του "τις": 15b sts. also τις is omitted before a gen. case which must depend upon it, as ἢ [τις] τᾶς ἀσώτου Σισυφιδᾶν γενεᾶς S. Aj. 189 (lyr.); ἢν γαμῇ ποτʼ αὐτὸς ἢ [τις] τῶν ξυγγενῶν Ar. Nu. 1128; ἐν τῶν πόλεων IG 12.56.14.--Cf. ὅστις, οὔτις, μήτις, ἄλλο τι.
Οι Τριάκοντα είχαν την εξουσία, όπως και οι βουλευτές, να σκοτώσουν οποιονδήποτε (και το «τινάς» αυτήν την αόριστη έννοια έχει), αλλά από διαφορετικό σύνολο ανθρώπων. Για τους εντός της λίστας αποφάσιζαν οι βουλευτές που ήταν μεγαλύτερο σώμα, για τους εκτός οι Τριάκοντα.
Είναι απολύτως αναγκαίο αυτό το προσδιοριστικό; Η ίδια η λέξη "εξουσία" χωρίς προσδιοριστικό χρειάζεται διασάφηση: έχουμε εξουσία ζωής και θανάτου, εξουσία εξορίας, εξουσία δήμευσης της περιουσίας κ.λπ. Αν μου πει κάποιος: "έχω εξουσία πάνω σου", θα ρωτήσω ευλόγως: "ποιαν εξουσία;".
Στο πρώτο από τα παραδείγματα του λεξικού η παράλειψη του τις δεν είναι βέβαιη, γιατί οι περισσότεροι σηναντικοί ερμηνευτές (Jebb, Kamerbeek, Pearson) εξαρτούν τη γενική από εννοούμενο βασιλῆς ή βασιλεύς. Στο δεύτερο παράδειγμα η παράλειψη είναι σίγουρη, γιατί δεν μπορεί να υπάρξει άλλη εξήγηση για τη γενική εκτός από το ότι είναι διαιρετική (άλλο παράδειγμα: Ξενοφ. Ἑλλ. IV, 2, 20 ἔπιπτον ἑκατέρων, όπου επίσης είναι απολύτως βέβαιη η γενική διαιρετική από εννοούμενο τινές). Αλλά τέτοιες περιπτώσεις είναι εξαιρετικώς σπάνιες, και στο υπό συζήτηση κείμενο του Ξενοφώντα η γενική τῶν ἔξω δεν είναι αυτονόητα διαιρετική.
Η αντωνυμία όμως τινὲς (στον πληθυντικό) δεν έχει τη σημασία "οποιοσδήποτε"· την έχει στον ενικό (Smyth, 1267· το ίδιο και ο Kuhner, 470, 1 και το LSJ, τις, ΙΙ, 2 χωρίς οι δύο τελευταίες πηγές να αναφέρουν ρητά τον αριθμό, ο οποίος όμως επιβεβαιώνεται από όλα τα παραδείγματα που δίνουν). Απεναντίας, βλέπω ότι στον πληθυντικό έχει η αντωνυμία την καθαρά μεριστική σημασία της. Γι' αυτό δεν μπορώ να καταλάβω πώς γίνεται να είχαν οι τριάκοντα δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω σε μερικούς από τους εξουσιαζόμενούς τους και σε μερικούς άλλους όχι. Το ότι το δικαίωμα αυτό το είχαν πάνω σε όλους τους εκτός καταλόγου είναι βέβαιο, αλλά αυτό δεν παύει να είναι μια θεωρητική κατασκευή· στην πράξη δεν θα μπορούσαν να το κάνουν αυτό, ώστε να ξεμείνουν από εξουσιαζόμενους.
Για να είμαι ειλικρινής, την ίδια σχεδόν σύνταξη είχα κάνει κι εγώ, με τη διαφορά ότι, παρασυρόμενος από το θανατοῦν του Ξενοφώντα, σκέφτηκα το ενδεχόμενο η γενική μηδενὸς να είναι αντικειμενική (= θανατοῦν μηδένα).
Πάντως, σε κάθε περίπτωση η γενική του προσώπου προσδιορίζει το "θανάτου", όχι το "κύριος". Το λέω γιατί αυτό το σενάριο εξετάζαμε.