PDE - Η κοινότητα των εκπαιδευτικών

Αγαπητέ Σωτήρη,

θα κοιτάξω το μήνημά σου αναλυτικά για να απαντήσω, αλλά αρχικά να σε ευχαριστήσω κι εσένα γιά την λεπτομερή σου απάντηση και τα πολλά παραδείγματα.

Καλώς ήρθες! Αν μου επιτρέπεις μια αρχική ερώτηση: η διατριβή σου έχει να κάνει με το φαινόμενο pro-drop;

Οχι: η διατριβή μου είχε θέμα το Accusativus cum Infinitivo των απαρεμφάτων της Αρχαίας σε συνδυασμο με κενά υποκείμενα, το φαινόμενο που στη ΓΜΓ ονομάζεται (subject) control, ή PRO. Μετά το διδακτορικό μου ασχολούμαι με την παθητικοποίηση των έμμεσων αντικειμένων (κυρίως δοτικής) αλλά και με φαινόμενο στο οποιο αναφέρθηκα πιο πριν, το οποιο η apri μετέφρασε ως μεταδοση πτώσης - case transmission.


2. Το φαινόμενο ένα απαρέμφατο να μην έχει υποκείμενο σε αιτιατική, παρά σε ονομαστική ή σε άλλη πλάγια πτώση, παραδοσιακά έχει ερμηνευτεί ως "έλξη της πτώσης" (case attraction, αν θυμάμαι καλά). Δηλαδή όταν το απαρέμφατο μοιράζεται το υποκείμενο με το ρήμα της πρότασης, η αιτιατική πτώση έλκεται προς την ονομαστική και παραλείπεται, σχεδόν υποχρεωτικά (οι εξαιρέσεις είναι σπάνιες, και τότε έχουμε συνήθως έμφαση).


Συμφωνώ απόλυτα, ειδικά ως προς την έμφαση.




3. Σε περιπτώσεις όπως "Ἐδέοντο τοῦ Κύρου ὡς προθυμοτάτου γενέσθαι πρὸς τὸν πόλεμον", παραδοσιακά το φαινόμενο ονομάζεται "έλξη του κατηγορουμένου προς την πτώση του αντικ. του ρήματος εξάρτησης του απαρεμφάτου". Δηλαδή, και καλά, το υποκ. του απαρεμφάτου είναι η ΑΙΤΙΑΤ. "τὸν Κῦρον", αλλά επειδή παραλείπεται, η πτώση του κατηγορ. έλκεται προς την προυπάρχουσα γενική-αντικ. του ρήματος. Το ίδιο φαινόμενο συμβαίνει και όταν υπάρχει μετοχικός τύπος, και όχι κατηγορούμενο, με οποιονδήποτε ρηματικό τύπο. Για παράδειγμ, μια μετοχη παρουσιάζεται σε δοτική και όχι σε αιτιατική, όπως ο Άρης ήδη ανέφερε και με παράδειγμα.

Φυσικά η δόμηση της φράσης δεν είναι:
Ἐδέοντο [τοῦ Κύρου ὡς προθυμοτάτου γενέσθαι]
αλλά:
Ἐδέοντο τοῦ Κύρου [ὡς προθυμοτάτου γενέσθαι]

Αυτό συμβαίνει ακόμη και σε περιπτώσεις όπου το απαρέμφατο δεν έχει άμεση εξάρτηση με το κύριο ρήμα, παρά παρεμβαίνει ένα άλλο απαρέμφατο, συνήθως απροσώπου ρήματος.

Πχ.
Ἔξεστί μοι [(ΑΙΤ.) σοφὸν εἶναι]
Ἐλξη προς ΔΟΤ.: ἔξεστί μοι [(ΑΙΤ.=>ΔΟΤ.) σοφῷ εἶναι]
Έλξη προς ΟΝΟΜ.: Οἶμαι [ἐξεῖναι μοι [ΑΙΤ.=>ΟΝΟΜ.) σοφὸς εῑναι]]

Το τελευταίο σου παράδειγμα είναι πολύ ενδιαφέρον, γιατί η ονομαστική που 'έλκει' το απαρεμφατικό κατηγορούμενο είναι αρκετά μακριά από το κατηγορούμενο το ίδιο. Έχεις τετοια παραδείγματα? Στην ΓΜΓ ενα φαινόμενο σαν αυτό ( attraction ή case transmission) θα έπρεπε να είναι πολύ local αλλά με το παράδειγμά σου φαίνεται να μην είναι, κι αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον.


1. Όταν το ρήμα συντάσσεται με δοτική και απαρέμφατο ή ονοματική πρόταση (που ισοδυναμούν στην ουσία με ένα ΣΥΣΤΟΙΧΟ ΑΝΤΙΚ. σε αιτιατ.), το απαρέμφατο ή η πρόταση γίνεται το υποκείμενο, με το λεκτικό ρήμα να γίνεται ΠΑΘΗΤΙΚΟ με απρόσωπη σύνταξη. Π.χ.:

Lysias Orat., De caede Eratosthenis
Section 30, line 5
Ἀκούετε, ὦ ἄνδρες, ὅτι αὐτῷ τῷ δικαστηρίῳ [...] διαρρήδην εἴρηται [τούτου μὴ καταγιγνώσκειν φόνον], ὃς ἂν ἐπὶ δάμαρτι τῇ ἑαυτοῦ μοιχὸν λαβὼν ταύτην τὴν τιμωρίαν ποιήσηται.

Εδώ η ενεργ. σύνταξη θα ήταν:
αὐτὸ τὸ δικαστήριον [...] διαρρήδην εἴρηκε [τούτου μὴ καταγιγνώσκειν φόνον], ὃς ἃν...
Τουτέστιν η απαρεμφατική δομή μετακινείται από αντικείμενο σε υποκείμενο. Δεν μπορεί ποτε να υπάρξει σύνταξη παθ. σε τέτοια περίπτωση όπου το πλαγιόπτωτο αντικ. σε δοτική θα τίθεται υποκείμενο.

Demosthenes Orat., Epitaphius
Section 27, line 2
Ἃ μὲν οὖν κοινῇ πᾶσιν ὑπῆρχεν τοῖσδε τοῖς ἀνδράσιν εἰς τὸ καλῶς ἐθέλειν ἀποθνῄσκειν, εἴρηται, γένος, παιδεία, χρηστῶν ἐπιτηδευμάτων συνήθεια, τῆς ὅλης πολιτείας ὑπόθεσις· ἃ δὲ κατὰ φυλὰς παρεκάλεσεν ἑκάστους εὐρώστους εἶναι, ταῦτ' ἤδη λέξω.

Εδώ η ενεργ. σύνταξη θα ήταν:
[Ἃ μὲν... ἀποθνῄσκειν], εἴρηκα, γένος, παιδείαν, συνήθειαν, ὑπόθεσιν.
Τουτέστιν, η δευτερεύουσα πρόταση μετακινήθηκε από αντικ. (κατ'ουσίαν ΣΥΣΤΟΙΧΟ) σε υποκ., δηλαδή από αιτιατ. σε ονομαστ., με το ρήμα φυσικά σε τριτοπρόσωπο τύπο. Εδώ να προσέξουμε ότι αν οι προτάσεις θεωρηθούν αναφορικές, έχουμε αττική σύνταξη, αν θεωρηθούν ερωτήσεις, το ρήμα είναι απρόσωπο.

(Η επεξηγήσεις μπορούν ίσως διατηρηθούν σε ονομαστική: "γένος, παιδεία, συνήθεια, ὑπόθεσις" αν ληφθούν ως προσδιορ. της ονομαστ. "Ἃ" της ερώτησης, δηλαδή ως μέρος της ερώτησης και όχι της πρότασης με το "εἴρηται")

Σ'ευχαριστώ πολύ, τα παραδέιγματα είναι πολύ κατατοπιστικά.



Μερικά παραδείγματα μπορείς να δεις και στο Λεξικό (Liddel-Scott), στο λήμμα ἐπιτάσσω για παράδειγμα.

Ίσως σε αφορούν οι παρακάτω επισημάνσεις. Μπορούμε να βρούμε αρκετά (αντι)παραδείγματα (ενδεικτικά σταχυολογημένα από μένα), αλλά με συγκεκριμένες προυποθέσεις:

Antiphon Soph., Fragmenta
Fragment 61, line 4
<ἀναρχίας δ' οὐδὲν κάκιον ἀνθρώποις· ταῦτα γινώσκοντες οἱ πρόσθεν ἄνθρωποι ἀπὸ τῆς ἀρχῆς εἴθιζον τοὺς παῖδας ἄρχεσθαι καὶ τὸ κελευόμενον ποιεῖν,

Demosthenes Orat., De pace
Section 24, line 1
Τὰ κελευόμεν' ἡμᾶς ἄρα δεῖ ποιεῖν ταῦτα φοβουμένους;

Xenophon Hist., Hellenica
Book 3, chapter 5, section 6, line 8
καὶ ὁ μὲν Λύσανδρος τά τε ἄλλα τὰ κελευόμενα ἔπραττε καὶ προσέτι Ὀρχομενίους ἀπέστησε Θηβαίων.

Xenophon Hist., Memorabilia
Book 4, chapter 2, section 23, line 8
νῦν δὲ πῶς οἴει με ἀθύμως ἔχειν, ὁρῶντα ἐμαυτὸν διὰ μὲν τὰ προπεπονημένα οὐδὲ τὸ ἐρωτώμενον ἀποκρίνεσθαι δυνάμενον

Plato Phil., Charmides
Stephanus page 166, section d, line 9
Θαρρῶν τοίνυν, ἦν δ' ἐγώ, ὦ μακάριε, ἀποκρινόμενος τὸ ἐρωτώμενον ὅπῃ σοι φαίνεται, ἔα χαίρειν εἴτε Κριτίας ἐστὶν εἴτε Σωκράτης ὁ ἐλεγχόμενος·

Thucydides Hist., Historiae
Book 3, chapter 61, section 1, line 2
Τοὺς μὲν λόγους οὐκ ἂν ᾐτησάμεθα εἰπεῖν, εἰ καὶ αὐτοὶ βραχέως τὸ ἐρωτηθὲν ἀπεκρίναντο καὶ μὴ...

Παρατηρουμε ότι με ουσιαστικοποιημένες μετοχές η παθητικοποίηση μπορεί να γίνεται και στο άψυχο, αυτό που στην ενεργ. σύνταξη θα ήταν ένα ΣΥΣΤΟΙΧΟ ΑΝΤΙΚ.

Δηλαδή, αν αντικαταστήσουμε τη μετοχή με μια αναφορική πρόταση, θα είχαμε (ασχολούμαι ενδεικτικά με ένα παράδειγμα):

παθ. σύντ.:
Xenophon Hist., Hellenica
Book 3, chapter 5, section 6, line 8
καὶ ὁ μὲν Λύσανδρος τά τε ἄλλα τὰ κελευόμενα ἔπραττε καὶ προσέτι Ὀρχομενίους ἀπέστησε Θηβαίων.
τὰ κελευόμενα = (ταῦτα) ἃ ἐκελεύετο* (το ἃ είναι το υποκ. της αττικής συνταξης)

Η παθ. σύνταξη ἃ ἐκελεύετο, με το ἃ υποκ., όσο είμαι σε θέση προσωπικά να επισημάνω, με κάποια όμως επιφύλαξη, δεν είναι κάτι που απαντά σε κλασικό -τουλάχιστον αυτό- κείμενο της αττικής πεζογραφίας (αγγλιστί θα το λέγαμε "unattic")

Η ενεργ. σύντ. του παραπάνω, καθόλα αποδεκτή, θα ήταν:
(ταῦτα) ἃ ἐκέλευον (Λύσανδρον, η εννοούμενη αιτιατική του προσώπου)

Από μια πρόταση όμως του τύπου:
ἐκέλευον τὸν Λύσανδρον ταῦτα
θα περιμέναμε η παθητική σύνταξη να ήταν:
Λύσανδρος ἐκελεύετο ταῦτα.

Και επίσης αξίζει και το παρακάτω, όπου όμως είναι μέση η μετοχή, πάντως μέση αυτοπαθής (ισοδυναμεί με το""ἐπιτρεπούσης ἑαυτὴν"):

Xenophon Hist., Memorabilia
Book 3, chapter 1, section 3, line 2
ὅλης γὰρ τῆς πόλεως ἐν τοῖς πολεμικοῖς κινδύνοις ἐπιτρεπομένης τῷ στρατηγῷ, μεγάλα τά τε ἀγαθὰ κατορθοῦντος αὐτοῦ καὶ τὰ κακὰ διαμαρτάνοντος εἰκὸς γίγνεσθαι.
[/quote]

Εξαιρετικά παραδείγματα, και σχόλια. Θα τα κοιτάξω με προσοχή και θα επανέλθω αν έχω κάτι να ανταπαντήσω.

Ευχαριστώ πολύ και πάλι
Ladyven

Αγαπητοί apri και aris82,

κατ'αρχας να σας ευχαριστήσω πολύ για τις απαντήσεις σας, ήταν πολύ ενδιαφέρουσες και κατατοπιστικες. Παντα πιστευα πως οι ελληνες φιλολογοι που διδασκουν αγνωστο ειναι οτι κοντινοτερο εχουμε σε φυσικους ομιλιτες της αρχαιας ελληνικης 

Οσον αφορά για τους λατινικους χαρακτηρες, ζητω ξανα συγνωμη, δεν ηξερα οτι απαγορευονται στο forum. Ζω εκτος ελλαδας εδω και 10 χρονια, και οτι γραφω και διδασκω ειναι παντα σε λατινικους χαρακτηρες και τους εχω συνηθισει τοσο πολυ...

Ηθελα να απαντησω σε καποια θεματα που θεσατε, γιατί δεν βρίσκω συχνά ανθρώπους που αγαπούν και ξέρουν τα αρχαια.
1. @ apri
"Ωστόσο, υπάρχουν φορές μη εκπεφρασμένου υποκειμένου, που το κατηγορούμενο έλκεται από την πτώση του υπάρχοντος όρου: π.χ  "Οι πρέσβεις Κύρου εδέοντο ως προθυμοτάτου προς πόλεμον γενέσθαι"
Αυτό όμως είναι μάλλον η εξαίρεση στον κανόνα."

Σ'αυτο τείνω να διαφωνήσω: τοσο στο διδακτορικο μου, οσο και σε ενα προσφατο αρθρο που εγραψα, βρηκα πως οταν το κενο υποκειμενο του απαρεμφατου αναφερεται σε εναν ορο της κυριας προτασης (και όταν το απαρεμφατο ειναι συνδετικο, οπου τοτε μπορουμε να δουμε την πτωση του υποκειμενου αυτου μεσω της συμφωνιας του με το κατηγορουμενο του απαρεμφατου - ή φυσικα και οταν εχουμε δευτερευον κατηγορουμενο ομως εδειξε και ο aris82 με το παραδειγμά του) τότε το υποκειμενο συμφωνει στην πτωση με τον ορο στο οποιο αναφερεται. Αυτο συμβαινει πολυ συχνα, σχεδον υποχρεωτικά θα έλεγα, οταν το απαρεμφατικο υποκειμενο αναφερεται στο υποκειμενο του κυριου ρηματος (με ρηματα σαν το οιομαι, βουλομαι, φημι κτλ) και το φαινομενο αυτο στη γλωσσολογια αναφερεται ως subject control. Το ιδαιτερα ενδιαφερον χαρακτηριστικο της αρχαιας, ειναι πως συχνα κανει το ιδιο και με την δοτικη των δοκει, εξεστι, προσηκει, πρεπει κτλ. Η 'έλξη' απο την γενικη του αντικειμενου, οπως στο παραδειγμα της apri ειναι σαφως πιο σπανια, αλλά αυτό νομίζω ότν έχει να κάνει με τον χαρακτήρα της γενικής. Ειναι ενδιαφερον οτι περιγραφεις το φαινομενο αυτο σαν ελξη. Αναρωτιεμαι αν ακολουθει οντως τους κανονες της ελξης όπως την ξέρουμε στις αναφορικές προτάσεις. Εγω το ονομάζω case transmission, μεταβιβαση πτώσης. Κι άλλες γλώσσες το εχουν αυτο: τα Ισλανδικα και τα Ρωσικα (αλλα οχι ακριβως στα ιδια περιβαλλοντα με τα αρχαια ελληνικα). Αν δεν σας κουραζουν τα παραδειγματα με λατινικους χαρακτηρες μπορώ να σας στειλω την δουλειά μου 

2. @aris82
"Είναι ενδιαφέρουσα η άποψη ότι αυτή η ανωμαλία συμβαίνει συνήθως όταν το απαρέμφατο προέρχεται από συνδετικό ρήμα."
Όπως έγραψα και πιό πάνω, το φαινομενο αυτο δεν συμβαινει μονο με συνδετικα ρηματα, αλλά μόνο με συνδετικά ρήματα μπορουμε να δουμε την πτωση του απαρεμφατικού υποκειμενου μεσω της συμφωνιας του με το κατηγορουμενο του απαρεμφατου. Φυσικα αυτό συμβαινει και οταν εχουμε δευτερευον κατηγορουμενο οπως εδειξες με το παραδειγμά σου, αλλά αυτό είναι πραγματικά σπάνιο.

3. @aris82
"Έπειτα, όταν το ρήμα είναι δίπτωτο και το ένα αντικείμενο είναι απαρέμφατο ή δευτερεύουσα, τότε το πλαγιόπτωτο αντικείμενο καθίσταται υποκείμενο στην Π.Σ. "
Αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον, και δεν το ειχα δει πουθενά, ούτε το είχα σκεφτεί καθόλου. Οτι διπτωτα ρήματα κοιτουσα είχαν να κανουν με δυο ουσιαστικά σαν αντικειμενα. Ποια ρήματα εννοεις? Εχεις καποια παραδειγματα να μου στείλεις?

3. @aris82
"Μαρδόνιος ἐπέταξεν τοῖς Πέρσαις τὴν έφοδον ἐπὶ τοὺς πολεμίους --> Οἱ Πέρσαι ἐπετάχθησαν τὴν ἔφοδον... " Μπορεις σε παρακαλώ να μου δώσεις την βιβλιογραφική αναφορά αυτου του παραδέιγματος (του παθητικού). Θα ήθελα πολύ να το κοιτάξω μεσα στο context του. (Αλήθεια πως μεταφραζουμε το context στα ελληνικά?)

Όσον αφορά την συζήτηση για Causative στα αρχαία ελληινικά, ομολογώ πως έχω μαύρα μεσάνυχτα 

Και πάλι ευχαριστώ πολύ για τα σχόλιά σας, μου έφταξαν τη μέρα!
Ladyven