PDE - Η κοινότητα των εκπαιδευτικών

Δεν είναι ξεκάθαρο όπως π.χ. "Η οικογένειά μου ..." όπου το "μου" είναι σίγουρα κτητικό.

Είναι ξεκάθαρο και στο "η μαμά μου μαγειρεύει", γιατί αν το "μου" δεν ήταν κτητικό, θα έπαιρνε τόνο, για να διαφοροποιηθεί η χρήση του, όπως λχ παίρνει το ερωτηματικό "πώς"  τόνο, για να διαφοροποιηθεί από τον ειδικό σύνδεσμο "πως".
Υπάρχει συγκεκριμένος κανόνας δηλαδή που εφαρμόζεται σε αυτές τις περιπτώσεις, ώστε να αποφεύγεται η αμφισημία.
(Δες ενδεικτικά εδώ https://www.arisgiavris.gr/tonismos.php).

Οπότε αφού προβλέπεται τρόπος διαφορετικής γραφής, ώστε να μην υπάρχει αμφισημία, δεν είναι και πολύ καλή επιλογή, κατά τη γνώμη μου, να το παρουσιάσει κανείς ως παράδειγμα αμφισημίας.
Δεν μου φαίνεται ακριβές.

Καλό Σαββατοκύριακο και σε εσένα.  

νομίζω με βοηθήσατε αρκετά ευχαριστώ πολύ. Ωστόσο η σχέση αντίθεσης ανάμεσα στο δημοκρατικός και στο αντιδημοκρατικός αφορούν μόνο στο σημασιολογικό επίπεδο επειδή είναι αντωνυμα;

Όπως σου είπαν και τα άλλα δύο μέλη, οι δυο λέξεις αφορούν και τη μορφολογία, καθώς το "αντιδημοκρατικός" παράγεται από το "δημοκρατικός" με τη χρήση του προθήματος "αντί".

Πρόταση 1: ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ καθώς η λέξη  "κουζίνα" έχει θέση υπερωνυμου (γενικότερη έννοια) ως προς τις υπόλοιπες (οι οποίες έχουν θέση υπωνυμων(συγκεκριμένες λέξεις που υπάγονται σε κατηγορίες )

Δεν είναι υπερώνυμο η "κουζίνα". Υπώνυμο είναι των άλλων λέξεων που έχουν γενικότερη σημασία.
Η κουζίνα είναι ένας από τους πολλούς τύπους δωματίων, ηλεκτρικών συσκευών (όπως πχ η γάτα είναι ένα από τα πολλά είδη ζώων).
Πάντως, ναι, το σημασιολογικό επίπεδο αφορά η ανάλυση.

ΠΡΟΤΑΣΗ 5: ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΊΑ. Αυτο το 'μου" έχει διττή λειτουργία. Κτητικη αντωνυμία και συνεπώς είναι η μητέρα του παιδιού ενώ από την άλλη έχει θέση άμεσου αντικειμένου και συνεπώς η μαμα μαγειρεύει για το παιδί.

Δεν υπάρχει αμφισημία στην πρόταση. Το "μου" είναι κτητικό. Αν ήταν έμμεσο αντικείμενο, θα έφερε τόνο, για να μη θεωρηθεί εγκλιτική λέξη που συνεκφέρεται με την προηγούμενη.
Αλλά κι αν υπήρχε κάποια άλλη συντακτική ασάφεια που επέτρεπε τη διπλή ερμηνεία, θα αφορούσε το σημασιοσυντακτικό επίπεδο. Εκτός αν υπήρχε λόγος από τα συμφραζόμενα να πιστεύουμε ότι η ασάφεια αυτή στη συγκεκριμένη επικοινωνιακή περίσταση γίνεται με πρόθεση να επιτευχθεί κάποιος επικοινωνιακός στόχος, οπότε τότε θα αφορούσε και το πραγματολογικό επίπεδο.

Το πρόβλημα στην πρόταση είναι μορφολογικό. Το "μαγειρίζει" είναι λανθασμένος μορφολογικός τύπος, καθώς έχει προστεθεί στο τέλος λάθος παραγωγική κατάληξη (-ιζει).

ΠΡΌΤΑΣΗ 6: ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΊΑ κ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΉ -ΔΥΝΤΑΞΗ καθώς οι δύο προτάσεις έχουν το ίδιο νόημα αν και η σύνταξη διαφέρει. Στην πρώτη πρόταση έχουμε υποκείμενο - ρήμα - αντικείμενο ενώ στη δεύτερη το αντικείμενο προηγείται.

Το σημασιοσυντακτικό επίπεδο αφορά η ανάλυση.  Ίδια σημασία παρά τη μετακίνηση της ΟΦ του αντικειμένου στην αρχή της πρότασης.
Την Πραγματολογία θα την αφορούσε μόνο αν αυτή η μετακίνηση γινόταν με πρόθεση να υπονοηθεί κάτι άλλο στη συγκεκριμένη περίσταση για διάφορους επικοινωνιακούς λόγους (πχ χιούμορ, ειρωνεία). Δεν υπάρχει όμως κάποια τέτοια ένδειξη στην πρόταση.


ΥΓ Η Πραγματολογία εξετάζει γενικά τη σημασία των εκφωνημάτων ανάλογα με τις επικοινωνιακές προθέσεις των ομιλητών (πχ χιούμορ, ειρωνεία, ευγένεια, κρυπτικότητα, κοινωνική διάκριση, προπαγάνδα) και τις προσδοκίες των ακροατών (δηλ το κατά πόσο τα κρίνουν κατάλληλα με βάση την επικοινωνιακή περίσταση και τα συμφραζόμενα).
Αντιθέτως, η Σημασιολογία εξετάζει τη σημασία που έχει μια λέξη ή μια πρόταση ανεξάρτητα από την επικοινωνιακή της χρήση.

Οι αναφορικές προτάσεις είναι λίγο ιδιαίτερη περίπτωση.

Αν είναι κομμάτι του ευθέος λόγου που είχε εκφωνήσει ο αρχικός ομιλητής, τότε ο αφηγητής τις μεταφέρει με την έγκλιση (υποτακτική) και την χρονική ακολουθία, που μεταφέρει και τα υπόλοιπα λόγια του.

Αν όμως είναι επεξηγηματικό σχόλιο του αφηγητή, τότε τις μεταφέρει με οριστική και βάσει της χρονικής οπτικής του.

Για παράδειγμα,  στο "Prope Tiberim fluvium Hercules boves refecisse fertur", αν αναλύσεις την παράθεση fluvium, τότε:

α) αν γράψεις "qui fluvium est", σημαίνει ότι η αναφορική είναι σχόλιο του αφηγητή με διαχρονική ισχύ (εξ ου ο ενεστώτας)
β) αν γράψεις "qui fluvium erat", σημαίνει ότι η αναφορική είναι σχόλιο του αφηγητή, που κάποτε ίσχυε, αλλά όχι τη στιγμή της αφήγησης. Όμως, κάτι τέτοιο δεν ισχύει, γιατί προφανώς ο Τίβερης ήταν και παραμένει ποταμός. Άρα, απορρίπτεται ως επιλογή στη συγκεκριμένη περίπτωση.
γ) αν γράψεις "qui fluvium esset", σημαίνει ότι η αναφορική είναι τμήμα από τα λόγια του αρχικού ομιλητή, τα οποία μεταφέρει ο αφηγητής κρατώντας την ίδια επιφύλαξη (εξ ου και η υποτακτική) που κρατά και για τα υπόλοιπα. Δεν βλέπω, όμως, γιατί να έχει κάνει κάτι τέτοιο στη συγκεκριμένη πρόταση, αφού ο Τίβερης αντικειμενικά ήταν και είναι ποταμός.


Άρα, προσωπικά, για τη συγκεκριμένη πρόταση θα διάλεγα το (α), όπως θα κατάλαβες.

Δες κι εδώ:
https://dcc.dickinson.edu/grammar/latin/subordinate-clauses-indirect-discourse

Δεν είναι τόσο αποδεκτό όσο το "θεωρούνταν", αλλά λέγεται. Εγώ θα του το άφηνα.

Το  "σύναψε /σύναψαν", χωρίς αύξηση, τελικά είναι σωστό;

Και βέβαια. Ο τόνος κατά κανόνα ανεβαίνει στην προπαραλήγουσα στους παρελθοντικούς χρόνους, για να δηλωθεί το παρελθόν. Σε κάποιες περιπτώσεις επιστρατεύεται και η συλλαβική αύξηση για να μπορεί να είναι εκεί ο τόνος (έλυσαν) ή επεκτείνεται η κατάληξη (λύσαν-ε).

Όμως, κάποιες φορές δεν χρησιμοποιείται αύξηση, για να ανέβει ο τόνος. Αυτό συμβαίνει σε δύο περιπτώσεις:

1. Σε κάποια σύνθετα όπου φορέας του τόνου στην προπαραλήγουσα γίνεται η πρόθεση (πχ κατάλαβα, σύναψα).

Υπάρχουν και οι λόγιοι τύποι βέβαια με αύξηση (πχ συνήψα, ανήκα, υπήρξα) που διατηρούν τον τόνο στην αύξηση παραδοσιακά.


2. Κατ' εξαίρεση, στον αόριστο απλών ρημάτων, όταν το συνοπτικό θέμα είναι αρκετά διαφορετικό από το μη συνοπτικό (πχ λέμε "έπαιρνα" αλλά "πήρα", "έβρισκα" αλλά "βρήκα").
Εδώ δηλ η δήλωση του παρελθόντος προκύπτει αποκλειστικά από τη διαφορετική μορφολογία του συνοπτικού θέματος.

Στην ισοδυναμία που έδωσες ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης οἰωνὸς ἄριστος εστί φαίνεται ότι το οἰωνός ἄριστος είναι το κατηγορούμενο (αφού το έδωσες ως παράδειγμα άναρθρου απαρεμφάτου ως υποκειμένου του ἐστί)

Το έδωσα ως σημασιολογικά ισοδύναμο, όχι ως συντακτικά όμοιο.

Άρα, το απαρέμφατο επεξηγεί το εἷς οἰωνός (όχι μόνο το οἰωνός), έτσι;

Εντάξει, όλη την ΟΦ.

Δεν ισχύει λοιπόν πάντοτε ότι το κατηγορούμενο θα είναι το επεξηγούμενο, ως το λιγότερο γνωστό, αφού επεξηγείται.  (Αν βρω σε ποιο ακριβώς παράδειγμα το είχαμε δει αυτό, θα το παραθέσω.)

Κάτσε τώρα, γιατί τα μπερδεύεις.
Το κατηγορούμενο είναι η καινούργια, λιγότερο γνωστή πληροφορία.
Η επεξήγηση επεξηγεί την ΟΦ που έχει αόριστη αναφορά.
Άλλο η αοριστία, άλλο το αν είναι γνωστή ή άγνωστη πληροφορία.

Το θηλυκό του επιθέτου άγιος στον πληθυντικό κάνει άγιες (τονίζεται στην προπαραλήγουσα, όπως και στα Αρχαία). Ισχύει ότι,  αν είναι ουσιαστικοποιημένο θα κάνει αγίες (δηλαδή  θα τονιστεί όπως ένα πρωτόκλιτο ουσιαστικό της α.ε. που στην ονομαστική του ενικού τονίζεται στην παραλήγουσα, π.χ. εὐδοκία); Και αν ναι, ισχύει το ίδιο και για το λεσβία; Δηλαδή είναι σωστό το λεσβίες, που ακούμε ή θα έπρεπε να τονίζεται λέσβιες;

Τα θηλυκά επίθετα που στα αρχαία ελληνικά είχαν κατάληξη -α, κατέβαζαν τον τόνο στον ενικό, επειδή το α ήταν μακρό.
Στα νέα ελληνικά, διατηρείται η κατάληξη σε -α, αλλά επειδή δεν υπάρχει διάκριση σε μακρά και βραχέα, δεν υπάρχει φωνητικός λόγος, για να κατέβει ο τόνος.
Παρ' όλα αυτά, σε λόγιο περιβάλλον, όπως είναι λ.χ το εκκλησιαστικό, διατηρούνται οι παλιοί τύποι. Γι' αυτό θα δεις να λένε "Αγία Σοφία", "Αγία Ζώνη", "Αγία Τράπεζα", "αγία μετάληψη", ενώ εμείς θα πούμε "ήταν άγια γυναίκα".

Στον πληθυντικό τώρα δεν υπήρχε ούτε στην αρχαιότητα ούτε τώρα φωνητικός λόγος, για να κατέβει ο τόνος.
Δηλαδή, έλεγαν "αἱ ἅγιαι γυναίκες", λέμε "οι άγιες γυναίκες". Παρ' όλα αυτά, στην ουσιαστικοποιημένη εκδοχή χρησιμοποιείται ο τύπος "αγίες" , πιστεύω, αναλογικά με άλλα ουσιαστικοποιημένα επίθετα που διατηρούσαν τον τόνο του ενικού (π.χ αι πλατείαι/οι πλατείες) αλλά και θηλυκά παροξύτονα ουσιαστικά (π.χ αι σοφίαι/οι σοφίες).
Το ίδιο ισχύει και με το "λεσβίες", που είπες.

Και κάτι ανάλογο συμβαίνει με τη λέξη "προϊσταμένη". Πολλοί στον πληθυντικό, ενώ θα πουν "οι προϊστάμενες αρχές", λένε "οι προϊσταμένες" όταν αναφέρονται στα πρόσωπα ευθύνης, ενώ δεν υπάρχει κανένας λόγος να κατέβει ο τόνος στη μετοχή στον πληθυντικό. Βέβαια, σε αυτήν την περίπτωση, δεν έχει επικρατήσει ο παροξύτονος τύπος, όπως συμβαίνει με άλλες μετοχές (π.χ οι συνισταμένες) που πλέον δεν αναγνωρίζονται τόσο εύκολα ως μετοχές από τους ομιλητές.
Μπορείς να δεις κι εδώ: https://www.enl.auth.gr/symposium18/papers/46_Katsouda.pdf

Στις μετοχές παρακειμένου των ενρινόληκτων ρημάτων έχουν στη ν.ε. απλοποιηθεί τα δύο μ σε ένα; Υπάρχει κάποιος λόγος που έγινε  αυτό μόνο στις μετοχές των ενρινόληκτων ρημάτων, αλλά όχι και των χειλικόληκτων;

Τα ενρινόληκτα στα ν.ε, εκτός από αυτά που σχηματίζουν μετοχή παρακειμένου σε -σμενος (πχ συνυφασμένος), τα υπόλοιπα είναι είτε ρήματα που ούτε στα αρχαία έπαιρναν "-ν" στον παρακείμενο (π.χ κρίνω, κλίνω, πλύνω, τείνω) είτε νεότεροι τύποι (π.χ χάνω, ντύνω, χύνω) που σχηματίστηκαν, όταν πλέον δεν ίσχυε η διάκριση σε μακρές και βραχείες συλλαβές, οπότε δεν υπήρχε και λόγος να αφομοιωθεί το "ν" στη μετοχή παρακειμένου, ώστε να διατηρηθεί η χρονική ποσότητα της συλλαβής (έτσι απλώς σιγήθηκε ).
Συνεχίζουν να υπάρχουν, βέβαια, και κάποια ρήματα που στην αρχαιότητα γράφονταν στον παρακείμενο με δυο -μμ (π.χ οξύνω, αμβλύνω), αλλά είναι ελάχιστα μπροστά στην πληθώρα όλων των υπολοίπων. Οπότε, γι' αυτό πιστεύω ότι έχει η απλοποιηθεί η ορθογραφία τους, για να είναι πιο ομοιογενής η ομάδα των ρημάτων σε -ν.

Οι μετοχές παθητικού παρακειμένου των ρημάτων σε -ύνω ή -αίνω πρέπει να γράφονται -υμένος ή -ημένος;

Στη Φιλιππάκη (σελ. 166) βλέπω αποθαρρημένος αλλά ενθαρρυμένος και επίσης επιβαρημένος, αμβλυμένος και άλλες σε -υμένος.

Στο λεξικό του Μπαμπινιώτη δεν βρήκα παρατήρηση για αυτό το θέμα (περίεργο, μπορεί να μην ήταν στα λήμματα στα οποία κοίταξα), αλλά από ό,τι φαίνεται από αυτά που γράφει στα ενθαρρύνω, αποθαρρύνω, επιβαρύνω τις γράφει σε -υμένος.   

Εντάξει, υπάρχουν κάποιοι που θεωρούν ότι το "βεβαρυμένος" δεν προέρχεται από το "βαρύνω", αλλά από το "βαρέω" και γι' αυτό σχηματίζουν με "η" τη μετοχή παρακειμένου. Και φαντάζομαι ότι και το "αποθαρρυμένος" θα το ετυμολογούν από το "αποθαρρέω". Αλλά νομίζω ότι είναι υπερβολικό. Δηλαδή, αφού το ρήμα είναι "αποθαρρύνω" ("αποθαρρέω" σημαίνει μάλιστα "παίρνω θάρρος") και "επιβαρύνω"/"βαρύνω", δεν βλέπω γιατί να τα εξαιρέσουμε από όλα τα υπόλοιπα τα σε -ύνω.