Απ: Μουσικά αφιερώματα

[apri]

Καλό μεσημέρι.
Δεν ξέρω για εσάς, αλλά μ’ αυτά και μ’ αυτά, τελειώνουν οι Αποκριές και εγώ ούτε τις κατάλαβα.
Ακόμα και η Πλάκα, άλλοτε χαρούμενη και θορυβώδης στις Αποκριές, φέτος ήταν σκυθρωπή και σκοτεινή.
Ίσως να έφταιγε και ο κακός καιρός…

Χθες που τα συλλογιζόμουν αυτά, το μυαλό μου πήγε σε ένα άλλο ιδιότυπο καρναβάλι,
που ξεκινούσε τούτες τις ημέρες και είχε αφήσει εποχή… όταν όλα κυλούσαν ακόμα ήρεμα…

Δεν ξέρω κατά πόσο μπορώ να σας μεταφέρω την ατμόσφαιρα μιας γιορτής και μιας εποχής που δεν έζησα.
Θα προσπαθήσω, ωστόσο, αξιοποιώντας κάποιες μαρτυρίες.
Ελπίζω να μου συγχωρήσετε το κατεβατό.





Μπακλαχοράνι
Το ξεχασμένο καρναβάλι στα Ταταύλα





“Τα Ταταύλα είναι χτισμένα πάνω σε λόφο
και στην κορφή του λόφου είναι η Τούμπα …

Γύρω από τον ιστορικό ναό του Άη Δημήτρη
οι Ταταυλιανοί ζούσαν οργανωμένοι με τα σχολεία τους …

Τα Ταταύλα ήταν το μόνο προάστιο της Πόλης,
που είχε πληθυσμό εκατό τοις εκατό ελληνικό.
Τούρκος το πόδι του στα Ταταύλα να τον παρακαλούσες, δεν το πατούσε.”

Μ. Ιορδανίδου, “Λωξάντρα”



Aνηφορικός δρόμος στην Τούμπα (=τεχνητός λόφος <τύμβος) των Ταταύλων.
Στην κορυφή, ανάμεσα στα κυπαρίσσια, διακρίνεται η παλαιότερη εκκλησία της συνοικίας, ο ναός του Αγίου Δημητρίου.




Την περιοχή  που εκτείνεται στα βορειοδυτικά της ευρωπαϊκής Κωνσταντινούπολης,
από τις παρυφές  ως στα υψώματα ενός κατάφυτου λόφου,
είχαν επιλέξει οι Γενοβέζοι πριν από την Άλωση για τους στάβλους των αλόγων τους.

Οι Τούρκοι που ήρθαν μετά την Άλωση την ονόμασαν Tavla (=στάβλος)
και οι Ρωμιοί που κατοίκησαν εκεί (νησιώτες, ανάμεσα στους οποίους πολλοί Χιώτες),
την αποκαλούσαν Τα Ταύλα και στη συνέχεια Ταταύλα.

Η συνοικία των Ταταύλων σε αντίθεση με το γειτονικό Πέρα
δεν έπλεε στο φως ούτε λικνιζόταν στο θόρυβο του κοσμοπολιτισμού.
Δεν είχε αριστοκρατικά σπίτια ούτε κοσμικά κέντρα.

Ήταν μια φτωχογειτονιά με πολλά ξύλινα σπίτια
που κάθε λίγο και λιγάκι έπαιρναν φωτιά
λόγω κάποιας αβλεψίας των ιδιοκτητών στο εικονοστάσι ή στην καπνοδόχο.
Γι’ αυτό και σήμα κατατεθέν της περιοχής δεν ήταν άλλοι
από τους ξακουστούς τουλουμπατζήδες (=πυροσβέστες),
νταήδες και καθημερινούς ήρωες της γειτονιάς
που σε κάθε πυρκαγιά έτρεχαν με την τουλούμπα τους (=αντλία), για να σβήσουν τη φωτιά
και μετά…. έριχναν και ένα ξύλο μεταξύ τους.


Οι περίφημοι Ταταυλιανοί τουλουμπατζήδες



Κι όμως σ’ αυτήν τη φτωχική συνοικία με τα στενά σοκάκια και τους πετρώδεις ανηφορικούς δρόμους
συνέρρεαν με τις άμαξες από αρκετές συνοικίες της Πόλης,
για να διασκεδάσουν στα φημισμένα υπαίθρια ταβερνάκια και τις μπυραρίες,
όπως στο Αραράτ, στο Ακροπόλ, στο μαγαζί της Δέσποινας, στου Μπόγου ή στης Μπιζού.

Εξ ου και το γνωστό τραγούδι «Καροτσέρη, τράβα να πάμε στα Ταταύλα»,
που εδώ θα ακούσετε ίσως από την ωραιότερη αντρική φωνή που ακούστηκε ποτέ στην Πόλη,
από τον Αντώνη Διαμαντίδη,
γνωστό και ως Νταλγκά για τους κυματισμούς της φωνής του
και τον ερωτικό καημό (τουρκ. dalgα= κύμα, νταλκάς) που μετέδιδε, όταν τραγουδούσε τους αμανέδες.

http://www.youtube.com/watch?v=uyAum-qLfqY

Μοναδικό σ’ αυτό το μέρος ήταν και το Καρναβάλι,
που σε αντίθεση με τα καρναβάλια των υπόλοιπων συνοικιών
ξεκινούσε την Καθαρά Δευτέρα και διαρκούσε το πρώτο δεκαπενθήμερο της Σαρακοστής.

Μιλώ για το περίφημο Μπακλαχοράνι,
κατά το οποίο μπορεί μεν να έτρωγαν σαρακοστιανά, όπως πρόσταζε το θρησκευτικό τυπικό,
και κυρίως φάβα από κουκιά (τουρκ. bacla),
αλλά το αποκριάτικο γλέντι ήταν πανταχού παρόν.

Τα πειράγματα στους δρόμους, οι βεγγέρες στα σπίτια έδιναν και έπαιρναν.
Τα παλικάρια τα Ταταυλιανά φορούσαν τις φουστανέλες τους
και χόρευαν στον περίβολο του Άη Δημήτρη συρτούς πολίτικους και χασάπικα σαν κι αυτό:

http://www.youtube.com/watch?v=K30tUuIljUE&feature=related

 





Ανήμερα της Καθαράς Δευτέρας γινόταν και μια ιδιότυπη παρέλαση μασκαρεμένων,
που ξεκινούσε από το Γαλατά και έφτανε πάνω στην πλατεία του Αγίου Δημητρίου,
όπου τους περίμεναν μικροπωλητές, πλανόδιοι μουσικοί, λατερνατζήδες, μίμοι και ακροβάτες,
καθώς και αθλητές του Αθλητικού Συλλόγου Ταταούλων που έκαναν γυμναστικές και χορευτικές επιδείξεις.

Αργότερα, όταν τα παιδιά με τους χαρταετούς και οι καθώς πρέπει οικογένειες μαζεύονταν σπίτι,
στην πομπή εντάσσονταν και οι λεγόμενες «Αμαζόνες» .


Η Πολίτισσα ηθοποιός Ελένη Χαλκούση περιέγραφε αυτήν τη στιγμή ως εξής:

«Γινόταν ακόμη λόγος – κι αυτό κέντριζε τη φαντασία μας –
για κάποιες γυναίκες («καλές αρχόντισσες» τις ονόμαζαν κατ’ ευφημισμόν)
που ανέβαιναν τον ανήφορο των Ταταύλων έφιππες, ντυμένες προκλητικά,
με κοντό βελούδινο πανταλονάκι και μαστίγιο στο χέρι,
 για να γιορτάσουν αυτήν τη μέρα
της θρησκευτικής αργίας και της καθαριότητος των «σπιτιών» τους,
στις ξακουσμένες μπυραρίες ή αν το επέτρεπε ο καιρός, στο ύπαιθρο!

Αυτά ψιθυρίζονταν από στόμα σε στόμα…
Οι γλεντζέδες της Πόλης
-της ομογένειας δηλαδή της Πόλης γιατί άλλος δεν έβαζε το πόδι του στα Ταταύλα –
με τη λατέρνα μπροστά ανέβαιναν πεζοί τον ανήφορο από το Γαλατά
για να συνεχίσουν το γλέντι της Κυριακής,
να πιουν, να τραγουδήσουν, να χορέψουν, να γλεντήσουν,
ως εκεί που βαστούσε η ψυχή τους…»


Το ταταυλιανό Μπακλαχοράνι γνώρισε μεγάλες δόξες μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Το έθιμο άρχισε να ατονεί μετά το 1929 που ξέσπασε η μεγάλη φωτιά (εμπρησμός των Τούρκων κατά τα λεγόμενα)
που αλλοίωσε την τοπογραφία και τον κοινωνικό χαρακτήρα των Ταταούλων.
Μέχρι και όνομα άλλαξε η συνοικία.
Όλως τυχαίως οι Τούρκοι δεν την αποκαλούσαν πια
ούτε Giaour Tatavla (άπιστα Ταταύλα) ούτε Κüçük Atina (μικρή Αθήνα),
αλλά Kurtuluş, δηλ. απαλλαγή, απελευθέρωση, σωτηρία…

Το 1941 η κυβέρνηση Ινονού απαγόρευσε εντελώς το έθιμο προφασιζόμενη λόγους δημoσίας ασφαλείας
προς μεγάλη θλίψη των εναπομεινάντων Ρωμιών,
αλλά και των λιγοστών Τούρκων που συμμετείχαν σ’ αυτό μασκαρεμένοι...


Εβδομήντα χρόνια μετά, το 2011, με την πρωτοβουλία δυο ανθρώπων,
του νεαρού ερευνητή στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου Χάρη Θεοδωρέλη-Ρήγα
και του Τούρκου συγγραφέα Χιουσεΐν Ιρμάκ που μεγάλωσε στα Ταταύλα
το έθιμο αναβίωσε.
Στους εορτασμούς συμμετείχε μάλιστα και το ρεμπέτικο συγκρότημα Tatavla Keyfi/ Ταυταλιανό Κέφι
που έχει ιδρύσει ο Χ. Θεοδωρέλης-Ρήγας
και το οποίο παίζει παραδοσιακά τραγούδια από την Πόλη, τη Σμύρνη και τον Πειραιά
με τουρκικό και ελληνικό στίχο.

Ακούστε και το τραγούδι που έγραψε με αφορμή το Μπακλαχοράνι.
Στο βίντεο εμφανίζεται ο Θεοδωρέλης- Ρήγας με καπέλο να παίζει μπουζούκι.

http://www.youtube.com/watch?v=ldyJ5xFMZeM

Πηγές:
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%8D%CE%BB%CE%B1
http://constantinople.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=11069
http://www.newstime.gr/?i=nt.el.article&id=32722
http://www.tatavla.org/gr/index.php