Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[Sali]

Εδώ έχουμε δύο πλάγιες ερωτήσεις εξαρτώμενες από το ἐνθυμήθητε και συνδεόμενες με το καί. Απ' αυτές η πρώτη εμφανίζεται ελλιπής (οἷοί τινες ὄντες πολῖται καὶ αὐτοὶ) και η δεύτερη ακέραιη. Η πρώτη συμπληρώνεται από τους τύπους της δεύτερης (ἀξιοῦμεν ἐλεεῖσθαι ὑφ' ὑμῶν καὶ τῶν δικαίων τυγχάνειν).

Η δυσκολία σε τέτοιες περιπτώσεις - κυρίως μεταφραστικά - έγκειται στο ότι τα εισαγωγικά οἷοι και ὧν δεν εξαρτώνται απευθείας από το κύριο ρήμα αλλά το μεν πρώτο προσδιορίζει το πολῖται, το οποίο εξαρτάται από το ὄντες, και το δεύτερο από το προσήκοντες ως γεν. κτητική. Τα ὄντες και προσήκοντες νομίζω πως έχουν αιτιολογική σημασία, και γι' αυτό θα μπορούσαμε να μεταφράσουμε κάπως έτσι: "τι είδους πολίτες επειδή είμαστε (έχουμε την αξίωση...)" και "τίνων συγγενείς επειδή είμαστε έχουμε την αξίωση...". Προτιμότερο βέβαια θα ήταν να μεταφράζαμε έτσι: "τι είδους πολίτες είμαστε (και έχουμε την αξίωση...)" και "τίνων συγγενείς είμαστε και έχουμε την αξίωση...". Ο ομιλητής αιτιολογεί με δύο τρόπους την απαίτησή του να τύχει του οίκτου των δικαστών: προβάλλει αφενός μεν το ήθος του, αφετέρου δε τη συγγένειά του με τον Νικία και τους αδελφούς του. Βέβαια, υπάρχει και η μτχ. ἀδικούμενοι, που είναι σίγουρα αιτιολογική, αλλά αυτό δεν ακυρώνει καθόλου τις προηγούμενες αιτιολογίες.

Η πρόταση εἰ χρὴ ... μετεῖναι είναι πλάγια ερωτηματική ολικής αγνοίας ως επεξήγηση στο περὶ τῆς πολιτείας ή, καλύτερα ίσως, ως αντικείμενο σε μια εννοούμενη τροπική μτχ. ὁρῶντες ή σκοπούμενοι κ.τ.ό.

Η μτχ. δημοκρατουμένης νομίζω πως πρέπει να ληφθεί ως επιθετική σε θέση κατηγορηματικού προσδιορισμού στο τῆς πόλεως. Στις περιπτώσεις αυτές λανθάνει, πάντοτε σχεδόν, μια χρονική σχέση ανάμεσα στη μτχ. και το προσδιοριζόμενο ρήμα.

[PDE ads]

[apri]

Μερικές σκέψεις.

1. Η πρόταση  "Ἐνθυμήθητε τοίνυν, ὦ ἄνδρες δικασταί, οἷοί τινες ὄντες πολῖται καὶ αὐτοὶ καὶ ὧν προσήκοντες ἀδικούμενοι ἀξιοῦμεν ἐλεεῖσθαι ὑφ' ὑμῶν καὶ τῶν δικαίων τυγχάνειν", θεωρώ ότι έχει προέλθει από τη σύμπτυξη των εξής δυο:

-Ἐνθυμήθητε τοίνυν, ὦ ἄνδρες δικασταί, οἷοί τινες εσμέν πολῖται καὶ αὐτοὶ καὶ (οὗτοι) ὧν προσήκοντες (εσμέν).
-Ἐνθυμήθητε ότι ἀδικούμενοι ἀξιοῦμεν ἐλεεῖσθαι ὑφ' ὑμῶν καὶ τῶν δικαίων τυγχάνειν

Στην πρώτη σκέφτομαι ότι πρέπει να εννοείται το "ούτοι", γιατί πρέπει να υπάρχει μια αναλογία με το "και αυτοί". Δεν μπορεί να υπάρχει τυχαία το "και" μπροστά από το "αυτοί". Αν συνδεόταν το "ων" με το "οίοι", θα υπήρχε μόνο ένα "και" μπροστά από το "ων".
Πιστεύω,  λοιπόν, ότι υπάρχει μόνο μία πλάγια ερωτηματική πρόταση που εισάγεται με το "οίοι" και στην οποία είναι ενσωματωμένη η αναφορική με το "ὧν" ως δεύτερο υποκείμενο.  Το νόημα πρέπει να είναι:
Θυμηθείτε τι είδους πολίτες είμαστε και εμείς οι ίδιοι και αυτοί των οποίων είμαστε συγγενείς.

Κατά τη σύμπτυξη των δύο προτάσεων το "εσμέν" έγινε μετοχή "όντες", που ίσως είναι τροπική με την ευρύτερη έννοια της συμπεριφοράς/κατάστασης του υποκειμένου κατά την πράξη (πρβλ ἦλθε γελῶν). Η μετοχή "αδικούμενοι" είναι αιτιολογική.

Και μετά τη σύμπτυξη θεωρώ πως το κείμενο λέει:
Θυμηθείτε, άνδρες δικαστές, τι είδους πολίτες όντας και εμείς οι ίδιοι και οι συγγενείς μας αξιώνουμε, επειδή αδικούμαστε, να έχουμε το έλεός σας και δίκαιη μεταχείριση.

Δηλαδή, πιο απλά, πιστεύω ότι τους λέει: "Θυμηθείτε (και άρα, λάβετε υπ' όψιν στην ετυμηγορία) κύριοι δικαστές, όταν σας ζητάμε έλεος και δικαιοσύνη για την αδικία που υφιστάμεθα, τι πολίτες είμαστε εμείς και όλο μας το σόι".

Αυτό που τον ενδιαφέρει κυρίως είναι να θυμίσει με ποιους σημαντικούς πολίτες είναι συγγενείς, γιατί η προσωπική τους αξία είναι υπό αίρεση. Τους έχουν κατηγορήσει για συνεργασία με τους Τριάκοντα και θέλουν -από ό,τι φαίνεται πιο κάτω- να τους τιμωρήσουν με δήμευση περιουσίας και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων. Η φήμη όμως των συγγενών τους δεν έχει αμφισβητηθεί και γίνεται επίκληση σ' αυτήν ως έμμεσο τεκμήριο της δικής τους αξίας και αθωότητας.


2. Στην πρόταση "οὐ γὰρ μόνον περὶ τῆς οὐσίας ἀγωνιζόμεθα, ἀλλὰ καὶ περὶ τῆς πολιτείας, εἰ χρὴ δημοκρατουμένης τῆς πόλεως ἡμῖν μετεῖναι":

Η πρόταση με το "ει" είναι μια υποθετική που λειτουργεί ονοματικά εκφράζοντας το ενδεχόμενο αντικείμενο του αγώνα.
Έχει δίκιο, όμως ο Sali, ότι εδώ παραδοσιακά θα χαρακτηριζόταν πλάγια ερωτηματική.
Πάντως, δεν νομίζω ότι χρειάζεται να εννοήσουμε κάτι.

Η μετοχή "δημοκρατουμένης" θεωρώ πως είναι χρονική. Αγωνίζονται όχι μόνο για την περιουσία, αλλά και για τα πολιτικά τους δικαιώματα, δηλαδή για το αν πρέπει να συμμετέχουν στην πολιτική ζωή τη στιγμή που υπάρχει δημοκρατικό καθεστώς.

[Sali]

Σχετικά με το πρώτο σχόλιό σου, apri, έχω να προσθέσω και μερικές δικές μου σκέψεις.

Δεν νομίζω πως η πρόταση ἐνθυμήθητε ... τῶν δικαίων τυγχάνειν προήλθε από σύμπτυξη, διότι και οι δύο πλάγιες ερωτήσεις δεν παρουσιάζουν κανένα πρόβλημα σύνταξης. Στην πρώτη, ως ελλειπτική, εννοείται το ἀξιοῦμεν ... τυγχάνειν, και δεν υπάρχει όρος της που να μην έχει συντακτικό ρόλο μέσα σ' αυτήν· το ίδιο ισχύει και για τη δεύτερη. Επομένως, δεν υπάρχει λόγος να θεωρήσουμε ότι οι δύο πλάγιες ερωτήσεις προήλθαν από κάποια σύμπτυξη, όπως αυτή που αναφέρεις.

Σε τέτοιες πλάγιες ερωτήσεις στις οποίες το εισαγωγικό εξαρτάτα όχι από το ρήμα αλλά από κάποια μετοχή, υπάρχει μεταφραστικό πρόβλημα αλλά όχι συντακτικό. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από τον Δημοσθένη (18.98) οὐ φοβηθέντες ... οὐδ' ὑπὲρ οἷα πεποιηκότων ἀνθρώπων κινδυνεύσετε διαλογισάμενοι. Η πλάγια ερώτηση δεν έχει κανένα πρόβλημα σύνταξης (το οἷα σύστ. αντικ. στην επιθετ. μτχ. πεποιηκότων), έχει όμως πρόβλημα μετάφρασης που δεν βγαίνει με τίποτε κατά λέξη, αλλά πρέπει να μεταφράσουμε σαν να είχαμε πλάγια ερώτηση και αναφορική πρόταση: οὐδὲ διαλογισάμενοι οἷα ἐπεποιήκεσαν (ὑμᾶς) οἱ ἄνθρωποι (οὗτοι) ὑπὲρ ὧν κινδυνεύσετε (= ἐμέλλετε κινδυνεύσειν) και χωρίς να σκεφτείτε τι (κακό) σας είχαν κάνει οι άνθρωποι αυτοί για χάρη των οποίων ήσασταν έτοιμοι να εκθέσετε τη ζωή σας σε κίνδυνο.

Το θέμα εδώ είναι ότι αυτές οι δύο πλάγιες ερωτήσεις συνδέονται με δύο καὶ (όχι με ένα που είπα αρχικά). Δηλαδή κανονικά έπρεπε να είναι: ἐνθυμήθητε καὶ οἷοί τινες ... αὐτοὶ καὶ ὧν... Το πρώτο καὶ μετακινήθηκε πριν από το αὐτοί· και τέτοιου είδους μετακίνηση του πρώτου καὶ πιστοποιείται και από άλλα χωρία. Δες ενδεικτικά δύο: Θουκυδ. 3.67.6 ἀμύνατε οὖν ... καὶ τῷ τῶν Ἑλλήνων νόμῳ ... καὶ ἡμῖν ... ἀνταπόδοτε χάριν δικαίαν, αντί για το "κανονικό" καὶ ἀμύνατε ... καὶ ἡμῖν ἀνταπόδοτε· Θουκυδ. 3.71.1 εἶπον ὅτι ταῦτα καὶ βέλτιστα εἴη καὶ ἤκιστ' ἂν δουλωθεῖεν ὑπ' Ἀθηναίων, αντί για το "κανονικό" καὶ ὅτι ταῦτα ... καὶ (ὅτι) ἥκιστ'... Δεν υπάρχει λοιπόν σοβαρός λόγος να υποθέσουμε τη σύνδεση καὶ αὐτοὶ καὶ (οὗτοι) ὧν...

Κατά τα άλλα, αυτό που λες εσύ είναι ότι ο ομιλητής δεν αναφέρεται μόνο στο δικό του ήθος αλλά και στο ήθος των συγγενών του (του Νικία και των αδελφών του). Αναμφίβολα αυτό έχει καλό νόημα, αλλά εγώ νομίζω πως αυτό που τον ενδιαφέρει είναι αφενός μεν να προβάλει το δικό του ήθος, αφετέρου δε να τονίσει τον συγγενικό δεσμό του με τον Νικία και τους αδελφούς του, ως αιτίες που θα εξασφαλίσουν την εύνοια του δικαστηρίου. Γι' αυτό πιστεύω ότι στα ὄντες και προσήκοντες υπάρχει αιτιολογία.


Σχετικά με το δεύτερο σχόλιό σου, έχω να πω το εξής: αν η πρόταση είναι πράγματι υποθετική, αναρωτιέμαι ποια μπορεί να είναι η απόδοσή της, καθώς το ἀγωνιζόμεθα δεν στέκει λογικά ως απόδοση. Εδώ υποκρύπτεται ευθεία ερώτηση (χρὴ δημοκρατουμένης τῆς πόλεως ἡμῖν μετεῖναι;). Το ίδιο συμβαίνει και όταν εμείς λέμε: "φιλονικούσαμε για το αν θα πάμε στον κινηματογράφο". Δεν υπάρχει εδώ υπόθεση· αντίθετα, υπονοείται το θέμα της φιλονικίας σε μορφή ερώτησης ("θα πάμε στον κινηματογράφο;).

Όσο για τη μτχ. δημοκρατουμένης, το να ληφθεί ως καγηγορηματικός προσδιορισμός δεν ακυρώνει μια υφέρπουσα χρονική σχέση που έχει με το μετεῖναι. Άλλο παράδειγμα:  Ξενοφ. Ἑλλ. 1.5.14 ἐναυμάχησαν οἱ Ἀθηναῖοι διεσπαρμέναις ταῖς ναυσὶ (με διασκορπισμένα τα πλοία τους, δηλ. όταν τα πλοία τους ήταν διασκορπισμένα). Η ίδια χρονική σχέση υφέρπει και όταν ο κατηγ. προσδιορισμός είναι επίθετο: Θουκυδ. 1.49.5 οἱ Κερκυραῖοι ἐνέπρησαν τὰς σκηνὰς ἐρήμους (= πυρπόλησαν τις σκηνές (όταν ήταν) άδειες)· Θουκυδ. 2.93.4 τὰς τριήσεις ἀφείλκυσαν κενὰς (= ρυμούλκησαν τα πλοία (όταν ήταν) άδεια).

Περιμένω αντι-θέσεις.

[apri]

Ξεκινώντας από την πρόταση με το "ει", να πω ότι δεν υποστήριξα ότι έχουμε υποθετικό λόγο. Είπα ότι έχουμε μία υποθετική πρόταση που λειτουργεί ονοματικά έχοντας τη σημασία του ενδεχόμενου γεγονότος. Δηλαδή, λειτουργεί περίπου όπως και δίπλα  στο "δεινόν εστί".
Όμως, παραδοσιακά δεν έχουμε κάποιον όρο γι' αυτήν τη λειτουργία των υποθετικών. Κι όταν θέλουμε να αναγνωρίσουμε τον ονοματικό χαρακτήρα τους, τις λέμε πλάγιες ερωτήσεις, παρότι δεν εκφράζουν απαραίτητα ερώτημα. Στο συγκεκριμένο χωρίο μπορείς, βέβαια, να θεωρήσεις ότι τίθεται και ως ερώτημα το αν πρέπει ή όχι να έχουν πολιτικά δικαιώματα. Δεν έχω γενικά αντίρρηση να την πούμε πλάγια ερωτηματική. Το έγραψα εξ αρχής.

Τώρα, ως προς τη σύμπτυξη, πιστεύω ότι έχει γίνει ακριβώς γιατί η αναφορική αντωνυμία που εισάγει την πρόταση δεν έχει άμεση σχέση με το ρήμα. Το ίδιο ισχύει και στα άλλα χωρία που παραθέτεις. Και το μεταφραστικό πρόβλημα προκύπτει ακριβώς γιατί έχει γίνει σύμπτυξη πρότασης σε μετοχή, τη στιγμή που εμείς συνήθως αναλύουμε τις μετοχές κατά τη μετάφραση. Γι' αυτό κι αν την αφήσεις ως μετοχή εδώ, βγαίνει λίγο πιο στρωτή μετάφραση.

Σε σχέση με το "και", τι να σου πω; Εγώ λέω τι προκύπτει βάσει της θέσης που έχει. Δεν έχω βάσιμο λόγο να υποθέσω ότι το έχει τοποθετήσει πιο κάτω. Θα μπορούσε να μην το βάλει καν, αν ήθελε να συνδέσει δύο πλάγιες ερωτηματικές, πράγμα που υποθέτει και κάποιος εκδότης εξοβελίζοντας το πρώτο "και".
Ωστόσο, οι περισσότεροι δέχονται την ύπαρξή του. Και κατά τη γνώμη μου, έχει λόγο ύπαρξης, γιατί έτσι τονίζει ότι σπουδαίοι πολίτες είναι όχι μόνο οι ίδιοι (κι ας αμφισβητείται), αλλά πολύ περισσότερο αυτοί με τους οποίους έχουν συγγένεια. Σημαντικότερο είναι να τους υπενθυμίσει σε τι έγκειται η σπουδαιότητα των συγγενών (τα λέει κιόλας αναλυτικά στη συνέχεια) παρά το ποιοι είναι οι συγγενείς, πράγμα λίγο-πολύ γνωστό.

Τέλος, σε σχέση με τη μετοχή "δημοκρατουμένης". Εννοείται πως έχει κατηγορηματική θέση, όπως και όλες οι επιρρηματικές μετοχές που λειτουργούν ως επιρρηματικά κατηγορούμενα λόγω της διττής φύσης τους (ονοματικής και ρηματικής). Όταν αναφέρονται στο Υ ή το Α του ρηματικού τύπου, τις αναγνωρίζουμε όμως ως επιρρηματικές μετοχές που δείχνουν σε ποιες συνθήκες γίνεται η πράξη. Πχ στο "ἐκεῖνον πέμπω εἰς ἄστυ, πευσόμενον περὶ τοῦ ἀδελφοῦ" έχεις μια μετοχή που αναφέρεται στο Α ως επιρρηματικό κατηγορούμενο του σκοπού, ως τελική μετοχή δηλαδή.
Στο "διεσπαρμέναις ταῖς ναυσὶ"  όπως και στο "ιδρούντι τω ίππω" η μετοχή συνάπτεται σε μια δοτική του μέσου/τρόπου και την αναγνωρίζουμε ως επιθετική που λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός στο ουσιαστικό.

[PDE ads]

[Vickypes]

Καλησπέρα σας,
είμαι τριτοετής φοιτήτρια και προσπαθώ να εμπλουτίσω τη βιβλιοθήκη μου με αξιόλογα συγγράμματα. Θα εκτιμούσα ιδιαιτέρως τις προτάσεις σας.

Από συντακτικά διαθέτω του Βασιλάτου (Θεωρία και Ασκήσεις), του Πασχαλίδη και του Ντούρου.
Από γραμματικές έχω του Πασχαλίδη, του Βασιλάτου (μόνο τον τόμο της θεωρίας) και της Μπίλλα. Επιπλέον, έχω σε ψηφιακή μορφή τη γραμματική του Smyth.

Θα μπορούσατε να μου προτείνετε άλλα βιβλία που θεωρείτε χρήσιμα;

Υ.Γ. Ζητώ συγγνώμη αν η ανάρτησή μου δεν είναι στην πιο κατάλληλη συζήτηση· απλώς παρατήρησα πως η συγκεκριμένη είναι ιδιαίτερα ενεργή, σε αντίθεση με άλλες.

[apri]

Καλή είναι και η Γραμματική του Goodwin, καθηγητή Αρχαίων Ελληνικών στο Harvard πριν από τον Smyth.
Θα τη βρεις εδώ:
https://archive.org/details/greekgrammar00gooduoft/mode/2up

Και στο perseus:
https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0065


Επίσης, μπορείς να βλέπεις και το συντακτικό της Πύλης της Ελληνικής Γλώσσας. Είναι συλλογικό έργο υπό την εποπτεία του Καζάζη, αναπληρωτή καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Α.Π.Θ.
https://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/composition/contents.html


Πάντως, έχε υπ' όψιν ότι οι γραμματικές δεν συμφωνούν μεταξύ τους σε όλα. Μπορεί να βρεις διαφορές, ασάφειες, κενά κλπ. όπως συμβαίνει και σε όλα τα επιστημονικά έργα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αξίζει να τα συμβουλεύεσαι.

[Vickypes]

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για τις προτάσεις!