Θέματα αρχαίων ελληνικών 2014 και σχολιασμός αυτών

[Sali]

Για το "πάντας όσοι" - "όλους όσους"

Δεν συμφωνώ όμως με το ότι η αναφορική είναι η κεφαλή (δηλ. ο όρος που έχει την πρωτεύουσα θέση στη φράση και τη χαρακτηρίζει ως ονοματική, ρηματική, απαρεμφατική κλπ).
Οι αναφορικές προτάσεις αποτελούν πάντα τμήμα ΟΦ που περιλαμβάνει τον εκπεφρασμένο ή μη όρο αναφοράς της δευτερεύουσας ως κεφαλή  και τη δευτερεύουσα (ενώ η μετοχική φράση περιλαμβάνει τη μετοχή ως κεφαλή και το υποκείμενό της).
Η κεφαλή, λοιπόν, της αναφορικής πρέπει να ήταν κάποια αντωνυμία (πιθανώς το "ούτοι" στα α.ε/ "αυτοί" στα ν.ε) η οποία παραλείφθηκε ως ευκόλως εννοούμενη. Δηλ. "πάντας (τούτους) όσοι...". Άλλωστε, υπάρχει το ζεύγος "όσοι...ούτοι".

Αυτό που είπα εγώ είναι ότι ανάμεσα στον κατηγορηματικό προσδιορισμό και την ελεύθερη αναφορική πρόταση σημαντικότερη είναι η δεύτερη, με την έννοια ότι δεν μπορεί να παραλειφθεί, ενώ το πάντες, πάντων κ.λπ. μπορεί, αφού είναι προσδιορισμός και όχι (π.χ.) αντικείμενο.
Δεν διαφωνώ ότι και σ' αυτές τις αναφ. προτάσεις η κεφαλή πρέπει να ήταν κάποια δεικτική αντωνυμία· από τη στιγμή, όμως, που αυτή παραλείφθηκε ως ευκόλως εννοούμενη, η ελεύθερη αναφ. πρόταση την αντικατέστησε συντακτικώς, έτσι δεν είναι; Νομίζω ότι επ' αυτού πρέπει να συμφωνήσουμε.

Για τη θεματοποίηση

Κατ' αρχάς, να σου πω ότι τόσο η θεματοποίηση (και η ακραία εκδοχή της, η εκτόπιση) όσο και η εστίαση είναι μορφές έμφασης με διαφορετική λειτουργία. Η μεν θεματοποίηση δίνει έμφαση στο θέμα της πρότασης, ενώ η εστίαση τονίζει έναν όρο για να τον αντιδιαστείλει με κάποιον άλλον εκπεφρασμένο ή εννοούμενο.

Για τους όρους και παραδείγματα μπορείς να δεις κάποια πράγματα εδώ:

Θεματοποίηση (thematization): http://www2.media.uoa.gr/language/grammar/details.php?id=100
Εκτόπιση (dislocation):   http://www2.media.uoa.gr/language/grammar/details.php?id=117
Εστίαση (focusing): http://www2.media.uoa.gr/language/grammar/details.php?id=101


Να απαντήσω τώρα στα ερωτήματά σου με βάση ό,τι γνωρίζω και έχω καταλάβει:

1. Ναι, θέμα μπορεί να είναι οποιοσδήποτε όρος.

2. Θέμα είναι η πρώτη λέξη της κύριας (ή της περιόδου), αλλά και όποια άλλη λέξη μετακινηθεί εκεί:
α) είτε από άλλο σημείο της κύριας (π.χ Της Μαρίας, ο Γιάννης της αγόρασε δαχτυλίδι/Ο Γιάννης, της Μαρίας της αγόρασε δαχτυλίδι)
β) είτε από τη δευτερεύουσα (π.χ Τα παιδιά φαίνεται ότι περάσανε καλά)

Αφού λοιπόν κατά τη θεματοποίηση μια λέξη ή φράση μετακινείται από την "κανονική" της θέση στην αρχή της πρότασης ή της (ημι)περιόδου, δεν θεωρώ λάθος να μιλάμε για "πρόταξη για λόγους έμφασης". Έχω την αίσθηση ότι αυτοί οι δύο όροι (θεματοποίηση, πρόταξη) είναι εναλλακτικοί και ισοδύναμοι, ασχέτως αν στη σύγχρονη γλωσσολογία επικράτησε ο όρος "θεματοποίηση". Ή μήπως κατάλαβα λάθος;

Από τους συνδέσμους που μου έδωσες έχω κάποιες απορίες σχετικά με τα παραδείγματα για τη θεματοποίηση. Αυτό που είναι σαφές είναι ότι οι λέξεις με τα έντονα στοιχεία είναι οι θεματοποιημένες. Η ερώτηση όμως που ο συγγραφέας θέτει σε παρένθεση για να εξηγήσει τη θεματοποίηση δεν μου φαίνεται σωστή. Λέει π.χ.
(- Ποιον αγαπάει η Μαρία;)

Η Μαρία αγαπάει το Γιάννη.
Δεν έπρεπε η ερώτηση να είναι: (Ποιος αγαπάει τον Γιάννη;)

Επίσης, η Φιλιππάκη θεωρεί ότι στο "Θέλω το Γιάννη να έρθει", το υποκείμενο της δευτερεύουσας έχει μετακινηθεί ως θέμα όχι στην κύρια, αλλά σε περιφερειακή θέση της δευτερεύουσας (πριν από το "να").
Γι' αυτό και το ονομάζει "περιφερειακό θέμα" (peripheral topic). Έτσι, μπορεί να παίρνει αιτιατική πτώση λόγω γειτνίασης με το ρήμα, αλλά δεν αποτελεί το αντικείμενό του. Παραμένει το υποκείμενο της δευτερεύουσας.

Κάνω μια σκέψη: γιατί το "θέλω" να μη χρειάζεται δύο συμπληρώματα; "Θέλω [ποιον θέλω;] τον Γιάννη [τι τον θέλω;] να έρθει". Μην το παίρνεις στα σοβαρά, αυθόρμητα μου ήρθε.

3. Στο "Ἐς δὲ τὰς Ἀθήνας ἐπειδὴ ἠγγέλθη, ἐπὶ πολὺ μὲν ἠπίστουν" έχει μετακινηθεί ο εμπρόθετος είτε από τη δευτερεύουσα είτε από άλλο μέρος της κύριας στην αρχή σε θέση θέματος. Όλες δηλ. οι πληροφορίες, τα σχόλια που κάνει ο ομιλητής, κινούνται γύρω από αυτό το θέμα.

Θέλω απλώς να διευκρινίσω ότι στο χωρίο αυτό ο εμπρόθετος ανήκει αποκλειστικά στη δευ/σα χρονική, δεν έχει καμία σχέση με την κύρια.

Κατ' αρχάς, αν το ρήμα ήταν προσωπικό, τότε "τα μυστήρια" θα ήταν υποκείμενό του, δηλ. οργανικό κομμάτι του ρήματος, και δεν θα είχαμε πρόληψή του από αλλού.

Aν δεν κάνω λάθος, στην περσινή συζήτηση για το κείμενο αυτό ο Σωτήρης με είχε παραπέμψει βιβλιογραφικά για περιπτώσεις όπου έχουμε και τέτοιου είδους πρόληψη, αλλά δεν θυμάμαι τις παραπομπές.

Δεύτερον, από την αρχή της περιόδου το "μηνύεται" λειτουργεί ως απρόσωπο. Δεν θα ήταν λίγο παράδοξο ο ομιλητής να το εννοεί προς το τέλος ως προσωπικό;

Όχι, δεν είναι παράδοξη η εναλλαγή προσωπικού - απρόσωπου ρήματος και το αντίστροφο. Ήδη μου ήρθε στο μυαλό ένα παράδειγμα από τον Αρριανό (Αλεξ. Ανάβ. 1.1) Λέγεται δὴ Φίλιππος τελευτῆσαι ἐπ' ἄρχοντος Πυθοδήλου Ἀθήνησι· παραλαβόντα δὲ τὴν βασιλείαν Ἀλέξανδρον...ἐς Πελοπόννησον παρελθεῖν.

[PDE ads]

[apri]

Δεν διαφωνώ ότι και σ' αυτές τις αναφ. προτάσεις η κεφαλή πρέπει να ήταν κάποια δεικτική αντωνυμία· από τη στιγμή, όμως, που αυτή παραλείφθηκε ως ευκόλως εννοούμενη, η ελεύθερη αναφ. πρόταση την αντικατέστησε συντακτικώς, έτσι δεν είναι; Νομίζω ότι επ' αυτού πρέπει να συμφωνήσουμε.

Kοίτα, αν μιλάμε με όρους παραδοσιακού συντακτικού, θα σου έλεγα "ναι".
Στη συντακτική ανάλυση όμως που γίνεται σ' αυτές τις προτάσεις στο πλαίσιο της Μετασχηματιστικής Γραμματικής, η κεφαλή αυτής της αναφορικής αναφέρεται ως κενή κατηγορία (pro) και η αναφορική είναι δίπλα της.

Αφού λοιπόν κατά τη θεματοποίηση μια λέξη ή φράση μετακινείται από την "κανονική" της θέση στην αρχή της πρότασης ή της (ημι)περιόδου, δεν θεωρώ λάθος να μιλάμε για "πρόταξη για λόγους έμφασης". Έχω την αίσθηση ότι αυτοί οι δύο όροι (θεματοποίηση, πρόταξη) είναι εναλλακτικοί και ισοδύναμοι, ασχέτως αν στη σύγχρονη γλωσσολογία επικράτησε ο όρος "θεματοποίηση". Ή μήπως κατάλαβα λάθος;

Ο όρος "θεματοποίηση" είναι πιο σύγχρονος. Το "πρόταξη για έμφαση" είναι πιο παραδοσιακός, πιο περιγραφικός, αλλά και πιο γενικευτικός (πρόταξη για έμφαση έχουμε και στη θεματοποίηση, αλλά μπορεί να έχουμε και στην εστίαση).

Από τους συνδέσμους που μου έδωσες έχω κάποιες απορίες σχετικά με τα παραδείγματα για τη θεματοποίηση. Αυτό που είναι σαφές είναι ότι οι λέξεις με τα έντονα στοιχεία είναι οι θεματοποιημένες. Η ερώτηση όμως που ο συγγραφέας θέτει σε παρένθεση για να εξηγήσει τη θεματοποίηση δεν μου φαίνεται σωστή. Λέει π.χ.
(- Ποιον αγαπάει η Μαρία;)

Η Μαρία αγαπάει το Γιάννη.
Δεν έπρεπε η ερώτηση να είναι: (Ποιος αγαπάει τον Γιάννη;)

Όχι, είναι σωστή. Το "Ποιος αγαπάει τον Γιάννη;" θα ήταν η ερώτηση, αν είχαμε εστίαση. Στην εστίαση τονίζεις μέσω του επιτονισμού έναν όρο, για να τον αντιδιαστείλεις με άλλους.
Έτσι παίρνεις ως απάντηση "Η Μαρία αγαπάει τον Γιάννη" (και όχι κάποια άλλη).

Στη θεματοποίηση τονίζεις ποιο είναι το θέμα συζήτησης, προκειμένου να εισαγάγεις μετά τη νέα πληροφορία, το "σχόλιο"  (comment). Γι' αυτό και ρωτάς "Ποιον αγαπά η Μαρία;", για να λάβεις την απάντηση "Η Μαρία αγαπάει τον Γιάννη", όπου η Μαρία είναι το γνωστό σου στοιχείο για το οποίο έρχεσαι να προσθέσεις τη νέα πληροφορία που ζήτησες.

Κάνω μια σκέψη: γιατί το "θέλω" να μη χρειάζεται δύο συμπληρώματα; "Θέλω [ποιον θέλω;] τον Γιάννη [τι τον θέλω;] να έρθει". Μην το παίρνεις στα σοβαρά, αυθόρμητα μου ήρθε.

Γιατί να μην το πάρω σοβαρά; Αυτή είναι η πιο συνηθισμένη ανάλυση. Και στο παραδοσιακό συντακτικό μιλάμε για πρόληψη υποκειμένου σε θέση αντικειμένου και στη Γ-Μ γραμματική μιλάμε για ανύψωση του υποκειμένου σε θέση αντικειμένου (subject to object raising).

Η Φιλιππάκη (ίσως και άλλοι) αμφισβητεί ότι στην περίπτωση αυτή η αιτιατική λειτουργεί ως συμπλήρωμα του ρήματος με δυο επιχείρηματα:

Πρώτον, γιατί θεωρεί ότι το ερώτημα είναι "Τι θέλω;" και όχι "Ποιον θέλω;".
Πιστεύω ότι αυτό το επιχείρημα ισχύει απόλυτα όταν η πρόταση έχει τη μορφή "Θέλω ο Γιάννης να έρθει", όπου μιλάμε σίγουρα για θεματοποίηση. Δεν είμαι, όμως, 100% ότι αυτή η πρόταση μεταφέρει το ίδιο ακριβώς νόημα με το "Θέλω τον Γιάννη να έρθει", αν και φαίνεται παρεμφερής. (Παράβαλε ωστόσο και το "Θέλω το Γιάννη να φύγει", όπου δεν φαίνεται η ΟΦ να λειτουργεί ως συμπλήρωμα του ρήματος.)

Δεύτερον, λέει ότι αν ο "Γιάννης" που είναι ο δράστης στη δευτερεύουσα μετακινούμενος γίνει και ο δέκτης στην κύρια, παραβιάζεται η αρχή του ενός θεματικού ρόλου ανά όρο (ενώ αντιθέτως στο "πείθω το Γιάννη να φύγει", η αιτιατική εξ αρχής έχει το ρόλο του δέκτη και η ονομαστική-υποκείμενο του "φύγει" παραλείπεται.  Δεν μιλάμε για την ίδια ΟΦ που μετακινείται και αλλάζει ρόλους).
Εδώ έχει ένα δίκιο. Ή θα θεωρήσουμε ότι η αιτιατική είναι συμπλήρωμα εκεί εξ αρχής ή θα θεωρήσουμε ότι μετακινήθηκε σε θέση θέματος.

Aν δεν κάνω λάθος, στην περσινή συζήτηση για το κείμενο αυτό ο Σωτήρης με είχε παραπέμψει βιβλιογραφικά για περιπτώσεις όπου έχουμε και τέτοιου είδους πρόληψη, αλλά δεν θυμάμαι τις παραπομπές.

Υπάρχει η ανύψωση υποκειμένου της συμπληρωματικής σε θέση υποκειμένου της κύριας (subject to subject raising).
π.χ John seems to be good (<It seems that John is good)

Aπ' ό,τι ξέρω, στα ν.ε δεν έχουμε τέτοιες περιπτώσεις ανύψωσης. Άλλωστε, από τη στιγμή που το ρήμα είναι προσωπικό, γιατί να θεωρήσουμε ότι μετακινήθηκε εκεί το υποκείμενο και ότι δεν υπήρχε εκεί εξ αρχής;

Γενικά, αμφισβητείται ότι έχουμε ανύψωση ΟΦ στα νέα ελληνικά, με ισχυρές ενστάσεις και στα τρία είδη:
subject to subject (John seems to be good), subject to object (Ι believe John to be good), object to subject (John is easy to please). Δεν ξέρω αν κάτι ανάλογο συμβαίνει και στα αγγλικά.

Όχι, δεν είναι παράδοξη η εναλλαγή προσωπικού - απρόσωπου ρήματος και το αντίστροφο. Ήδη μου ήρθε στο μυαλό ένα παράδειγμα από τον Αρριανό (Αλεξ. Ανάβ. 1.1) Λέγεται δὴ Φίλιππος τελευτῆσαι ἐπ' ἄρχοντος Πυθοδήλου Ἀθήνησι· παραλαβόντα δὲ τὴν βασιλείαν Ἀλέξανδρον...ἐς Πελοπόννησον παρελθεῖν.

Εδώ μεσολαβεί μια άνω τελεία, βέβαια. Δεν είναι ακριβώς το ίδιο.
Εν πάση περιπτώσει, αν υπάρχουν τέτοια παραδείγματα εναλλαγής, εγώ δεν έχω πρόβλημα. Γίνεται και πιο εύκολη η σύνταξη.

[steven_seagal]

ΞΑΝΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ!Ο ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΓΙΑΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΗΝ ΥΛΗ;

Διδαγμένο κείμενο
Ἀριστοτέλους Πολιτικά (Θ2, 1-4)
Ὅτι μὲν οὖν νομοθετητέον περὶ παιδείας καὶ ταύτην κοινὴν  ποιητέον, φανερόν· τίς δ’ ἔσται ἡ παιδεία καὶ πῶς χρὴ παιδεύεσθαι,
δεῖ μὴ λανθάνειν. Νῦν γὰρ ἀμφισβητεῖται περὶ τῶν ἔργων. Οὐ γὰρ  ταὐτὰ πάντες ὑπολαμβάνουσι δεῖν μανθάνειν τοὺς νέους οὔτε πρὸς  ἀρετὴν οὔτε πρὸς τὸν βίον τὸν ἄριστον, οὐδὲ φανερὸν πότερον πρὸς  τὴν διάνοιαν πρέπει μᾶλλον ἢ πρὸς τὸ τῆς ψυχῆς ἦθος· ἔκ τε τῆς  ἐμποδὼν παιδείας ταραχώδης ἡ σκέψις καὶ δῆλον οὐδὲν πότερον  ἀσκεῖν δεῖ τὰ χρήσιμα πρὸς τὸν βίον ἢ τὰ τείνοντα πρὸς ἀρετὴν ἢ τὰ  περιττά (πάντα γὰρ εἴληφε ταῦτα κριτάς τινας)· περί τε τῶν πρὸς  ἀρετὴν οὐθέν ἐστιν ὁμολογούμενον (καὶ γὰρ τὴν ἀρετὴν οὐ τὴν  αὐτὴν εὐθὺς πάντες τιμῶσιν, ὥστ’ εὐλόγως διαφέρονται καὶ πρὸς  τὴν ἄσκησιν αὐτῆς). Ὅτι μὲν οὖν τὰ ἀναγκαῖα δεῖ διδάσκεσθαι τῶν    χρησίμων, οὐκ ἄδηλον· ὅτι δὲ οὐ πάντα, διῃρημένων τῶν τε
ἐλευθερίων ἔργων καὶ τῶν ἀνελευθερίων φανερόν, καὶ ὅτι τῶν  τοιούτων δεῖ μετέχειν ὅσα τῶν χρησίμων ποιήσει τὸν μετέχοντα μὴ  βάναυσον.

[Sali]

Αναφέρομαι στο άγνωστο.
Πού το βρήκαν αυτό το κείμενο, ρε παιδιά; Χάθηκαν δηλαδή τα κείμενα με ωραίο περιεχόμενο και νοηματική αυτοτέλεια; Πήγαν και βρήκαν έναν ιδιωτικό λόγο του Δημοσθένη αναφερόμενο σε μια εξαιρετικά πολύπλοκη υπόθεση κληρονομιάς (κείμενα που κατά τη γνώμη μου αντενδείκνυνται για πανελλαδικές εξετάσεις). Ανοίξτε τον παρακάτω σύνδεσμο, για να καταλάβετε:

http://books.google.gr/books?id=K3OYuggSQOsC&pg=PA195&lpg=PA195&dq=demosthenes+against+nausimachus+and+xenopeithes&source=bl&ots=MrxkFqWC4q&sig=_O1Chbd4JA8FzejQJd9UwsKcmbw&hl=el&sa=X&ei=NuuqU_LvFY6K4gSE8oDYBw&ved=0CDwQ6AEwBQ#v=onepage&q=demosthenes%20against%20nausimachus%20and%20xenopeithes&f=false

Επιλέγουν λοιπόν ένα απόσπασμα από αυτόν τον λόγο, που όταν το διαβάζεις, αισθάνεσαι ότι βρίσκεσαι σε μια έρημο χωρίς καμία όαση πουθενά. Ποιες ταυτίσεις να κάνει ο μαθητής; Ποιος καταγγέλλει ποιον; Ποιος χρωστάει χρήματα σε ποιον; Το θέμα δεν είναι αν το συντακτικό είναι βατό ή παρουσιάζει δυσκολίες· το θέμα είναι ότι ο υποψήφιος δεν μπορεί να στηριχτεί πουθενά, για να βγάλει κάποιο νόημα. Κάποτε, πριν πολλά χρόνια, είχε πέσει ένα παρόμοιο θέμα από τον Ισαίο (περί του Μενεκλέους κλήρου), το οποίο, αν και πολύ πιο κατανοητό από το παρόν, είχε προκαλέσει τη δικαιολογημένη μήνι του Φάνη Κακριδή.

Και ένα τελευταίο: τι είχε στο μυαλό της η ΚΕΕ, όταν ζητούσε στην Γ3β σύμπτυξη της αναφορικής πρότασης σε μετοχή; Μήπως να γίνει "τῶν ἐξ ἀρχῆς λαχουσῶν" (όπως διάβασα κάπου); Είναι σαφές ότι αυτή η σύμπτυξη απαιτεί παθητικοποίηση του ρήματος της αναφορικής: "τῶν ἐξ ἀρχῆς (ὑπ' αὐτῶν) ληχθεισῶν". Περιμένανε από τους μαθητές να σκεφτούν έτσι; Ή μήπως η ύπαρξη του τῶν τότε ληχθεισῶν του κειμένου αποτελεί για τους μαθητές εγγύηση για τη μετατροπή που πρέπει να κάνουν;

Μπορεί να είμαι υπέρ το δέον γκρινιάρης, αλλά θα ήθελα να ακούσω και άλλες γνώμες.