Αρχαία Ελληνικά: Αδίδακτο κείμενο

[Dwrina]

ἡμεῖς τε γὰρ ἀναστάτου μὲν τῆς πόλεως ὑπὸ τῶν βαρβάρων γεγενημένης διὰ τὸ δεδιέναι καὶ προσέχειν τὸν νοῦν τοῖς πράγμασιν ἐπρωτεύσαμεν τῶν Ἑλλήνων, ἐπειδὴ δ’ ἀνυπέρβλητον ᾠήθημεν τὴν δύναμιν ἔχειν, παρὰ μικρὸν ἤλθομεν ἐξανδραποδισθῆναι:
Tο δέ που υπάρχει μετά το ἐπειδή, ανήκει στην δευτερεύουσα πρόταση ή στην κύρια που ακολουθεί;
Ακόμη και αν συντακτικά ανήκει στην κύρια, μπορούμε να πούμε ότι στο μυαλό του ομιλητή στην πραγματικότητα συνδέεται το γεγενημένης με τη δευτερεύουσα και ότι, επομένως, και η μετοχή και η δευτερεύουσα είναι χρονικές (αλλά ότι η μετοχή εμπεριέχει και εναντίωση);

[PDE ads]

[Sali]

Το δὲ ανήκει μόνο στην κύρια πρόταση. Ακόμη κι αν η μετοχή γεγενημένης ήταν καθαρά χρονική, θα έπρεπε, για να συνδέεται με τη χρονική πρόταση, να προσδιορίζει την ίδια κύρια. Εδώ όμως βλέπουμε ότι η μεν μετοχή προσδιορίζει το ρήμα της πρώτης κύριας, ενώ η χρονική πρόταση προσδιορίζει τη δεύτερη κύρια.

[apri]

Το δὲ ανήκει μόνο στην κύρια πρόταση. Ακόμη κι αν η μετοχή γεγενημένης ήταν καθαρά χρονική, θα έπρεπε, για να συνδέεται με τη χρονική πρόταση, να προσδιορίζει την ίδια κύρια.

Γιατί υποχρεωτικά να συμβαίνει αυτό;
Δες ένα χωρίο από τον Πλάτωνα, όπου αντιδιαστέλλονται δυο χρονικές προτάσεις που έχουν ως απόδοση διαφορετικές κύριες προτάσεις:
 "σκόπει δή, ὅταν τί ἑκάστου τούτων ἡγῆται, ὠφελεῖ ἡμᾶς, καὶ ὅταν τί, βλάπτει;
 ἆρ᾽ οὐχ ὅταν μὲν ὀρθὴ χρῆσις, ὠφελεῖ, ὅταν δὲ μή, βλάπτει; (Μένων, 88a)
(=Consider now, what is the guiding condition in each case that makes them at one time profitable, and at another harmful. Are they not profitable when the use of them is right, and harmful when it is not?)


Έπειτα, δεν θα ήταν λίγο περίεργο το "δε" να βρίσκεται εντός της δευτερεύουσας, αλλά να ανήκει στην κύρια;

[Dwrina]

 

Γιατί υποχρεωτικά να συμβαίνει αυτό;

 ἆρ᾽ οὐχ ὅταν μὲν ὀρθὴ χρῆσις, ὠφελεῖ, ὅταν δὲ μή, βλάπτει; [/i](Μένων, 88a

Είναι πιθανό και εδώ τα μέν – δέ να ανήκουν στις κύριες, γιατί διαφορετικά οι κύριες μένουν ασύνδετες, αλλά τίθενται στις δευτερεύουσες, εφόσον είναι όμοιες. Δεν ξέρω αν αυτή η μετάθεση των μέν- δέ μπορεί να γίνει και όταν οι δευτερεύουσες είναι ανόμοιες. Για αυτό έλεγα μήπως η θέση του δέ στο παράδειγμα που ανέφερα, μπορεί να αιτιολογήσει κάπως τη δευτερεύουσα ως χρονική ή έστω ως μη καθαρά αιτιολογική (γιατί  ούτε η δευτερεύουσα ούτε η μετοχή είναι καθαρά χρονικές).

[PDE ads]

[Sali]

Γιατί υποχρεωτικά να συμβαίνει αυτό;
Δες ένα χωρίο από τον Πλάτωνα, όπου αντιδιαστέλλονται δυο χρονικές προτάσεις που έχουν ως απόδοση διαφορετικές κύριες προτάσεις:
 "σκόπει δή, ὅταν τί ἑκάστου τούτων ἡγῆται, ὠφελεῖ ἡμᾶς, καὶ ὅταν τί, βλάπτει;
 ἆρ᾽ οὐχ ὅταν μὲν ὀρθὴ χρῆσις, ὠφελεῖ, ὅταν δὲ μή, βλάπτει; (Μένων, 88a)
(=Consider now, what is the guiding condition in each case that makes them at one time profitable, and at another harmful. Are they not profitable when the use of them is right, and harmful when it is not?)


Έπειτα, δεν θα ήταν λίγο περίεργο το "δε" να βρίσκεται εντός της δευτερεύουσας, αλλά να ανήκει στην κύρια;

Είναι υποχρεωτικό να συμβαίνει αυτό, διότι αποτελεί πάγιο κανόνα της παρατακτικής σύνδεσης. Αν υποθέσουμε ότι σε κάποια πρόταση έχω δύο χρονικές μετοχές, αυτές, αν συνδέονται παρατακτικά, θα παρατηρήσεις ότι προσδιορίζουν τον ίδιο ρηματικό τύπο, δεν γίνεται αλλιώς. Αν δεν συνδέονται, τότε η μία θα προσδιορίζει π.χ. το κύριο ρήμα και η άλλη ένα απαρέμφατο ή την πρώτη μετοχή. Πρόσεξε τα παρακάτω παραδείγματα (με μετοχές):
(1) Ξενοφ. ΚΑ ΙΙ,1,8 οὗτοι προσελθόντες καὶ καλέσαντες τοὺς τῶν Ἑλλήνων ἄρχοντας λέγουσιν ὅτι... Και οι δύο χρονικές μετοχές στο ρ. λέγουσιν.
Υπάρχει μάλιστα περίπτωση οι μετοχές να είναι ετεροειδείς, αρκεί να προσδιορίζουν τον ίδιο ρηματικό τύιπο:
(2) Πλάτ. Πολιτεία 327 a Κατέβην χθὲς εἰς Πειραιᾶ ... προσευξόμενός τε τῇ θεῷ καὶ ἅμα τὴν ἑορτὴν βουλόμενος θεάσασθαι. Η μία μτχ. τελική, η άλλη αιτιολογική, αλλά και οι δύο στο ρ. κατέβην.
Πρόσεξε τώρα:
(3) Θουκυδ. VII,72,3 Δημοσθένης Νικίᾳ προσελθὼν γνώμην ἐποιεῖτο πληρώσαντας ἔτι τὰς λοιπὰς τῶν νεῶν βιάσασθαι ἅμα ἕῳ τὸν ἔκπλουν. Η πρώτη χρονική στο κύριο ρήμα, η δεύτερη στο βιάσασθαι. Γι' αυτό και δεν συνδέονται.
(4) Ξενοφ. ΚΑ Ι,1,7 ὁ δὲ Κῦρος ὑπολαβὼν τοὺς φεύγοντας συλλέξας στράτευμα ἐπολιόρκει Μίλητον. Η πρώτη χρονική στο ρήμα, η δεύτερη χρονική προσδιορίζει την πρώτη. Πρώτα δηλαδή ο Κύρος συγκέντρωσε στρατό, μετά πήρε υπό την προστασία του (ὑπολαβὼν) τους εξορίστους και τέλος άρχισε να πολιορκεί τη Μίλητο. Γι' αυτό και οι μετοχές δεν συνδέονται.

Το ίδιο ισχύει και για τη σύνδεση προτάσεων. Στην περίπτωση αυτή συμβαίνει συχνά μετατόπιση των παρατακτικών συνδέσμων (συμπλεκτικών και αντιθετικών κυρίως), είτε μόνο ενός είτε κατά ζεύγη, από την πρόταση εξάρτησης στην εξαρτημένη, ποτέ αντίστροφα. Το φαινόμενο παρατηρείται συνήθως όταν η εξαρτημένη πρόταση (πάντοτε δευ/σα) προηγείται της πρότασης εξάρτησης (που είναι κύρια ή δευ/σα). Πρόσεξε τώρα τα εξής παραδείγματα:
(1) Λυσ. Κατά Ερατοσθ. 70 Ὁ δὲ ὧν μὲν ὑπέσχετο οὐδὲν ἔπραξεν, οὕτως δὲ ἐνετεθύμητο ὡς χρή... Εδώ το μὲν δεν είναι δυνατόν να ανήκει στην αναφορική, εφόσον δεν υπάρχει άλλη αναφορική προς σύνδεση· άρα ανήκει στην πρώτη κύρια πρόταση. Αν ο Λυσίας είχε προτιμήσει άλλη σειρά των προτάσεων, θα έγραφε: ὁ δὲ οὐδὲν μὲν ἔπραξεν ὧν ὑπέσχετο, οὕτως δὲ ἐνετεθύμητο ὡς χρή... Είναι φανερό δηλαδή πού ανήκει ο μέν.
(2) Λυσ. Κατά Νικομ. 16 ῎Ετι δὲ καὶ δεινόν, εἰ ὧν μὲν ἄκων ἔπαθε χάριν αὐτῷ εἴσεσθε, ὧν δ᾿ ἑκὼν ἐξήμαρτε μηδεμίαν τιμωρίαν ποιήσεσθε. Εδώ δεν συνδέονται οι αναφορικές αλλά οι αιτιολογικές υποθετικής αιτιολογίας: εἰ χάριν αὐτῷ εἴσεσθε και (εἰ) μηδεμίαν τιμωρίαν ποιήσεσθε, εφόσον πληρούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις σύνδεσης [και οι δύο εξαρτώνται από το δεινόν (ἐστι)], ενώ οι αναφορικές προσδιορίζουν η καθεμιά διαφορετικό ρήμα (χάριν εἴσεσθε και μηδεμίαν τιμωρίαν ποιήσεσθε αντίστοιχα). Και πάλι, αν ο Λυσίας είχε προτιμήσει άλλη σειρά των προτάσεων, θα έγραφε: ἔτι δὲ καὶ δεινόν, εἰ χάριν μὲν αὐτῷ εἴσεσθε ὧν ἄκων ἔπαθε, μηδεμίαν δὲ τιμωρίαν ποιήσεσθε ὧν ἑκὼν ἐξήμαρτε, οπότε θα ήταν ολοφάνερο πού ανήκουν τα αντιθετικά. Βέβαια, η αντίθεση, νοηματικά, αφορά το σύνολο των αιτιολογικών και των αναφορικών προτάσεων, αλλά, από καθαρά συντακτική άποψη, τα αντιθετικά ανήκουν στις αιτιολογικές.

Το ίδιο συμβαίνει και με το παράδειγμα που παρέθεσες. Συντακτικώς τα αντιθετικά ανήκουν μόνο στις κύριες προτάσεις, νοηματικώς όμως η αντίθεση αφορά ασφαλώς και τις χρονικές προτάσεις. Αντίθετα δεν είναι μόνο τα νοήματα των χρονικών προτάσεων αλλά και των κύριων (ὠφελεῖ vs βλάπτει). Και εδώ ο Πλάτων, αν ήθελε να προτάξει τις κύριες θα έγραφε: ἆρ' οὐκ ὠφελεῖ μέν, ὅταν ὀρθὴ χρῆσις, βλάπτει δέ, ὅταν μή;

[apri]

Ως προς την πρώτη παράγραφο που αναφέρεσαι στη συμπλεκτική σύνδεση, δεν είχα αμφιβολία. Αυτό που αναρωτιόμουν είναι αν συμβαίνει υποχρεωτικά το ίδιο και στην αντιθετική σύνδεση χωρίς καμία εξαίρεση.

Σ' αυτό που λες στο τέλος όμως, ότι δηλ. η αντίθεση δεν αφορά μόνο τις δευτερεύουσες που προτάσσονται, αλλά και τις κύριες, έχεις δίκιο. Κι αυτό φαίνεται όχι μόνο από το νόημα, αλλά και από το γεγονός ότι κάποιες φορές που αντιδιαστέλλονταν περίοδοι, ο συγγραφέας ένιωθε την ανάγκη να βάλει τους αντιθετικούς συνδέσμους και στην κύρια και στη δευτερεύουσα:
ἐντεθύμημαι δ᾽ ἔγωγε, ὦ ἄνδρες, καὶ τοῦτο, ὅτι ὁπόσοι μὲν μαστεύουσι ζῆν ἐκ παντὸς τρόπου ἐν τοῖς πολεμικοῖς, οὗτοι μὲν κακῶς τε καὶ αἰσχρῶς ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἀποθνῄσκουσιν, ὁπόσοι δὲ τὸν μὲν θάνατον ἐγνώκασι πᾶσι κοινὸν εἶναι καὶ ἀναγκαῖον ἀνθρώποις, περὶ δὲ τοῦ καλῶς ἀποθνῄσκειν ἀγωνίζονται, τούτους ὁρῶ μᾶλλόν πως εἰς τὸ γῆρας ἀφικνουμένους καὶ ἕως ἂν ζῶσιν εὐδαιμονέστερον διάγοντας. (Ξενοφώντας)

Και από αυτήν την άποψη, είναι όντως πιο λογικό συντακτικά η αντιθετική σύνδεση να αφορά πρωτίστως τις κύριες και να επεκτείνεται στις δευτερεύουσες που τις συνοδεύουν.

[Dwrina]

Έχω μια κάπως πολύπλοκη ερώτηση, δεν ξέρω αν σας είναι εύκολο να μου απαντήσετε...
ὑπισχνοῦμαι δ' ὑμῖν ἀντὶ τῶν συμβάντων ἡμῖν ἀγαθῶν ἐν τῷ χρόνῳ ᾧ ἂν ἐκεῖνα προσδεχώμεθα χάριν ἀξίαν ἀποδώσειν: η επιθετική μετοχή αορίστου (τῶν συμβάντων) για γεγονός που αναφέρεται στο μέλλον πώς αιτιολογείται; Έχω μια απάντηση, αλλά δεν ξέρω αν επαρκεί: η μετοχή είναι και υποθετική και ισοδυναμεί με υποτακτική αορίστου. Αναρωτιέμαι όμως αν η χρήση  μετοχής αορίστου και όχι μέλλοντα οφείλεται απλώς στην επιθυμία του συγγραφέως να δώσει υποθετική χροιά στην μετοχή ή αν είναι υποχρεωτική λόγω του ότι η μετοχή μέλλοντα θα δήλωνε υστερόχρονο γεγονός σε σχέση με το  ἀποδώσειν. Να το θέσω και διαφορετικά: αυτό που λέμε στην ν.ε «σε αντάλλαγμα των χρημάτων που   θ α   μου δανείσεις (δηλώνοντας προτερόχρονο γεγονός σε σχέση με το ρήμα, αλλά και βεβαιότητα, χωρίς να δίνουμε υποθετική χροιά) θα σου δώσω τόκο» στην α. ε. λέγεται με μετοχή μέλλοντα;

[Sali]

Ο αόριστος της μετοχής δεν την εμποδίζει να αναφέρεται στο μέλλον, όταν βρίσκεται σε σχετικό περιβάλλον. Δες άλλο ένα παράδειγμα: Ξενοφ. ΚΑ ΙΙΙ, 5, 18 καὶ παρήγγειλαν ... συσκευασαμένους πάντας ἀναπαύεσθαι. Εδώ η μετοχή είναι χρονικοϋποθετική, αλλά και στο παράδειγμά σου είναι αναφορικοϋποθετική. Αυτά αρκούν για να αιτιολογήσουν τη μελλοντική αναφορά της μετοχής. Από την άλλη, δεν βλέπω γιατί η μετοχή, αν ήταν σε μέλλοντα, θα έπρεπε οπωσδήποτε να δηλώνει το υστερόχρονο (και όχι το προτερόχρονο) σε σχέση με το ἀποδώσειν. Νομίζω ότι η μετοχή μέλλοντα εδώ (τῶν συμβησομένων) αφενός θα έχανε την αοριστολογική χροιά που έχει η μτχ. τῶν συμβάντων (= τῶν ἀγαθῶν ἃ ἂν ἡμῖν συμβῇ), αφετέρου δε θα μπορούσε να έχει και μια υπόνοια σκοπού ή αποτελέσματος, όπως συχνά συμβαίνει μ' αυτές τις μετοχές: Δημοσθ. 21, 49 νόμον δημοσίᾳ τὸν ταῦτα κωλύσοντα (= ὃς ταῦτα κωλύσει) τέθεινται τουτονί.

[Dwrina]

Ευχαριστώ πολύ, Sali!

[apri]

Έχω μια κάπως πολύπλοκη ερώτηση, δεν ξέρω αν σας είναι εύκολο να μου απαντήσετε...
ὑπισχνοῦμαι δ' ὑμῖν ἀντὶ τῶν συμβάντων ἡμῖν ἀγαθῶν ἐν τῷ χρόνῳ ᾧ ἂν ἐκεῖνα προσδεχώμεθα χάριν ἀξίαν ἀποδώσειν: η επιθετική μετοχή αορίστου (τῶν συμβάντων) για γεγονός που αναφέρεται στο μέλλον πώς αιτιολογείται; Έχω μια απάντηση, αλλά δεν ξέρω αν επαρκεί: η μετοχή είναι και υποθετική και ισοδυναμεί με υποτακτική αορίστου. Αναρωτιέμαι όμως αν η χρήση  μετοχής αορίστου και όχι μέλλοντα οφείλεται απλώς στην επιθυμία του συγγραφέως να δώσει υποθετική χροιά στην μετοχή ή αν είναι υποχρεωτική λόγω του ότι η μετοχή μέλλοντα θα δήλωνε υστερόχρονο γεγονός σε σχέση με το  ἀποδώσειν.

Το θέμα των μετοχών (όπως και των απαρεμφάτων) εκφράζει ποιόν ενεργείας, όχι χρονική βαθμίδα. Η χρονική βαθμίδα προκύπτει από τα συμφραζόμενα. Π.χ μια μετοχή αορίστου δείχνει μόνο ότι είναι συνοπτική η πράξη.
Εδώ λόγω των συμφραζομένων αναφέρεται στο μέλλον, ως προτερόχρονη πράξη του απαρεμφάτου.

Εξαίρεση θεωρείται το μελλοντικό θέμα, που δείχνει πάντα υστερόχρονη πράξη με τον ρηματικό τύπο που προσδιορίζει. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή της τελικής μετοχής. Δεν ξέρω αν υπάρχει κάποια εξαίρεση στον κανόνα, αλλά ο κανόνας αυτός είναι.

Μπορείς, αν θες, να διαβάσεις γι' αυτό το θέμα και στην Πύλη (http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/composition/page_035.html).

Και εδώ:
Paul Bell & William S. Annis "Greek Verb Aspect"
http://www.scholiastae.org/docs/el/aspect.pdf

[Dwrina]

Ευχαριστώ για τις παραπομπές, apri!

[Dwrina]

ὀρθῶς τε ἐτιμωρησάμεθα κατὰ τὸν πᾶσι νόμον καθεστῶτα, τὸν ἐπιόντα πολέμιον ὅσιον εἶναι ἀμύνεσθαι: 
το "πολέμιον" η θεματογραφία το δίνει κατηγορούμενο, σύνταξη η οποία επιβεβαιώνεται από τα σχόλια στο pesreus  (πολέμιον: emphatic pred., as an enemy).  Γνωρίζετε αν εδώ παραλείπεται το ὡς, δηλαδή αν πρόκειται για την περίπτωση κατηγορουμένου που συνοδεύεται από το ὡς  και εννοείται μετοχή του εἰμί;
Επίσης, μήπως καταλαβαίνετε για ποιον λόγο επιλέγεται αυτή η σύνταξη, ενώ θα μπορούσαμε πολύ απλά να θεωρήσουμε το πολέμιον αντικείμενο και τη μετοχή επιθετικό προσδιορισμό («τον επιτιθέμενο εχθρό»); Άλλωστε και νοηματικά ταιριάζει περισσότερο το «τον επιτιθέμενο εχθρό» από το «αυτόν που επιτίθεται ως εχθρός».
Δηλαδή, ως τι θα επετίθετο κάποιος, αν όχι ως εχθρός;

[labr0s]

Γνωριζετε αν υπαρχει καποιο βιβλιο το οποίο να αναφερεται στον τροπο αποδοσης ενος αδιδακτου κειμενου και οχι να εχει αποκλειστικά θεματογραφίες;

[Sali]

ὀρθῶς τε ἐτιμωρησάμεθα κατὰ τὸν πᾶσι νόμον καθεστῶτα, τὸν ἐπιόντα πολέμιον ὅσιον εἶναι ἀμύνεσθαι: 
το "πολέμιον" η θεματογραφία το δίνει κατηγορούμενο, σύνταξη η οποία επιβεβαιώνεται από τα σχόλια στο pesreus  (πολέμιον: emphatic pred., as an enemy).  Γνωρίζετε αν εδώ παραλείπεται το ὡς, δηλαδή αν πρόκειται για την περίπτωση κατηγορουμένου που συνοδεύεται από το ὡς  και εννοείται μετοχή του εἰμί;
Επίσης, μήπως καταλαβαίνετε για ποιον λόγο επιλέγεται αυτή η σύνταξη, ενώ θα μπορούσαμε πολύ απλά να θεωρήσουμε το πολέμιον αντικείμενο και τη μετοχή επιθετικό προσδιορισμό («τον επιτιθέμενο εχθρό»); Άλλωστε και νοηματικά ταιριάζει περισσότερο το «τον επιτιθέμενο εχθρό» από το «αυτόν που επιτίθεται ως εχθρός».
Δηλαδή, ως τι θα επετίθετο κάποιος, αν όχι ως εχθρός;

Πράγματι, το πολέμιον ως κατηγορούμενο λαμβάνεται γενικώς και σε σχολιασμένες εκδόσεις, και δεν είναι απαραίτητο να εννοηθεί μτχ. ὡς ὄντα. Όμως νοηματικά, Dwrina, το κατηγορούμενο αυτό συνδέεται όχι με το τὸν ἐπιόντα ("αυτόν που επιτίθεται ως εχθρός", όπως λες) αλλά με το ἀμύνεσθαι: "να τον αποκρούουν ως εχθρό", θεωρώντας τον δηλαδή εχθρό. Η μετοχή τὸν ἐπιόντα έχει υποθετικό-αοριστολογικό χαρακτήρα: (πάντα) ὃς ἂν ἐπίῃ (όποιον επιτίθεται). Αλλά και ως επιθ. προσδιορισμός να ληφθεί η μετοχή, το ίδιο νόημα δίνει ουσιαστικά (κάθε εχθρό που επιτίθεται)· αλλά το πολέμιον ως κατηγορούμενο προτιμάται, πιστεύω, ως σύνταξη εμφανώς εμφατικότερη (τονίζει την ιδιότητα).