PDE - Η κοινότητα των εκπαιδευτικών

Όχι προφορικά αρνήθηκε! Επειδή θα λείψει συνάδερφος με άδεια τοκετού. Εγώ νόμιζα ότι η αιμοδοτική άδεια είναι τιμητική, άρα αδιαπραγμάτευτη. Έτσι του απάντησα και το θέμα έμεινε μετέωρο...

Στα Αρχαία έχουμε συμπαρουσία δεικτικής αντωνυμίας με έναρθρη επιθετική μετοχή. Τρία ενδεικτικά παραδείγματα: Πλάτ. Μέν. 91b2 ἢ δῆλον δὴ ... ὅτι παρὰ τούτους τοὺς ὑπισχνουμένους ἀρετῆς διδασκάλους εἶναι...· Ηροδ. 5.22.1 Ἕλληνας δὲ εἶναι τούτους τοὺς ἀπὸ Περδίκκεω γεγονότας· Πλάτ. Πολιτ. 494e2 τί οἰόμεθα δράσειν ἐκείνους τοὺς ἡγουμένους ἀπολλύναι αὐτοῦ τὴν χρείαν καὶ ἑταιρίαν;

Το θέμα είναι πώς συντάσσουμε. Αν στη θέση της μετοχής έχουμε ουσιαστικό, η δεικτική αντων. λαμβάνεται ως ονοματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός. Στην περίπτωση αυτή με τις μετοχές κάνουμε το ίδιο ή όχι; Αν αναλύσουμε τις μετοχές με αναφορική πρόταση, έχουμε π.χ. τί οἰόμεθα δράσειν ἐκείνους οἳ ἡγοῦνται..., δίνουμε δηλαδή στην αντωνυμία τον ρόλο του ουσιαστικού και στην αναφορ. πρόταση τον ρόλο του επιθετικού προσδιορισμού· θα κάνουμε το ίδιο με την επιθετική μετοχή ή το αντίθετο;

To δεικτικό λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός στην ουσιαστικοποιημένη μετοχή και κάτι ανάλογο ισχύει αν την αναλύσεις σε αναφορική πρόταση, δηλ πάλι το δεικτικό λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός στην αναφορική.

Γενικά, και οι δεικτικές αντωνυμίες και οι αναφορικές προτάσεις με το "ος..." μπορούν να αντικαταστήσουν ένα ουσιαστικό.
Όμως, σε μια φράση όπως "ἐκείνους τους άνδρας οἳ ἡγοῦνται", η αναφορική είναι αυτή που αντικαθιστά το ουσιαστικό και προκύπτει το "ἐκείνους οἳ ἡγοῦνται". Γιατί; Γιατί οι δεικτικές αντωνυμίες (οι αόριστες είναι άλλη ιστορία) δεν δέχονται επιθετικό προσδιορισμό, αλλά αντιθέτως αυτές προσδιορίζουν ονοματικές φράσεις***.
Αυτό φαίνεται και στη σύμπτυξη της αναφορικής σε μετοχή "εκείνους τοὺς ἡγουμένους" που θυμίζει το "εκείνους τους άνδρας".
Και φαίνεται, κατά τη γνώμη μου, και από το γεγονός ότι η δεικτική αντωνυμία δεν μπορεί να ενσωματωθεί στην αναφορική πρόταση, όπως συμβαίνει με τα ουσιαστικά (κυρίως τα αόριστα) που προσδιορίζονται επιθετικά από αναφορικές προτάσεις. Δεν θα βρεις δηλ το "εκείνους" μέσα σε μια αναφορική, γιατί πολύ απλά δεν είναι όρος αναφοράς αλλά προσδιορίζει κατηγορηματικά την αναφορική και πρέπει να είναι μπροστά (όπως συμβαίνει και με το "πας").

Γι' αυτό το "εκείνος/ούτος ος...." των αρχαίων ελληνικών έχει μια δεικτική έμφαση που δεν έχει το "αυτός ο οποίος" των νέων ελληνικών (ή το those who... των αγγλικών).
Η νεοελληνική αναφορική "ο οποίος..." (ως αντωνυμία πέρασε στα ελληνικά ως σημασιολογικό δάνειο την περίοδο της Φραγκοκρατίας επηρεασμένη από τη γαλλική "lequel") έχει άλλη σύνταξη: Δεν μπορεί ποτέ να σταθεί μόνη της ως ελεύθερη αναφορική και λειτουργεί ως συμπλήρωμα της δεικτικής αντωνυμίας.

Αν λοιπόν συμπτύξεις σε μετοχή το νεοελληνικό "αυτός ο οποίος έρχεται", προκύπτει το "ο ερχόμενος".
Αν συμπτύξεις το αρχαιοελληνικό "ούτος ος έρχεται", προκύπτει "ούτος ο ερχόμενος".


Αυτό λέει με τον δικό του τρόπο και ο Smyth στην παρακάτω παρατήρηση:
1251. The demonstratives οὗτος, etc., when used as antecedents, have an emphatic force that does not reproduce the (unemphatic) English demonstrative those, e.g. in you released those who were present. Here Greek uses the participle (τοὺς παρόντας ἀπελύσατε L. 20.20) or omits the antecedent.



ΥΓ. *** Έτσι για την Ιστορία:
Οι δεικτικές αντωνυμίες, όταν βρίσκονταν στον Όμηρο ακριβώς μπροστά από ένα ουσιαστικό, αποτελούσαν μια αναπόσπαστη ενότητα, δηλ. αυτό που στο σύγχρονο συντακτικό ονομάζεται restrictive apposition και στο παλιότερο συντακτικό ο Βurgmann και ο Smyth ονόμαζαν attibutive apposition (βλ. άνδρες Αθηναίοι), μιας και το ένα από τα δυο ουσιαστικά (ιδίας πτώσης και γένους) λειτουργούσε ως attibutive noun, δηλ. σαν να ήταν επιθετικός προσδιορισμός. Έτσι, άρχισαν να χρησιμοποιούνται οι δεικτικές αντωνυμίες επιθετικά.


Ειδικά, η αντωνυμία "ο-η-το", σταδιακά έχασε σε αυτήν τη θέση τη δεικτική της δύναμη (=δεν έδειχνε κάτι στον χώρο) και έφτασε να ξεχωρίζει απλά ένα αντικείμενο από τα άλλα, δηλαδή μετατράπηκε σε οριστικό άρθρο. Στον Όμηρο είναι πολλές οι περιπτώσεις που είναι τόσο εξασθενημένη η δεικτική της δύναμη, που οι μελετητές παραδέχονται πως είναι αδύνατο να πει κανείς αν έχεις δεικτική αντωνυμία ή οριστικό άρθρο (βλ. λχ. τις ουσιαστικοποιημένες μετοχές: «ὃς ᾔδη τα τ' εόντα, τα τ' εσσόμενα προ τ' εόντα» (Ιλ. I. 7Ο)=κι όλα τα κάτεχε, μελλούμενα και τωρινά και πρώτα).
Σε κάποιες, όπως λέει και ο Stubbings, είναι αδύνατο να πεις ότι δεν είναι οριστικό άρθρο. Μια τέτοια περίπτωση πιστεύω είναι το "τούτον τον άναλτον" από την Οδύσσεια, καθώς είναι λίγο δύσκολο να είναι δυο δεικτικά στη σειρά.
Βέβαια, στους κλασικούς χρόνους το θέμα αυτό είχε πια ξεκαθαρίσει και το "ο-η-το" λειτουργούσε δεικτικά μόνο στις παγιωμένες εκφράσεις "ο μεν-ο δε", "το και το" κλπ, ενώ στις υπόλοιπες θέσεις ήταν οριστικό άρθρο.

Αυτά τα τελευταία τα τονίζω όχι για εσένα, αλλά για όσους πιστεύουν ακόμα ότι το "ο" μπροστά από μια επιθετική μετοχή είναι το υποκείμενό της, επειδή ήταν δεικτική αντωνυμία στον Όμηρο. Το γεγονός ότι στους κλασικούς χρόνους δεν είναι πλέον δεικτικό φαίνεται από το γεγονός ότι μπορούσε να πάρει μπροστά την αντωνυμία "ούτος/εκείνος". Αν το "τους" λειτουργούσε δεικτικά, ο συγγραφέας δεν θα έγραφε ποτέ "εκείνους τοὺς ἡγουμένους".

Τελος Μαιου μετέφεραν την προθεσμία. Ο,τι ναναι νομοθετει αυτη η κυβερνηση που υποτίθεται ειναι και φιλελεύθερη και θεωρητικά θα έπρεπε να τάσσεται υπερ της ευελιξίας των εργαζομένων σε τετοια θέματα.

Ενταξει, την είδαμε όσοι την είδαμε, εχεις δίκιο, δεν θα σου πει κάποιος άλλη γνώμη. Είναι κάτι πολύ προσωπικό για να αναρτηθεί δημόσια και το έχει συντάξει άλλο άτομο, μην μπλέκεις. Πέραν του ότι εκτίθεσαι δηλαδή εσυ, αν τυχόν το διαβάζει κ διευθυντής σου, δεν είναι η δική σου έκθεση που αν θες τη δημοσιοποιείσ όπου θες (σχετικό κι αυτό βέβαια, γιατί το σχολείο είναι ένας οργανισμός και ο,τι γράφεις για εσένα αφορά και άλλους). Είναι κείμενο τρίτου, που γράφτηκε για συγκεκριμένο σκοπό και όχι για δημοσιοποίηση ή για σχολιασμό από άσχετους.

Δηλαδή στα Λατινικά η δεικτική αντωνυμία -όχι μόνο η is, αλλά ούτε οι hic, iste, ille-  δεν χρησιμοποιείται ποτέ πριν από επιθετική μετοχή η οποία δεν έχει όρο αναφοράς, σωστά;

Τώρα γενικεύεις το ζήτημα, και δεν μπορώ να είμαι απολύτως βέβαιος αν ισχύει αυτό που λες. Από όσο έχω ασχοληθεί με τα Λατινικά, έχω διαπιστώσει ότι τη σχέση αυτήν οι Λατίνοι την εξέφραζαν με αναφορική πρόταση, όχι με επιθετική μετοχή. Έλεγαν δηλαδή Caesar eos qui fortiter pugnabant laudavit ή εναλλακτικά Caesar fortiter pugnantes laudavit. Αλλά σε ένα κείμενο όπως Caesar eos fortiter pugnantes laudavit πιστεύω ότι η μετοχή θα είναι επιρρηματική (π.χ. αιτιολογική). Αναγκάζονταν δηλαδή οι Λατίνοι να κάνουν χρήση αναφορικής πρότασης λόγω έλλειψης του άρθρου, ώστε σε περίπτωση συμπαρουσίας δεικτικής αντωνυμίας και μετοχής να είναι βέβαιο ότι η μετοχή δεν είναι επιθετική.

Αυτό ισχύει και στα Αρχαία, έτσι δεν είναι;

Στα Αρχαία έχουμε συμπαρουσία δεικτικής αντωνυμίας με έναρθρη επιθετική μετοχή. Τρία ενδεικτικά παραδείγματα: Πλάτ. Μέν. 91b2 ἢ δῆλον δὴ ... ὅτι παρὰ τούτους τοὺς ὑπισχνουμένους ἀρετῆς διδασκάλους εἶναι...· Ηροδ. 5.22.1 Ἕλληνας δὲ εἶναι τούτους τοὺς ἀπὸ Περδίκκεω γεγονότας· Πλάτ. Πολιτ. 494e2 τί οἰόμεθα δράσειν ἐκείνους τοὺς ἡγουμένους ἀπολλύναι αὐτοῦ τὴν χρείαν καὶ ἑταιρίαν;

Το θέμα είναι πώς συντάσσουμε. Αν στη θέση της μετοχής έχουμε ουσιαστικό, η δεικτική αντων. λαμβάνεται ως ονοματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός. Στην περίπτωση αυτή με τις μετοχές κάνουμε το ίδιο ή όχι; Αν αναλύσουμε τις μετοχές με αναφορική πρόταση, έχουμε π.χ. τί οἰόμεθα δράσειν ἐκείνους οἳ ἡγοῦνται..., δίνουμε δηλαδή στην αντωνυμία τον ρόλο του ουσιαστικού και στην αναφορ. πρόταση τον ρόλο του επιθετικού προσδιορισμού· θα κάνουμε το ίδιο με την επιθετική μετοχή ή το αντίθετο;

Όταν πριν από μια αναφορική πρόταση υπάρχει η is, αυτή είναι ο όρος αναφοράς. Αν υπάρχουν οι κυρίως δεικτικές αντωνυμίες hic, iste, ille

θα είναι και αυτές ο όρος αναφοράς ή μπορεί αυτές να λειτουργούν ως επιθετικός στη αναφορική (οπότε να είναι η αναφορική υποκείμενο - αντικείμενο κ.λπ.);

Γιατί να επιφυλαχθεί διαφορετική αντιμετώπιση στις άλλες δεικτικές αντωνυμίες; Όχι, κι αυτές είναι όρος αναφοράς στην αναφορική πρόταση που ακολουθεί. Δες ένα καλό παράδειγμα από τον Κικέρωνα, που  περιέχει και την is και την ille: Cic. Div. Caec. 71 nulla salus rei publicae maior est quam eos qui alterum accusant non minus de laude, de honore, de fama sua quam illos qui accusantur de capite ac fortunis suis pertimescere (= δεν υπάρχει μεγαλύτερη ασφάλεια για την πολιτεία παρά μόνο αυτοί που κατηγορούν κάποιον άλλον να μην είναι λιγότερο τρομοκρατημένοι για τον έπαινο, για την τιμή, για την υπόληψή τους απ' όσο εκείνοι που κατηγορούνται (είναι τρομοκρατημένοι) για τη ζωή και την περιουσία τους). Το pertimescere, που είναι β΄όρος συγκρίσεως, έχει ως υποκ. τις αντωνυμίες eos και illos, οι οποίες ακολουθούνται από αναφορικές προτάσεις προσδιοριστικές στις αντωνυμιες αυτές.