Νεοελληνική Γλώσσα: Λεξιλόγιο

[Dwrina]

Ο κλασικός φιλόλογος δεν νομίζω όμως πως θα συμφωνούσε. Για μαθητές/φοιτητές, η "μετεγγραφή" είναι η μόνη σωστή: αφορά επίσημη αλλαγή εγγραφής σε μητρώα/καταλόγους. Η "μεταγραφή" χρησιμοποιείται λανθασμένα σε αυτό το πλαίσιο και αλλοιώνει τη σημασία της λέξης. Αυτό γιατί:
μεταγραφή: μετά + γράφω = αλλαγή μορφής γραπτού.
μετεγγραφή: μετά + εγγράφω = αλλαγή εγγραφής, δηλαδή μεταφορά εγγραφής από έναν φορέα σε άλλον.
Για αθλητές/επαγγελματίες, ίσως είναι πιο ανεκτός όρος ως όρος όμως ειδικής χρήσης

Δηλαδή λες ότι και για αθλητές και επαγγελματίες το σωστό θα ήταν και πάλι το "μετεγγραφή"; Γιατί όμως; Αφού οι αθλητές και ο επαγγελματίες δεν εγγράφονται κάπου αλλού, αλλά απλώς αλλάζουν εργασιακό χώρο, δηλαδή μεταβαίνουν, όπως λέει και ο Μπαμπινιώτης, από κάτι σε κάτι άλλο.

Έχω επίσης τυχαία εξηγήσει το σπιτονοικοκύρης πόσο λάθος είναι (και σε προσεγμένα γραπτά δεν το χρησιμοποιώ).

Και ποια λέξη χρησιμοποιείς αντί αυτού;

[PDE ads]

[apri]

Δηλαδή λες ότι και για αθλητές και επαγγελματίες το σωστό θα ήταν και πάλι το "μετεγγραφή"; Γιατί όμως; Αφού οι αθλητές και ο επαγγελματίες δεν εγγράφονται κάπου αλλού, αλλά απλώς αλλάζουν εργασιακό χώρο, δηλαδή μεταβαίνουν, όπως λέει και ο Μπαμπινιώτης, από κάτι σε κάτι άλλο.

Δεν μεταφέρονται απλώς. Εγγράφονται σε άλλη ομάδα, εντάσσονται κάπου αλλού.

Άμα κοιτάξεις στο Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών, θα δεις που αναφέρει αυτήν τη σημασία στη μετεγγραφή.
https://christikolexiko.academyofathens.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=2&catid=2

Και σε επίσημα κείμενα, όπως αυτό του κανονισμού της ΕΠΟ, χρησιμοποιείται η λέξη "μετεγγραφή"

https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://www.epo.gr/kanonismoi/pdf/08_09/KANONISMOS_IDIOTHTAS_METEGR_POD.pdf&ved=2ahUKEwjShMna7P-NAxUFQ_EDHeONAnsQFnoECCYQAQ&usg=AOvVaw1k7-FBGeR9pgfzf_0-jciQ

Βλέπεις, όμως, ότι επειδή δεν έχει στιγματιστεί η λέξη "μεταγραφή" σε αθλητικά συμφραζόμενα, δεν σε ενοχλεί.

Η συνήθεια και το τι θεωρείται στιγματισμένο παίζουν μεγάλο ρόλο σ' αυτές τις ιστορίες.
Πρόσφατα είχα μια συζήτηση με μια φίλη κλασική φιλόλογο που μου έλεγε ότι ενοχλείται όταν βλέπει το "αφενός/αφετέρου" ως μια λέξη. Και της λέω: Το "αφού" και το "εφόσον" γιατί δεν σε ενοχλούν; Το "επίσης" γιατί δεν σε ενοχλεί; Μήπως γιατί όταν πήγαινες σχολείο γράφονταν ήδη ως μία λέξη και τα είχες συνηθίσει; Μήπως γιατί δεν συνειδητοποίησες ποτέ ότι κι αυτά ήταν κάποτε εμπρόθετοι;

Ή ας πούμε, κάποιοι ενοχλούνται αν ακούσουν αύξηση σε προστακτικές συνθέτων (πχ κατέγραψέ το), επειδή έχει στιγματιστεί, αλλά δεν ενοχλούνται με τα "κατεβαίνω", " συνεφέρνω", γιατί κανείς δεν έχει θέσει θέμα για την αύξησή τους.

Γενικά, εγώ δεν λέω να μη διδάσκονται οι λόγιοι και παλιότεροι τύποι που είναι εν χρήσει. Απλώς, δεν υπάρχει λόγος να τρελαίνεται κάποιος και να θεωρεί μέγα λάθος, αν ακούσει μια απόκλιση που συνηθίζεται από όλο και περισσότερους.
Να διορθώσει κάτι που το λέει μόνο ένας είναι κατανοητό. Όταν, όμως, λέγεται και γράφεται, δεν μπορείς να αγνοείς πεισματικά την πραγματικότητα θεωρώντας ότι θα καταστραφεί η γλώσσα έτσι.

[ppil]

@Dwrina
Το ρήμα εγγράφω σημαίνει γενικά "καταχωρώ επίσημα" σε έναν θεσμικό ή νομικό κατάλογο ή απλά ένα επίσημο έγγραφο (πχ. συμβόλαιο). Αυτό ισχύει και στον αθλητισμό, όπου ένας ποδοσφαιριστής, για παράδειγμα, εγγράφεται στα μητρώα μιας ομάδας, μιας λίγκας, μιας ομοσπονδίας. Δεν γίνεται με προφορική δήλωση. Όταν μεταβαίνει σε άλλη ομάδα, η εγγραφή του μεταφέρεται, άρα έχουμε πράγματι μετεγγραφή. Αποδέχομαι όμως τη λέξη "μεταγραφή" στη συγκεκριμένη περίπτωση ως ειδικό όρο, λόγω αναλογικότητας με την αγγλική λέξη transfer, δηλ. μια ορολογία ας πούμε αθλήματος. Υπενθυμίζω πως αυτό διδάσκεται και σε κάποια τάξη του δημοτικού μέσω παραδείγματος σε άσκηση.

Σχετικά με το "σπιτονοικοκύρης" προτιμώ τον απλούστερο και σημασιολογικά καθαρό όρο, χωρίς περιττό διπλασιασμό "οικοδεσπότης" ή "νοικοκύρης", αν θέλω να δηλώσω την παρουσία του ίδιου στο χώρο. Αν θέλω να δηλώσω όμως την ύπαρξη ενοικίου (η κυριότερη χρήση του σπιτονοικοκύρης σήμερα) προτιμώ "ιδιοκτήτης σπιτιού" ή "εκμισθωτής" (το οποίο και θεωρώ ορθότερο και νομικά αποδεκτό). Μιλάμε για γραπτό λόγο βέβαια και για μένα, που δεν μου αρέσει η άναρχη σύνθεση που όχι μόνο δεν εμπλουτίζει τη γλώσσα, αλλά θολώνει τη μορφολογική της τάξη.

ΥΓ. apri έχω καταλάβει τι λες και γιατί το λες, είσαι σαφής και είναι πολύ ευχάριστο να συνομιλεί κανείς μαζί σου. Ελπίζω αυτό να είναι είναι απολύτως κατανοητό.

[Mr_Staind]

Απλώς, δεν υπάρχει λόγος να τρελαίνεται κάποιος και να θεωρεί μέγα λάθος, αν ακούσει μια απόκλιση που συνηθίζεται από όλο και περισσότερους.
[/quote]
Πράγματι, η γενικευμένη χρήση τείνει να παραγκωνίσει τον κανόνα. Στις σύνθετες προστακτικές που συχνά τις ακούμε με αύξηση, αυτό που αναζητούν οι ομιλητές είναι μάλλον κάτι πιο εύηχο. Το "επέλεξε" ηχεί  πιο στρωτά σε σύγκριση με το "επίλεξε".  Σε άλλες περιπτώσεις, π.χ. "τρεισήμισι" ευρώ, "τεσσεράμισι" ώρα, υπολανθάνει η άγνοια της κλίσης των αριθμητικών.

[PDE ads]

[Mr_Staind]

Σχετικά με το "σπιτονοικοκύρης" προτιμώ τον απλούστερο και σημασιολογικά καθαρό όρο, χωρίς περιττό διπλασιασμό "οικοδεσπότης" ή "νοικοκύρης", αν θέλω να δηλώσω την παρουσία του ίδιου στο χώρο.

Υπάρχει κι ο λόγιος όρος "αμφιτρύωνας" που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την έννοια του οικοδεσπότη ή αυτού που παραθέτει κάποια δεξίωση ή ένα δείπνο. Εχώ την εντύπωση όμως ότι η χρήση της στον προφορικό λόγο θα προσφέρει είτε κύματα γέλιου είτε κατηγορίες για γλωσσικό ναρκισσισμό

[apri]

Όταν λ.χ. η "μεταγραφή" εκτοπίζει τη "μετεγγραφή" σε ακαδημαϊκά συμφραζόμενα, δεν κερδίζουμε σαφήνεια, αλλά χάνουμε διακριτικότητα εννοιών. Είναι άλλο η καταγραφή μιας εξέλιξης και άλλο η άκριτη αποδοχή της. 

Κι όμως, και στη χρήση της "μεταγραφής" και σε πολλές άλλες ένας βασικός λόγος προτίμησης είναι η σαφήνεια, αλλά όχι έτσι όπως την έχεις στο μυαλό σου.
Μια λέξη, για να τη χρησιμοποιεί σωστά ένας ομιλητής, πρέπει να είναι γι' αυτόν κατανοητή, "σημασιολογικά διαφανής", όπως λέμε.
Αν δεν είναι, επιλέγει κάποια άλλη μορφή.

Ας πούμε, στον "σπιτονοικοκύρη" έχεις "το σπίτι", γιατί η λέξη "οίκος" δεν ήταν σαφής σε πολλούς ομιλητές.
Η "μεταγραφή" που ηχεί πιο λαϊκιά και ακούγεται σίγουρα συχνότερα, του είναι πιο σαφής απ' ό,τι η μετεγγραφή.
Το "έδωσα" ήταν πιο σαφές σε έναν ομιλητή της ελληνιστικής εποχής απ' ό,τι το αρχαίο "έδωκα", γιατί ήταν αναλογικό με τους υπόλοιπους αορίστους που ήξερε.
Το "θα παράξω", που ακούγεται όλο και πιο πολύ σήμερα, είναι πιο σαφές από το "θα προαγάγω".
Η "ενεργή υποστήριξη" επίσης ηχεί σαφέστερη από την "ενεργό υποστήριξη".

Η ιδέα ότι μέσω της παιδείας μπορείς να διασφαλίσεις ότι οι ομιλητές θα διατηρήσουν τους παλιότερους τύπους ξεκίνησε στην ελληνική από τους αττικιστές του 1ου αιώνα πΧ και δεν είχε σπουδαία αποτελέσματα, γιατί οι επικοινωνιακές ανάγκες πάντα ξεπερνούν τις όποιες δεσμεύσεις επιβάλλονται άνωθεν.

Εννοείται πως έχεις υποχρέωση να διδάξεις στους μαθητές την καθιερωμένη γλώσσα με τους λαϊκούς και τους λόγιους τύπους της, ώστε να τη χρησιμοποιούν με σαφήνεια και ακρίβεια. Δεν μπορείς όμως να σταματήσεις τη γλωσσική αλλαγή ούτε να την αγνοήσεις.
Μπορείς απλώς να υποδείξεις ότι το χ δεν λέγεται στον επίσημο λόγο αυτήν τη στιγμή ή δεν συνηθίζεται σ' αυτό το είδος των κειμένων ή λέγεται μόνο στον προφορικό λόγο της τάδε περιοχής.
Ο παιδαγωγικός σου στόχος είναι να βοηθήσεις, ώστε η επικοινωνία τους να είναι επιτυχέστερη.

Η Γλωσσολογία μάς διδάσκει να παρατηρούμε και να εξηγούμε. Η κλασική φιλολογία όμως, όπως το βλέπω εγώ, μας μαθαίνει να σκεφτόμαστε βαθιά τι σώζουμε και τι διακυβεύουμε όταν μιλάμε.

Η Κλασική Φιλολογία οφείλει να εμφυσά την αγάπη για τα κλασικά κείμενα, ώστε να συντηρεί το ενδιαφέρον στη γραπτή παράδοση, στις αξίες και στις ιδέες που αυτή εκφράζει. Δεν είναι δουλειά της να διασώσει γλωσσικούς τύπους και ούτε μπορεί να το κάνει.

Ομοίως, και η Γλωσσολογία οφείλει να παρατηρεί, να εξηγεί και να καλλιεργεί επίσης το ενδιαφέρον για τη γλώσσα. Σκοπός είναι να διατηρηθεί το ενδιαφέρον να μιλάει κάποιος ελληνικά, όχι το να μην αλλάξει το παραμικρό στη γλωσσική μορφή που έμαθε μικρός.
Ο Αριστοτέλης δεν κατέστρεψε τη γλώσσα, επειδή μιλούσε διαφορετικά από τον Όμηρο. Ο Σεφέρης δεν πρόδωσε τίποτα, επειδή δεν έγραφε όπως ο Παπαδιαμάντης. Δεν έχει σημασία η συντήρηση, όσο το ενδιαφέρον για την καλύτερη δυνατή έκφραση, η αγάπη για τη γλώσσα.

[apri]

Απλώς, δεν υπάρχει λόγος να τρελαίνεται κάποιος και να θεωρεί μέγα λάθος, αν ακούσει μια απόκλιση που συνηθίζεται από όλο και περισσότερους.

Πράγματι, η γενικευμένη χρήση τείνει να παραγκωνίσει τον κανόνα. Στις σύνθετες προστακτικές που συχνά τις ακούμε με αύξηση, αυτό που αναζητούν οι ομιλητές είναι μάλλον κάτι πιο εύηχο. Το "επέλεξε" ηχεί  πιο στρωτά σε σύγκριση με το "επίλεξε". 

Ηχεί πιο στρωτά, γιατί πολύ απλά το β' ενικό προστακτικής των σύνθετων ρημάτων δεν είναι πολύ συχνό στον λόγο. Και όσο πιο σπάνια ακούγεται η προστακτική ενός τέτοιου ρήματος, τόσο πιο στρωτός μας φαίνεται ο τύπος της οριστικής με την αύξηση.
Θα πεις σχετικά εύκολα "επίτρεψέ μου", αλλά πώς να πεις "επίστρεψε γρήγορα"; Γι' αυτό και ο Καβάφης έγραφε "επέστρεφε συχνά και παίρνε με, αγαπημένη αίσθησις".

[apri]

ΥΓ. apri έχω καταλάβει τι λες και γιατί το λες, είσαι σαφής και είναι πολύ ευχάριστο να συνομιλεί κανείς μαζί σου. Ελπίζω αυτό να είναι είναι απολύτως κατανοητό.

Ναι, καλέ, εννοείται. Εμένα μου αρέσουν πολύ όλες αυτές οι συζητήσεις και καταλαβαίνω και απόλυτα το σκεπτικό το δικό σου και άλλων. Απλώς, έχω μια άλλη οπτική, γιατί έχω ασχοληθεί σε θεωρητικό επίπεδο πιο πολύ και διαφορετικά με όλα αυτά.

[ppil]

Ναι, καλέ, εννοείται. Εμένα μου αρέσουν πολύ όλες αυτές οι συζητήσεις και καταλαβαίνω και απόλυτα το σκεπτικό το δικό σου και άλλων. Απλώς, έχω μια άλλη οπτική, γιατί έχω ασχοληθεί σε θεωρητικό επίπεδο πιο πολύ και διαφορετικά με όλα αυτά.

Η διαφορά εδώ δεν είναι ποιος έχει μελετήσει περισσότερο, αλλά τι θεωρεί κανείς ως ουσιώδες στην ενασχόλησή του με τη γλώσσα. Ο γλωσσολόγος βλέπει την αλλαγή ως δεδομένη, ο κλασικός φιλόλογος ως πρόκληση προς κριτική επεξεργασία και επιλογή. Προσεγγίζει με βάση τη γλωσσική διάκριση, την ιστορική συνέχεια και την καλλιέργεια της επίγνωσης στον μαθητή. Η οπτική η δική μου είναι η φιλολογική φροντίδα για τον λόγο, όχι η απόλυτη χαρτογράφηση του πώς μιλούν οι πολλοί.

Κι όμως, και στη χρήση της "μεταγραφής" και σε πολλές άλλες ένας βασικός λόγος προτίμησης είναι η σαφήνεια, αλλά όχι έτσι όπως την έχεις στο μυαλό σου.
Μια λέξη, για να τη χρησιμοποιεί σωστά ένας ομιλητής, πρέπει να είναι γι' αυτόν κατανοητή, "σημασιολογικά διαφανής", όπως λέμε.
Αν δεν είναι, επιλέγει κάποια άλλη μορφή.

Ας πούμε, στον "σπιτονοικοκύρη" έχεις "το σπίτι", γιατί η λέξη "οίκος" δεν ήταν σαφής σε πολλούς ομιλητές.
Η "μεταγραφή" που ηχεί πιο λαϊκιά και ακούγεται σίγουρα συχνότερα, του είναι πιο σαφής απ' ό,τι η μετεγγραφή.
Το "έδωσα" ήταν πιο σαφές σε έναν ομιλητή της ελληνιστικής εποχής απ' ό,τι το αρχαίο "έδωκα", γιατί ήταν αναλογικό με τους υπόλοιπους αορίστους που ήξερε.
Το "θα παράξω", που ακούγεται όλο και πιο πολύ σήμερα, είναι πιο σαφές από το "θα προαγάγω".
Η "ενεργή υποστήριξη" επίσης ηχεί σαφέστερη από την "ενεργό υποστήριξη".

Η ιδέα ότι μέσω της παιδείας μπορείς να διασφαλίσεις ότι οι ομιλητές θα διατηρήσουν τους παλιότερους τύπους ξεκίνησε στην ελληνική από τους αττικιστές του 1ου αιώνα πΧ και δεν είχε σπουδαία αποτελέσματα, γιατί οι επικοινωνιακές ανάγκες πάντα ξεπερνούν τις όποιες δεσμεύσεις επιβάλλονται άνωθεν.

Εννοείται πως έχεις υποχρέωση να διδάξεις στους μαθητές την καθιερωμένη γλώσσα με τους λαϊκούς και τους λόγιους τύπους της, ώστε να τη χρησιμοποιούν με σαφήνεια και ακρίβεια. Δεν μπορείς όμως να σταματήσεις τη γλωσσική αλλαγή ούτε να την αγνοήσεις.
Μπορείς απλώς να υποδείξεις ότι το χ δεν λέγεται στον επίσημο λόγο αυτήν τη στιγμή ή δεν συνηθίζεται σ' αυτό το είδος των κειμένων ή λέγεται μόνο στον προφορικό λόγο της τάδε περιοχής.
Ο παιδαγωγικός σου στόχος είναι να βοηθήσεις, ώστε η επικοινωνία τους να είναι επιτυχέστερη.

Η "σημασιολογική διαφάνεια" δεν είναι πάντα ακριβής, απλώς μοιάζει τέτοια. Το ότι ένας τύπος "φαίνεται πιο κατανοητός" δεν σημαίνει ότι είναι και σωστότερος ή λειτουργικότερος.
"Σπιτονοικοκύρης" δεν είναι σημασιολογικά "διαφανής" όρος – είναι πλεοναστικός και ετυμολογικά εσφαλμένος.
"Μεταγραφή" φοιτητή δεν οδηγεί σε μεγαλύτερη σαφήνεια – προκαλεί σύγχυση με τη μεταγραφή κειμένου ή μουσικής.
Οπότε, αν το κριτήριο είναι η σαφήνεια, τότε η "παραδοσιακή" μορφή μετεγγραφή εξυπηρετεί καλύτερα την ανάγκη διάκρισης σημασίας, είναι ολοφάνερο.

Το γεγονός ότι λέξεις όπως θα παράξω ή ενεργή υποστήριξη ακούγονται περισσότερο, δεν σημαίνει ότι πρέπει να θεωρούνται σαφέστερες ή ορθότερες. Μερικές φορές, αυτό που είναι ορθό μπορεί να χρειάζεται καθοδήγηση για να αναγνωριστεί.
Το ότι η παιδεία δεν "διασφάλισε" την επιβίωση αρχαίων τύπων, δεν σημαίνει ότι δεν είναι χρήσιμο να τους γνωρίζουμε. Πολλοί λόγιοι τύποι συνεχίζουν να λειτουργούν ως δείκτες ύφους, ακρίβειας, εγγραμματοσύνης. Αν πάψουμε να τους διδάσκουμε, οι μαθητές απλώς θα χάσουν τη δυνατότητα να τους επιλέξουν.

Ο παιδαγωγικός ρόλος πάλι, δεν είναι μόνο καταγραφή, αλλά και κρίση. Είναι περιοριστικό να λέμε ότι ο κλασικός φιλόλογος απλώς υποδεικνύει σε ποιο πλαίσιο συνηθίζεται κάτι. Ο φιλόλογος έχει υποχρέωση να εξηγεί γιατί μια χρήση είναι ορθότερη, πιο ακριβής ή ιστορικά τεκμηριωμένη, όχι απλώς να περιγράφει. Διαφορετικά, η διδασκαλία μετατρέπεται σε παθητική γλωσσική παρατήρηση, χωρίς φιλολογική εμβάθυνση.

Η Κλασική Φιλολογία οφείλει να εμφυσά την αγάπη για τα κλασικά κείμενα, ώστε να συντηρεί το ενδιαφέρον στη γραπτή παράδοση, στις αξίες και στις ιδέες που αυτή εκφράζει. Δεν είναι δουλειά της να διασώσει γλωσσικούς τύπους και ούτε μπορεί να το κάνει.

Ομοίως, και η Γλωσσολογία οφείλει να παρατηρεί, να εξηγεί και να καλλιεργεί επίσης το ενδιαφέρον για τη γλώσσα. Σκοπός είναι να διατηρηθεί το ενδιαφέρον να μιλάει κάποιος ελληνικά, όχι το να μην αλλάξει το παραμικρό στη γλωσσική μορφή που έμαθε μικρός.
Ο Αριστοτέλης δεν κατέστρεψε τη γλώσσα, επειδή μιλούσε διαφορετικά από τον Όμηρο. Ο Σεφέρης δεν πρόδωσε τίποτα, επειδή δεν έγραφε όπως ο Παπαδιαμάντης. Δεν έχει σημασία η συντήρηση, όσο το ενδιαφέρον για την καλύτερη δυνατή έκφραση, η αγάπη για τη γλώσσα.

Η Κλασική Φιλολογία δεν είναι (μόνο) αγάπη για τα κείμενα, είναι και προστασία του λόγου, διάσωση του ύφους, μελέτη της έκφρασης. Δεν περιορίζεται σε συναισθηματική σχέση με την παράδοση. Αντιθέτως, ασκεί κριτική παιδεία μέσω της γλωσσικής μορφής. Δεν μπορεί να "σταματήσει" τη γλώσσα, αλλά μπορεί να διασώσει τρόπους του λέγειν, σημασίες, εκφραστικές αποχρώσεις που αλλιώς θα χαθούν σιωπηλά.
Κανένας σοβαρός φιλόλογος δεν ζητά να μιλάμε όπως ο Όμηρος ή να γράφουμε σαν τον Σολωμό. Όμως ο ρόλος της παιδείας είναι να μην αφήνει την αλλαγή χωρίς επίγνωση, να γνωρίζει στους άλλους πότε η απλοποίηση γίνεται φτωχοποίηση. Αν αγαπάς κάτι, δεν το αφήνεις απλώς να "πάει όπου πάει¨", το φροντίζεις. Ναι, ο Σεφέρης δεν έγραφε σαν τον Παπαδιαμάντη. Ήξερε όμως πολύ καλά τι κέρδιζε και τι άφηνε πίσω του.

[leon.]

Εμένα μ' άρεσε πολύ το παράδειγμα του κατεβαίνω που λέμε όλοι και του σωστού καταβαίνω που ανέφερε η apri. Δεν το γνώριζα. Οπότε το τι είναι σωστό και τι λάθος είναι σχετικό. Αν κάτι επικράτησε στο στόμα του λαού τότε κατοχυρώνεται ως σωστό. Αυτό έχει σημασία. Εξ άλλοι οι νόμοι κι οι κανόνες της γραμματικής και της ορθογραφίας δεν είναι οι δέκα εντολές στην πέτρα του Μωυσή. Συνεπώς μοιάζει αστεία η προσπάθεια να καθαρίσουμε τη γλώσσα του πόπολου από ασυνέπειες. Όλα εξελίσσονται. Όποιος θελήσει θα μάθει και το τυπικά σωστό. Το καταβαίνω. Αλλά είναι χαζούλικο ν' αλλάζουμε όλα τα κατεβαίνω σε καταβαίνω λες και πλένουμε τα βρώμικα.

[apri]

Η διαφορά εδώ δεν είναι ποιος έχει μελετήσει περισσότερο, αλλά τι θεωρεί κανείς ως ουσιώδες στην ενασχόλησή του με τη γλώσσα.

Η οπτική διαμορφώνεται από αυτά που έχουμε μελετήσει. Είναι άλλη η οπτική που έχεις, όταν έχεις ασχοληθεί με την ιστορική εξέλιξη της γλώσσας, με τη γλωσσική διαφοροποίηση, με την επίδραση των κοινωνικών αντιλήψεων στην πορεία της γλώσσας και με πολλούς άλλους θεωρητικούς προβληματισμούς και άλλη όταν μελετάς κείμενα που έχουν γραφτεί σ' αυτήν. Μόνο αυτό λέω.

Η "σημασιολογική διαφάνεια" δεν είναι πάντα ακριβής, απλώς μοιάζει τέτοια. Το ότι ένας τύπος "φαίνεται πιο κατανοητός" δεν σημαίνει ότι είναι και σωστότερος ή λειτουργικότερος.
"Σπιτονοικοκύρης" δεν είναι σημασιολογικά "διαφανής" όρος – είναι πλεοναστικός και ετυμολογικά εσφαλμένος.

Η σημασιολογική διαφάνεια δεν καθορίζεται από εσένα και από εμένα. Αυτό προσπαθώ να σου πω. Την εξέλιξη της γλώσσας δεν την καθορίζουν μόνο οι φιλόλογοι ή γενικότερα οι λόγιοι κάθε εποχής, αλλά και όλοι οι υπόλοιποι ομιλητές.
Όσο και να φώναζε ο Φρύνιχος ο λεξικογράφος ότι η σωστή λέξη είναι "σκίμπους" και όχι "κράββατος", τι πέτυχε;
Τίποτα, γιατί η λέξη "σκίμπους" ήταν κατανοητή μόνο σ' αυτόν και το σινάφι του.

Και στο "σπιτονοικοκύρης" δεν έχει νόημα να επιμένουμε ότι υπάρχει πλεονασμός, αφού κάποιοι δεν αναγνωρίζουν την έννοια του σπιτιού στο "νοικοκύρης". Δεν μπορείς με το ζόρι να τους βάλεις να λένε κάτι που τους είναι ασαφές.

Όταν το Ευαγγέλιο λέει "και ιδού το καταπέτασμα του ναού εσχίσθη εις δύο από άνωθεν έως κάτω", σημαίνει ότι για αρκετούς ομιλητές εκείνης της εποχής -αλλά και για περισσότερους σήμερα- δεν είναι σαφές ότι το πρόσφυμα -θεν δηλώνει την απομάκρυνση και νιώθουν την ανάγκη να προσθέσουν και την πρόθεση "από".

"Μεταγραφή" φοιτητή δεν οδηγεί σε μεγαλύτερη σαφήνεια – προκαλεί σύγχυση με τη μεταγραφή κειμένου ή μουσικής

Καμία σύγχυση δεν προκαλείται, εφόσον αυτός που τη χρησιμοποιεί έχει στο μυαλό του ότι αυτή η λέξη έχει αυτές τις δυο σημασίες.  Δεν είναι η μοναδική λέξη που έχει διάφορες σημασίες ανάλογα με το λεκτικό περιβάλλον.

Δεν το λέω αυτό προτείνοντας να εγκαταλειφθεί η λέξη "μετεγγραφή". Λέω απλώς ότι και να συμβεί αυτό, δεν θα προκύψει πρόβλημα.

Το γεγονός ότι λέξεις όπως θα παράξω ή ενεργή υποστήριξη ακούγονται περισσότερο, δεν σημαίνει ότι πρέπει να θεωρούνται σαφέστερες ή ορθότερες. Μερικές φορές, αυτό που είναι ορθό μπορεί να χρειάζεται καθοδήγηση για να αναγνωριστεί.

Τι είναι αυτό που σε κάνει να πιστεύεις ότι, αν ένα επίθετο είναι δικατάληκτο και όχι τρικατάληκτο ή αν ένα ρήμα σχηματίζει θέμα αορίστου β' και όχι αορίστου α' είναι πιο σωστός τύπος; Γλωσσολογικός λόγος δεν υπάρχει κανένας. Είναι καθαρή σύμβαση ότι κάποτε επέλεξαν οι ομιλητές να τα πουν έτσι. Και μπορεί να συνεχίσουν να τα λένε έτσι, μπορεί και όχι.

Αυτό που καταξιώνει μια γλώσσα δεν είναι η διατήρηση των παλιών τύπων, αλλά το τι εκφράζεται μέσω αυτής.
Στην ελληνιστική περίοδο έκαναν ό,τι μπορούσαν οι λόγιοι, για να διατηρήσουν την αττική των κλασικών χρόνων στα κείμενα. Γράφτηκε μήπως κάτι αντάξιο της Αντιγόνης ή του Οιδίποδα; Όχι.
Μήπως δεν γράφτηκαν πολύ σημαντικά κείμενα αργότερα που η ελληνική είχε εξελιχθεί; Γράφτηκαν.
Μπορούμε να πούμε ότι ο Καβάφης δεν είχε λόγια παιδεία, ότι δεν αγαπούσε την παράδοση ή ότι κατέστρεψε την ελληνική, επειδή έβαλε αύξηση στο "επέστρεφε";


Δεν είμαι κατά της διατήρησης της παράδοσης. Το αντίθετο. Κι εγώ πιστεύω ότι καλό είναι να φροντίζουμε τις ρίζες μας.
Όμως, δεν θεωρώ ότι πρέπει σώνει και καλά να διατηρηθούν τα πάντα απαράλλακτα και ότι κάθε διαφοροποίηση είναι καταστροφική. Ίσα ίσα, που αν κάποιος αισθάνεται ότι συμβάλλει ως δημιουργός στην εξέλιξη της παράδοσης, έχει και περισσότερο ενδιαφέρον να τη διατηρήσει.

Ως φιλόλογος/γλωσσολόγος οφείλω να πω ποια γλωσσική μορφή θεωρείται αποδεκτή και ποια όχι και γιατί. Οφείλω να ενημερώσω για τύπους και σημασίες άγνωστες σε κάποιους ομιλητές.
Δεν οφείλω να ρυθμίσω τι θα επιλέξουν να λένε οι ομιλητές. Και η ιστορική εμπειρία έχει δείξει ότι όσοι το επιχείρησαν, δεν το κατάφεραν.

Για εμένα το μεγαλύτερο πρόβλημα στην τρέχουσα περίοδο, δεν είναι οι όποιες αλλαγές σε επίπεδο μορφολογίας ή σημασίας. Αυτές πάντα συνέβαιναν. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι σήμερα περισσότερο από ποτέ οι άνθρωποι γράφουν λόγω του διαδικτύου, αλλά γράφουν πρόχειρα, χωρίς να τους απασχολεί και πολύ η σύνταξη και η συνοχή των νοημάτων, χωρίς να αναζητούν την καλύτερη δυνατή διατύπωση. Κι αυτό διαμορφώνει κακά γλωσσικά πρότυπα.

[ppil]

Εμένα μ' άρεσε πολύ το παράδειγμα του κατεβαίνω που λέμε όλοι και του σωστού καταβαίνω που ανέφερε η apri. Δεν το γνώριζα. Οπότε το τι είναι σωστό και τι λάθος είναι σχετικό. Αν κάτι επικράτησε στο στόμα του λαού τότε κατοχυρώνεται ως σωστό. Αυτό έχει σημασία. Εξ άλλοι οι νόμοι κι οι κανόνες της γραμματικής και της ορθογραφίας δεν είναι οι δέκα εντολές στην πέτρα του Μωυσή. Συνεπώς μοιάζει αστεία η προσπάθεια να καθαρίσουμε τη γλώσσα του πόπολου από ασυνέπειες. Όλα εξελίσσονται. Όποιος θελήσει θα μάθει και το τυπικά σωστό. Το καταβαίνω. Αλλά είναι χαζούλικο ν' αλλάζουμε όλα τα κατεβαίνω σε καταβαίνω λες και πλένουμε τα βρώμικα.

Δεν ξέρω...Να σε ρωτήσω κάτι ως φυσικό: όταν κάποιος μπερδεύει τη μάζα με το βάρος, του λες "δεν πειράζει, έτσι το λέει ο κόσμος" ή προσπαθείς -έστω με απλό τρόπο- να του εξηγήσεις ότι άλλο το ένα κι άλλο το άλλο; Είναι η μισή ύλη της Φυσικής  της Α Γυμνασίου, αυτός ο διαχωρισμός. Κάπως έτσι αισθάνεται κι ένας φιλόλογος με το μετεγγραφή και το μεταγραφή. Η δεύτερη λέξη χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο, αλλά η πρώτη δηλώνει πιο καθαρά την έννοια της μεταφοράς εγγραφής από ένα ίδρυμα σε άλλο. Δεν είναι θέμα καθαρολογίας είναι θέμα σημασιολογικής ακρίβειας και υφολογικής διάκρισης. Όταν μια αλλαγή αλλοιώνει ένα διακριτό νόημα, αξίζει να τη δούμε με προσοχή. Όπως και στη Φυσική, δεν αρκεί να δείχνει κάτι η ζυγαριά, πρέπει να ξέρεις τι ακριβώς μετράς.

[apri]

Ppil, η επιστημονική ορολογία είναι κάτι διαφορετικό από τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε ως κώδικα καθημερινής επικοινωνίας.
Η ορολογία φτιάχνεται από τους επιστήμονες και αφορά τα κείμενά τους.
Η γλώσσα φτιάχνεται από τους ομιλητές, όχι μόνο από τους φιλολόγους ή τους γλωσσολόγους. Είναι κοινό κτήμα και συνδημιουργία, γιατί πάνω σ' αυτήν βασίζεται όλη η επικοινωνία της κοινότητας.

Αν κάποιος μπερδεύει τη μάζα με το βάρος, απλώς δεν λογίζεται ως επιστήμονας.
Αν όμως κάποιος δεν καταλαβαίνει τι σημαίνουν απλές λέξεις, δεν μπορεί να επικοινωνήσει στην καθημερινότητά του. Και αν αυτό είναι συλλογικό πρόβλημα και όχι ατομικό, κάποια στιγμή η πλειοψηφία επιλέγει τη γλωσσική αλλαγή ως θεραπεία του προβλήματος.

[Έσπερος]

Για εμένα το μεγαλύτερο πρόβλημα στην τρέχουσα περίοδο, δεν είναι οι όποιες αλλαγές σε επίπεδο μορφολογίας ή σημασίας. Αυτές πάντα συνέβαιναν. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι σήμερα περισσότερο από ποτέ οι άνθρωποι γράφουν λόγω του διαδικτύου, αλλά γράφουν πρόχειρα, χωρίς να τους απασχολεί και πολύ η σύνταξη και η συνοχή των νοημάτων, χωρίς να αναζητούν την καλύτερη δυνατή διατύπωση. Κι αυτό διαμορφώνει κακά γλωσσικά πρότυπα.

Θα προσέθετα επίσης ότι είναι ένα πρόβλημα πολύ ρεαλιστικό, ότι μπορεί να ρωτήσεις τους φιλολόγους ενός σχολείου αν είναι σωστός ο τύπος μεταγραφή ή μετεγγραφή και να σου αναλύουν για ώρες, και μετά να τους ζητήσεις να τακτοποιήσουν υπηρεσιακά τη μετεγγραφή ενός μαθητή από ή προς το σχολείο, και να τους δώσεις και έτοιμη τη σχετική νομοθεσία και τις οδηγίες, και να μην καταλαβαίνουν τι πρέπει να κάνουν, γιατί δεν μπορούν να διαβάσουν και να κατανοήσουν τέτοιου είδους κείμενα.

Ως φιλόλογος/γλωσσολόγος οφείλω να πω ποια γλωσσική μορφή θεωρείται αποδεκτή και ποια όχι και γιατί. Οφείλω να ενημερώσω για τύπους και σημασίες άγνωστες σε κάποιους ομιλητές.
Δεν οφείλω να ρυθμίσω τι θα επιλέξουν να λένε οι ομιλητές. Και η ιστορική εμπειρία έχει δείξει ότι όσοι το επιχείρησαν, δεν το κατάφεραν.

Ως φιλόλογος σχολείου όμως, η δουλειά σου περιέχει και τη ρύθμιση, έτσι δεν είναι; Γιατί η γλωσσική αλλαγή είναι κάτι δυναμικό, εξελισσόμενο και πολυδιάστατο, εσύ όμως διδάσκεις με βάση τις δεδομένες συμβάσεις της εποχής αυτής. Και όσο κι αν εξηγείς τις χρήσεις ανάλογα με τα επίπεδα ύφους, και περιμένεις από τους μαθητές να κάνουν τις αναγκαίες διαφοροποιήσεις, όταν παίρνεις στα χέρια σου ένα γραπτό, αναμένεις όλες τις συμβάσεις του γραπτού λόγου και βάσει αυτών διορθώνεις. Ακόμα και στο κλισέ "γράμμα σ' ένα φίλο σας", συμβάσεις γραπτού επίσημου λόγου αναμένεις.