Εκπαιδευτικοί μύθοι στη διδασκαλία των κλασικών γλωσσών

[quidam omnia sciens...]

Προεισαγωγικό σημείωμα

Δεν είμαι και ο πιο πιστός επισκέπτης της παρούσας συντροφιάς. Δεν είμαι και ο πιο πιστός χρήστης του διαδικτύου γενικότερα: δεν έχω λογαριασμό στο facebook, ούτε στο tweeter, δε συμμετέχω σε online gaming (τώρα που βγήκε το DIABLO III ισως κάνω πίσω σε αυτό  ), δεν είμαι (πια) ο καθημερινός επισκέπτης και σχολιαστής σε διάφορα fora (αν και τυχαίνει να είμαι εγγεγραμμένος σε αρκετά). Όλοι εδώ μέσα με γνωρίζουν από ελάχιστα έως καθόλου, με εξαίρεση όλους όσοι ίσως με γνωρίζουν από την πραγματική ζωή (υπάρχουν μερικοί τέτοιοι). Θα ήθελα λοιπόν να επισημάνω εξάρχής μερικά πράγματα, να κάνω κάποιες νύξεις προεισαγωγικές.

Το παρακάτω κείμενο το συνέταξα μέσα στο φετινό Πάσχα, με σκοπό να το αναρτήσω στην κοινότητά μας αμέσως πριν την έναρξη των πανελληνίων...   Δεν ξέρω αν γίνομαι πιστευτός, αλλά δυστυχώς λόγω φόρτου εργασίας τις μέρες εκείνες και λόγω άλλων προσωπικών θεμάτων ξέχασα τελείως την πρόθεσή μου... Δεν είμαι ικανοποιημένος παρά ελάχιστα από την ποιότητά του, αφού δεν είχα χρόνο για την τελική του επεξεργασία, και ίσως αυτός να είναι και ο υποσυνειδητος λόγος που "το ξέχασα" και δεν προχώρησα στη δημοσίευσή του.

Το παραθέτω λοιπόν αυτούσιο, παρότι αλήθεια λίγο όψιμα, και δυστυχώς αργά και πάλι, αφού ήδη έχει γίνει μεγάλη συζήτηση για τα θέματα της Φυσικής της Θετικής-Τεχνολογικής κατεύθυνσης (για τα οποία ως φιλόλογος δεν μπορώ να εκφέρω γνώμη φυσικά), και σαφώς μικρότερη για τα δικά μας μαθήματα.

Φυσικά δεν διεκδικώ στεφάνους ούτε επιδιώκω επευφημίες ή αποδοκιμασίες. Και φυσικά δεν διατηρώ για τον εαυτό μου την ιδέα της υπέρτατης αυθεντίας, του εξειδικευμένου κλασικιστή, λατινιστή ή αρχαιοελληνιστή, όπως συνηθίζεται να αποκαλούνται διάφοροι στο χώρο μας. Όσο κι αν αυτό εκ πρώτης όψεως φαίνεται αταίριαστο με το (αυτοσαρκαστικό, όπως είχα από πέρυσι επεξηγήσει...) nickname μου στο προφίλ μου ("Ο κύριος πολύξερος", "omnia sciens" λατινιστί...). Αντίθετα, τυχαίνει να διδάσκω (καλύτερα "έχω διδάξει") όλα τα αμιγώς φιλολογικά αντικείμενα, πλην της Ιστορίας: πρόκειται για αγκύλωση που μου προκλήθηκε την περίοδο που έδινα εγώ πανελλαδικές· έχω ορκιστεί ότι όσο περνά από το χέρι μου αυτό το μάθημα δεν θα το διδάξω· και μέχρι τώρα περνά από το χέρι μου -ευτυχώς για όλους! Σκοπός της ανάρτησης του κειμένου μου δεν είναι -και δεν ήταν εξαρχής της συγγραφής του ο σκοπός- να προκαλέσει, ούτε να δημιουργήσει αντιπαραθέσεις αρνητικού χαρακτήρα· σκοπός του είναι να προβληματίσει και να εγείρει σοβαρό διάλογο πάνω σε θέματα που καθημερινά κάποιοι ίσως αντιμετωπίζουμε στη διδασκαλία μας (είτε σε αίθουσες σχολείων, είτε σε φροντιστήρια, είτε σε παράδοση μαθημάτων κατ' οίκον).

Εκ προοιμίου αναφέρω ότι επειδή υπάρχει περιοριστικό όριο λέξεων στο φόρουμ για τις αναρτήσεις, θα μοιράσω το κείμενο μου σε όσες καταχωρίσεις απαιτηθεί.

Ευχαριστώ εκ των προτέρων όποιον έχει το κουράγιο να με διαβάσει, ή να συμμετάσχει στο διάλογο που προτίθεμαι να ανοίξω! Πάμε λοιπόν...

[Τμήμα 1ο]

Μερικοί αστικοί μύθοι διαδεδομένοι στη διδασκαλία των κλασικών γλωσσών στην Ελλάδα

Οι εξετάσεις πλησιάζουν… Διδάξαμε και ξαναδιδάξαμε, και ξαναδιδάξαμε… Κι αυτό βέβαια όχι μόνο εφέτος. Απορώ όμως: πόσοι από εμάς έχουν αναρωτηθεί πραγματικά τι διδάσκουμε; Και πόσοι από εμάς έχουν αναρωτηθεί πραγματικά τι μας ζητείται να διδάξουμε; Εννοώ προφανώς κατά πόσο έχουμε αναρωτηθεί αν όσα διδάσκουμε ανταποκρίνονται σε μια (ή έστω σε κάποια) επιστημονική αλήθεια… Κατά πόσο αναρωτηθήκαμε αν όσα γνωρίζουμε για το αντικείμενο προς διδασκαλία ξεπερνά κατά πολύ (τουλάχιστον αυτό) τα όσα πρόκειται να διδάξουμε; Αυτό το τελευταίο καλείται "εποπτεία της ύλης", και όσο εκτενέστερη είναι, τόσο πιο γνωστικά καταρτισμένος στο αντικείμενό του ο διδάσκων. Και πραγματικά το κυνήγι για την "εποπτεία της ύλης" είναι το κυνήγι της χίμαιρας: όσο περισσότερο νομίζεις ότι "έμαθες" ένα αντικείμενο, τόσο περισσότερο κατανοείς ότι υπάρχουν πολυάριθμα ακόμη πράγματα που αγνοείς, φαινόμενα που δεν έχεις ακόμη συναντήσει, σελίδες ή και βιβλία ολόκληρα που σε περιμένουν να τα διαβάσεις και να φωτιστείς... Αρκεί φυσικά να παραδεχτείς την άγνοιά σου, να τη δεχτείς ως υπόθεση εργασίας, προτού προβείς σε οποιαδήποτε διδακτική πρακτική. Πόσο λοιπόν είμαστε έτοιμοι να διδάξουμε ένα αντικείμενο, πέρα από την εντύπωση που εγωιστικά έχουμε για τον εαυτό μας εκ των προτέρων, του στιλ "τα ξέρω όλα, τα έχω όλα έτοιμα, διδάσκω Χ(Χ) χρόνια, είμαι ο καλύτερος" κλπ. κλπ);

Οι παρακάτω διατυπώσεις με τη μορφή αφορισμών είναι αντλημένες από τρεις βασικές πηγές: (α) σχολικά εγχειρίδια διδασκαλίας (λατινικά για το Λύκειο, Συντακτικά και Γραμματικές της λατινικής και της Αρχ. ελληνικής), (β) διάφορα «βοηθητικά», και (γ) διδασκαλικά «αποφθέγματα» μέσα σε σχολικές ή φροντιστηριακές αίθουσες (συμπεριλαμβανομένων των προτεινόμενων απαντήσεων διαφόρων θεμάτων στο διαδίκτυο ή αλλού). Για να δούμε τι θα βρούμε…

Ας αρχίσουμε με μερικούς γενικούς αφορισμούς για τα λατινικά:

1.   Η αφαιρετική της προσωπικής αντωνυμίας είναι a me, a te, a se, a nobis, a vobis!
2.   Η κτητικές αντωνυμίες δεν έχουν κλητική, παρά μόνο η meus -> mi, meus.
3.   Η αντωνυμία sui, sibi, se είναι προσωπική!
4.   Έχει μεγάλη σημασία, και ιδίως σε άσκηση συντακτικής αναγνώρισης, να χαρακτηρίζουμε ένα απαρέμφατο ως «τελικό» ή «ειδικό» (όπως και στα ελληνικά άλλωστε)!
5.   Το τελικό απαρέμφατο είναι μόνο χρόνου ενεστώτα!
6.   Η οριστική παρατατικού αντιπροσωπεύεται κανονικά από απαρέμφατο ενεστώτα στον πλάγιο λόγο!
7.   Η οριστική συντ. μέλλοντα στον πλάγιο λόγο γίνεται απαρέμφατο μέλλοντα (ή υποτακτική μέλλοντα φυσικά, σε δευτερεύουσα πρόταση), αφού ο χρόνος αυτός δηλώνει κάτι μελλοντικό, άρα υστερόχρονο!
8.   Χρονική ακολουθία Ι: η οριστική παρατατικού στον πλάγιο λόγο γίνεται κανονικά υποτακτική ενεστώτα ή παρατατικού, ανάλογα φυσικά με την εξάρτηση!
9.   Χρονική ακολουθία ΙΙ: η υποτακτική ενεστώτα ή παρατατικού εκφράζει πάντα πράξη «σύγχρονη»!
10.   Χρονική ακολουθία ΙΙΙ: όταν το ρήμα εξάρτησης -το κύριο ρήμα σε παρεμφατικό τύπο, και κατά κανόνα σε ανεξάρτητη πρόταση-  είναι αρκτικός χρόνος, ο κανόνας απαιτεί να απαντούν μόνο υποτακτικές αρκτικού χρόνου (καλά, αυτό το εμπεδώσαμε καλά και με τις περσινές οδηγίες του υπουργείου)!
11.   Όλες οι ευθείες ερωτήσεις στον πλάγιο λόγο γίνονται ανεξαιρέτως πλάγιες ερωτήσεις που εκφέρονται με υποτακτική!
12.   Φυσικά, η μετοχή και το γερουνδιακό έχουν «υποκείμενο», ενώ το σουπίνο και το γερούνδιο όχι (ας αφήσουμε προς το παρόν το πικραμένο θέμα του δύσμοιρου απαρεμφάτου)!
13.   Μπορούμε να αλλάξουμε το κύριο ρήμα μιας πρότασης από την οποία εξαρτάται πρόταση με cum historicum/narrativum, και από ιστορικό να το βάλουμε σε αρκτικό χρόνο, ώστε να ζητήσουμε από τους εξεταζόμενους μετατροπή της χρονικής ακολουθίας από παρελθοντική σε παροντική (από παρατατικό σε ενεστώτα, από υπερσυντέλικο σε παρακείμενο)!
14.   Μπορούμε σε πρόταση με τον ιστορικό cum να ζητήσουμε να δηλωθεί το υστερόχρονο (με περίφραση –urus essem προφανώς)!
15.   Οι τελικές (επιρρηματικές και αναφορικές), οι βουλητικές, οι συμπερασματικές (επιρρηματικές, ουσιαστικές και αναφορικές), οι ενδοιαστικές, οι προτάσεις που εισάγονται με μόρια όπως quominus, quin δεν έχουν «χρονική ακολουθία»!
16.   Οι παραπάνω προτάσεις εκφράζουν (έστω κατά κανόνα) το «σύγχρονο»!

Και μερικές ειδικότερες παρατηρήσεις, σχετικές με την ύλη του σχολικού εγχειριδίου:

17.   Στη φράση deletis legionibus, το deletis αναγνωρίζεται συντακτικά ως «αφαιρετική απόλυτη μετοχή» (και φυσικά «νόθη»), ενώ το legionibus ως «υποκείμενο της μετοχής»!
18.   Η πρόταση ut salvi esse nequeamus είναι καταφατική!
19.   Η πρόταση ut non solum ea fiant είναι αρνητική!
20.   Η πρόταση quod in pomis est είναι αναφορική προσδιοριστική!
21.   Η πρόταση quod Nasica tam aperte mentiebatur μπορεί να συμπτυχθεί σε μετοχή!
22.   Το ρήμα deverto(r) έχει μετοχή παρακειμένου, αφού έχει σουπίνο!
23.   Όλες ανεξαιρέτως οι προτάσεις του quin εκφράζουν πρόθεση!
24.   Ο υποθετικός λόγος si… videbatur, praedicabat στον πλάγιο γίνεται si praedicet/praedicaret, eum praedicare!
25.   Ο υποθ. λόγος quae iacerent, nisi lumen accederet, με αρκτική εξάρτηση στον πλάγιο λόγo θα κάνει υπόθεση nisi lumen accedat!

Να και μερικές κοινές επισημάνσεις, για ελληνικά και λατινικά:

26.   Στην «ταυτοπροσωπία» η ίδια λέξη (αυτή που είναι γραμμένη-δηλωμένη μέσα στο κείμενο) είναι υποκείμενο και του ρήματος και του απαρεμφάτου!
27.   Όταν μια πρόταση περιέχει μετοχή «συνημμένη», τότε στη συντακτική αναγνώριση της λέξης με την οποία συνάπτεται η μετοχή, πρέπει να αναφέρεται ότι η λέξη αυτή επιτελεί διττή λειτουργία (ή και τριπλή, αν πχ. υπάρχει και απαρέμφατο), πχ. «είναι αντικείμενο του ρήματος… και υποκείμενο της μετοχής… (και του απαρεμφάτου…)»!
28.   Οι όροι «γενική απόλυτος» και «αφαιρετική απόλυτος-ablativus absolutus» αναφέρονται στη μετοχή της ομώνυμης δομής!

Και μερικά μόνο για την ελληνική:

29.   Μια πρόταση κρίσεως, όπως «Σωκράτης διδάσκαλος οὐκ ἐστί», μπορεί να γίνει πλάγια ερώτηση στον πλάγιο λόγο, αρκεί να δώσουμε ως εξάρτηση μια φράση όπως «Ἐκεῖνος ἤρετο [εἰ Σ. διδάσκαλος οὐκ εἴη]»! Μπορεί να γίνει ακόμη και απαρέμφατο με μια φράση εξάρτησης όπως «Ἐκεῖνος κελεύει [Σωκράτη διδάσκαλον μὴ εἶναι]»!
30.   Το χωρίο «οἶδα αὐτὸν ἀπιόντα» (επαναληπτική χρήση της αντωνυμίας) στον ευθύ λόγο αποδίδεται «αὐτός ἄπεισι/ἀπέρχεται»!
31.   Το άναρθρο απαρέμφατο δεν έχει «πτώση»!
32.   Οι ουσιαστικές προτάσεις (ειδικές, ερωτηματικές, ενδοιαστικές, αναφορικές) δεν έχουν «πτώση»!
33.   Τα είδη της επιρρηματικής μετοχής είναι τα, και μόνο τα: χρονική, αιτιολογική, υποθετική, εναντιωματική-παραχωρητική, τροπική, τελική!
34.   Η τελική μετοχή μόνο σε μέλλοντα απαντά και η τροπική μόνο σε ενεστώτα!
35.   Οι χρονικές προτάσεις του «πρίν» δηλώνουν (και) το προτερόχρονο!
36.   Οι επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις δεν μπορούν να έχουν «ονοματική» λειτουργία!
37.   Γενικότερα, καμία «επιρρηματική» πρόταση δεν μπορεί να επιτελεί ονοματική λειτουργία, πχ. στη φράση «θαυμάζω ὅτι… θαυμάζω εἰ…» η πρόταση είναι επιρρηματικός προσδιορισμός αιτίας, και στη φράση «Λύσανδρος δὲ τούς τε φρουροὺς τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινά που ἄλλον ἴδοι Ἀθηναῖον, ἀπέπεμπεν εἰς τὰς Ἀθήνας» η πρόταση λειτουργεί ως προσδιορισμός της (προ)υπόθεσης, και σε περιπτώσεις όπως «τούτου ἕνεκα… ἵνα…» είναι επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού!
38.   Η «κατηγορηματική» μετοχή στις δομές όπως «οἶδα ἀποδημεῖν οὐκ ἐξὸν» είναι «αιτιατική απόλυτος»!
39.   Η επιθετική μετοχή δεν μπορεί να απαντά χωρίς άρθρο, παρά μόνο αν προσδιορίζει ένα (δηλωμένο, γραμμένο, εκπεφρασμένο) πτωτικό μέσα στην πρόταση!
40.   Κάθε οριστική μπορεί στον πλάγιο λόγο να γίνεται ευκτική (του πλαγίου λόγου) μετά από ρήμα ιστορικού χρόνου, ανάλογα με τη βούληση του συγγραφέα-ομιλητή!
41.   Σε άσκηση πλαγίου λόγου πρέπει υποχρεωτικά να μετατρέψουμε την οριστική ή την υποτακτική σε ευκτική, όταν το ρήμα εξάρτησης βρίσκεται σε παρελθοντικό χρόνο!
42.   Και φυσικά το μη πραγματικό στον πλάγιο λόγο (μπορεί να) έχει υπόθεση με ευκτική αντί οριστικής!
43.   Μια αιτιολογική ή ειδική πρόταση της μορφής «ὡς ἀδικοῦσι» εκφράζει υποκειμενικότητα λόγω του συνδέσμου, αλλά δηλώνει κάτι πραγματικό-αντικειμενικό λόγω της οριστικής (και αντίστροφα το «ὅτι αδικοῖεν (ἂν)» εκφράζει αντικειμενικότητα λόγω συνδέσμου, υποκειμενικότητα λόγω ευκτικής)!
44.   Στο μετασχηματισμό υποθετικού λόγου πρέπει να ακολουθούμε συγκεκριμένους και αυστηρούς κανόνες (πχ, την οριστική αορίστου δεν είναι σωστό να την κάνουμε υποτακτική ενεστώτα στο προσδοκώμενο, και την οριστική ενεστώτα ποτέ οριστική αορίστου για το μη πραγματικό, αλλά μόνο παρατατικού κλπ. κλπ.)!
45.   Στην ανάλυση τελικής μετοχής σε τελική πρόταση, μόνο υποτακτική ή ευκτική αορίστου στην πρόταση είναι σωστή. Όχι φυσικά ενεστώτα!
46.   Δε γίνεται ένα ρήμα να μην έχει υποκείμενο (πχ. μεταμέλει, μέτεστι, ὕει…)!
47.   Οι δεικτικές αντωνυμίες οὗτος, ἐκεῖνος, ὅδε είναι πάντα επιθετικοί προσδιορισμοί, αφού «δεν διακρίνουν μια παροδική ιδιότητα ενός ουσιαστικού από άλλη δική του, παρά αυτό το ίδιο το ουσιαστικό από άλλα ουσιαστικά που δεν έχουν αυτή την ιδιότητα»!
48.   Ειδικά η οὗτος και η ὅδε είναι απαράδεκτο να υποστηρίζεται ότι λειτουργούν ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί, αφού εξάλλου έχουν μέσα τους… ΤΟ ΑΡΘΡΟ!!!
49.   Με το ρήμα «δοκῶ» σε απρόσωπη σύνταξη η δοτική δεν είναι του κρίνοντος προσώπου! Μόνο με την προσωπική σύνταξη των ρημάτων αυτών δηλώνεται το κρίνον πρόσωπο σε δοτική!
50.   Η γενική πληθυντικού του αττικόκλιτου «τὸ ἀνώγεων» είναι «τῶν ἀνώγεω», χωρίς δηλαδή τελικό –ν, όπως το έχει άλλωστε και η σχολική γραμματική!

[Συνεχίζεται στην επόμενη απάντηση...]

[PDE ads]

[quidam omnia sciens...]

[Συνέχεια από προηγούμενη τοποθέτηση...]

[Τμήμα 2ο ]

Και μερικές άτακτες σκέψεις πάνω στο θέμα…

Ίσως φανεί υπερβολικό, ή αστείο… Ωστόσο θα το πω: τα παραπάνω (50 στον αριθμό!!!) είναι ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ. Πόσα υπάρχουν ακόμη… Πολλά από αυτά διαδίδονται (ενίοτε και με στόμφο) στις αίθουσες, σχολικές ή φροντιστηριακές· άλλα είναι γραμμένα σε διάφορα «βοηθήματα»· κάποια -δυστυχώς- κείνται περήφανα και καμαρωτά ακόμη και σε σχολικά εγχειρίδια ή σε επίσημες εκπαιδευτικές ιστοσελίδες! Και αυτό χωρίς να λάβω υπόψιν για παράδειγμα πράγματα που γράφονται ή λέγονται στο μάθημα της Λογοτεχνίας, ή της Νεοελληνικής Γλώσσας, ή των Αρχ. Ελληνικών (Διδαγμένα κείμενα).

Εύλογα κάποιος θα μπορούσε να πει ότι είμαστε υπερβολικά σχολαστικοί, όταν απαιτούμε από τους μαθητές να εμπεδώσουν και να εφαρμόσουν διάφορους περίπλοκους κανόνες που αφορούν τη χρονική ακολουθία, για παράδειγμα, ή περιμένουμε από τους μαθητές να κατανοήσουν την «απαρεμφατική σύνταξη», όταν σχεδόν η πλειοψηφία των φιλολόγων μεταξύ μας δεν την έχει κατανοήσει επί της ουσίας. Ωστόσο απαιτούμε οι μαθητές μας να απομνημονεύουν δεύτερους και τρίτους γραμματικούς τύπους, ισοδύναμους και εναλλάξιμους μεταξύ τους (ή και όχι), και τους τιμωρούμε βαθμολογικά που δεν τους παραθέτουν σε κάποια γραμματική άσκηση (πχ. β΄ ενικό σε –ris και -re· γενική πληθ. σε –ium και -um, αιτιατ. πληθ. σε –es και -is κλπ.· αρχ. ελλ. προστακτ. γ΄ πληθ. –ων και –ωσαν κλπ. κλπ.)· κάποιοι συνάδελφοι, πολύ προχωρημένοι αυτοί, έχουν φτάσει στο σημείο να αφαιρούν μονάδες ακόμα και από συντακτικές ασκήσεις, αν ο μαθητής δεν έχει παραθέσει κάθε πιθανώς σωστό γραμματικό τύπο! Αυτή η επιλεκτική, όσο και υποκριτική, ελαστικότητα είναι πέρα για πέρα αντιπαιδαγωγική και οδηγεί σε απίστευτους παραλογισμούς…

Ο γενικός παραλογισμός διατρανώνεται σε περιπτώσεις όπου επιχειρείται να τηρηθεί «κατά γράμμα» κάποια συντακτική θεωρία, η οποία δυστυχώς έχει παρερμηνευθεί από τους διδάσκοντες αφού έχει διατυπωθεί ελλιπώς σε σχολικό εγχειρίδιο –εκούσια ή ακούσια- ή, ακόμα χειρότερα, έχει διατυπωθεί με τρόπο παρελκυστικό που οδηγεί σε υπεργενικευτικά συμπεράσματα! Παραδείγματα από τα λατινικά:
α) «Οι παραβολικές προτάσεις εισάγονται με το tanto… quanto και επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού». Δηλαδή τα tantus… quantus δεν είναι παραβολικό ζευγάρι, ερμηνεύει κάποιος διδάσκων… Άρα μια τέτοια πρόταση δεν δηλώνει σύγκριση, βγάζει αβίαστα το συμπέρασμά του…
β) Η σχολική γραμματική του (μεγάλου κατά τα άλλα) Τζάρτζανου λέει ότι το (απρόθετο) γερουνδιακό λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός. Έτσι κάποια συνάδελφος επέμεινε στην αίθουσα ότι στις πανελλαδικές από όποιον μαθητή δεν το γράψει η ίδια θα κόψει τη μισή απάντηση (αναφερόταν στο μάθημα 36, στο se spectandum).
Πόσο, μα πόσο μεγάλη αλήθεια είναι ότι το γερουνδιακό είναι κατηγορηματικός προσδιορισμός (μερικοί έγκριτοι γραμματικοί το λένε και επιρρηματικό κατηγορούμενο, και ακόμη μερικοί κατηγορούμενο του αντικειμένου (ενός «μεταποιητικού» ρήματος) -factitive predicate)…! Άλλα άλλο τόσο είναι αλήθεια ότι και κάθε γερουνδιακό που χρησιμοποιείται στη λεγόμενη «γερουνδιακή έλξη», και κάθε ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΗ μετοχή (ναι, σωστά διαβάζετε) είναι κατηγορηματικός προσδιορισμός στο ουσιαστικό ή την αντωνυμία με την οποία συμφωνεί στο γένος! Αυτό δεν το έχω δει να αναγράφεται πουθενά, σε κανένα εγχειρίδιο διδασκαλίας είτε λατινικών είτε αρχαίων ελληνικών στην Ελλάδα (και φυσικά μπορεί απλά εγώ να μην το έχω δει και να υπάρχει κάπου). Πόσο μάλλον να ζητείται εξεταστικά από μαθητή… Επειδή λοιπόν επιλεκτικά ο Τζάρτζανος το ανέφερε για το γερουνδιακό με αυτή τη χρήση, ο διδακτικός σχολαστικισμός και η ημιμάθεια εξωθεί μερικούς σε ατοπήματα. «Αφού το λέει η γραμματική» μας λένε... Χωρίς να έχουν κατανοήσει τι λέει ακριβώς η γραμματική, ή γιατί το λέει έτσι. Αλλά η γραμματική λέει αμέσως παρακάτω (σελ. 171,§ 162, 3)
«Στην ενεργητική σύνταξη αυτών των ρημάτων κανονικά υπάρχει γερουνδιακή έλξη». Τι σημαίνει αυτό ή κατά πόσον αυτό ισχύει, το έχει σκεφτεί, το έχει ψάξει άραγε ο/η συνάδελφος;
γ) Παρερμηνεία της (ελλιπούς) σχολικής γραμματικής και της (ελλιπούς) θεωρίας του μαθήματος 48 για τον πλάγιο λόγο ήταν και στα περσινά θέματα η απαίτηση της επιτροπής να αλλάξει η υποτακτική υπερσυντελλίκου praeripuisset σε praeripuerit και να θεωρηθεί σωστή μόνο αυτή τη απάντηση. Ζητήθηκε βασικά να εφαρμοστεί ένας γενικός κανόνας της σχολικής γραμματικής και του εγχειριδίου, σε μια ειδική περίπτωση που αποτελεί εξαίρεση. Δηλαδή ζητήθηκε να εφαρμοστεί η χρονική ακολουθία σε μια περίπτωση όπου δεν ισχύουν οι γενικοί διδαγμένοι κανόνες: έπρεπε να διαγνωστεί η γνώση των μαθητών πάνω σε ένα φαινόμενο (πλάγιος λόγος) «σε γενικές γραμμές», να φανεί αν ξέρουν «χοντρικά» τη θεωρία. Αλλά η «χοντρική» γνώση δε γίνεται να αξιολογείται πάνω σε εξειδικευμένες περιπτώσεις, για τις οποίες ισχύουν άλλοι και πολύ συγκεκριμένοι κανόνες, αλλά σε αυτές που αντιστοιχούν σε ό,τι διδάσκεται «χοντρικά» από ένα σχολικό εγχειρίδιο. Διότι έτσι εκτίθεται τελικά ο διδάσκων που μπορεί και εμβαθύνει σε κάποιο φαινόμενο και, το χειρότερο, τιμωρείται βαθμολογικά ο μαθητής του οποίου το γνωστικό επίπεδο (ίσως και να) ξεχωρίζει· έτσι αποθαρρύνεται ο διδάσκων να εντρυφήσει, να ψάξει, να αξιολογήσει, να ελέγξει· να δώσει κίνητρα στους μαθητές για περεταίρω μάθηση, για κριτική επεξεργασία, για…, για…

Δυστυχώς, το θέμα είναι ότι το εκπαιδευτικό σύστημα είναι θεμελιωμένο πάνω σε εξετασιοκεντρικό κρηπίδωμα. Αυτό σημαίνει ότι η αποκομισθείσα «γνώση» θα αξιολογηθεί σε κάποια φάση εξετάσεων, ας πούμε πανελλαδικού επιπέδου. Εκεί τα πράγματα περιπλέκονται απίστευτα:
1) Άλλος διδάσκει το Χ, άλλος το Ψ... Και την ώρα των εξετάσεων πρέπει να το αξιολογήσει ως Χ ή ψ… Αλλά ίσως του πουν (επιτροπές και συντονιστές κλπ.) ότι τελικά ήταν Ζ!
2) Όλοι μπορούν να συντάξουν ένα «βοηθητικό»· εκεί μέσα μάλιστα ο ένας λέει το Α κι ένας άλλος το

[Lucinda]

Αγαπητέ φίλε Σωτήρη, πρόκειται για εξαιρετικό κείμενο! Ουσιώδες, περιεκτικό, καυστικό και άκρως αληθινό! Νομίζω ότι η θέση του είναι σε ένα έγκυρο επιστημονικό περιοδικό φιλολογικού περιεχομένου, έτσι ώστε να έχουν τη δυνατότητα να το διαβάσουν και να προβληματιστούν πολλοί πολλοί περισσότεροι από αυτούς που βρίσκονται εδώ. Μιλώ ειλικρινά! Τα θερμά μου συγχαρητήρια!

[apri]

Χαρά στο κουράγιο σου, Σωτήρη, να τα καταγράψεις όλα αυτά.

Συμφωνώ ότι ο σχολαστικισμός και η μηχανιστική αντιμετώπιση που προσεγγίζονται τα αρχαία και τα λατινικά, προκειμένου να μην μπερδεύονται οι μαθητές, πολλές φορές οδηγεί σε παραλογισμούς που μπερδεύουν περισσότερο.

Τα 50 κλισέ που ανέφερες, τα διάβασα. Σε πολλά συμφωνώ και έχουν συζητηθεί εκτενώς εδώ μέσα.
Άλλα δεν μπορώ να τα παρακολουθήσω, γιατί μου λείπουν τα παραδείγματα και τα αντιπαραδείγματα. Μπορεί να έχεις δίκιο.

Θα σταθώ μόνο στο 43 και στο 37, επειδή το είχαμε συζητήσει και εδώ μέσα και έχω μια ένσταση.

Η γνώμη μου είναι ότι στο 43 δεν υπάρχει υποχρεωτικά αντίφαση.
Τo «ότι/ως» στις ειδικές εκφράζει το πόσο συμφωνεί ο ομιλητής μ’ αυτό που λέγεται,
ενώ η οριστική/ευκτική εκφράζει το βαθμό βεβαιότητάς του για την ακρίβεια της πληροφορίας.
(δες σχετική συζήτηση εδώ: http://www.pde.gr/index.php?topic=3950.420 )

[PDE ads]

[constansn]

Είναι γεγονός πάντως ότι τα ίδια τα κείμενα ξεφεύγουν πολλές φορές από τους κανόνες που περιγράφονται στα συντακτικά και μας εκπλήσσουν.

Μάλλον γιατί πρώτα γράφτηκαν τα κείμενα και μετά τα συντακτικά.

[apri]

Είναι γεγονός πάντως ότι τα ίδια τα κείμενα ξεφεύγουν πολλές φορές από τους κανόνες που περιγράφονται στα συντακτικά και μας εκπλήσσουν.

Μάλλον γιατί πρώτα γράφτηκαν τα κείμενα και μετά τα συντακτικά.

Ακριβώς. Δυστυχώς, όμως ξεχνάμε συνήθως ότι οι γραμματικές και τα συντακτικά προσπαθούν απλώς να περιγράψουν στο μέτρο του δυνατού μια διαμορφωμένη κατάσταση.
Και λέω "στο μέτρο του δυνατού" γιατί:
1) στην περίπτωση των αρχαίων ελληνικών και των λατινικών, η περιγραφή γίνεται με μια χρονική απόσταση από τον χρόνο χρήσης της συγκεκριμένης γλωσσικής μορφής, οπότε τα όποια συμπεράσματα δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν απόλυτα από το γλωσσικό αισθητήριο των ομιλητών και είναι λίγο-πολύ υπό αίρεση.
2) τα συντακτικά και οι γραμματικές κατά κανόνα προορίζονται για σχολική χρήση και γι' αυτό αποφεύγουν την ενασχόληση με τις εξαιρέσεις και επιμένουν σε αυστηρούς μηχανιστικούς κανόνες (χαρακτηριστικό παράδειγμα οι "υποχρεωτικές" αλλαγές στον πλάγιο λόγο).

[constansn]

49.   Με το ρήμα «δοκῶ» σε απρόσωπη σύνταξη η δοτική δεν είναι του κρίνοντος προσώπου! Μόνο με την προσωπική σύνταξη των ρημάτων αυτών δηλώνεται το κρίνον πρόσωπο σε δοτική!

Μαθήτρια μου έγραψε σημερα άγνωστο β λυκείου και κλήθηκε να αναγνωρίσει την δοτική σε αυτήν την περίπτωση ακριβώς. Την έκανε σωστά, ελπίζω να συμφωνήσει και η συνάδελφος που διορθώνει.

[quidam omnia sciens...]

Κάποιος με διάβασε!

[MARKOS]

Παράκληση τα μηνύματα σας να είναι σύντομα. Τα μηνύματα "σεντόνια" λειτουργούν αποτρεπτικά και είναι δυστυχώς κρίμα να μη μπορεί κάποιος συνάδελφος να σας παρακολουθήσει.
Παρακαλούμε επίσης να τηρείτε την αρχική αρίθμηση στις απαντήσεις σας, για τη διευκόλυνση των αναγνωστών. 

Ευχαριστώ,

υ.γ.  θα μπορούσα να σας γράψω το ίδιο μήνυμα σε σεντόνι για να καταλάβαιτε τη διαφορά   

[Ψιτ]

Χωρίς παρεξήγηση, αλλά εγώ τέτοια μηνύματα, στο νετ, δεν παίζει να κάτσω να διαβάσω.
Πείτε με ρηχή, πείτε ακαλλιέργητη, δεν έχω κανένα πρόβλημα.
Αυτά μια φορά, εγώ, δεν τα διαβάζω.

[MARKOS]

Αυτά, απευθύνονται κυρίως σε φιλολόγους, αλλά και σε κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο. Είναι και έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. 'Ομως, καλό θα ηταν να τηρήσουμε την ιδια σειρά στους προβληματισμούς του 1ου μηνύματος ( πολύ καλό απο κάθε άποψη), και να απαντάμε στο καθένα χωριστά εφεξής, ώστε να καταλαβαίνουμε χωρίς να χανόμαστε.

[apri]

Κάποιος με διάβασε!

[quidam omnia sciens...]

Xαίρομαι που συμφωνούμε στα περισσότερα. Κατά κανόνα, εδώ μέσα εισπράττω διαφωνίες.

Mια από τα ίδια...

Στο παράδειγμα με τον εμπρόθετο του σκοπού, δεν κατάλαβα γιατί η πρόταση πρέπει να έχει ονοματική φύση, όταν επεξηγεί όλο τον εμπρόθετο ως "πακέτο"  και όχι αποκλειστικά το "τούτου".

Η επεξήγηση δεν αφορά μόνο μονολεκτικές εκφορές, αλλά μπορεί να τίθεται και σε ολόκληρες φράσεις, σε απλά επιρρήματα, κ.ά., αρκεί το περιεχόμενό τους να έιναι κάπως αόριστο και γενικό. Για δες το παρακάτω:

"Έτσι μόνο μπορείς να προχωρήσεις, προσπαθώντας πάντα για το καλύτερο δυνατό."

Εδώ η μετοχή επεξηγεί το επίρρημα "έτσι". Είτε τις δώσεις τροπική, είτε υποθετική χροιά, στην ουσία είναι επεξήγηση στο επίρρημα έτσι. Η λειτουργία της αυτή είναι και πάλι οιονεί ονοματική. Το ίδιο ισχύει, πχ., και για τις χρονικές προτάσεις που συσχετίζονται με δεικτικά επιρρήματα και εισάγονται με αναφορικούς τύπους, μονολεκτικούς ή περιφραστικούς, πχ.

Τότε... όταν (ν.ε.) ή τότε ακριβώς... τη στιγμή που
Tum... cum
Τότε... ὅτε (α.ε.)
κλπ.

Αν διαβάσεις και τα όσα λέει ο Woodcock για τις τελικές, πχ. προτάσεις, αναφέρει ότι στην ουσία τίθενται ως επεξηγήσεις (in apposition to...) σε φράσεις που δηλώνουν το σκοπό. Για αυτό φυσικά και εισάγονται με αναφορικές στην προέλευσή τους λέξεις (αυτό ισχύει και για τα αρχαία ελληνικά με τα ἵνα, ὅπως, ὡς).

Τέλος, στο "εἴ τινά που ἄλλον ἴδοι Ἀθηναῖον", το "τούτον" το εννοώ όχι στην περίπτωση που έχουμε αναφορικοϋποθετική, αλλά μόνο στην περίπτωση που έχουμε σκέτη υποθετική, όπως εδώ.
Μου θυμίζει λίγο νεοελληνικές προτάσεις του τύπου "κι αν θυμηθείς κάτι άλλο, να μας το πεις" (=και να μας πεις ό,τι άλλο τυχόν θυμηθείς). Ίσως ο συγγραφέας ήθελε να τονίσει την υποθετικότητα της πρότασης και προτίμησε την πιο καθαρή μορφή της.

ΠΟλύ ωραίες οι επισημάνσεις σου! Να επισημάνω μόνο στο παραδειγμα από τα ν.ε. ο τύπος "το" δεν είναι δεικτική νομίζω, αλλά επαναληπτική αντωνυμία, αν δεν κάνω λάθος...

[apri]

Θα σου απαντήσω με τη σειρά των επισημάνσεών σου, για να γλιτώσω το μεγάλο σεντόνι.


1. Δεν αντέλεξα στο ότι η τελική πρόταση επεξηγεί τον εμπρόθετο, αλλά στην ονοματική της φύση.
Η επεξήγηση κατ' εμέ -και παρά τα όσα αναφέρει το παραδοσιακό συντακτικό-, δεν είναι μόνο ονοματικός προσδιορισμός. Η επεξήγηση είναι ό,τι και ο όρος που επεξηγεί: ονοματική αν επεξηγεί όνομα, επιρρηματική αν επεξηγεί επίρρημα ή εμπρόθετο.
Τα παραδείγματα που παραθέτεις, νομίζω ότι επιβεβαιώνουν τον ισχυρισμό μου.


2. Στο θέμα με το "και εἴ τινά που ἄλλον ἴδοι Ἀθηναῖον, απέπεμπεν".
Έχεις απόλυτο δίκιο. Επαναληπτική είναι η αντωνυμία στο νεοελληνικό παράδειγμα και επαναληπτική έπρεπε να εννοήσω και στα αρχαία.
Άρα, μιλάμε για την περίπτωση να εννοείται μετά την υποθετική το "αυτόν" ή το "αυτούς" (μια και μιλάμε για "κάθε" Αθηναίο, άρα για πλήθος).   

Όμως, η αντωνυμία επαναλαμβάνει την έννοια του "τινά άλλον Αθηναίον", όχι το ενδεχόμενο να τον δει ο Λύσανδρος (όχι δηλ. όλη την υποθετική, ώστε να θεωρήσουμε ότι αυτή έχει ονοματική φύση).
Το "και" στην περίπτωση αυτή συνδέει το "αυτόν/αυτούς" με το "φρουρούς",
(δηλ. τε φρουρούς Αθηναίων...και αυτόν/αυτούς απέπεμπεν) με την υποθετική πρόταση στη μέση να δίνει πληροφορίες για το ποιος είναι ο "αυτός".

Δυστυχώς, δεν έχω διαθέσιμο corpus κειμένων, για να ψάξω για παράδειγμα. Το google μού έβγαλε μεταξύ άλλων και αυτό το απόσπασμα από την Παλαιά Διαθήκη που νομίζω ότι πλησιάζει στην περίπτωση που συζητάμε:
"καὶ εἴ τινα ἀπέκτεινε Σενναχηρὶμ ὁ βασιλεύς... ἔθαψα αὐτοὺς κλέπτων"


3. Για την αιτιατική "απόλυτη" μετοχή.
Αν κατάλαβα καλά, θεωρείς ότι το "αδικείν" παίζει και το ρόλο του αντικειμένου του ρήματος και επομένως, ακόμα και με το κριτήριο του υποκειμένου, η μετοχή θεωρείται συνημμένη σ' αυτό.
Αν και στο μυαλό μου το σχήμα αυτό το έχω μόνο με προσωπική σύνταξη (π.χ οίδα σε αδικούντα), δεν μου φαίνεται παράλογο να ισχύει το ίδιο και με απρόσωπη σύνταξη (π.χ οίδα αδικείν ουκ εξόν).


Θα ήθελα και μια διευκρίνιση στο 47. Τις δεικτικές αντωνυμίες εσύ τι τις θεωρείς;
Για συντομία σε παραπέμπω στην άποψή μου σε παλιά ανάρτηση: http://www.pde.gr/index.php?topic=2948.98