Εκπαιδευτικοί μύθοι στη διδασκαλία των κλασικών γλωσσών

[quidam omnia sciens...]

Προεισαγωγικό σημείωμα

Δεν είμαι και ο πιο πιστός επισκέπτης της παρούσας συντροφιάς. Δεν είμαι και ο πιο πιστός χρήστης του διαδικτύου γενικότερα: δεν έχω λογαριασμό στο facebook, ούτε στο tweeter, δε συμμετέχω σε online gaming (τώρα που βγήκε το DIABLO III ισως κάνω πίσω σε αυτό  ), δεν είμαι (πια) ο καθημερινός επισκέπτης και σχολιαστής σε διάφορα fora (αν και τυχαίνει να είμαι εγγεγραμμένος σε αρκετά). Όλοι εδώ μέσα με γνωρίζουν από ελάχιστα έως καθόλου, με εξαίρεση όλους όσοι ίσως με γνωρίζουν από την πραγματική ζωή (υπάρχουν μερικοί τέτοιοι). Θα ήθελα λοιπόν να επισημάνω εξάρχής μερικά πράγματα, να κάνω κάποιες νύξεις προεισαγωγικές.

Το παρακάτω κείμενο το συνέταξα μέσα στο φετινό Πάσχα, με σκοπό να το αναρτήσω στην κοινότητά μας αμέσως πριν την έναρξη των πανελληνίων...   Δεν ξέρω αν γίνομαι πιστευτός, αλλά δυστυχώς λόγω φόρτου εργασίας τις μέρες εκείνες και λόγω άλλων προσωπικών θεμάτων ξέχασα τελείως την πρόθεσή μου... Δεν είμαι ικανοποιημένος παρά ελάχιστα από την ποιότητά του, αφού δεν είχα χρόνο για την τελική του επεξεργασία, και ίσως αυτός να είναι και ο υποσυνειδητος λόγος που "το ξέχασα" και δεν προχώρησα στη δημοσίευσή του.

Το παραθέτω λοιπόν αυτούσιο, παρότι αλήθεια λίγο όψιμα, και δυστυχώς αργά και πάλι, αφού ήδη έχει γίνει μεγάλη συζήτηση για τα θέματα της Φυσικής της Θετικής-Τεχνολογικής κατεύθυνσης (για τα οποία ως φιλόλογος δεν μπορώ να εκφέρω γνώμη φυσικά), και σαφώς μικρότερη για τα δικά μας μαθήματα.

Φυσικά δεν διεκδικώ στεφάνους ούτε επιδιώκω επευφημίες ή αποδοκιμασίες. Και φυσικά δεν διατηρώ για τον εαυτό μου την ιδέα της υπέρτατης αυθεντίας, του εξειδικευμένου κλασικιστή, λατινιστή ή αρχαιοελληνιστή, όπως συνηθίζεται να αποκαλούνται διάφοροι στο χώρο μας. Όσο κι αν αυτό εκ πρώτης όψεως φαίνεται αταίριαστο με το (αυτοσαρκαστικό, όπως είχα από πέρυσι επεξηγήσει...) nickname μου στο προφίλ μου ("Ο κύριος πολύξερος", "omnia sciens" λατινιστί...). Αντίθετα, τυχαίνει να διδάσκω (καλύτερα "έχω διδάξει") όλα τα αμιγώς φιλολογικά αντικείμενα, πλην της Ιστορίας: πρόκειται για αγκύλωση που μου προκλήθηκε την περίοδο που έδινα εγώ πανελλαδικές· έχω ορκιστεί ότι όσο περνά από το χέρι μου αυτό το μάθημα δεν θα το διδάξω· και μέχρι τώρα περνά από το χέρι μου -ευτυχώς για όλους! Σκοπός της ανάρτησης του κειμένου μου δεν είναι -και δεν ήταν εξαρχής της συγγραφής του ο σκοπός- να προκαλέσει, ούτε να δημιουργήσει αντιπαραθέσεις αρνητικού χαρακτήρα· σκοπός του είναι να προβληματίσει και να εγείρει σοβαρό διάλογο πάνω σε θέματα που καθημερινά κάποιοι ίσως αντιμετωπίζουμε στη διδασκαλία μας (είτε σε αίθουσες σχολείων, είτε σε φροντιστήρια, είτε σε παράδοση μαθημάτων κατ' οίκον).

Εκ προοιμίου αναφέρω ότι επειδή υπάρχει περιοριστικό όριο λέξεων στο φόρουμ για τις αναρτήσεις, θα μοιράσω το κείμενο μου σε όσες καταχωρίσεις απαιτηθεί.

Ευχαριστώ εκ των προτέρων όποιον έχει το κουράγιο να με διαβάσει, ή να συμμετάσχει στο διάλογο που προτίθεμαι να ανοίξω! Πάμε λοιπόν...

[Τμήμα 1ο]

Μερικοί αστικοί μύθοι διαδεδομένοι στη διδασκαλία των κλασικών γλωσσών στην Ελλάδα

Οι εξετάσεις πλησιάζουν… Διδάξαμε και ξαναδιδάξαμε, και ξαναδιδάξαμε… Κι αυτό βέβαια όχι μόνο εφέτος. Απορώ όμως: πόσοι από εμάς έχουν αναρωτηθεί πραγματικά τι διδάσκουμε; Και πόσοι από εμάς έχουν αναρωτηθεί πραγματικά τι μας ζητείται να διδάξουμε; Εννοώ προφανώς κατά πόσο έχουμε αναρωτηθεί αν όσα διδάσκουμε ανταποκρίνονται σε μια (ή έστω σε κάποια) επιστημονική αλήθεια… Κατά πόσο αναρωτηθήκαμε αν όσα γνωρίζουμε για το αντικείμενο προς διδασκαλία ξεπερνά κατά πολύ (τουλάχιστον αυτό) τα όσα πρόκειται να διδάξουμε; Αυτό το τελευταίο καλείται "εποπτεία της ύλης", και όσο εκτενέστερη είναι, τόσο πιο γνωστικά καταρτισμένος στο αντικείμενό του ο διδάσκων. Και πραγματικά το κυνήγι για την "εποπτεία της ύλης" είναι το κυνήγι της χίμαιρας: όσο περισσότερο νομίζεις ότι "έμαθες" ένα αντικείμενο, τόσο περισσότερο κατανοείς ότι υπάρχουν πολυάριθμα ακόμη πράγματα που αγνοείς, φαινόμενα που δεν έχεις ακόμη συναντήσει, σελίδες ή και βιβλία ολόκληρα που σε περιμένουν να τα διαβάσεις και να φωτιστείς... Αρκεί φυσικά να παραδεχτείς την άγνοιά σου, να τη δεχτείς ως υπόθεση εργασίας, προτού προβείς σε οποιαδήποτε διδακτική πρακτική. Πόσο λοιπόν είμαστε έτοιμοι να διδάξουμε ένα αντικείμενο, πέρα από την εντύπωση που εγωιστικά έχουμε για τον εαυτό μας εκ των προτέρων, του στιλ "τα ξέρω όλα, τα έχω όλα έτοιμα, διδάσκω Χ(Χ) χρόνια, είμαι ο καλύτερος" κλπ. κλπ);

Οι παρακάτω διατυπώσεις με τη μορφή αφορισμών είναι αντλημένες από τρεις βασικές πηγές: (α) σχολικά εγχειρίδια διδασκαλίας (λατινικά για το Λύκειο, Συντακτικά και Γραμματικές της λατινικής και της Αρχ. ελληνικής), (β) διάφορα «βοηθητικά», και (γ) διδασκαλικά «αποφθέγματα» μέσα σε σχολικές ή φροντιστηριακές αίθουσες (συμπεριλαμβανομένων των προτεινόμενων απαντήσεων διαφόρων θεμάτων στο διαδίκτυο ή αλλού). Για να δούμε τι θα βρούμε…

Ας αρχίσουμε με μερικούς γενικούς αφορισμούς για τα λατινικά:

1.   Η αφαιρετική της προσωπικής αντωνυμίας είναι a me, a te, a se, a nobis, a vobis!
2.   Η κτητικές αντωνυμίες δεν έχουν κλητική, παρά μόνο η meus -> mi, meus.
3.   Η αντωνυμία sui, sibi, se είναι προσωπική!
4.   Έχει μεγάλη σημασία, και ιδίως σε άσκηση συντακτικής αναγνώρισης, να χαρακτηρίζουμε ένα απαρέμφατο ως «τελικό» ή «ειδικό» (όπως και στα ελληνικά άλλωστε)!
5.   Το τελικό απαρέμφατο είναι μόνο χρόνου ενεστώτα!
6.   Η οριστική παρατατικού αντιπροσωπεύεται κανονικά από απαρέμφατο ενεστώτα στον πλάγιο λόγο!
7.   Η οριστική συντ. μέλλοντα στον πλάγιο λόγο γίνεται απαρέμφατο μέλλοντα (ή υποτακτική μέλλοντα φυσικά, σε δευτερεύουσα πρόταση), αφού ο χρόνος αυτός δηλώνει κάτι μελλοντικό, άρα υστερόχρονο!
8.   Χρονική ακολουθία Ι: η οριστική παρατατικού στον πλάγιο λόγο γίνεται κανονικά υποτακτική ενεστώτα ή παρατατικού, ανάλογα φυσικά με την εξάρτηση!
9.   Χρονική ακολουθία ΙΙ: η υποτακτική ενεστώτα ή παρατατικού εκφράζει πάντα πράξη «σύγχρονη»!
10.   Χρονική ακολουθία ΙΙΙ: όταν το ρήμα εξάρτησης -το κύριο ρήμα σε παρεμφατικό τύπο, και κατά κανόνα σε ανεξάρτητη πρόταση-  είναι αρκτικός χρόνος, ο κανόνας απαιτεί να απαντούν μόνο υποτακτικές αρκτικού χρόνου (καλά, αυτό το εμπεδώσαμε καλά και με τις περσινές οδηγίες του υπουργείου)!
11.   Όλες οι ευθείες ερωτήσεις στον πλάγιο λόγο γίνονται ανεξαιρέτως πλάγιες ερωτήσεις που εκφέρονται με υποτακτική!
12.   Φυσικά, η μετοχή και το γερουνδιακό έχουν «υποκείμενο», ενώ το σουπίνο και το γερούνδιο όχι (ας αφήσουμε προς το παρόν το πικραμένο θέμα του δύσμοιρου απαρεμφάτου)!
13.   Μπορούμε να αλλάξουμε το κύριο ρήμα μιας πρότασης από την οποία εξαρτάται πρόταση με cum historicum/narrativum, και από ιστορικό να το βάλουμε σε αρκτικό χρόνο, ώστε να ζητήσουμε από τους εξεταζόμενους μετατροπή της χρονικής ακολουθίας από παρελθοντική σε παροντική (από παρατατικό σε ενεστώτα, από υπερσυντέλικο σε παρακείμενο)!
14.   Μπορούμε σε πρόταση με τον ιστορικό cum να ζητήσουμε να δηλωθεί το υστερόχρονο (με περίφραση –urus essem προφανώς)!
15.   Οι τελικές (επιρρηματικές και αναφορικές), οι βουλητικές, οι συμπερασματικές (επιρρηματικές, ουσιαστικές και αναφορικές), οι ενδοιαστικές, οι προτάσεις που εισάγονται με μόρια όπως quominus, quin δεν έχουν «χρονική ακολουθία»!
16.   Οι παραπάνω προτάσεις εκφράζουν (έστω κατά κανόνα) το «σύγχρονο»!

Και μερικές ειδικότερες παρατηρήσεις, σχετικές με την ύλη του σχολικού εγχειριδίου:

17.   Στη φράση deletis legionibus, το deletis αναγνωρίζεται συντακτικά ως «αφαιρετική απόλυτη μετοχή» (και φυσικά «νόθη»), ενώ το legionibus ως «υποκείμενο της μετοχής»!
18.   Η πρόταση ut salvi esse nequeamus είναι καταφατική!
19.   Η πρόταση ut non solum ea fiant είναι αρνητική!
20.   Η πρόταση quod in pomis est είναι αναφορική προσδιοριστική!
21.   Η πρόταση quod Nasica tam aperte mentiebatur μπορεί να συμπτυχθεί σε μετοχή!
22.   Το ρήμα deverto(r) έχει μετοχή παρακειμένου, αφού έχει σουπίνο!
23.   Όλες ανεξαιρέτως οι προτάσεις του quin εκφράζουν πρόθεση!
24.   Ο υποθετικός λόγος si… videbatur, praedicabat στον πλάγιο γίνεται si praedicet/praedicaret, eum praedicare!
25.   Ο υποθ. λόγος quae iacerent, nisi lumen accederet, με αρκτική εξάρτηση στον πλάγιο λόγo θα κάνει υπόθεση nisi lumen accedat!

Να και μερικές κοινές επισημάνσεις, για ελληνικά και λατινικά:

26.   Στην «ταυτοπροσωπία» η ίδια λέξη (αυτή που είναι γραμμένη-δηλωμένη μέσα στο κείμενο) είναι υποκείμενο και του ρήματος και του απαρεμφάτου!
27.   Όταν μια πρόταση περιέχει μετοχή «συνημμένη», τότε στη συντακτική αναγνώριση της λέξης με την οποία συνάπτεται η μετοχή, πρέπει να αναφέρεται ότι η λέξη αυτή επιτελεί διττή λειτουργία (ή και τριπλή, αν πχ. υπάρχει και απαρέμφατο), πχ. «είναι αντικείμενο του ρήματος… και υποκείμενο της μετοχής… (και του απαρεμφάτου…)»!
28.   Οι όροι «γενική απόλυτος» και «αφαιρετική απόλυτος-ablativus absolutus» αναφέρονται στη μετοχή της ομώνυμης δομής!

Και μερικά μόνο για την ελληνική:

29.   Μια πρόταση κρίσεως, όπως «Σωκράτης διδάσκαλος οὐκ ἐστί», μπορεί να γίνει πλάγια ερώτηση στον πλάγιο λόγο, αρκεί να δώσουμε ως εξάρτηση μια φράση όπως «Ἐκεῖνος ἤρετο [εἰ Σ. διδάσκαλος οὐκ εἴη]»! Μπορεί να γίνει ακόμη και απαρέμφατο με μια φράση εξάρτησης όπως «Ἐκεῖνος κελεύει [Σωκράτη διδάσκαλον μὴ εἶναι]»!
30.   Το χωρίο «οἶδα αὐτὸν ἀπιόντα» (επαναληπτική χρήση της αντωνυμίας) στον ευθύ λόγο αποδίδεται «αὐτός ἄπεισι/ἀπέρχεται»!
31.   Το άναρθρο απαρέμφατο δεν έχει «πτώση»!
32.   Οι ουσιαστικές προτάσεις (ειδικές, ερωτηματικές, ενδοιαστικές, αναφορικές) δεν έχουν «πτώση»!
33.   Τα είδη της επιρρηματικής μετοχής είναι τα, και μόνο τα: χρονική, αιτιολογική, υποθετική, εναντιωματική-παραχωρητική, τροπική, τελική!
34.   Η τελική μετοχή μόνο σε μέλλοντα απαντά και η τροπική μόνο σε ενεστώτα!
35.   Οι χρονικές προτάσεις του «πρίν» δηλώνουν (και) το προτερόχρονο!
36.   Οι επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις δεν μπορούν να έχουν «ονοματική» λειτουργία!
37.   Γενικότερα, καμία «επιρρηματική» πρόταση δεν μπορεί να επιτελεί ονοματική λειτουργία, πχ. στη φράση «θαυμάζω ὅτι… θαυμάζω εἰ…» η πρόταση είναι επιρρηματικός προσδιορισμός αιτίας, και στη φράση «Λύσανδρος δὲ τούς τε φρουροὺς τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινά που ἄλλον ἴδοι Ἀθηναῖον, ἀπέπεμπεν εἰς τὰς Ἀθήνας» η πρόταση λειτουργεί ως προσδιορισμός της (προ)υπόθεσης, και σε περιπτώσεις όπως «τούτου ἕνεκα… ἵνα…» είναι επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού!
38.   Η «κατηγορηματική» μετοχή στις δομές όπως «οἶδα ἀποδημεῖν οὐκ ἐξὸν» είναι «αιτιατική απόλυτος»!
39.   Η επιθετική μετοχή δεν μπορεί να απαντά χωρίς άρθρο, παρά μόνο αν προσδιορίζει ένα (δηλωμένο, γραμμένο, εκπεφρασμένο) πτωτικό μέσα στην πρόταση!
40.   Κάθε οριστική μπορεί στον πλάγιο λόγο να γίνεται ευκτική (του πλαγίου λόγου) μετά από ρήμα ιστορικού χρόνου, ανάλογα με τη βούληση του συγγραφέα-ομιλητή!
41.   Σε άσκηση πλαγίου λόγου πρέπει υποχρεωτικά να μετατρέψουμε την οριστική ή την υποτακτική σε ευκτική, όταν το ρήμα εξάρτησης βρίσκεται σε παρελθοντικό χρόνο!
42.   Και φυσικά το μη πραγματικό στον πλάγιο λόγο (μπορεί να) έχει υπόθεση με ευκτική αντί οριστικής!
43.   Μια αιτιολογική ή ειδική πρόταση της μορφής «ὡς ἀδικοῦσι» εκφράζει υποκειμενικότητα λόγω του συνδέσμου, αλλά δηλώνει κάτι πραγματικό-αντικειμενικό λόγω της οριστικής (και αντίστροφα το «ὅτι αδικοῖεν (ἂν)» εκφράζει αντικειμενικότητα λόγω συνδέσμου, υποκειμενικότητα λόγω ευκτικής)!
44.   Στο μετασχηματισμό υποθετικού λόγου πρέπει να ακολουθούμε συγκεκριμένους και αυστηρούς κανόνες (πχ, την οριστική αορίστου δεν είναι σωστό να την κάνουμε υποτακτική ενεστώτα στο προσδοκώμενο, και την οριστική ενεστώτα ποτέ οριστική αορίστου για το μη πραγματικό, αλλά μόνο παρατατικού κλπ. κλπ.)!
45.   Στην ανάλυση τελικής μετοχής σε τελική πρόταση, μόνο υποτακτική ή ευκτική αορίστου στην πρόταση είναι σωστή. Όχι φυσικά ενεστώτα!
46.   Δε γίνεται ένα ρήμα να μην έχει υποκείμενο (πχ. μεταμέλει, μέτεστι, ὕει…)!
47.   Οι δεικτικές αντωνυμίες οὗτος, ἐκεῖνος, ὅδε είναι πάντα επιθετικοί προσδιορισμοί, αφού «δεν διακρίνουν μια παροδική ιδιότητα ενός ουσιαστικού από άλλη δική του, παρά αυτό το ίδιο το ουσιαστικό από άλλα ουσιαστικά που δεν έχουν αυτή την ιδιότητα»!
48.   Ειδικά η οὗτος και η ὅδε είναι απαράδεκτο να υποστηρίζεται ότι λειτουργούν ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί, αφού εξάλλου έχουν μέσα τους… ΤΟ ΑΡΘΡΟ!!!
49.   Με το ρήμα «δοκῶ» σε απρόσωπη σύνταξη η δοτική δεν είναι του κρίνοντος προσώπου! Μόνο με την προσωπική σύνταξη των ρημάτων αυτών δηλώνεται το κρίνον πρόσωπο σε δοτική!
50.   Η γενική πληθυντικού του αττικόκλιτου «τὸ ἀνώγεων» είναι «τῶν ἀνώγεω», χωρίς δηλαδή τελικό –ν, όπως το έχει άλλωστε και η σχολική γραμματική!

[Συνεχίζεται στην επόμενη απάντηση...]

[PDE ads]

[quidam omnia sciens...]

[Συνέχεια από προηγούμενη τοποθέτηση...]

[Τμήμα 2ο ]

Και μερικές άτακτες σκέψεις πάνω στο θέμα…

Ίσως φανεί υπερβολικό, ή αστείο… Ωστόσο θα το πω: τα παραπάνω (50 στον αριθμό!!!) είναι ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ. Πόσα υπάρχουν ακόμη… Πολλά από αυτά διαδίδονται (ενίοτε και με στόμφο) στις αίθουσες, σχολικές ή φροντιστηριακές· άλλα είναι γραμμένα σε διάφορα «βοηθήματα»· κάποια -δυστυχώς- κείνται περήφανα και καμαρωτά ακόμη και σε σχολικά εγχειρίδια ή σε επίσημες εκπαιδευτικές ιστοσελίδες! Και αυτό χωρίς να λάβω υπόψιν για παράδειγμα πράγματα που γράφονται ή λέγονται στο μάθημα της Λογοτεχνίας, ή της Νεοελληνικής Γλώσσας, ή των Αρχ. Ελληνικών (Διδαγμένα κείμενα).

Εύλογα κάποιος θα μπορούσε να πει ότι είμαστε υπερβολικά σχολαστικοί, όταν απαιτούμε από τους μαθητές να εμπεδώσουν και να εφαρμόσουν διάφορους περίπλοκους κανόνες που αφορούν τη χρονική ακολουθία, για παράδειγμα, ή περιμένουμε από τους μαθητές να κατανοήσουν την «απαρεμφατική σύνταξη», όταν σχεδόν η πλειοψηφία των φιλολόγων μεταξύ μας δεν την έχει κατανοήσει επί της ουσίας. Ωστόσο απαιτούμε οι μαθητές μας να απομνημονεύουν δεύτερους και τρίτους γραμματικούς τύπους, ισοδύναμους και εναλλάξιμους μεταξύ τους (ή και όχι), και τους τιμωρούμε βαθμολογικά που δεν τους παραθέτουν σε κάποια γραμματική άσκηση (πχ. β΄ ενικό σε –ris και -re· γενική πληθ. σε –ium και -um, αιτιατ. πληθ. σε –es και -is κλπ.· αρχ. ελλ. προστακτ. γ΄ πληθ. –ων και –ωσαν κλπ. κλπ.)· κάποιοι συνάδελφοι, πολύ προχωρημένοι αυτοί, έχουν φτάσει στο σημείο να αφαιρούν μονάδες ακόμα και από συντακτικές ασκήσεις, αν ο μαθητής δεν έχει παραθέσει κάθε πιθανώς σωστό γραμματικό τύπο! Αυτή η επιλεκτική, όσο και υποκριτική, ελαστικότητα είναι πέρα για πέρα αντιπαιδαγωγική και οδηγεί σε απίστευτους παραλογισμούς…

Ο γενικός παραλογισμός διατρανώνεται σε περιπτώσεις όπου επιχειρείται να τηρηθεί «κατά γράμμα» κάποια συντακτική θεωρία, η οποία δυστυχώς έχει παρερμηνευθεί από τους διδάσκοντες αφού έχει διατυπωθεί ελλιπώς σε σχολικό εγχειρίδιο –εκούσια ή ακούσια- ή, ακόμα χειρότερα, έχει διατυπωθεί με τρόπο παρελκυστικό που οδηγεί σε υπεργενικευτικά συμπεράσματα! Παραδείγματα από τα λατινικά:
α) «Οι παραβολικές προτάσεις εισάγονται με το tanto… quanto και επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού». Δηλαδή τα tantus… quantus δεν είναι παραβολικό ζευγάρι, ερμηνεύει κάποιος διδάσκων… Άρα μια τέτοια πρόταση δεν δηλώνει σύγκριση, βγάζει αβίαστα το συμπέρασμά του…
β) Η σχολική γραμματική του (μεγάλου κατά τα άλλα) Τζάρτζανου λέει ότι το (απρόθετο) γερουνδιακό λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός. Έτσι κάποια συνάδελφος επέμεινε στην αίθουσα ότι στις πανελλαδικές από όποιον μαθητή δεν το γράψει η ίδια θα κόψει τη μισή απάντηση (αναφερόταν στο μάθημα 36, στο se spectandum).
Πόσο, μα πόσο μεγάλη αλήθεια είναι ότι το γερουνδιακό είναι κατηγορηματικός προσδιορισμός (μερικοί έγκριτοι γραμματικοί το λένε και επιρρηματικό κατηγορούμενο, και ακόμη μερικοί κατηγορούμενο του αντικειμένου (ενός «μεταποιητικού» ρήματος) -factitive predicate)…! Άλλα άλλο τόσο είναι αλήθεια ότι και κάθε γερουνδιακό που χρησιμοποιείται στη λεγόμενη «γερουνδιακή έλξη», και κάθε ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΗ μετοχή (ναι, σωστά διαβάζετε) είναι κατηγορηματικός προσδιορισμός στο ουσιαστικό ή την αντωνυμία με την οποία συμφωνεί στο γένος! Αυτό δεν το έχω δει να αναγράφεται πουθενά, σε κανένα εγχειρίδιο διδασκαλίας είτε λατινικών είτε αρχαίων ελληνικών στην Ελλάδα (και φυσικά μπορεί απλά εγώ να μην το έχω δει και να υπάρχει κάπου). Πόσο μάλλον να ζητείται εξεταστικά από μαθητή… Επειδή λοιπόν επιλεκτικά ο Τζάρτζανος το ανέφερε για το γερουνδιακό με αυτή τη χρήση, ο διδακτικός σχολαστικισμός και η ημιμάθεια εξωθεί μερικούς σε ατοπήματα. «Αφού το λέει η γραμματική» μας λένε... Χωρίς να έχουν κατανοήσει τι λέει ακριβώς η γραμματική, ή γιατί το λέει έτσι. Αλλά η γραμματική λέει αμέσως παρακάτω (σελ. 171,§ 162, 3)
«Στην ενεργητική σύνταξη αυτών των ρημάτων κανονικά υπάρχει γερουνδιακή έλξη». Τι σημαίνει αυτό ή κατά πόσον αυτό ισχύει, το έχει σκεφτεί, το έχει ψάξει άραγε ο/η συνάδελφος;
γ) Παρερμηνεία της (ελλιπούς) σχολικής γραμματικής και της (ελλιπούς) θεωρίας του μαθήματος 48 για τον πλάγιο λόγο ήταν και στα περσινά θέματα η απαίτηση της επιτροπής να αλλάξει η υποτακτική υπερσυντελλίκου praeripuisset σε praeripuerit και να θεωρηθεί σωστή μόνο αυτή τη απάντηση. Ζητήθηκε βασικά να εφαρμοστεί ένας γενικός κανόνας της σχολικής γραμματικής και του εγχειριδίου, σε μια ειδική περίπτωση που αποτελεί εξαίρεση. Δηλαδή ζητήθηκε να εφαρμοστεί η χρονική ακολουθία σε μια περίπτωση όπου δεν ισχύουν οι γενικοί διδαγμένοι κανόνες: έπρεπε να διαγνωστεί η γνώση των μαθητών πάνω σε ένα φαινόμενο (πλάγιος λόγος) «σε γενικές γραμμές», να φανεί αν ξέρουν «χοντρικά» τη θεωρία. Αλλά η «χοντρική» γνώση δε γίνεται να αξιολογείται πάνω σε εξειδικευμένες περιπτώσεις, για τις οποίες ισχύουν άλλοι και πολύ συγκεκριμένοι κανόνες, αλλά σε αυτές που αντιστοιχούν σε ό,τι διδάσκεται «χοντρικά» από ένα σχολικό εγχειρίδιο. Διότι έτσι εκτίθεται τελικά ο διδάσκων που μπορεί και εμβαθύνει σε κάποιο φαινόμενο και, το χειρότερο, τιμωρείται βαθμολογικά ο μαθητής του οποίου το γνωστικό επίπεδο (ίσως και να) ξεχωρίζει· έτσι αποθαρρύνεται ο διδάσκων να εντρυφήσει, να ψάξει, να αξιολογήσει, να ελέγξει· να δώσει κίνητρα στους μαθητές για περεταίρω μάθηση, για κριτική επεξεργασία, για…, για…

Δυστυχώς, το θέμα είναι ότι το εκπαιδευτικό σύστημα είναι θεμελιωμένο πάνω σε εξετασιοκεντρικό κρηπίδωμα. Αυτό σημαίνει ότι η αποκομισθείσα «γνώση» θα αξιολογηθεί σε κάποια φάση εξετάσεων, ας πούμε πανελλαδικού επιπέδου. Εκεί τα πράγματα περιπλέκονται απίστευτα:
1) Άλλος διδάσκει το Χ, άλλος το Ψ... Και την ώρα των εξετάσεων πρέπει να το αξιολογήσει ως Χ ή ψ… Αλλά ίσως του πουν (επιτροπές και συντονιστές κλπ.) ότι τελικά ήταν Ζ!
2) Όλοι μπορούν να συντάξουν ένα «βοηθητικό»· εκεί μέσα μάλιστα ο ένας λέει το Α κι ένας άλλος το Β, κι ένας άλλος το Ε... Άλλος διδάσκων χρησιμοποιεί το Γ κι άλλος το Δ βοηθητικό… Αλλά τα βοηθητικά δεν εκδίδονται με βάση τις μεθοδολογικές αρχές μιας επιστήμης (για ευνόητους λόγους, και καλά κάνουν), ούτε είναι υποχρεωμένος ο συγγραφέας να επιδείξει τη βιβλιογραφία που χρησιμοποίησε και να αξιολογηθεί ακόμη και για επιλογές τέτοιου είδους. Αλλά και πάλι, κι αν ακόμη το έκανε, δε συνηθίζεται να γίνεται επιστημονικός ή δημόσιος διάλογος για την ποιότητα του εκάστοτε «βοηθητικού» βιβλίου, δεν υπάρχουν επιτροπές αξιολόγησης (ίσως ευτυχώς, στην Ελλάδα βρισκόμαστε…!). Εδώ δεν γίνονται αυτά για τα ίδια τα σχολικά εγχειρίδια!
3) Άλλος δέχεται για σωστό το Χ, άλλος το Ψ κι άλλος το Ζ... Άλλος είναι διαλλακτικός και δέχεται όλες ή έστω κάποιες από τις εκδοχές (εδώ βασική προϋπόθεση είναι να τις γνωρίζει και μάλιστα σε βάθος).
4) Άλλος θέλει να γράψει στο βοήθημά του το (θεωρούμενο έστω από αυτόν ως) σωστό, αλλά μετά ποιος θα αγοράσει το πόνημά του, όταν παρουσιάζεται «αιρετικό» ή στατιστικά εκτεθειμένο…;
5) Άλλος στις εξετάσεις δίνει μόρια στο λάθος και κόβει μόρια από το σωστό (εν αγνοία του ή αναγκασμένος από συντονιστή).
6) [Και πάει λέγοντας…]

Οι ευθύνες για το ανακύπτον πρόβλημα φυσικά επιβαρύνουν αρχικά κυρίως την εκάστοτε επιτροπή που επιλέγει και που διατυπώνει τα θέματα. Όταν τα θέματα επιλέγονται, διατυπώνονται, ελέγχονται και αξιολογούνται ενδοσχολικά τα πράγματα είναι απλούστερα: οι δυο τρεις διδάσκοντες (το πολύ, συνήθως) συζητούν, δίνουν τι απαντήσεις τους, ελέγχουν και ελέγχονται κλπ. Σε εξετάσεις πανελλαδικού επιπέδου, ωστόσο, αυτό είναι πρακτικώς αδύνατον: εδώ η επιτροπή πρέπει πραγματικά να προσεγγίσει κάποιον ιδεατό «μέσο όρο». Αλλά η απόπειρα προσέγγισης αφορά και μόνο στην επιλογή και την εκφώνηση των θεμάτων. Για την αξιολόγηση των πιθανών απαντήσεων πρέπει να είναι υπεύθυνος ο εκάστοτε διορθωτής. Και βεβαίως είναι αδιανόητο να εμμένει η εκάστοτε επιτροπή σε απαντήσεις που ελέγχονται δημοσίως με βάση έγκριτη βιβλιογραφία και από άτομα αδιαμφισβήτητης επιστημονικής εγκυρότητας (πχ. ο κύριος Παπαγγελής πέρυσι)· και που ελέγχονται ως όχι οι μοναδικά ορθές, ή ακόμα χειρότερα, ως καθολικά λανθασμένες.

Ας ελπίσουμε ότι φέτος δεν θα επαναληφθούν τα περσινά με το praeripuisset και ότι, αν συμβεί κάτι παρόμοιο, το διακύβευμα δε θα είναι περισσότερες μονάδες.[/i]

Ευχαριστώ όποια ή όποιον συνάδελφο είχε τη δύναμη ή κατάφερε να το διαβάσει μέχρι τέλους! Είμαι ανοιχτός σε οποιαδήποτε αντίρρηση, αμφισβήτηση, διάλογο... Αυτός και ήταν ο σκοπός μου, όπως ήδη ανέφερα εξαρχής.

[Lucinda]

Αγαπητέ φίλε Σωτήρη, πρόκειται για εξαιρετικό κείμενο! Ουσιώδες, περιεκτικό, καυστικό και άκρως αληθινό! Νομίζω ότι η θέση του είναι σε ένα έγκυρο επιστημονικό περιοδικό φιλολογικού περιεχομένου, έτσι ώστε να έχουν τη δυνατότητα να το διαβάσουν και να προβληματιστούν πολλοί πολλοί περισσότεροι από αυτούς που βρίσκονται εδώ. Μιλώ ειλικρινά! Τα θερμά μου συγχαρητήρια!

[apri]

Χαρά στο κουράγιο σου, Σωτήρη, να τα καταγράψεις όλα αυτά.

Συμφωνώ ότι ο σχολαστικισμός και η μηχανιστική αντιμετώπιση που προσεγγίζονται τα αρχαία και τα λατινικά, προκειμένου να μην μπερδεύονται οι μαθητές, πολλές φορές οδηγεί σε παραλογισμούς που μπερδεύουν περισσότερο.

Τα 50 κλισέ που ανέφερες, τα διάβασα. Σε πολλά συμφωνώ και έχουν συζητηθεί εκτενώς εδώ μέσα.
Άλλα δεν μπορώ να τα παρακολουθήσω, γιατί μου λείπουν τα παραδείγματα και τα αντιπαραδείγματα. Μπορεί να έχεις δίκιο.

Θα σταθώ μόνο στο 43 και στο 37, επειδή το είχαμε συζητήσει και εδώ μέσα και έχω μια ένσταση.

Η γνώμη μου είναι ότι στο 43 δεν υπάρχει υποχρεωτικά αντίφαση.
Τo «ότι/ως» στις ειδικές εκφράζει το πόσο συμφωνεί ο ομιλητής μ’ αυτό που λέγεται,
ενώ η οριστική/ευκτική εκφράζει το βαθμό βεβαιότητάς του για την ακρίβεια της πληροφορίας.
(δες σχετική συζήτηση εδώ: http://www.pde.gr/index.php?topic=3950.420 )

Βεβαίως, και είναι πιθανό να μην είχαν συνείδηση όλοι οι ομιλητές αυτών των μηχανισμών και να χρησιμοποιούσαν
π.χ το "ότι/ως" κάποιες φορές χωρίς καμία σημασιολογική διαφοροποίηση.
Μήπως όλοι οι ομιλητές σήμερα χρησιμοποιούν διαφορετικά τα "ως/σαν";

Οι αιτιολογικές με τα "ότι/ει" είναι λίγο διαφορετική περίπτωση.
Ας πούμε ότι εμένα μου περνά από το μυαλό το ενδεχόμενο οι προτάσεις με το "ει" να ήταν καθαρά υποθετικές προτάσεις, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις κάνει μπαμ ότι έχουν ονοματική λειτουργία. (π.χ Oυ δεινόν εστί ει μη τούτων ενεθυμήθησαν;)

Κάτι ανάλογο βρίσκουμε και στα νέα ελληνικά σε ορισμούς (π.χ Αγάπη είναι αν/όταν….).
Και πιθανολογώ ότι η παρέκκλιση συμβαίνει γιατί στο μυαλό των ομιλητών οι προτάσεις αυτές λειτουργούν στο σύνολό τους ως πιθανά ενδεχόμενα, ως περιπτώσεις.
Είναι δηλαδή σαν να λένε: Αγάπη είναι αυτή η περίπτωση, δηλ. αν/όταν…., Φοβερό είναι το εξής ενδεχόμενο, δηλ. αν....)

Ενδεχομένως, κάτι ανάλογο να συμβαίνει και με το "ότι".
Δηλ. όταν έλεγε κάποιος "Θαυμάζω ότι..." στο μυαλό του να είχε το "Θαυμάζω το εξής γεγονός, ότι...".

Tέλος, δεν αντιλαμβάνομαι πλήρως την ένστασή σου στο 37, δηλ. σε περιπτώσεις όπως «τούτου ἕνεκα… ἵνα…»  όπου η δευτερεύουσα εκλαμβάνεται ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού.
Η δευτερεύουσα διευκρινίζει το νόημα όλου του εμπρόθετου που προηγείται, όχι μόνο το "τούτου".
(βλ. και ν.ε: Γι' αυτό ήρθα, για να σας βοηθήσω).

Στη δε περίοδο  "τούς τε φρουροὺς τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινά που ἄλλον ἴδοι Ἀθηναῖον, ἀπέπεμπεν εἰς τὰς Ἀθήνας",
δε νομίζω πως έχουμε να κάνουμε με ονοματική χρήση της υποθετικής.
Το δεύτερο αντικείμενο στο "απέπεμπεν" είναι στην πραγματικότητα ένα εννοούμενο "τούτον" που αναφέρεται στο "τινά άλλον Αθηναίον" της υποθετικής.
Η δομή θα ηχούσε πιο ομαλή αν είχαμε αναφορικοϋποθετική πρόταση αντί για υποθετική, αλλά ο συγγραφέας δεν την προτίμησε.

Είναι γεγονός πάντως ότι τα ίδια τα κείμενα ξεφεύγουν πολλές φορές από τους κανόνες που περιγράφονται στα συντακτικά και μας εκπλήσσουν.

[PDE ads]

[constansn]

Είναι γεγονός πάντως ότι τα ίδια τα κείμενα ξεφεύγουν πολλές φορές από τους κανόνες που περιγράφονται στα συντακτικά και μας εκπλήσσουν.

Μάλλον γιατί πρώτα γράφτηκαν τα κείμενα και μετά τα συντακτικά.

[apri]

Είναι γεγονός πάντως ότι τα ίδια τα κείμενα ξεφεύγουν πολλές φορές από τους κανόνες που περιγράφονται στα συντακτικά και μας εκπλήσσουν.

Μάλλον γιατί πρώτα γράφτηκαν τα κείμενα και μετά τα συντακτικά.

Ακριβώς. Δυστυχώς, όμως ξεχνάμε συνήθως ότι οι γραμματικές και τα συντακτικά προσπαθούν απλώς να περιγράψουν στο μέτρο του δυνατού μια διαμορφωμένη κατάσταση.
Και λέω "στο μέτρο του δυνατού" γιατί:
1) στην περίπτωση των αρχαίων ελληνικών και των λατινικών, η περιγραφή γίνεται με μια χρονική απόσταση από τον χρόνο χρήσης της συγκεκριμένης γλωσσικής μορφής, οπότε τα όποια συμπεράσματα δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν απόλυτα από το γλωσσικό αισθητήριο των ομιλητών και είναι λίγο-πολύ υπό αίρεση.
2) τα συντακτικά και οι γραμματικές κατά κανόνα προορίζονται για σχολική χρήση και γι' αυτό αποφεύγουν την ενασχόληση με τις εξαιρέσεις και επιμένουν σε αυστηρούς μηχανιστικούς κανόνες (χαρακτηριστικό παράδειγμα οι "υποχρεωτικές" αλλαγές στον πλάγιο λόγο).

[constansn]

49.   Με το ρήμα «δοκῶ» σε απρόσωπη σύνταξη η δοτική δεν είναι του κρίνοντος προσώπου! Μόνο με την προσωπική σύνταξη των ρημάτων αυτών δηλώνεται το κρίνον πρόσωπο σε δοτική!

Μαθήτρια μου έγραψε σημερα άγνωστο β λυκείου και κλήθηκε να αναγνωρίσει την δοτική σε αυτήν την περίπτωση ακριβώς. Την έκανε σωστά, ελπίζω να συμφωνήσει και η συνάδελφος που διορθώνει.

[quidam omnia sciens...]

Κάποιος με διάβασε! Βιάζομαι... Θα είμαι σύντομος προς το παρόν. Κάποια στιγμή θα επανέλθω...

Η γνώμη μου είναι ότι στο 43 δεν υπάρχει υποχρεωτικά αντίφαση.
Τo «ότι/ως» στις ειδικές εκφράζει το πόσο συμφωνεί ο ομιλητής μ’ αυτό που λέγεται,
ενώ η οριστική/ευκτική εκφράζει το βαθμό βεβαιότητάς του για την ακρίβεια της πληροφορίας.
(δες σχετική συζήτηση εδώ: http://www.pde.gr/index.php?topic=3950.420 )
Βεβαίως, και είναι πιθανό να μην είχαν συνείδηση όλοι οι ομιλητές αυτών των μηχανισμών και να χρησιμοποιούσαν
π.χ το "ότι/ως" κάποιες φορές χωρίς καμία σημασιολογική διαφοροποίηση.
Μήπως όλοι οι ομιλητές σήμερα χρησιμοποιούν διαφορετικά τα "ως/σαν";

Άλλο πώς το εξηγείς εσύ (σωστά μιλάς φυσικά), κι άλλο πώς περιγράφεται μέσα στα εγχειρίδια και πώς ζητείται από τους μαθητές να το αιτιολογήσουν.

Οι αιτιολογικές με τα "ότι/ει" είναι λίγο διαφορετική περίπτωση.
Ας πούμε ότι εμένα μου περνά από το μυαλό το ενδεχόμενο οι προτάσεις με το "ει" να ήταν καθαρά υποθετικές προτάσεις, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις κάνει μπαμ ότι έχουν ονοματική λειτουργία. (π.χ Oυ δεινόν εστί ει μη τούτων ενεθυμήθησαν;)

Τις προτάσεις με το εἰ μετά το θαυμάζω πολλοί τις θεωρούν πλάγιες ερωτήσεις (ολικής αγν.), άρα ονοματικές προτάσεις. Οι προτάσεις αυτές εκφράζουν αυτην την κατάσταση που κοιτά κάποιος με θαυμασμό ή απορία, και όχι το αίτιο που προκαλεί το θαυμασμό. Για αυτό και το σχήμα πρόληψης με το ρήμα είναι πολύ συχνό στην περίπτωση του εἰ, πχ.
Θαυμάζω δὲ τῶν ἡγουμένων ἀδύνατον εἶναι πραχθῆναί τι τούτων, εἰ μήτ' αὐτοὶ τυγχάνουσιν εἰδότες μήθ' ἑτέρων ἀκηκόασιν ὅτι πολλοὶ δὴ πόλεμοι καὶ δεινοὶ γεγόνασιν,

Κάτι ανάλογο βρίσκουμε και στα νέα ελληνικά σε ορισμούς (π.χ Αγάπη είναι αν/όταν….).
Και πιθανολογώ ότι η παρέκκλιση συμβαίνει γιατί στο μυαλό των ομιλητών οι προτάσεις αυτές λειτουργούν στο σύνολό τους ως πιθανά ενδεχόμενα, ως περιπτώσεις.
Είναι δηλαδή σαν να λένε: Αγάπη είναι αυτή η περίπτωση, δηλ. αν/όταν…., Φοβερό είναι το εξής ενδεχόμενο, δηλ. αν....)

Είναι προφανές ότι και αυτές οι προτάσεις μια οιονεί ονοματική λειτουργία έχουν, αφού λειτουργούν ως επεξηγήσεις.

Ενδεχομένως, κάτι ανάλογο να συμβαίνει και με το "ότι".
Δηλ. όταν έλεγε κάποιος "Θαυμάζω ότι..." στο μυαλό του να είχε το "Θαυμάζω το εξής γεγονός, ότι...".

Ακριβώς αυτή είναι  περίπτωση, και αυτό σημαίνει και ὅτι γενικά, που στην ουσία είναι τύπος της αναφορικής αντωνυμίας ὅστις. Το ὅτι κυριολεκτικά σημαίνει "το γεγονός ότι, για το γεγονός ότι", ανεξάρτητα από την πρόταση που εισάγει.
Αν δεις το λεξικό, ως μια πρώτη ιδεά για τις συντάξεις του ρήματος, σου αναφέρει ότι συντάσσεται με ερωτηματική πρόταση, και σε αυτή την περίπτωση εντάσσει και το "ὅτι", ίσως γιατί συχνά το ὅτι=ὅ,τι.

Tέλος, δεν αντιλαμβάνομαι πλήρως την ένστασή σου στο 37, δηλ. σε περιπτώσεις όπως «τούτου ἕνεκα… ἵνα…»  όπου η δευτερεύουσα εκλαμβάνεται ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού.
Η δευτερεύουσα διευκρινίζει το νόημα όλου του εμπρόθετου που προηγείται, όχι μόνο το "τούτου".
(βλ. και ν.ε: Γι' αυτό ήρθα, για να σας βοηθήσω).

Και εδώ η συντακτική λειτουργία της πρότασης είναι να επεξηγήσει κάτι γενικό και αόριστο που προηγείται, και η λειτουργία της είναι οιονεί ονοματική. Δεν προσδιορίζει το ρήμα "ήρθα", αλλά παραθέτει μια συγκεκριμένη πληροφορία σε σχέση με το "γι'αυτό". Είναι προσδιορισμός του προθετ. συνόλου αυτού, και όχι του ρήματος "ήρθα". Το γεγονός ότι προσδιορίζει όλο το εμπρόθετο δεν σημαίνει ότι η λειτουργία της δεν είναι ονοματική στην ουσία της.

Στη δε περίοδο  "τούς τε φρουροὺς τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινά που ἄλλον ἴδοι Ἀθηναῖον, ἀπέπεμπεν εἰς τὰς Ἀθήνας",
δε νομίζω πως έχουμε να κάνουμε με ονοματική χρήση της υποθετικής.
Το δεύτερο αντικείμενο στο "απέπεμπεν" είναι στην πραγματικότητα ένα εννοούμενο "τούτον" που αναφέρεται στο "τινά άλλον Αθηναίον" της υποθετικής.
Η δομή θα ηχούσε πιο ομαλή αν είχαμε αναφορικοϋποθετική πρόταση αντί για υποθετική, αλλά ο συγγραφέας δεν την προτίμησε.

Εγκρίνω την παρατηρητικότητά σου! Ναι, είναι προφανές ότι η πρόταση αντικαθιστά μια αναφορική-υποθετική εισαγόμενη με το ὅντινα. Αλλά μια τέτοια πρόταση, με αόριστο περιεχόμενο, δεν μπορεί να έχει για όρο αναφοράς της ένα συγκεκριμένο πρόσωπο που να δείχεται με την αντωνυμία "τοῦτον". Η αντωνυμία "οὗτος" αποτελεί τον (συχνά εννοούμενο) όρο αναφοράς (antecedent) μιας απλής αναφορικής πρότασης εισαγόμενης με την αντωνυμία ὅς. Η ὅστις ως αοριστολογική αντωνυμία δεν μπορεί κανονικά να έχει όρο αναφοράς.

[MARKOS]

Παράκληση τα μηνύματα σας να είναι σύντομα. Τα μηνύματα "σεντόνια" λειτουργούν αποτρεπτικά και είναι δυστυχώς κρίμα να μη μπορεί κάποιος συνάδελφος να σας παρακολουθήσει.
Παρακαλούμε επίσης να τηρείτε την αρχική αρίθμηση στις απαντήσεις σας, για τη διευκόλυνση των αναγνωστών. 

Ευχαριστώ,

υ.γ.  θα μπορούσα να σας γράψω το ίδιο μήνυμα σε σεντόνι για να καταλάβαιτε τη διαφορά   

[Ψιτ]

Χωρίς παρεξήγηση, αλλά εγώ τέτοια μηνύματα, στο νετ, δεν παίζει να κάτσω να διαβάσω.
Πείτε με ρηχή, πείτε ακαλλιέργητη, δεν έχω κανένα πρόβλημα.
Αυτά μια φορά, εγώ, δεν τα διαβάζω.

[MARKOS]

Αυτά, απευθύνονται κυρίως σε φιλολόγους, αλλά και σε κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο. Είναι και έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. 'Ομως, καλό θα ηταν να τηρήσουμε την ιδια σειρά στους προβληματισμούς του 1ου μηνύματος ( πολύ καλό απο κάθε άποψη), και να απαντάμε στο καθένα χωριστά εφεξής, ώστε να καταλαβαίνουμε χωρίς να χανόμαστε.

[apri]

Κάποιος με διάβασε! Βιάζομαι... Θα είμαι σύντομος προς το παρόν. Κάποια στιγμή θα επανέλθω...

Xαίρομαι που συμφωνούμε στα περισσότερα. Κατά κανόνα, εδώ μέσα εισπράττω διαφωνίες.

Στο "θαυμάζω ει..." το ξέρω ότι πολλοί τις λένε πλάγιες ερωτηματικές. Και εγώ έτσι τις είχα μάθει στο σχολείο.
Ωστόσο, δεν με πείθει πλέον και πολύ αυτή η εκδοχή, γιατί δεν νομίζω ότι εκφράζουν άγνοια. Η λύση της πλάγιας ερωτηματικής μού φαίνεται περισσότερο ως λύση αμηχανίας λόγω της ονοματικής φύσης της πρότασης.

Τις προτάσεις του τύπου "Αγάπη είναι αν/όταν..." τις ανέφερα ως παραδείγματα υποθετικών/χρονικών προτάσεων με ονοματική φύση που κατά τη γνώμη μου δικαιολογείται καθώς ισοδυναμούν συνολικά με ονόματα του τύπου "ενδεχόμενο/περίσταση". Απ' ό,τι βλέπω, δεν διαφωνείς για τη φύση τους.

Δεν ξέρω αν περιγράφεται διαφορετικά στα εγχειρίδια το "ότι/ως".
Εγώ πάντα χρησιμοποιούσα τους όρους υποκειμενική-αντικειμενική κρίση (ως-ότι)
και βέβαιη-αβέβαιη πληροφορία (οριστική-ευκτική). Μεταξύ μας, δεν νομίζω ότι πρωτοτυπούσα.

Στο παράδειγμα με τον εμπρόθετο του σκοπού, δεν κατάλαβα γιατί η πρόταση πρέπει να έχει ονοματική φύση, όταν επεξηγεί όλο τον εμπρόθετο ως "πακέτο"  και όχι αποκλειστικά το "τούτου".

Τέλος, στο "εἴ τινά που ἄλλον ἴδοι Ἀθηναῖον", το "τούτον" το εννοώ όχι στην περίπτωση που έχουμε αναφορικοϋποθετική, αλλά μόνο στην περίπτωση που έχουμε σκέτη υποθετική, όπως εδώ.
Μου θυμίζει λίγο νεοελληνικές προτάσεις του τύπου "κι αν θυμηθείς κάτι άλλο, να μας το πεις" (=και να μας πεις ό,τι άλλο τυχόν θυμηθείς). Ίσως ο συγγραφέας ήθελε να τονίσει την υποθετικότητα της πρότασης και προτίμησε την πιο καθαρή μορφή της.


Και για να αλλάξω θέμα, περνάω στο 38. Καλύτερα, λίγα-λίγα, για να διαβάζονται ευκολότερα. 
(Η «κατηγορηματική» μετοχή στις δομές όπως «οἶδα ἀποδημεῖν οὐκ ἐξὸν» είναι «αιτιατική απόλυτος)

Αν θεωρήσουμε ότι η απόλυτη μετοχή πρέπει να έχει υποχρεωτικά το ρόλο προσαρτήματος σε σχέση με το ρήμα, τότε η κατηγορηματική μετοχή δεν μπορεί να θεωρηθεί απόλυτη, γιατί συμπληρώνει την έννοια του ρήματος.
Αν θεωρήσουμε όμως ως μοναδικό κριτήριο το ότι το υποκείμενό της δεν έχει άλλο συντακτικό ρόλο στην πρόταση, τότε πρέπει να εκληφθεί ως απόλυτη.
Είναι πάντως ιδιαίτερη περίπτωση, ούτως ή άλλως, γιατί το "οίδα", όπως και όλα τα γνωστικά ρήματα, είχαν άλλη έννοια συντασσόμενα με μετοχή (απλή γνώση/γνωρίζω ότι...) και άλλη συντασσόμενα με απαρέμφατο (γνώση-ικανότητα/γνωρίζω να...). Εδώ ήταν μονόδρομος η μετοχή λόγω της σημασίας του ρήματος.

[quidam omnia sciens...]

Xαίρομαι που συμφωνούμε στα περισσότερα. Κατά κανόνα, εδώ μέσα εισπράττω διαφωνίες.

Mια από τα ίδια...

Στο παράδειγμα με τον εμπρόθετο του σκοπού, δεν κατάλαβα γιατί η πρόταση πρέπει να έχει ονοματική φύση, όταν επεξηγεί όλο τον εμπρόθετο ως "πακέτο"  και όχι αποκλειστικά το "τούτου".

Η επεξήγηση δεν αφορά μόνο μονολεκτικές εκφορές, αλλά μπορεί να τίθεται και σε ολόκληρες φράσεις, σε απλά επιρρήματα, κ.ά., αρκεί το περιεχόμενό τους να έιναι κάπως αόριστο και γενικό. Για δες το παρακάτω:

"Έτσι μόνο μπορείς να προχωρήσεις, προσπαθώντας πάντα για το καλύτερο δυνατό."

Εδώ η μετοχή επεξηγεί το επίρρημα "έτσι". Είτε τις δώσεις τροπική, είτε υποθετική χροιά, στην ουσία είναι επεξήγηση στο επίρρημα έτσι. Η λειτουργία της αυτή είναι και πάλι οιονεί ονοματική. Το ίδιο ισχύει, πχ., και για τις χρονικές προτάσεις που συσχετίζονται με δεικτικά επιρρήματα και εισάγονται με αναφορικούς τύπους, μονολεκτικούς ή περιφραστικούς, πχ.

Τότε... όταν (ν.ε.) ή τότε ακριβώς... τη στιγμή που
Tum... cum
Τότε... ὅτε (α.ε.)
κλπ.

Αν διαβάσεις και τα όσα λέει ο Woodcock για τις τελικές, πχ. προτάσεις, αναφέρει ότι στην ουσία τίθενται ως επεξηγήσεις (in apposition to...) σε φράσεις που δηλώνουν το σκοπό. Για αυτό φυσικά και εισάγονται με αναφορικές στην προέλευσή τους λέξεις (αυτό ισχύει και για τα αρχαία ελληνικά με τα ἵνα, ὅπως, ὡς).

Τέλος, στο "εἴ τινά που ἄλλον ἴδοι Ἀθηναῖον", το "τούτον" το εννοώ όχι στην περίπτωση που έχουμε αναφορικοϋποθετική, αλλά μόνο στην περίπτωση που έχουμε σκέτη υποθετική, όπως εδώ.
Μου θυμίζει λίγο νεοελληνικές προτάσεις του τύπου "κι αν θυμηθείς κάτι άλλο, να μας το πεις" (=και να μας πεις ό,τι άλλο τυχόν θυμηθείς). Ίσως ο συγγραφέας ήθελε να τονίσει την υποθετικότητα της πρότασης και προτίμησε την πιο καθαρή μορφή της.

ΠΟλύ ωραίες οι επισημάνσεις σου! Να επισημάνω μόνο στο παραδειγμα από τα ν.ε. ο τύπος "το" δεν είναι δεικτική νομίζω, αλλά επαναληπτική αντωνυμία, αν δεν κάνω λάθος... Βέβαια μπορεί να τίθεται και από πριν: "Να μου το επισημάνεις, αν κάνω λάθος"...

Ποια είναι όμως η σχέση της υποθετικής με την αντωνυμία τοῦτον που προσθέτεις, δεν είναι η επεξήγησή του στην πραγματικότητα; Και πάλι οιονεί ονοματική είναι η λειτουργία της.
Πάμε παρακάτω: κοίτα, εδώ έχουμε το συμπλεκτικό "καὶ", το οποίο συμπλέκει τα αντικείμενα. Για να μη δηλώνει ο συγγραφέας τον τύπο "τοῦτον", που προτείνεις να εννοήσουμε, σημαίνει ότι η χρήση της πρότασης αντικαθιστά τον τύπο αυτό.

Και δεν νομίζεις ότι η πρόταση η υποθετική στην πραγματικότητα είναι έννοια πληθυντικού αριθμού; Θα συμφωνούσα περισσότερο, αν εννοούσες τον τύπο "τούτους".

Παραθέτω και άλλα παραδείγματα με παρόμοια χρήση:

Thucydides Hist., Historiae
Book 8, chapter 76, section 2, line 2

  ἐποίησαν δὲ καὶ ἐκκλησίαν εὐθὺς οἱ στρατιῶ-
ται, ἐν ᾗ τοὺς μὲν προτέρους στρατηγούς, καὶ εἴ τινα τῶν 
τριηράρχων ὑπώπτευον, ἔπαυσαν, ἄλλους δὲ ἀνθείλοντο καὶ
τριηράρχους καὶ στρατηγούς, ὧν Θρασύβουλός τε καὶ Θρά-
συλος ὑπῆρχον.

Xenophon Hist., Cyropaedia (0032: 007)
“Xenophontis opera omnia, vol. 4”, Ed. Marchant, E.C.
Oxford: Clarendon Press, 1910, Repr. 1970.
Book 4, chapter 2, section 32, line 5

 ὁ δὲ Κῦρος τοὺς παρ' ἑαυτῷ ἱππέας κατα-
λειφθέντας περιελαύνειν ἐκέλευε τὸ στρατόπεδον, καὶ εἴ
τινας σὺν ὅπλοις ἴδοιεν ἐξιόντας, κατακαίνειν·

Plato Phil., Leges (0059: 034)
“Platonis opera, vol. 5”, Ed. Burnet, J.
Oxford: Clarendon Press, 1907, Repr. 1967.
Stephanus page 952, section b, line 7

              εἰς δὴ τοῦτον τὸν σύλλογον ὁ θεωρήσας
τὰ ἐν τοῖς ἄλλοις ἀνθρώποις νόμιμα ἀφικόμενος εὐθὺς
πορευέσθω, καὶ εἴ τινα φήμην τινῶν περὶ θέσεως νόμων
ἢ παιδείας ἢ τροφῆς ηὗρεν τινας ἔχοντας φράζειν, εἴτε καὶ
αὐτὸς νενοηκὼς ἄττα ἥκοι, κοινούτω τῷ συλλόγῳ ἅπαντι·

Θα με ενδιέφερε πολύ αν μπορούσες να μου βρεις ένα παράδειγμα που να υπάρχει δηλωμένη η δεικτική αντωνυμία εκεί που προτείνεις να την εννοήσουμε.

Και για να αλλάξω θέμα, περνάω στο 38. Καλύτερα, λίγα-λίγα, για να διαβάζονται ευκολότερα. 
(Η «κατηγορηματική» μετοχή στις δομές όπως «οἶδα ἀποδημεῖν οὐκ ἐξὸν» είναι «αιτιατική απόλυτος)


Αν θεωρήσουμε ότι η απόλυτη μετοχή πρέπει να έχει υποχρεωτικά το ρόλο προσαρτήματος σε σχέση με το ρήμα, τότε η κατηγορηματική μετοχή δεν μπορεί να θεωρηθεί απόλυτη, γιατί συμπληρώνει την έννοια του ρήματος.
Αν θεωρήσουμε όμως ως μοναδικό κριτήριο το ότι το υποκείμενό της δεν έχει άλλο συντακτικό ρόλο στην πρόταση, τότε πρέπει να εκληφθεί ως απόλυτη.
Είναι πάντως ιδιαίτερη περίπτωση, ούτως ή άλλως, γιατί το "οίδα", όπως και όλα τα γνωστικά ρήματα, είχαν άλλη έννοια συντασσόμενα με μετοχή (απλή γνώση/γνωρίζω ότι...) και άλλη συντασσόμενα με απαρέμφατο (γνώση-ικανότητα/γνωρίζω να...). Εδώ ήταν μονόδρομος η μετοχή λόγω της σημασίας του ρήματος.

Το πρόβλημα αρχικά προκύπτει διότι δεν εξηγείται επαρκώς (στη σχολική πρακτική) ότι η μετοχή αυτή χρησιμοποιείται με δύο τρόπους κοντά στα ρήματα αίσθησης και αντιληψης: α. στον πλάγιο λόγο και β. εκτός του πλαγίου λόγου. Στην πρώτη περίπτωση το συμπλήρωμα του ρήματος είναι η ίδια η μετοχή, στην άλλη περίπτωση είναι το ουσιαστικό της ή τη αντωνυμία της.

Ο ορθός χαρακτηρισμός των μετοχών αυτών είναι "συμπληρωματική μετοχή" (ή και αλλιώς, εγώ αποδίδω έτσι τον όρο complementary participle). Η μετοχή αυτή στον πλάγιο λόγο χρησιμοποείται ακριβώς όπως ένα ειδικό απαρέμφατο. Η πτώση της καθορίζεται από την πτωτική επιταγή του ρήματος εξάρτησης, ανάλογα φυσικά και με τη σημασία του. Σε συντριπτικό ποσοστό, η πτώση αυτή είναι η αιτιατική. Πχ.

Στη φράση οἶδα σὲ ἀδικοῦντα = γνωρίζω ότι αδικείς, η σύνταξη έχει:

οῑδα [σὲ ἀδικοῦντα]

και όχι:

οῑδα σὲ [ἀδικοῦντα]

Το ίδιο ισχύει και για ένα απρέμφατο, πχ.

ὁρῶ [σὲ ἀδικεῖν] και όχι ὁρῶ σὲ [ἀδικεῖν] (Άλλαξα το ρήμα διότι το οἶδα με απαρέμφατο έχει άλλη σημασια, όπως ειπες ήδη). Εννοώ ότι η αιτιατική έχει την ίδια λειτουργία και στις δύο περιπτώσεις. Ακόμη και να ταυτίσεις την περίπτωση: οἶδα σὲ [ἀδικοῦντα] με το οἶδα σὲ [ὅτι ἀδικεῖς], όπου απλά έχουμε σχήμα πρόληψης (anticipation).

Σε περιπτώσεις λοιπόν όπως:

ὁρῶ σὲ ἀδικοῦντα,

υπάρχει αμφισημία, και πρέπει να ξεκαθαριστεί ποια από τις παρακάτω περιπτώσεις ισχύει:

1. εἶδόν σε [ἀδικοῦντα] = σε είδα ΝΑ ΑΔΙΚΕΙΣ (η έμφαση δίνεται στη φυσική αντίληψη, με τις αισθήσεις, μιας πράξης ενός ανθρώπου ή μιας κατάστασης)

2. εἶδον [σὲ ἀδικοῦντα] = ΕΙΔΑ ότι αδικούσες (η έμφαση δίνεται στη νοητική αντίληψη του γεγονότος της αδικίας)
Βλ. ενδεικτικά Smyth, παράγρ. 2110 και εξής

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0007%3Apart%3D4%3Achapter%3D46%3Asection%3D118%3Asubsection%3D133

Στην περίπτωση 2. μπορούμε να αντικαταστήσουμε τη μετοχή με την πρόταση [ὅτι ἀδικοίης], στην περίπτωση 1. όμως όχι!

Το ίδιο ισχύει και για περιπτώσεις όπως: ἀκούουσι τῶν στρατιωτῶν [βοώντων "θάλαττα θάλαττα"]. Εδώ δεν μπορεί να αντικατασταθεί η πρόταση επουδενί με το [ὅτι βοῷεν "θάλαττα..."], αφού δεν υπάρχει πλάγιος λόγος.

Άλλο παράδειγμα:

εἶδον [ἀδικῶν] = είδα ότι αδικούσα

Με ακριβώς τον ίδιο μηχανισμό εδώ η μετοχή είναι το συμπλήρωμα του ρήματος εἶδον, χωρίς να υπάρχει αντικείμενο με το (ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟ, σπεύδω να το τονίσω) ρήμα εἶδον.

Φυσικά για πρακτικούς λόγους στη διδακτική πρακτική όλες αυτές τις μετοχές τις λέμε "συνημμένες στο αντικείμενο (ή το υποκείμενο) του ρήματος", στην πραγματικότητα όμως οι ίδιες οι μετοχές αποτελούν το "αντικείμενο του ρήματος", όπως πολυ σωστά ανέφερες και εσύ.

Στην περίπτωσή μας λοιπόν, το ίδιο συμβαίνει και με το οἶδα [ἀδικεῖν οὐκ ἐξόν]. Η μετοχή είναι το ουσιαστικό συμπλήρωμα του ρήματος.

Πρακτικά, σε ένα μαθητή θα μπορούσες να το εξηγήσεις με τη σχολική νοοτροπία και εδώ ως εξής: Η μετοχή αυτή είναι "συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος, το απαρέμφατο ἀδικεῖν". Είναι σε ουδέτερο επειδή απλά κάθε απαρέμφατο είναι ουδέτερου γένους (γι 'αυτό και η αιτιατική απόλυτη των απρόσωπων ρηματων είναι σε αιτιατική, για αυτό και τα επίθετα των απρόσωπων εκφράσεων είναι σε αιτιατική, πχ. δίκαιόν ἐστι βοηθεῖν ἀνδράσιν ἀγαθοῖς: το επίθ. δίκαιον είναι κατ'ουσίαν το κατηγορούμενο στο βοηθεῖν).

Για να σου γίνει πιο προφανής η σχέση, πάρε τα εξής παράδειγματα:

1. Πρότερον τοῦτο οὐ δίκαιον ἦν, ἀδικεῖν πολίτας.

οἶδα [πρότερον τοῦτο οὐ δίκαιον ὄν, ἀδικεῖν πολίτας]

Αν αφαιρέσεις τη δεικτική αντωνυμία, η επεξήγησή της, δηλαδή το απαρέμφατο (είναι ένα ουδέτερο ουσιαστικό) θα είναι το υποκείμενο της μετοχής σου: οὶδα [πρότερον οὐ δίκαιον ὃν ἀδικεῖν πολίτας].

2. Έναρθρο απαρέμφατο:

Τὸ ἀδικεῖν οὐ δίκαιον ἐστί.

οἶδα [τὸ ἀδικεῖν οὐ δίκαιον ὄν].

Εδώ η σχέση είναι ξεκάθαρη, αλλά δεν έχει διαφορά στη σύνταξη αν το απαρέμφατο είναι άναρθρο ή έναρθρο. Σε κάθε μία από τις παραπάνω περιπτώσεις το απαρέμφατο είναι ένα ουδέτερο ουσιαστικό σε πτώση ονομαστική (υποκ.) ή αιτιατική (αντικ.).

Όταν έχουμε κατηγορηματική μετοχή δεν μπορούμε να μιλάμε για απόλυτη σχέση, παρά μόνο σε περιπτώσεις πραγματικά ιδιάζουσες όπως μετοχές σε γενική συνοδευόμενες απο το Ὡς που είναι το συμπλήρωμα λεκτικών η αντιληπτικών ρημάτων (δεν έχω εύκαιρο παράδειγμα, επιφυλάσσομαι και γι'αυτό)

Προς συντονιστές: άλλο ένα "σεντόνι", αλλά δεν μπορούσα να μην είμαι τόσο αναλυτικός...

[apri]

Θα σου απαντήσω με τη σειρά των επισημάνσεών σου, για να γλιτώσω το μεγάλο σεντόνι.


1. Δεν αντέλεξα στο ότι η τελική πρόταση επεξηγεί τον εμπρόθετο, αλλά στην ονοματική της φύση.
Η επεξήγηση κατ' εμέ -και παρά τα όσα αναφέρει το παραδοσιακό συντακτικό-, δεν είναι μόνο ονοματικός προσδιορισμός. Η επεξήγηση είναι ό,τι και ο όρος που επεξηγεί: ονοματική αν επεξηγεί όνομα, επιρρηματική αν επεξηγεί επίρρημα ή εμπρόθετο.
Τα παραδείγματα που παραθέτεις, νομίζω ότι επιβεβαιώνουν τον ισχυρισμό μου.


2. Στο θέμα με το "και εἴ τινά που ἄλλον ἴδοι Ἀθηναῖον, απέπεμπεν".
Έχεις απόλυτο δίκιο. Επαναληπτική είναι η αντωνυμία στο νεοελληνικό παράδειγμα και επαναληπτική έπρεπε να εννοήσω και στα αρχαία.
Άρα, μιλάμε για την περίπτωση να εννοείται μετά την υποθετική το "αυτόν" ή το "αυτούς" (μια και μιλάμε για "κάθε" Αθηναίο, άρα για πλήθος).   

Όμως, η αντωνυμία επαναλαμβάνει την έννοια του "τινά άλλον Αθηναίον", όχι το ενδεχόμενο να τον δει ο Λύσανδρος (όχι δηλ. όλη την υποθετική, ώστε να θεωρήσουμε ότι αυτή έχει ονοματική φύση).
Το "και" στην περίπτωση αυτή συνδέει το "αυτόν/αυτούς" με το "φρουρούς",
(δηλ. τε φρουρούς Αθηναίων...και αυτόν/αυτούς απέπεμπεν) με την υποθετική πρόταση στη μέση να δίνει πληροφορίες για το ποιος είναι ο "αυτός".

Δυστυχώς, δεν έχω διαθέσιμο corpus κειμένων, για να ψάξω για παράδειγμα. Το google μού έβγαλε μεταξύ άλλων και αυτό το απόσπασμα από την Παλαιά Διαθήκη που νομίζω ότι πλησιάζει στην περίπτωση που συζητάμε:
"καὶ εἴ τινα ἀπέκτεινε Σενναχηρὶμ ὁ βασιλεύς... ἔθαψα αὐτοὺς κλέπτων"


3. Για την αιτιατική "απόλυτη" μετοχή.
Αν κατάλαβα καλά, θεωρείς ότι το "αδικείν" παίζει και το ρόλο του αντικειμένου του ρήματος και επομένως, ακόμα και με το κριτήριο του υποκειμένου, η μετοχή θεωρείται συνημμένη σ' αυτό.
Αν και στο μυαλό μου το σχήμα αυτό το έχω μόνο με προσωπική σύνταξη (π.χ οίδα σε αδικούντα), δεν μου φαίνεται παράλογο να ισχύει το ίδιο και με απρόσωπη σύνταξη (π.χ οίδα αδικείν ουκ εξόν).


Θα ήθελα και μια διευκρίνιση στο 47. Τις δεικτικές αντωνυμίες εσύ τι τις θεωρείς;
Για συντομία σε παραπέμπω στην άποψή μου σε παλιά ανάρτηση: http://www.pde.gr/index.php?topic=2948.98