Μουσικά αφιερώματα

[harac]

 

apri,

Καλή Xρονιά και σε εσένα!

[PDE ads]

[apri]

Μια μικρή ενθύμηση λόγω της ημέρας.

Ο αητός

Σε ψηλό βουνό, σε ριζιμιό χαράκι,
κάθετ' έν' αητός βρεγμένος, χιονισμένος ο καημένος
και παρακαλεί τον ήλιο ν' ανατείλει.
Ήλιε ανάτειλε, ήλιε ανάτειλε, ήλιε λάμψε
και δωσ' μου για να λιώσουνε τα χιόνια απ' τα φτερά μου και τα κρούσταλλα από τ' ακράνυχά μου.
Ήλιε ανάτειλε, ήλιε ανάτειλε...



https://m.youtube.com/watch?v=HiAjC7Kp_Yw



Σπύρος Καγιαλές (1872-1929)
Αγωνιστής των κρητικών επαναστάσεων εναντίον των Τούρκων.
Στις 9 Φεβρουαρίου 1897 και περί ώρα 15:30΄,
όταν τα πλοία των Μεγάλων Δυνάμεων
κατέρριψαν δύο φορές την ελληνική σημαία στο Ακρωτήρι Χανίων,
αυτός έκανε το κορμί του ιστό, για να την κρατήσει στη θέση της
προκαλώντας την κατάπληξη όλων και την άμεση παύση των εχθρικών πυρών.





ΥΓ. Περισσότερες πληροφορίες για την ιστορία του Καγιαλέ εδώ:
https://orthopraxia.gr/%CF%8C%CF%84%CE%B1%CE%BD-%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CE%BF%CF%81%CE%BC%CE%AF-%CE%B3%CE%AF%CE%BD%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9-%CE%B9%CF%83%CF%84%CF%8C%CF%82-%CF%83%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CE%AF%CE%B1%CF%82/

[apri]

Η μέρα εκείνη δεν θα αργήσει



«Κι όταν θα σμίξουν οι καρδιές μας
όλα θα λάμψουνε αλλιώς
και θα χαθεί μες τις σκιές μας
όλος ο κόσμος ο παλιός

Η μέρα εκείνη δε θ’ αργήσει
κυνηγημένο μου πουλί
σε πήρε κάποτε η δύση
σε ξαναφέρνει η ανατολή»

Φώντας Λάδης



https://www.youtube.com/watch?v=DWvfr_F-cvU&t=2s


Otto Kubel “Snow White and the Seven Dwarfs”, c.1900
(https://www.meisterdrucke.us/fine-art-prints/Otto-Kubel/1483873/Snow-White-and-the-Seven-Dwarfs,-c.1900.html)



Αν ένα πράγμα περίμεναν πάντα οι άνθρωποι,
ειδικά στις γεωργικές περιοχές,
αυτό ήταν η περίοδος που ο χειμώνας σιγά σιγά έφευγε
και επέστρεφε η άνοιξη.

Ήταν μέρες που έβλεπαν να ξυπνά η κοιμισμένη φύση
και να επιστρέφει το κυνηγημένο φως στις ζωές τους
επιβεβαιώνοντας  τα ελπιδοφόρα διδάγματα
από όλες εκείνες τις ιστορίες που άκουγαν τις σκοτεινές μέρες του χειμώνα
με τους γενναίους πρίγκιπες να σκοτώνουν φαινομενικά ακατανίκητους δράκους,
με τις κοιμισμένες πριγκιποπούλες να ξυπνάνε από τον λήθαργο
και να κατατροπώνουν τις μοχθηρές μητριές τους,
και με τα αδύναμα φτωχόπαιδα να νικάνε τελικά με την εξυπνάδα τους τις κακές μάγισσες.

Γιόρταζαν, λοιπόν, την επιστροφή της άνοιξης
ως νίκη της ελπίδας επί της βαρυθυμίας και της καταπίεσης του χειμώνα
στήνοντας δρώμενα που διαπνέονταν από μια βασική αρχή:
Όλοι ήταν ελεύθεροι για λίγες ημέρες να υποδυθούν όποιον κοινωνικό ρόλο ήθελαν
και να εκφραστούν όπως ήθελαν για οποιονδήποτε άλλο,
προκειμένου να ξορκίσουν τον φόβο τους στην εξουσία του
ή απλώς στη διαφορετικότητά του.
Μπορούσαν να υποδυθούν άρχοντες και ζητιάνους, παπάδες και ξωτικά,
άτομα διαφορετικού φύλου, θρησκείας ή εθνικότητας,
ό,τι καταπίεζε ή ξεβόλευε την ψυχή τους καθημερινά.

Όμως, την ίδια στιγμή που απελευθερώνονταν από τον φόβο τους,
μάθαιναν βιωματικά και ότι,
όπως γέλαγαν με την γκροτέσκο φιγούρα ενός παπά ή ενός ζητιάνου,
έτσι μπορούσε ανά πάσα στιγμή να γελάσει κάποιος άλλος με τον δικό τους ρόλο,
επειδή του φαινόταν ανοίκειος ή φοβιστικός.
Ταυτόχρονα, δηλαδή, με την απελευθέρωση,
αυτή η ανατρεπτική εναλλαγή ρόλων
δίδασκε βιωματικά την ενσυναίσθηση προς την ετερότητα
και την αυτορρύθμιση ως προς τα όρια ελευθερίας έκφρασης.

Κύκλους, λοιπόν, έκανε πάντα η ζωή της φύσης,
κύκλους έκανε και η ζωή των ανθρώπων.
Και κάθε φορά που επέστρεφε η άνοιξη κυνηγημένη,
βεβαιώνονταν για άλλη μια φορά
πως ούτε η εξουσία του χειμώνα είναι αιώνια και ακατανίκητη
ούτε η ελευθερία της άνοιξης απεριόριστη.
Κι έτσι όπως χανόταν γύρω τους όλος ο παλιός κόσμος,
έλαμπαν όλα αλλιώς...

[apri]

Της λησμονιάς και της θύμησης



«Αλησμονώ και χαίρομαι, θυμιούμαι και λυπιούμαι,
θυμήθηκα την ξενιτιά και θέλω να πααίνω.
Σήκω, μάνα μ’, και ζύμωσε καθάριο παξιμάδι».

Με πόνους βάζει το νερό, με δάκρυα το ζυμώνει•
και με πολύ παράπονο βάζει φωτιά στο φούρνο.

«Άργησε, φούρνε, να καείς, και συ, ψωμί, να γένεις,
για να περάσει ο κερατζής κι ο γιος μου ν’ απομείνει».


Πολυφωνικό τραγούδι της Ηπείρου



https://www.youtube.com/watch?v=R8S8bq9elB4&list=RDR8S8bq9elB4&start_radio=1


 




Ξενιτεύονταν οι άνθρωποι, ξενιτεύονταν και οι λέξεις.
Καινούργιες και παλιές παρατάσσονταν κι αυτές σε καραβάνια,
ακολουθώντας τα μονοπάτια της μάθησης, της λησμονιάς και της θύμησης.


Κάποτε, πάνε χρόνοι πολλοί, το ζυμάρι οι Έλληνες το έλεγαν «μάζα»
(από το ρ. μάσσω =πιέζω με τα χέρια, ζυμώνω).
Κι έτσι έλεγαν και τη γαλέτα από κριθάρι, που έφτιαχναν, για να χορτάσουν οι φτωχοί,
αφού δεν μπορούσαν να αγοράσουν τον ακριβό σιταρένιο «άρτο».
Και όπως έπλαθαν αυτές τις γαλέτες, έπλαθαν και άλλες συγγενείς λέξεις,
όπως το μάγμα (=το υλικό που έχει ρευστοποιηθεί από την πίεση)
ή το μάκτρον (=αντικείμενο με το οποίο πιέζεις, για να καθαρίσεις κάτι),
που κάποτε έγινε χειρόμακτρον (=μαντίλι) και ποδόμακτρον (=χαλάκι).


Κι αν κάποιοι έσπευδαν πάντα να ανάγουν αυτά τα πλασίματα σε κοινή ινδοευρωπαϊκή ρίζα,
υπήρχαν και κάποιοι που εντόπιζαν μια αξιοθαύμαστη σύμπτωση:
Σε όλες τις σημιτικές γλώσσες (φοινικικά, αραμαϊκά, αραβικά, ακκαδικά, εβραϊκά)
υπάρχει η ρίζα m-s-s, με την ίδια ακριβώς σημασία με το ελληνικό «μάσσω».
Άραγε, όταν ταξίδευαν οι Έλληνες στα μέρη αυτά, να κατάφεραν να πάρουν μαζί τους,
εκτός από τη γνώση της γεωργίας,
και την τέχνη του ζυμώματος μαζί με τη λέξη «massa» που την περιέγραφε;
Αν η σημιτική λέξη πήρε όντως τον δρόμο της ξενιτιάς, το ταξίδι αυτό λησμονήθηκε.
Κανείς δεν μπορεί να μας το διηγηθεί με βεβαιότητα.


Για τη συνέχεια της ξενιτιάς της «μάζας» ξέρουμε, όμως, περισσότερα.
Μέχρι τη Ρώμη έφτασε η χάρη της ως massa (=ζυμαρένια μπάλα ή απροσδιόριστη ποσότητα υλικού).
Και οι Ρωμαίοι, ως γνωστόν, ταξίδεψαν πολύ, πάρα πολύ…
Και οι λέξεις τους το ίδιο.


Sir Lawrence Alma-Tadema “The Balneator” (1877)
Εδώ ο balneator, o υπεύθυνος του ρωμαϊκού λουτρού, κρατά τα εργαλεία της δουλειάς του (σφουγγάρι και στλεγγίδες).
Συνήθως, μετά τον καθαρισμό, ο balneator έκανε και θεραπευτικό μασάζ.
 


Έτσι, για παράδειγμα, στη μεσαιωνική Γαλλία
η λατινική massa εξελίχθηκε σε masse, που σήμαινε απλώς «ποσότητα από κάποιο υλικό»,
ενώ το ρήμα masser σήμαινε «συγκεντρώνω μάζες».
Φαίνεται πως σ’ αυτό το ταξίδι στη Γαλλία η αρχική έννοια της πίεσης με τα χέρια
για κάποιον λόγο ξεχάστηκε.

Αλλά η Ιστορία δεν είχε πει ακόμα τον τελευταίο της λόγο…

Αιώνες αργότερα,
τον καιρό των ναπολεόντιων πολέμων και της γαλλικής αποικιοκρατίας,
οι Γάλλοι γιατροί που επισκέπτονταν στις χώρες του Μaghreb τα χαμάμ,
αντίκριζαν τη λησμονημένη στην Ευρώπη πρακτική της μάλαξης του σώματος.
Και πώς να ονομάσουν μετά στα συγγράματά τους αυτό το θεραπευτικό «ζύμωμα» του σώματος;
Μήπως αξιοποιώντας την αραβική λέξη massa,
την οποία άκουγαν εκεί και θύμιζε τόσο πολύ τη δική τους λατινογενή masse;

Ε κάπως έτσι, μ’ αυτά και μ’ αυτά,
το ρήμα masser τον 18o-19o αιώνα απέκτησε και την έννοια του «μαλάσσω το σώμα»
και σχημάτισε και το ουσιαστικό massage,
που ακολούθησε κι αυτό τον δικό του δρόμο της ξενιτιάς στην Ευρώπη.
Μήπως σας θυμίζει τίποτα η λέξη;






ΥΓ1. Το τραγούδι που ακούσατε είναι πολυφωνικό ηπειρώτικο τραγούδι της ξενιτιάς.

Σύμφωνα με τον Λάμπρο Λιάβα, τα πολυφωνικά τραγούδια εντοπίζονται
στην περιοχή γύρω από τα σημερινά ελληνοαλβανικά σύνορα (Πωγώνι, Δερόπολη, κ.λπ.)
και αποδίδονται  χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων από 4 ως 10 τραγουδιστές, με αυστηρή ιεραρχία: 
ο παρτής–σηκωτής είναι η κύρια φωνή που «παίρνει» (=αρχίζει) το τραγούδι,
ο γυριστής το «γυρίζει» (=απαντάει),
ενώ οι ισοκράτες «κρατούν το ίσο».
Στην ομάδα αυτή μπορεί να προστεθεί ο κλώστης,
 που «κλώθει» το τραγούδι κάνοντας ιδιόμορφους λαρυγγισμούς με «ψεύτικη» φωνή (falcetto)
και ο ρίχτης που «ρίχνει» την τονικότητα με ένα επιφώνημα (αχ, ωχ κ.λπ.).


ΥΓ2.  Ο κερατζής ή κυρατζής στον τελευταίο στίχο του ήταν ο οδηγός του καραβανιού.