Πίστη Αγνωστικισμός Αθεΐα. Εθνισμός Διεθνισμός Αεθνισμός. Απόψεις.

[leon.]

Τέλος πάντων,  το πήγαμε πολύ μακριά.

Γι' αυτό κι ομορφαίνει, γιατί κολυμπάμε στα βαθιά της ύπαρξης σε τούτη τη συζήτηση!

trust no one για μένα, ως άθρησκο, δεν υπάρχει κάτι μετά θάνατον. Ή, σε μιαν αλλιώτικη διατύπωση, το μόνο που υπάρχει είναι η θύμηση που θα φέρνουμε στους ανθρώπους που μας αγάπησαν.

[PDE ads]

[Mr_Staind]

Το βασικότερο "πρόβλημα" (κατ'εμέ τουλάχιστον) αυτών που στρέφονται στην αθεΐα (ή άλλες πιο "βολικές" θρησκείες που υπόσχονται π.χ. 72 παρθένος μετά θάνατον) είναι  ο φόβος τους απέναντι στην ιδέα ότι μετά την κοίμηση τους (τον "θάνατο") υπάρχει Κρίση για τα πεπραγμένα τους επί γης κι ανάλογα ανταμοιβή (Παράδεισος) ή "τιμωρία" (κόλαση),  με αιώνιο (με την κυριολεκτική έννοια της λέξης) μάλιστα χαρακτήρα. Επειδή λοιπόν αυτό τρομοκρατεί από τη μία κι από την άλλη περιορίζει την έμφυτη τάση για yolo κι "ελευθερία", πασπαλίζουν τη στροφή τους αυτή με διάφορα "επιχειρήματα", προσπαθώντας να πείσουν εαυτούς κι αλλήλους.

Νομίζω ότι η σκέψη σας είναι αρκετά απλοϊκή. Στην ουσία υπαινίσσεστε ότι οι άνθρωποι που ασπάζονται την αθεΐα είναι αμοραλιστές ή ρέπουν προς μια έκλυτη ζωή με πάθη  και αμαρτήματα. Παραπέμπει στη φράση του Ντοστογιέφσκι "Χωρίς Θεό, όλα επιτρέπονται". Προσωπικά,  δεν την ασπάζομαι.  Δεν χρειάζεται να υπάρχει κάποια ανώτερη δύναμη ή κάποιο ιερό βιβλίο, για να μας κατευθύνει προς την αρετή. Μπορούμε μόνοι μας οι άνθρωποι να ξεχωρίζουμε το καλό και το ηθικό και να το πράττουμε.

[apri]

Το βασικότερο "πρόβλημα" (κατ'εμέ τουλάχιστον) αυτών που στρέφονται στην αθεΐα (ή άλλες πιο "βολικές" θρησκείες που υπόσχονται π.χ. 72 παρθένος μετά θάνατον) είναι  ο φόβος τους απέναντι στην ιδέα ότι μετά την κοίμηση τους (τον "θάνατο") υπάρχει Κρίση για τα πεπραγμένα τους επί γης κι ανάλογα ανταμοιβή (Παράδεισος) ή "τιμωρία" (κόλαση),  με αιώνιο (με την κυριολεκτική έννοια της λέξης) μάλιστα χαρακτήρα.

Νομίζω ότι περισσότερο τους απωθεί η ιδέα της θεϊκής παρεμβατικότητας όσο είναι εν ζωή.
Αφενός γιατί διάφοροι εκπρόσωποι θρησκειών διαχρονικά έστηναν καθεστώς τρομοκρατίας και εκμετάλλευσης πιστών προβάλλοντας προσωπικές τους απόψεις ως άποψη του Θεού, που έπρεπε σώνει και καλά να υιοθετηθεί.
Αφετέρου γιατί δεν μπορούν να προσδιορίσουν τα όρια μεταξύ ανθρώπινης ελευθερίας και θεϊκής παρεμβατικότητας, άρα και το αν αποδίδεται τελικά δικαιοσύνη. Κι αυτό γεννά μια κάποια ανασφάλεια. Δυσκολεύονται να εμπιστευτούν κάτι που δεν καταλαβαίνουν απολύτως πώς λειτουργεί.

Εντάξει, υπάρχουν και κάποιοι που προτιμούν να είναι ασύδοτοι γενικώς και βολεύονται με την άρνηση ηθικών κανόνων, αλλά νομίζω ότι η πλειοψηφία των άθεων ή των άθρησκων είναι άνθρωποι δύσπιστοι και όχι ανήθικοι.

trust no one για μένα, ως άθρησκο, δεν υπάρχει κάτι μετά θάνατον. Ή, σε μιαν αλλιώτικη διατύπωση, το μόνο που υπάρχει είναι η θύμηση που θα φέρνουμε στους ανθρώπους που μας αγάπησαν.

Να κρατάς μικρό καλάθι για το τι δεν υπάρχει.
Γιατί, αν με την αρχή διατηρήσης της υλοενέργειας αποδείχτηκε ότι η ύλη δεν καταλήγει ποτέ στο μηδέν, αλλά αλλάζει μορφή, δεν μπορεί κανείς να ισχυρίζεται με ευκολία ότι το πνεύμα καταλήγει στο μηδέν. Κι ας μην ξέρουμε τελικά τι γίνεται.
Δεν χρειάζεται να μηδενίζουμε ό,τι δεν ξέρουμε. Απλά δεν το ξέρουμε.

[leon.]

Δεν χρειάζεται να μηδενίζουμε ό,τι δεν ξέρουμε. Απλά δεν το ξέρουμε.

Για τούτο δήλωσα κι αγνωστικιστής (όχι άθεος). Επειδή δε γνωρίζω. Αλλά όπως ο πιστός θεωρεί πως υπάρχει μετά θάνατο ζωή (χωρίς να ξέρει) έτσι εγώ θεωρώ πως δεν υπάρχει (χωρίς να ξέρω). Όταν έλθει κι εμένα η ώρα θα μάθω (αν και τότε θα 'ν' αργά για να το μοιραστώ...).

[PDE ads]

[apri]

Για τούτο δήλωσα κι αγνωστικιστής (όχι άθεος). Επειδή δε γνωρίζω. Αλλά όπως ο πιστός θεωρεί πως υπάρχει μετά θάνατο ζωή (χωρίς να ξέρει) έτσι εγώ θεωρώ πως δεν υπάρχει (χωρίς να ξέρω).

Αν δηλώνεις αγνωστικιστής, δεν μπορείς να λες πως θεωρείς ότι δεν υπάρχει μετά θάνατον ζωή, γιατί αυτό είναι θέση.
Αγνωστικιστής σημαίνει να λες ότι δεν ξέρεις αν υπάρχει ή δεν υπάρχει.

[leon.]

Αν δηλώνεις αγνωστικιστής, δεν μπορείς να λες πως θεωρείς ότι δεν υπάρχει μετά θάνατον ζωή, γιατί αυτό είναι θέση.
Αγνωστικιστής σημαίνει να λες ότι δεν ξέρεις αν υπάρχει ή δεν υπάρχει.

Αγνωστικιστής σημαίνει πως δε γνωρίζω περί θεού. Όχι πως δε γνωρίζω ότι καμμιά σχέση ο θεός, αν υπάρχει, με το θεό των θρησκειών. Ξέρω, δηλαδή, σίγουρα τι δεν είναι ο θεός (μου το διδάσκει αυτό η επιστήμη) κι όχι τι είναι (αγνωστικισμός). Οι θρησκείες ερμηνεύονται κοινωνιολογικά (επιστημονικά δηλαδή) κι ουδεμιά σχέση ο θεός που πρεσβεύουν με την αλήθεια. Το ίδιο κι η μετά θάνατο ζωή. Η επιστήμη βεβαιώνει πως δεν υφίσταται άλλος κόσμος που πηγαίνει η ψυχή ή το πνεύμα. Οι νοητικές λειτουργίες, που παράγουν τα νοητικά και συναισθηματικά φαινόμενα, είναι απόρροια ζωικής λειτουργίας. Παράγονται από νευρικές λειτουργίες. Από κινήσεις ηλεκτρικών φορτίων σε μικροσκοπικό επίπεδο. Παύει η ζωή, διδάσκει η φυσική κι η βιολογία, παύει και το πνεύμα. Συνεπώς, μετά το θάνατο, αυτό που μας περιμένει είν' η ανυπαρξία (σώματος και πνεύματος). Ξέρω ότι οι θρησκείες λεν άλλα. Είν' αυτά τ' άλλα αντεπιστημονικά και το γιατί τα λεν είναι προφανές. Ποιον, άραγε, θα συγκινήσει θρησκεία που δε θα υπόσχεται αιώνια ζωή; Ούτε τον ιδρυτή της δε θα 'χε οπαδό.

[apri]

Αγνωστικιστής σημαίνει πως δε γνωρίζω περί θεού. Όχι πως δε γνωρίζω ότι καμμιά σχέση ο θεός, αν υπάρχει, με το θεό των θρησκειών. Ξέρω, δηλαδή, σίγουρα τι δεν είναι ο θεός (μου το διδάσκει αυτό η επιστήμη) κι όχι τι είναι (αγνωστικισμός). Οι θρησκείες ερμηνεύονται κοινωνιολογικά (επιστημονικά δηλαδή) κι ουδεμιά σχέση ο θεός που πρεσβεύουν με την αλήθεια.

Η επιστήμη δεν σου διδάσκει τι είναι θεός, γιατί θεωρεί ότι αυτό ανήκει στη σφαίρα της μεταφυσικής που δεν μπορεί να αποδείξει με τα εργαλεία της.

Σου διδάσκει πώς λειτουργούν κάποιοι νόμοι του (που ούτε αυτούς τους ξέρει όλους) και σου διδάσκει πώς λειτουργούν οι ανθρώπινοι θεσμοί, όπως αυτός της θρησκείας. Δεν μπορεί να αποφανθεί αν η θρησκεία πέφτει μέσα στις μεταφυσικές της εκτιμήσεις για το ποιο είναι το ποιητικό αίτιο των νόμων και ποιες είναι οι ιδιότητές του.

Άρα, ούτε η επιστήμη ούτε εσύ γνωρίζεις ποια είναι η σχέση της θρησκείας με την αλήθεια. Εικασίες κάνεις. Και είσαι ελεύθερος να τις κάνεις, αλλά μην τις βαφτίζεις επιστημονικές βεβαιότητες.

Η επιστήμη βεβαιώνει πως δεν υφίσταται άλλος κόσμος που πηγαίνει η ψυχή ή το πνεύμα. Οι νοητικές λειτουργίες, που παράγουν τα νοητικά και συναισθηματικά φαινόμενα, είναι απόρροια ζωικής λειτουργίας.

Η επιστήμη βεβαιώνει ότι η νοητική λειτουργία που είναι συνδεδεμένη με τον άνθρωπο εν ζωή τελειώνει με τον θάνατό του. Για μετά δεν μπορεί να βεβαιώσει τίποτα, γιατί είναι εκτός των δυνατοτήτων της.
Αν δεν μπορεί να δει πίσω από την πόρτα, πώς να βεβαιώσει με τεκμηριωμένο τρόπο τι υπάρχει και τι όχι;  Πάντα οι απαντήσεις της φτάνουν μέχρι ένα επίπεδο, όχι στο τέρμα.

Μπορείς να εμπιστευτείς την απάντηση που δίνουν οι θρησκείες για το τέρμα, μπορείς και όχι.
Η επιλογή είναι δική σου, όμως, όχι της επιστήμης.

[leon.]

Κοίταξε apri. Οι θρησκείες λεν διάφορα. Αν πολλά απ' αυτά είναι ψέματα αποδεικνυόμενα απ' την επιστήμη, για παράδειγμα τ' άγιο φως που αψηφά τους νόμους της φυσικής κι ανάβει μόνο του, τότε είν' αφελές ν' αποδεχθώ τη θρησκεία για τ' άλλα που λέει. Με απλά λόγια υπάρχει σοβαρό ζήτημα αξιοπιστίας των θρησκειών.

[Έσπερος]

Με την ίδια λογικη, leon, εγω δεν κατανοώ πχ πώς πολλοί γιατροί είναι τόσο θρησκευόμενοι.
Επίσης δεν κατανοώ πώς κάποιοι δέχονται την ιδέα ότι οποιοσδήποτε θεός σώζει πχ κάποιον από ένα ατύχημα, αλλά δεν σώζει κάποιον άλλον. Πραγματικά δεν μπορώ να αντιληφθώ πώς γίνεται κάποιος να το δέχεται αυτό. Μπορώ να κατανοήσω ότι σε πολλούς ανθρώπους η πίστη δίνει δύναμη για να αντιμετωπίσουν μια δυσκολία, να σταθούν όρθιοι σε ένα πρόβλημα, να παλέψουν για κάτι. Αυτό και το κατανοώ και παρολο που δεν με εκφράζει σαν άποψη, δεν μου γεννα κάποια απορία. Δέχομαι ότι αυτό σε κάποιους ανθρώπους προσφέρει κάτι. Οριακά μπορώ να κατανοήσω ότι για κάποιους ανθρώπους η θρησκεία είναι και ένα σύστημα κανόνων και ηθικών αρχών που νιώθουν ωραία όταν το τηρούν. Πολύ οριακά το κατανοώ. Μέχρι εκεί.

Επίσης δέχομαι και το ότι πολλοί άνθρωποι έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία σε σύμβολα, είτε εθνικά είτε θρησκευτικά και πιστεύω ότι χρειάζεται κάποια προσοχή σε αυτό. Δεν εννοώ γιατί να εκτεθεί ένα έργο σε έναν εθνικό φορέα, αλλά μέσα στο σχολείο όπου υπάρχουν μαθητες που μπορεί να είναι πολύ θρήσκοι, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί. Το σκεφτόμουν όταν με ρώτησαν οι μαθητες μου, πώς θα ένιωθα αν πήγαινε το παιδί μου με το σχολείο σε αυτήν την έκθεση. Τότε τους εξήγησα ότι δεν θα με απασχολούσε και ότι βασικά οι περιοδικές εκθέσεις συγκεκριμένων καλλιτεχνών και ειδικά της σύγχρονης τέχνης, δεν είναι κάτι στο οποίο συνήθως πηγαίνουν τα σχολεια, τα σχολεία πηγαίνουν στις μόνιμες  συλλογές. Μετά σκεφτόμουν όμως, ποσο εύκολα μπορείς να βοηθήσεις τους μαθητες να σταθούν κριτικά σε τέτοιες καταστάσεις, ειδικά παιδιά στην πιο μικρή εφηβική ηλικία, και πόσο σκόπιμο είναι να ταράξεις τα νερα; Εσυ που είσαι θετικός ας πούμε, λες στους μαθητες σου για το Φως της Αναστάσης ή το αν η μετάληψη μπορεί να μεταδωσει ασθένειες;

[leon.]

Με την ίδια λογικη, leon, εγω δεν κατανοώ πχ πώς πολλοί γιατροί είναι τόσο θρησκευόμενοι.

Είν' η δύναμη της παράδοσης. Της οικογένειας, των σχολειών, της κοινωνίας. Εξ απαλών ονύχων δεχόμαστε τα κηρύγματα. Θέλει πολύ κόπο να σταθείς κριτικά. Η ασφάλεια που προσφέρει η θρησκεία, η πίστη για τη συνέχιση της ζωής μας μετά θάνατο, το αίσθημα του ανήκειν στο ποίμνιο είναι μια αγκαλιά, ένα λιμάνι βεβαιότητας πες, για τον άνθρωπο. Δε σπας εύκολα αυτά τα δεσμά ακόμη κι ο πιο συνεπής ορθολογιστής να 'σαι.

[apri]

Κοίταξε apri. Οι θρησκείες λεν διάφορα. Αν πολλά απ' αυτά είναι ψέματα αποδεικνυόμενα απ' την επιστήμη, για παράδειγμα τ' άγιο φως που αψηφά τους νόμους της φυσικής κι ανάβει μόνο του, τότε είν' αφελές ν' αποδεχθώ τη θρησκεία για τ' άλλα που λέει. Με απλά λόγια υπάρχει σοβαρό ζήτημα αξιοπιστίας των θρησκειών.

Η Φυσική δεν γνωρίζει όλους τους φυσικούς νόμους. Άρα, το τι είναι δυνατό και τι αδύνατο είναι πολύ σχετικό κι έχει πάντα αναφορά στις τρέχουσες γνώσεις, την τρέχουσα λογική.
Η επιστήμη δεν είναι κάτι στατικό, για να είναι κανείς δογματικός.

Θα σου έλεγα, επίσης, μια ρήση του Ηράκλειτου που θεωρώ ότι ισχύει: "η Φύσις κρύπτεσθαι φιλεί".
Η φύση δεν αποκαλύπτει όλα τα μυστικά της ίσως και για λόγους αυτοπροστασίας. Όσα και να μαθαίνουμε, σε κάθε εποχή πάντα υπάρχει ένα γνωστικό κενό.

Οι θρησκείες σού προτείνουν να το αντιμετωπίζεις με άλμα πίστης, δηλαδή με εμπιστοσύνη.
Εσύ το αντιμετωπίζεις με δυσπιστία, γιατί αποδέχεσαι μόνο ό,τι καταλαβαίνεις και ελέγχεις πλήρως μέσω της λογικής. Είσαι ο τύπος του Αποστόλου Θωμά (γιορτάζει και αύριο) που ήθελε να βάλει "τον δάκτυλον εις τον τύπον των ήλων" και ο Χριστός, αφού τον άφησε να το κάνει, είπε στο τέλος "μακάριοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες".
Γιατί η πίστη είναι μια μορφή υπέρβασης των βεβαιοτήτων της λογικής. Είναι η διαισθητική βεβαιότητα που εκπορεύεται από την καρδιά, αυτό που έλεγε ο Πασκάλ «La coeur a sa raison que la raison ne connait point» (=η καρδιά έχει τη δική της «λογική», την οποία η λογική δεν γνωρίζει καθόλου).

Με έναν μυστήριο τρόπο δε, ακόμα και τα μεγάλα άλματα στην επιστήμη ξεκίνησαν ως άλματα πίστεως σε υποθέσεις που οι δογματικοί θεωρούσαν αδύνατες.

Δεν σου λέω, λοιπόν, ότι είναι κακό που είσαι δύσπιστος και επιφυλακτικός. Μη νομίζεις ότι εγώ δεν μπαίνω ποτέ σ' αυτήν τη θέση.
Να κοιτάς μόνο μη κλείνεις πόρτες ερμητικά μπροστά από πιθανές αλήθειες.

[apri]

Επίσης δέχομαι και το ότι πολλοί άνθρωποι έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία σε σύμβολα, είτε εθνικά είτε θρησκευτικά και πιστεύω ότι χρειάζεται κάποια προσοχή σε αυτό. Δεν εννοώ γιατί να εκτεθεί ένα έργο σε έναν εθνικό φορέα, αλλά μέσα στο σχολείο όπου υπάρχουν μαθητες που μπορεί να είναι πολύ θρήσκοι, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί. Το σκεφτόμουν όταν με ρώτησαν οι μαθητες μου, πώς θα ένιωθα αν πήγαινε το παιδί μου με το σχολείο σε αυτήν την έκθεση. Τότε τους εξήγησα ότι δεν θα με απασχολούσε και ότι βασικά οι περιοδικές εκθέσεις συγκεκριμένων καλλιτεχνών και ειδικά της σύγχρονης τέχνης, δεν είναι κάτι στο οποίο συνήθως πηγαίνουν τα σχολεια, τα σχολεία πηγαίνουν στις μόνιμες  συλλογές.

Τα σύμβολα παντός είδους έχουν κάποια αξία στις ζωές των ανθρώπων.

Οι άγιοι, οι ηρωικοί αγωνιστές (όχι μόνο του έθνους αλλά και της κοινωνίας), ακόμα και οι ήρωες των παραμυθιών είναι πρόσωπα που βίωσαν τη φρίκη, αλλά βρήκαν την ψυχική δύναμη να την αντιμετωπίσουν. Είναι σύμβολα αγωνιστικότητας και ελπίδας και γι' αυτό λειτουργούν ως κεριά αναμμένα που φέγγουν στις ζωές των ανθρώπων.

Δεν μπορεί, λοιπόν, κάποιος να τους σβήνει αυτά τα κεριά στα μούτρα ακυρώνοντας τον συμβολισμό τους, επειδή έτσι του ήρθε ή γιατί γι' αυτόν δεν σημαίνουν πολλά. Δεν μπορείς λχ να απεικονίσεις τον άγιο με κεφάλι φρικιαστικού δράκοντα  ή τον Τσε Γκεβάρα να κλαψουρίζει ζητώντας έλεος. Είναι μια μορφή βανδαλισμού που έχει την ίδια αντικοινωνική λογική με τον βανδαλισμό έργων τέχνης, βιβλίων ή ανθρώπων. Είναι μια εγωκεντρική μορφή ελευθερίας χωρίς ίχνος ενσυναίσθησης προς τους ανθρώπους με τους οποίους έχεις ανοίξει δίαυλο επικοινωνίας.

Και γι' αυτό δεν είναι τυχαίο ότι η απενοχοποίηση αυτής της συμπεριφοράς στην περίσταση της Πινακοθήκης τροφοδότησε στο τέλος άλλη μορφή αντικοινωνικής συμπεριφοράς, που ήταν ο βανδαλισμός των πινάκων. Αν ανοίγεις την πόρτα στην ασυδοσία, δεν κλείνει ποτέ μόνη της. Ενεργοποιεί και τις υπόλοιπες μορφές της.

[Έσπερος]

Εμένα δεν με ενοχλεί η χρήση ενός συμβόλου σε ένα έργο τέχνης. Δεν συγκινούμαι γενικα από τις μοντέρνες τεχνικές σε ζωγραφική, γλυπτική και γενικα installations κλπ, ούτε πείθομαι πάντα ότι υπάρχει όντως σε όλες τις περιπτώσεις ένα συγκροτημένο αφήγημα πίσω από την εκάστοτε χρήση ενός συμβόλου, αλλά δεν θα πω ποτέ ότι δεν έχει θέση να εκτεθεί στην Εθνική Πινακοθήκη, Γλυπτοθήκη κοκ. Αλλά δεν είμαι σίγουρη ότι θα ήταν πρόσφορη διδακτικά η χρήση ενός τέτοιου έργου τέχνης σε μια σχολική δραστηριότητα. Δηλαδή δεν είμαι σίγουρη ότι θα οδηγούσε σε γόνιμη συζήτηση ή τα μισά παιδιά θα έμεναν με την εικόνα απλα και ιςως κάποια να αντιδρούσαν και αυτό θα μεταφερόταν μετά τελείως εκτός πλαισίου και ίσως και να ξέφευγε η κατάσταση. Αυτά όμως έχοντας κατά νου παιδιά Γυμνασίου και σε επαρχία, όπου το θρησκευτικό συναίσθημα ειναι έντονο.

[apri]

Εμένα δεν με ενοχλεί η χρήση ενός συμβόλου σε ένα έργο τέχνης. Δεν συγκινούμαι γενικα από τις μοντέρνες τεχνικές σε ζωγραφική, γλυπτική και γενικα installations κλπ, ούτε πείθομαι πάντα ότι υπάρχει όντως σε όλες τις περιπτώσεις ένα συγκροτημένο αφήγημα πίσω από την εκάστοτε χρήση ενός συμβόλου, αλλά δεν θα πω ποτέ ότι δεν έχει θέση να εκτεθεί στην Εθνική Πινακοθήκη, Γλυπτοθήκη κοκ.

Ούτε εγώ είμαι αντίθετη στη χρήση συμβόλων και μάλιστα με τρόπο που απέχει κάπως από την παράδοση.
Δεν μπορεί όμως η χρήση τους να είναι τέτοια που να φτάνει στην αντιστροφή του συμβολισμού τους.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν και απολύτως συνειδητή αντιστροφή, γιατί ο καλλιτέχνης, όπως είπε σε συνεντεύξεις, ήθελε να σχολιάσει έτσι την εξουσία που ασκεί η Εκκλησία επί των πιστών με τις εικόνες αγίων που κατά τη γνώμη του σε φοβίζουν και σε κάνουν να νιώθεις ανυπεράσπιστος και εκ προοιμίου ένοχος.

Πολλά μπορείς να πεις για την εξουσία της Εκκλησίας. Όμως, το ότι έβλεπε τη μορφή του Αγίου Γεωργίου να σκοτώνει τον δράκοντα και δεν κατάλαβε ποτέ ότι συμβολίζει τη νίκη του Καλού επί του Κακού, αλλά το αντίστροφο, δείχνει δική του έλλειψη θρησκευτικής και καλλιτεχνικής παιδείας που δεν φρόντισε να καλύψει ποτέ. Προφανώς, δεν άκουσε ποτέ και για τον Περσέα που σκότωσε τη Μέδουσα, για τον Βελερεφόντη, τον Απόλλωνα κλπ. Αν άκουγε, θα ήξερε ότι αυτές οι ιστορίες δεν υπήρχαν διαχρονικά για εκφοβισμό των ανυπεράσπιστων, αλλά για να διδάξουν πως, αν υπάρχουν "δράκοντες", μπορούν να νικηθούν.
Άρα, στην πραγματικότητα, δεν ήταν μόνο ο βουλευτής που δεν είχε καλλιτεχνική παιδεία, αλλά και ο ίδιος που καταπιάστηκε με ένα θέμα χωρίς να ενδιαφερθεί να το μάθει, έστω χάριν του κοινού του, κι έτσι έμεινε στις αλλόκοτες βεβαιότητές του.

Σε μια έκθεση για το αλλόκοτο θα μπορούσε να περιοριστεί στη μορφή του Αγίου Χριστόφορου που έχει αιγυπτιακές επιρροές. Και θα ήταν κάτι που θα μπορούσαν να δουν και μαθητές και να συζητηθεί.