Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[quidam omnia sciens...]

Βλάση,
για άλλη μια φορά αποδεικνύεται η σημασία του υπομνηματος. Βέβαια δεν μπορούμε να αξιολογήσουμε την εγκυρότητα του κάθε κώδικα (τουλάχιστον εγώ δεν το μπορώ...). Νομίζω ότι τον τύπο "σέ" τον προτιμούν ακριβώς λόγω της ύπαρξης έμφασης. Κανονικά δεν γίνεται να έχουμε ονομαστική αντωνυμίας δηλωμένη με το απαρέμφατο, αλλά λόγω της αντανάκλασης χρειάζεται αυτοπαθής αντωνυμία (σαυτόν) ή η οριστική "αυτός". Φυσικά ο κάθε κανόνας έχει και την εξαίρεσή του... Και παραπάνω παρέθεσα ο ίδιος περίπτωση που δηλώνεται η ονομαστική"εγώ" στην απαρεμφατική φράση, ενώ δεν δηλώνεται με το ρήμα (πβ. ν.ε. "είπα [ότι θέλω [να το κάνω εγώ]]").

[PDE ads]

[Sali]

Επανέρχομαι, μετά από πολύν καιρό όντως, για να υλοποιήσω υπόσχεση που είχα δώσει σε προηγούμενο post μου, συζητώντας με τον Σωτήρη, να παρουσιάσω δηλαδή, όσο πιο συνοπτικά μπορώ, την εργασία του Μπαμπινιώτη σχετικά με την πτώση του υποκειμένου του απαρεμφάτου. Βρήκα λοιπόν την εν λόγω εργασία (υπό τον τίτλο "ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ, Περί της συντακτικής δομής του απαρεμφάτου της αρχαίας") και την παρουσιάζω εδώ παραδίδοντάς τη στην κρίση των συναδέλφων φιλολόγων του forum. Πρόκειται ασφαλώς για περίληψη της (35 σελίδων) εργασίας και θέλω να πιστεύω πως δεν αδίκησα τον συγγραφέα στις βασικές θέσεις του:

Η εργασία αποτελείται από τέσσερα μέρη.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Ο Μπαμπινιώτης αναφέρεται πολύ γενικά και συνοπτικά στη μετασχηματιστική θεωρία και τονίζει τα πλεονεκτήματά της έναντι της παραδοσιακής συντακτικής ανάλυσης. Στη συνέχεια παρουσιάζει τα δομικά σχήματα της ταυτοπροσωπίας και της ετεροπροσωπίας, όπως τα γνωρίζουμε από την παραδοσιακή σύνταξη, και δηλώνει: (α) ότι οι διαστάσεις του σχήματος της ταυτοπροσωπίας είναι πολύ ευρύτερες και (β) ότι η NCI επί ταυτοπροσωπίας είναι σπάνια, ενώ το σχήμα που επικρατεί είναι η ACI. Επισημαίνει ότι σπέρματα μετασχηματιστικής προσέγγισης υπάρχουν σποραδικά και στην παραδοσιακή συντακτική ανάλυση, όπως π.χ. στη γενική υποκειμενική ή αντικειμενική, όπου, για να βρούμε το είδος της, οδηγούμαστε κατ’ ανάγκη σε υποκείμενες δομές.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Εδώ ερμηνεύονται παραδείγματα ταυτοπροσωπίας με βάση τη μετασχηματιστική θεωρία:
1.   Βασιλεὺς βούλεται ἐπ’ Αἴγυπτον στρατεύειν [ταυτοπροσωπία χωρίς προσδιορισμό του Υποκειμένου (Υ) του Απαρεμφάτου (Α)]. Κατά την άποψη του Μπαμπινιώτη, στη βαθεία δομή υπάρχουν δύο προτάσεις (Π₁ και Π₂): [βασιλεὺς βούλεται τοῦτο] και [βασιλεὺς στρατεύει ἐπ’ Αἴγυπτον] (όπου το τοῦτο είναι αντωνυμικό στοιχείο συμβατικά χρησιμοποιούμενο ως συμπλήρωμα του Ρήματος (Ρ) στη βαθεία δομή και υποκαθιστώμενο από το Α). Ακολούθως η Π₂ υποτάσσεται στην Π₁ ως Αντικείμενο (Αντ) του Ρ βούλεται υποκαθιστώντας το αντωνυμικό στοιχείο τοῦτο και λαμβάνοντας τα χαρακτηριστικά του, δηλαδή: (α) το Ρ στρατεύει τρέπεται στο Α στρατεύειν βάσει του υποχρεωτικού Μετασχηματιστικού Κανόνα (ΜΚ) της απαρεμφατοποίησης, και (β) η ονομαστική βασιλεὺς τρέπεται στην αιτιατική βασιλέα βάσει του υποχρεωτικού ΜΚ του μεταπτωτισμού. Επειδή όμως το βασιλέα ταυτίζεται με το Υ του Ρ. της Π₁, απαλείφεται βάσει του προαιρετικού ΜΚ της ταυτότητας αναφοράς. Αναλυτικά τα στάδια από τη βαθεία έως την επιφανειακή δομή:
(i)   [βασιλεὺς βούλεται τοῦτο] – [βασιλεὺς στρατεύει ἐπ’ Αἴγυπτον]
(ii)   [βασιλεὺς βούλεται τοῦτο + βασιλεὺς στρατεύει ἐπ’ Αἴγυπτον]
(iii)   βασιλεὺς βούλεται      ø       βασιλεὺς στρατεύει ἐπ’ Αἴγυπτον
(iv)   βασιλεὺς βούλεται                βασιλέα στρατεύειν ἐπ’ Αἴγυπτον
(v)   βασιλεὺς βούλεται                      ø     στρατεύειν ἐπ’ Αἴγυπτον
(όπου ø = σημείο απαλοιφής όρου)

2.   Βασιλεὺς βούλεται ἀγαθὸς εἶναι [ταυτοπροσωπία με Κατηγορούμενο (Κ) του Υ του Α].
Εδώ ισχύουν τα ίδια, με τη διαφορά ότι προστίθεται ο ΜΚ της συμφωνίας (σε δύο φάσεις). Αναλυτικά τα στάδια από τη βαθεία έως την επιφανειακή δομή:
(i)   [βασιλεὺς βούλεται τοῦτο] – [βασιλεύς ἐστι ἀγαθὸς]
(ii)   [βασιλεὺς βούλεται τοῦτο + βασιλεύς ἐστι ἀγαθὸς]
(iii)   βασιλεὺς βούλεται      ø       βασιλεύς ἐστι ἀγαθὸς
(iv)   βασιλεὺς βούλεται               βασιλέα εἶναι ἀγαθὸς
(v)   βασιλεὺς βούλεται               βασιλέα εἶναι ἀγαθὸν
(vi)   βασιλεὺς βούλεται                     ø     εἶναι ἀγαθὸν
(vii)   βασιλεὺς βούλεται                            εἶναι ἀγαθὸς

Στο στάδιο (v) λειτουργεί ο ΜΚ της συμφωνίας (α΄ φάση), εφόσον το Κ συμφωνεί με το Υ του Α (βασιλέα-ἀγαθόν). Στο στάδιο (vii) λειτουργεί ο ΜΚ της συμφωνίας (β΄ φάση), δηλαδή μετά την απαλοιφή του Υ του Α το Κ συμφωνεί κατ’ ανάγκη με το Υ της πρότασης (βασιλεὺς-ἀγαθός).

Ο Μπαμπινιώτης υποστηρίζει τις απόψεις του φέρνοντας δύο συντακτικά επιχειρήματα:
(α) Θεωρεί ότι, αφού τόσο στην ταυτοπροσωπία όσο και στην ετεροπροσωπία έχουμε ένα και μόνο συντακτικό σχήμα, δηλαδή την εξάρτηση του απαρεμφάτου και έναν μόνο Μετασχηματιστικό Νόμο (ΜΝ), αυτόν δηλαδή της υπόταξης, δεν είναι δυνατόν «κατ’ επιστήμην» το Υ του Α στη μια περίπτωση (ταυτοπροσωπία) να παραμένει σε ονομαστική και στην άλλη (ετεροπροσωπία) να τρέπεται σε αιτιατική. Θεωρεί επίσης ότι το Κ, στο οποίο βασίζεται η παραδοσιακή ανάλυση για να εξηγήσει την πτώση του Υ του Α, είναι «στοιχείον δομικώς και λειτουργικώς διάφορον του Υ, εξωτερικόν δηλονότι στοιχείον, κείμενον επί διαφόρου επιπέδου (της επιφανειακής δομής)» (σ. 712).
(β) Φέρνει 6 παραδείγματα εμφάνισης, σε αιτιατική, του Υ του Α επί ταυτοπροσωπίας. Αναφέρω ένα μόνο: ἐγὼ γὰρ δὴ οἶμαι καὶ ἐμὲ καὶ σὲ καὶ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὸ ἀδικεῖν τοῦ ἀδικεῖσθαι κάκιον ἡγεῖσθαι. (Πλάτ. Γοργ. 474b) (Δεν θεώρησα αναγκαίο, για λόγους οικονομίας χώρου, να αναφέρω και τα άλλα παραδείγματα, αλλά πολύ περισσότερα μπορεί να βρει κανείς στους Kühner -  Gerth, 2, II` , § 476 – το ίδιο και στην ελληνική έκδοση). Κατά τη θεωρία του, σ’ αυτές τις περιπτώσεις δεν λειτούργησε ο (προαιρετικός άλλωστε) ΜΚ της ταυτότητας αναφοράς, δεν παραλείφθηκε δηλαδή, λόγω έμφασης ή αντιδιαστολής, το Υ του Α.

Ακολούθως εξετάζονται περιπτώσεις NCI τις οποίες ο συγγραφέας θεωρεί σπανιότερες και εξαιρέσεις: καὶ (νομίζεις) ἡμᾶς μὲν ἀποψηφιεῖσθαί σου, σὺ δ’ οὐ παύσεσθαι; (Δημοσθ. Μειδ. 204). [Σημειωτέον ότι τόσο ο D. Macdowell όσο και ο W.W. Goodwin στις εκδόσεις τους του Μειδία έχουν «σέ», ο δε Goodwin αφιερώνει και έναν appendix (vii) στο θέμα αυτό]. Στις περιπτώσεις αυτές λειτουργούν μεν οι ΜΚ της απαρεμφατοποίησης και του μεταπτωτισμού, στη συνέχεια όμως δεν απαλείφεται το (κατ’ αιτιατική) Υ του Α, αλλά λαμβάνει χώρα συμφωνία του Υ του Α με το Υ του Ρ, σύμφωνα με προαιρετικό ΜΚ.

Συνεχίζεται...

[Sali]

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
Εδώ εντάσσονται παραδείγματα ετεροπροσωπίας, όπως τα αντιλαμβάνεται η παραδοσιακή συντακτική ανάλυση, τα οποία ερμηνεύονται ως περιπτώσεις ταυτοπροσωπίας κατά τη μετασχηματιστική συντακτική ανάλυση. Πρόκειται για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες το Υ του Α ταυτίζεται με το (κατά γενική ή δοτική) Αντ. του Ρ ή με τη δοτική προσωπική σε απρόσωπες συντάξεις. Π.χ. Κύρου ἐδέοντο ὡς προθυμοτάτου … γενέσθαι (Ξενοφ. Ἑλλ. 1.5.2). Ο Μπαμπινιώτης πιστεύει ότι εδώ δεν έχουμε ετεροπροσωπία αλλά ταυτοπροσωπία, εφόσον υπάρχει σχέση ταυτότητας αναφοράς, οπότε το (κατ’ αιτιατική) Υ του Α απαλείφεται στην επιφανειακή δομή, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις ταυτοπροσωπίας. Αναφέρει ότι η άποψη πως οι προσδιορισμοί του Υ του Α αποδεικνύουν την πτώση του, στερούνται αποδεικτικής και ερμηνευτικής επάρκειας (δεδομένου ότι η γενική ή η δοτική ερμηνεύονται βάσει του ΜΚ της συμφωνίας με το Αντ του Ρ, όχι με το Υ του Α) και αναρωτιέται πώς είναι δυνατόν σε μία και μόνο σχέση (ετεροπροσωπία) άλλοι να υποστηρίζουν πως το Υ του Α εννοείται σε αιτιατική και άλλοι σε γενική ή δοτική. Η μετασχηματιστική ανάλυση του παραπάνω παραδείγματος οδηγεί στα ακόλουθα στάδια:
(i)   [ἐδέοντο Κύρου τοῦτο] – [Κῦρος ἐγένετο ὡς προθυμότατος]
(ii)   [ἐδέοντο Κύρου τοῦτο  + Κῦρος ἐγένετο ὡς προθυμότατος]
(iii)   ἐδέοντο Κύρου       ø        Κῦρος ἐγένετο ὡς προθυμότατος
(iv)   ἐδέοντο Κύρου                 Κῦρον γενέσθαι ὡς προθυμότατος
(v)   ἐδέοντο Κύρου                 Κῦρον γενέσθαι ὡς προθυμότατον
(vi)   ἐδέοντο Κύρου                     ø     γενέσθαι ὡς προθυμότατον
(vii)   ἐδέοντο Κύρου                            γενέσθαι ὡς προθυμοτάτου

Το ίδιο ισχύει και για τις απρόσωπες συντάξεις με δοτική προσωπική. Για τις συντάξεις κατά τις οποίες το Υ του Α ταυτίζεται με το κατ’ αιτιατική Αντ. του Ρ, αναφέρει την άποψή του στο ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ (Α).

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ
Στο μέρος αυτό ο Μπαμπινιώτης κρίνει τις θέσεις της σχολικής-παραδοσιακής σύνταξης και τις αναθεωρεί βάσει των πορισμάτων της μετασχηματικής ανάλυσης. Τα συμπεράσματά του, εν περιλήψει, είναι:
Α. Το σχήμα NCI, στην έκταση τουλάχιστον που του δίνει η παραδοσιακή σύνταξη, είναι μύθος, καθώς δεν βασίζεται σε ένα θεωρητικό υπόδειγμα (model) ανάλυσης και περιγραφής της γλώσσας αλλά στην εμπειρική παρατήρηση. Οι αδυναμίες της θεώρησης αυτής είναι οι εξής:
(α) Δεν εξηγείται αφενός μεν γιατί εννοείται το Υ του Α και δεν εμφανίζεται στον λόγο, αφετέρου δεν σε ποιο επίπεδο ανάλυσης της γλώσσας τοποθετείται αυτό το «εννοούμενο» Υ του Α.
(β) Δεν είναι δυνατόν οι προσδιορισμοί του Υ του Α να αποτελούν κριτήριο για την πτώση του, γιατί αυτή η υπεραπλούστευση οδηγεί σε άτοπο: ποια είναι τελικά η πτώση του Υ του Α, η αιτιατική, η γενική ή η δοτική;
(γ) Από την ταυτοπροσωπία αποκλείονται δομές ACI, κι έτσι περιορίζονται τα όρια και οι δυνατότητες ερμηνείας του φαινομένου.
Το σχήμα NCI δεν πρέπει να το δεχτούμε, υποστηρίζει ο συγγραφέας, γιατί αυτό θα σήμαινε ακύρωση του ΜΚ του μεταπτωτισμού, ο οποίος όμως, μαζί με τον ΜΚ της απαρεμφατοποίησης συνιστούν τα κύρια γνωρίσματα της απαρεμφατικής υπόταξης. Και τούτο ισχύει τόσο για την ταυτοπροσωπία όσο και για την ετεροπροσωπία. Το σημαντικό λοιπόν είναι να γίνει κατανοητό πως ταυτοπροσωπία και ετεροπροσωπία είναι δύο μορφές του ίδιου φαινομένου, η δε διαφορά μεταξύ τους συνίσταται όχι στην πτώση του Υ του Α αλλά στην εμφάνιση (ετεροπροσωπία) ή μη εμφάνιση (ταυτοπροσωπία) του Υ του Α στην επιφανειακή δομή.
Θεωρεί επίσης ο Μπαμπινιώτης ότι η ερμηνεία γένεσης της ACI από αρχικά σχήματα όπως ἐκέλευσεν αὐτοὺς μάχεσθαι, δηλαδή με ρήματα συντσσόμενα με δύο Αντ, (αιτιατική και απαρέμφατο), «δια μετακινήσεως, κατά την σύγχρονον ορολογίαν, εις το αίσθημα των λαλούντων των ορίων της προτάσεως από #ἐκέλευσεν αὐτοὺς μάχεσθαι# εις #ἐκέλευσεν#αὐτοὺς μάχεσθαι# αποδεικνύεται ερμηνευτικώς ανεπαρκής» (σσ. 729-730), γιατί δεν εξηγείται από πού προέκυψε το αρχικό σχήμα, στο οποίο υπάρχει ήδη το απαρέμφατο, που είναι και το ζητούμενο.
Τέλος, προς επίρρωση των θέσεών του ο Μπαμπινιώτης αναφέρει το παράδειγμα της Λατινικής, προσθέτοντας ότι σ’ αυτήν υπάρχουν ελάχιστα παραδείγματα NCI.

Β. Εδώ ο συγγραφέας ανακεφαλαιώνει τα όσα είπε για την επέκταση του φαινομένου της ταυτοπροσωπίας, όπως εκτέθηκε στο ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ. Κατηγοριοποιεί την ταυτοπροσωπία ως εξής:
1.   Χωρίς προσδιορισμό του Υ του Α: βασιλεὺς βούλεται ἐπ’ Αἴγυπτον στρατεύειν.
2.   Με προσδιορισμό του Υ του Α:
(α) Με υποχρεωτική συμφωνία: βασιλεὺς βούλεται ἀγαθὸς εἶναι.
(β) Χωρίς υποχρεωτική συμφωνία: Κύρου ἐδέοντο ὡς προθυμοτάτου…γενέσθαι, αλλά και: Ἐρετριέες Ἀθηναίων ἐδεήθησαν σφίσι βοηθοὺς γενέσθαι.


Γ. Αναφερόμενος στο «εννοούμενο» Υ του Α, δέχεται ότι αυτό όντως εννοείται σε ονομαστική, μόνο όμως στην αρχική από τις υποκείμενες δομές, δηλαδή στη βαθεία δομή, αφού εκεί είναι υποκείμενο του Ρ της Π₂. Όμως στην επιφανειακή δομή, όπου το Α έχει προκύψει από μια σειρά μετασχηματισμών, το Υ του Α «οφείλει να λαμβάνεται πάντοτε κατ’ α ι τ ι α τ ι κ ή ν» (σ. 737).

[apri]

Eυχαριστούμε, Bλάση, για τον κόπο σου.  Στο ζήτησε ο Σωτήρης, αλλά ωφεληθήκαμε και εμείς.
Πολύ ενδιαφέρουσες οι απόψεις του Μπάμπι.

Πιστεύει λοιπόν ότι είτε έχουμε ταυτοπροσωπία είτε ετεροπροσωπία, το υποκείμενο του απαρεμφάτου εμφανίζεται ή εννοείται σε αιτιατική.

Ερώτηση:

Στην ετεροπροσωπία έχουμε περιπτώσεις όπου το κατηγορούμενο εμφανίζεται σε αιτιατική, όπως απαιτεί η πτώση του εννοούμενου υποκειμένου του ή σε άλλη πτώση λόγω έλξης από την πτώση του αντικειμένου
(π.χ εδέοντο Κύρου γενέσθαι ως προθυμότατον/ως προθυμοτάτου).

Στην ταυτοπροσωπία έχουμε περιπτώσεις όπου το κατηγορούμενο να εμφανίζεται σε αιτιατική (δηλ. κάποια πρόταση σαν κι αυτή: *Βασιλεύς βούλεται είναι αγαθόν), όπως θα απαιτούσε η πτώση του εννοούμενου υποκειμένου του απαρεμφάτου (εφόσον δεχθούμε ότι πάντα βρίσκεται σε αιτιατική);
Δεν θα ήταν λίγο περίεργο στην ταυτοπροσωπία να μιλάμε σε όλες τις περιπτώσεις για έλξη από την πτώση του υποκειμένου του ρήματος; 

[PDE ads]

[Sali]

Πιστεύει λοιπόν ότι είτε έχουμε ταυτοπροσωπία είτε ετεροπροσωπία, το υποκείμενο του απαρεμφάτου εμφανίζεται ή εννοείται σε αιτιατική.

O Μπαμπινιώτης διαπιστώνει ότι επί ταυτοπροσωπίας το υποκ. του απαρεμφ. μπορεί να δηλώνεται σε ονομαστική, αλλά θεωρεί πως στις περιπτώσεις αυτές, που, όπως ισχυρίζεται, είναι πολύ σπανιότερες, η ονομαστική οφείλεται στη λειτουργία του προαιρετικού ΜΚ της συμφωνίας του υποκ. του απαρ. προς το υποκ. του ρήματος. Εννοείται πως αν αυτός ο ΜΚ δεν λειτουργήσει σ' αυτές τις περιπτώσεις, το δηλούμενο υποκ. του απαρεμφ. θα βρίσκεται σε αιτιατική. Είναι πραγματικά ενδιαφέρον το παράδειγμα από τον Δημοσθένη (Μειδ. 204): "καὶ (νομίζεις) ἡμᾶς μὲν ἀποψηφιεῖσθαί σου, σὺ δὲ οὐ παύσεσθαι;", όπου βλέπουμε "σὺ" στη στερεότυπη έκδοση της Οξφόρδης (S. H. Butcher) και σε άλλες ερμηνευτικές εκδόσεις, αλλά "σὲ" στις εκδόσεις του "Μειδία": (α) από τον D. Macdowell, ο οποίος σε σχετικό σχόλιο (σ. 291-292) γράφει χαρακτηριστικά: "where the subject of an infinitive is the same as the subject of the governing verb, it is usually omitted (and then any other word qualifying it, including the adjectival αὐτός, goes into the nominative); but if expressed for any reason (such as emphasis or contrast) it is accusative, not nominative as is sometimes thought"· (β) από τον W. W. Goodwin, ο οποίος στο δικό του σχόλιο (σ. 113) γράφει:"Here σὲ is the only proper form of the pronominal subject" και παραπέμπει στον appendix vii, όπου μιλάει αναλυτικά γι' αυτό το θέμα.

Στην ταυτοπροσωπία έχουμε περιπτώσεις όπου το κατηγορούμενο να εμφανίζεται σε αιτιατική (δηλ. κάποια πρόταση σαν κι αυτή: *Βασιλεύς βούλεται είναι αγαθόν), όπως θα απαιτούσε η πτώση του εννοούμενου υποκειμένου του απαρεμφάτου (εφόσον δεχθούμε ότι πάντα βρίσκεται σε αιτιατική);

Aπ' ό,τι κατάλαβα, ο Μπαμπινιώτης θεωρεί πως σε τέτοια παραδείγματα λειτουργεί ο υποχρεωτικός ΜΚ της συμφωνίας του κατηγορουμένου προς το υποκ. του ρήματος μετά την απαλοιφή του υποκειμένου του απαρεμφάτου. Αλλά σε παραδείγματα όπως: "ἐδέοντο Κύρου ὡς προθυμοτάτου/ὡς προθυμότατον γενέσθαι" θεωρεί ότι ο ΜΚ της συμφωνίας είναι προαιρετικός. Αυτή, κατ' εμέ, είναι η μεγαλύτερη αδυναμία της θεωρίας του. Με ποιο κριτήριο δηλαδή ο Μπαμπινιώτης αποφασίζει πότε ο ΜΚ της συμφωνίας είναι υποχρεωτικός και πότε προαιρετικός;

Δεν θα ήταν λίγο περίεργο στην ταυτοπροσωπία να μιλάμε σε όλες τις περιπτώσεις για έλξη από την πτώση του υποκειμένου του ρήματος; 

Μα στην κατά Μπαμπινιώτη ταυτοπροσωπία (κατά την έκταση δηλ. που έδωσε στο φαινόμενο ο καθηγητής) έλξη μπορούμε να έχουμε και από την πτώση του αντικειμένου (σε γεν. ή δοτ.) του ρήματος ή από τη δοτική προσωπική. Μην ξεχνάς ότι όλα αυτά ο Μπαμπινιώτης τα θεωρεί ταυτοπροσωπία.

[apri]

Εγώ αυτό που κατάλαβα από την περίληψη που έγραψες είναι ότι ο Μπ. θεωρεί πως το υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται πάντα σε αιτιατική λόγω της πλαγίωσης του λόγου, με τη διαφορά ότι στην ταυτοπροσωπία δεν εμφανίζεται ως ευκόλως εννοούμενο, ενώ στην ετεροπροσωπία εκφράζεται ρητά σε αιτιατική.

Δεν είναι παράλογη θεωρία. Το αντίθετο θα έλεγα.

Απλώς νομίζω ότι δεν έχει τόσο ισχυρά αποδεικτικά ερείσματα.

1. Πώς  είναι τόσο σίγουρος τη στιγμή που κάτι δεν εκφράζεται ρητά, ότι η πτώση είναι διαφορετική, μόνο και μόνο επειδή αυτό συμβαίνει στις εκπεφρασμένες περιπτώσεις της ετεροπροσωπίας;

2. Γιατί στην ετεροπροσωπία η πτώση του κατηγορουμένου να συμμορφώνεται προαιρετικά με την πτώση του υποκειμένου του απαρεμφάτου, ενώ στην ταυτοπροσωπία αυτό να μη γίνεται ποτέ;
Άρα, ποια ένδειξη έχουμε ότι το υποκείμενο εννοείται σε αιτιατική, όταν πάντα βρίσκουμε το κατηγορούμενο σε ονομαστική;


Το παράδειγμα του Δημοσθένη δυστυχώς δεν μας διαφωτίζει, γιατί, απ' ό,τι καταλαβαίνω, δεν έχουμε βέβαιη γραφή.

Επίσης, οι περιπτώσεις που το υποκείμενο του ρήματος επαναλαμβάνεται με επαναληπτική αντωνυμία
(π.χ Κροῖσος ἐνόμιζε ἑωυτὸν εἶναι ἀνθρώπων ἁπάντων ὀλβιώτατον), πάλι δεν είναι ισχυρές αποδείξεις, γιατί μπορεί κάποιος να πει ότι με τον τρόπο αυτό ο ομιλητής παρουσιάζει τον εαυτό του από μια απόσταση, σαν να είναι κάποιο άλλο πρόσωπο.
Μου θυμίζει δηλ. την περίπτωση που κάποιος μιλά για τον εαυτό του στο γ' ενικό (όπως οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες).


Υπάρχει και μια άλλη περίπτωση, οι προτάσεις όπου το απαρέμφατο χρησιμοποιείται μόνο του στη θέση ευκτικής, όπου το υποκείμενο είναι πάντα σε αιτιατική.

ΑΙΣΧ Ευμ 837-838: ἐμὲ παθεῖν τάδε, φεῦ, ἐμὲ παλαιόφρονα, κατά τε γᾶν οἰκεῖν, ἀτίετον, φεῦ, μύσος
(=εγώ να τα υποφέρω αυτά! εγώ ―γεμάτη αρχαία σοφία― να κατοικώ άτιμη στη γη!)

ΑΙΣΧ ΕπτΘ 253: θεοὶ πολῖται, μή με δουλείας τυχεῖν

Δεν ξέρω πώς ακριβώς αντιλαμβανόταν μια τέτοια πρόταση ο αρχαίος ομιλητής, αν δηλ. αντιμετώπιζε και εδώ τον εαυτό του ως άλλο πρόσωπο που ήθελε να πάθει κάτι ή αν χρησιμοποιούσε την αιτιατική γιατί αυτήν απαιτούσε το απαρέμφατο.


Και το λέω, γιατί υπάρχουν και τα απαρέμφατα που χρησιμοποιούνταν αντί προστακτικής, τα οποία δεν απαιτούσαν -με τρόπο ξεκάθαρο τουλάχιστον- αιτιατική.
ΘΟΥΚ 5.9.7: σὺ δέ, Κλεαρίδα, ...ἐπεκθεῖν καὶ ἐπείγεσθαι ὥς τάχιστα ξυμμεῖξαι
(=εσύ πάλι, Κλεαρίδα...πέσε απάνω τους και σπεύσε να συμπλακείς μαζί τους όσο πιο γρήγορα γίνεται)

[Sali]

Εγώ αυτό που κατάλαβα από την περίληψη που έγραψες είναι ότι ο Μπ. θεωρεί πως το υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται πάντα σε αιτιατική

Όχι, σ' αυτό δεν έχεις δίκιο. Ο Μπ. βλέπει (όπως και όλοι μας) ότι το υπ. του απαρεμφ. (επί ταυτοπροσωπίας, γιατί αυτό μας ενδιαφέρει) μπορεί να τίθεται και σε ονομαστική, μόνο που θεωρεί τις περιπτώσεις αυτές σπανιότερες και εξαιρέσεις. Δες και στο τέλος του πρώτου post μου από την περίληψη που παρέθεσα.

Απλώς νομίζω ότι δεν έχει τόσο ισχυρά αποδεικτικά ερείσματα.

1. Πώς  είναι τόσο σίγουρος τη στιγμή που κάτι δεν εκφράζεται ρητά, ότι η πτώση είναι διαφορετική, μόνο και μόνο επειδή αυτό συμβαίνει στις εκπεφρασμένες περιπτώσεις της ετεροπροσωπίας;

Αν κατάλαβα καλά το ερώτημά σου, λες πως ο Μπ. για την πτώση του εννοουμένου υποκ. του απαρεμφ. (επί ταυτοπροσωπίας) βασίζεται στο ρητά εκπεφρασμένο (σε αιτιατ.) υποκ. του απαρεμφ. επί ετεροπροσωπίας. Αν αυτό εννοείς, δεν έχεις δίκιο. Η θεωρία του βασίζεται αφενός μεν στο θεωρητικό μοντέλο ανάλυσης που υποδεικνύει (από τη βαθεία μέχρι την επιφανειακή δομή), αφετέρου δε σε παραδείγματα ρητώς εκπεφρασμένου υποκ. του απαρεμφ. (επί ταυτοπροσωπίας) σε αιτιατική - πράγμα που συμβαίνει όταν πρόκειται για τις προσωπικές αντωνυμίες α΄και β΄προσώπου, καμιά φορά και με τις αυτοπαθείς όλων των προσώπων. Και, ομολογουμένως, τα παραδείγματα αυτά δεν είναι λίγα και αξίζουν την προσοχή μας. Μπορείς να δεις πολλά στο Συντακτικό του Kuehner (ελληνική έκδοση: Ραφαήλ Κυννέρου, τ. ΙΙ, παράγρ. 476). Και νομίζω πως πρέπει να αναρωτηθούμε: Γιατί το υποκ. του απαρεμφ. σ' αυτές τις περιπτώσεις, που συγκριτικά είναι πολύ περισσότερες, δεν εμφανίζεται σε ονομαστική;

2. Γιατί στην ετεροπροσωπία η πτώση του κατηγορουμένου να συμμορφώνεται προαιρετικά με την πτώση του υποκειμένου του απαρεμφάτου, ενώ στην ταυτοπροσωπία αυτό να μη γίνεται ποτέ;

Όπως διαπίστωσες, στην περίπτωση της ταυτοπροσωπίας ο Μπ. θεωρεί πως ο ΜΚ της συμφωνίας είναι υποχρεωτικός, ενώ στην περίπτωση της ετεροπροσωπίας (ταυτοπροσωπίας κατά τον Μπ. - αν αναφέρεσαι σε παραδείγματα του τύπου Κύρου ἐδέοντο ὡς προθυμοτάτου/ὡς προθυμότατον γενέσθαι) είναι προαιρετικός. Αυτή, όπως προανέφερα, είναι και η αδυναμία της θεωρίας του.

Άρα, ποια ένδειξη έχουμε ότι το υποκείμενο εννοείται σε αιτιατική, όταν πάντα βρίσκουμε το κατηγορούμενο σε ονομαστική;

To κατηγορούμενο το βρίσκουμε πάντα σε ονομαστική, όταν παραλείπεται το υποκ. του απαρεμφ. Αλλά όταν δηλώνεται (σε αιτιατική), τότε το κατηγορούμενο βρίσκεται κι αυτό σε αιτιατική: οἴομαι ἐμὲ φαῦλον εἶναι ζητητήν. Πάντως, το κατηγορούμενο, κατά Μπαμπινιώτη, είναι "στοιχείον δομικώς και λειτουργικώς διάφορον του Υ" (δες το πρώτο μέρος της περίληψής μου), δηλαδή αυτό σημαίνει πως δεν πρέπει να λαμβάνεται υπόψη για την πτώση του υποκ. του απαρεμφ.

Επίσης, οι περιπτώσεις που το υποκείμενο του ρήματος επαναλαμβάνεται με επαναληπτική αντωνυμία
(π.χ Κροῖσος ἐνόμιζε ἑωυτὸν εἶναι ἀνθρώπων ἁπάντων ὀλβιώτατον), πάλι δεν είναι ισχυρές αποδείξεις, γιατί μπορεί κάποιος να πει ότι με τον τρόπο αυτό ο ομιλητής παρουσιάζει τον εαυτό του από μια απόσταση, σαν να είναι κάποιο άλλο πρόσωπο.
Μου θυμίζει δηλ. την περίπτωση που κάποιος μιλά για τον εαυτό του στο γ' ενικό (όπως οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες).

Να μου επιτρέψεις να σε διορθώσω λίγο εδώ. Η αντων. ἑωυτὸν δεν είναι επαναληπτική αλλά αυτοπαθής (στην ιωνική διάλεκτο) και στη σύνταξη που εξετάζουμε εδώ έχει την ίδια αξία με την προσωπική ἕ.

Υπάρχει και μια άλλη περίπτωση, οι προτάσεις όπου το απαρέμφατο χρησιμοποιείται μόνο του στη θέση ευκτικής, όπου το υποκείμενο είναι πάντα σε αιτιατική.

ΑΙΣΧ Ευμ 837-838: ἐμὲ παθεῖν τάδε, φεῦ, ἐμὲ παλαιόφρονα, κατά τε γᾶν οἰκεῖν, ἀτίετον, φεῦ, μύσος
(=εγώ να τα υποφέρω αυτά! εγώ ―γεμάτη αρχαία σοφία― να κατοικώ άτιμη στη γη!)

ΑΙΣΧ ΕπτΘ 253: θεοὶ πολῖται, μή με δουλείας τυχεῖν

Δεν ξέρω πώς ακριβώς αντιλαμβανόταν μια τέτοια πρόταση ο αρχαίος ομιλητής, αν δηλ. αντιμετώπιζε και εδώ τον εαυτό του ως άλλο πρόσωπο που ήθελε να πάθει κάτι ή αν χρησιμοποιούσε την αιτιατική γιατί αυτήν απαιτούσε το απαρέμφατο.


Και το λέω, γιατί υπάρχουν και τα απαρέμφατα που χρησιμοποιούνταν αντί προστακτικής, τα οποία δεν απαιτούσαν -με τρόπο ξεκάθαρο τουλάχιστον- αιτιατική.
ΘΟΥΚ 5.9.7: σὺ δέ, Κλεαρίδα, ...ἐπεκθεῖν καὶ ἐπείγεσθαι ὥς τάχιστα ξυμμεῖξαι
(=εσύ πάλι, Κλεαρίδα...πέσε απάνω τους και σπεύσε να συμπλακείς μαζί τους όσο πιο γρήγορα γίνεται)

Οι περιπτώσεις αυτές είναι όντως ιδιάζουσες και χρήζουν ιδιαίτερης συζήτησης. Εδώ μας ενδιαφέρει η πτώση του εξαρτημένου απαρεμφάτου.

ΥΓ Ας μην θεωρηθεί ότι υπεραμύνομαι των απόψεων Μπαμπινιώτη· απλώς διερμηνεύω τις θέσεις του.

[apri]

Για να ξεκινήσω από το υστερόγραφό σου, ούτε και εγώ είμαι κάθετα αντίθετη στην άποψη Μπαμπινιώτη αυτήν τη στιγμή. Απλώς, προσπαθώ να αντιληφθώ κατά πόσο αποδεικνύεται.

Βλάση, οφείλω να πω ότι με μπερδεύεις.
Στο σημείο Γ του Μέρους Δ΄ ισχυρίζεται, όπως λες, ο Μπ. πως το υποκείμενο στην ταυτοπροσωπία μόνο στη βαθεία δομή είναι σε ονομαστική, ενώ στην επιφανειακή πρέπει πάντα να εννοείται σε αιτιατική.
Τώρα μου λες ότι ισχυρίζεται πως το υποκείμενο μπορεί να τίθεται και σε ονομαστική αλλά σε σπάνιες περιπτώσεις;
Τι από τα δυο ισχύει; 

Έχεις δίκιο ότι η αντωνυμία "εαυτός" είναι αυτοπαθής. Καλά κάνεις και με διορθώνεις. Παρασύρθηκα πάλι.
Το "αυτός" είναι επαναληπτική.

Το ερώτημά μου όμως παραμένει. Και το ξαναθέτω, όχι με μια εμμονή να αποδείξω λανθασμένη την άποψη του Μπ., αλλά ελέγχοντάς την.
Στις προτάσεις όπως "οἴομαι ἐμὲ φαῦλον εἶναι ζητητήν" ή "Κροῖσος ἐνόμιζε ἑωυτὸν εἶναι ἀνθρώπων ἁπάντων ὀλβιώτατον"
έχουμε ως δεδομένα ότι είναι σπάνιες και ότι η αιτιατική στο κατηγορούμενο εμφανίζεται μόνο, εφόσον υπάρχει εκπεφρασμένο σε αιτιατική υποκείμενο.

Μήπως στην πραγματικότητα δεν έχουμε εδώ ταυτοπροσωπία, αλλά εικονική ετεροπροσωπία;
Μήπως δηλ. ο ομιλητής αναφέροντας την αιτιατική του προσώπου (ως αντικείμενο του ρήματος, αλλά και ως υποκείμενο του απαρεμφάτου) δείχνει να αντιμετωπίζει το πρόσωπό του αποστασιοποιημένα, σαν να είναι άλλο πρόσωπο;

Σκέψου στα νέα ελληνικά τις εξής προτάσεις: "Θεωρώ ότι είμαι άξιος"- "Με θεωρώ άξιο"/"Θεωρώ τον εαυτό μου άξιο".
Στη δεύτερη περίπτωση δεν αισθάνεσαι μια αποστασιοποίηση του ομιλητή; Σου φαίνονται ακριβώς ίδιες οι προτάσεις;

[Sali]

Βλάση, οφείλω να πω ότι με μπερδεύεις.
Στο σημείο Γ του Μέρους Δ΄ ισχυρίζεται, όπως λες, ο Μπ. πως το υποκείμενο στην ταυτοπροσωπία μόνο στη βαθεία δομή είναι σε ονομαστική, ενώ στην επιφανειακή πρέπει πάντα να εννοείται σε αιτιατική.
Τώρα μου λες ότι ισχυρίζεται πως το υποκείμενο μπορεί να τίθεται και σε ονομαστική αλλά σε σπάνιες περιπτώσεις;
Τι από τα δυο ισχύει;

Μα γιατί σε μπερδεύω; Τα πράγματα είναι απλά (μιλάμε πάντα για την ταυτοπροσωπία, όπως τη γνωρίζουμε από την παραδοσιακή σύνταξη) και έχουν ως εξής:
1. Όταν το υποκ. του απαρεμφ. παραλείπεται - σύνταξη που αποτελεί και τον κανόνα - πρέπει να λαμβάνεται, κατά Μπαμπινιώτη, πάντα σε αιτιατική, ανεξάρτητα από την πτώση του κατηγορουμένου ή άλλων προσδιορισμών του.
2. Όταν το υποκ. του απαρεμφ. εκφράζεται ρητά - σύνταξη που, σε σύγκριση με τη σύνταξη [1], είναι σαφώς εξαίρεση - το υποκ. του απαρεμφ. βρίσκεται:
(α) σε αιτιατική (ο κανόνας χωρίς παρεμβάσεις και διορθώσεις - όσο μπορώ να ξέρω - από τους εκδότες)
(β) σε ονομαστική (σπανίως και κατ' εξαίρεση και,συχνά, με παρεμβάσεις των εκδοτών)
Εδώ δεν ισχύουν απόψεις (ούτε του Μπ. ούτε κανενός άλλου), γιατί το υποκ. του απαρεμφ. είναι ρητά εκπεφρασμένο και την πτώση του τη βλέπουμε όλοι.

Να προσθέσω εδώ κάποιες διαπιστώσεις που έκανα βασιζόμενος στη μελέτη των σχετικών παραδειγμάτων: Η σύνταξη [2 (α)] ισχύει όταν το υποκ. του απαρεμφ. είναι προσωπική αντωνυμία α΄ή β΄προσώπου (ἐμέ, σέ, ἡμᾶς, ὑμᾶς). Για το γ΄πρόσωπο τίθεται, κατά κανόνα, η αιτιατική της αυτοπαθούς αντωνυμίας (ἑαυτόν, ἑαυτοὺς κ.ά.), ενώ η αυτοπαθής τίθεται ενίοτε και για το α΄ή β΄πρόσωπο (ἐμαυτόν, σεαυτὸν κ.ά.).
Όσα αναφέρω, επίσης, για τη σύνταξη [2 (β)] ισχύουν όταν το υποκ. του απαρεμφ. είναι προσωπική αντωνυμία α΄ή β΄προσώπου (ἐγώ, σύ, ἡμεῖς, ὑμεῖς), αλλά εδώ τα παραδείγματα είναι σπανιότατα και "ύποπτα" (για την αντων. α΄προσ. δεν βρήκα κανένα παράδειγμα, αλλά έχω επιφυλάξεις), καθώς οι εκδότες δεν συμφωνούν (δες το παράδ. του Δημοσθ. που ανέφερα). Για το γ΄πρόσωπο όμως υπάρχουν παραδείγματα με ρητά εκπεφρασμένο "σφεῖς" ως υποκ. του απαρεμφ. επί ταυτοπροσωπίας χωρίς διορθώσεις εκδοτών. Παραδείγματα έχει αναφέρει ο Σωτήρης σε προηγούμενο post, αλλά κι εγώ έκανα μια πρόχειρη έρευνα σε ορισμένους συγγραφείς της αττικής πεζογραφίας και βρήκα 11 παραδείγματα με σφεῖς + απαρέμφ.: 1 από τον Ξενοφώντα, 2 από τον Πλάτωνα και 8 από τον Θουκυδίδη. Στον Ηρόδοτο δεν βρήκα κανένα, όπως κανένα δεν βρήκα και στους ρήτορες (Δημοσθένη, Ισοκράτη, Λυσία, Αισχίνη και Ισαίο). Άρα η ονομαστική + απαρέμφ. επί ταυτοπροσωπίας είναι διαπιστωμένη και σίγουρη μόνο με το σφεῖς (αφήνω προς το παρόν έξω από τη συζήτηση την οριστική αντων. αὐτός, αὐτοί - παραδείγματά τους έχει ήδη αναφέρει ο Σωτήρης - γιατί μάλλον δεν φαίνεται να ανήκουν στη συζήτησή μας), αλλά αυτά τα παραδείγματα είναι - συγκριτικά με αυτά της σύνταξης [2 (α)] σαφώς λιγότερα. Αναρωτιέμαι λοιπόν αν τα λιγοστά αυτά παραδείγματα είναι δυνατόν να συνιστούν τον κανόνα "ονομαστική + απαρέμφατο" και να μην συνιστούν κανόνα οι προδήλως περισσότερες περιπτώσεις της "αιτιατικής + απαρέμφατο" (επί ταυτοπροσωπίας).

Το ερώτημά μου όμως παραμένει. Και το ξαναθέτω, όχι με μια εμμονή να αποδείξω λανθασμένη την άποψη του Μπ., αλλά ελέγχοντάς την.
Στις προτάσεις όπως "οἴομαι ἐμὲ φαῦλον εἶναι ζητητήν" ή "Κροῖσος ἐνόμιζε ἑωυτὸν εἶναι ἀνθρώπων ἁπάντων ὀλβιώτατον"
έχουμε ως δεδομένα ότι είναι σπάνιες και ότι η αιτιατική στο κατηγορούμενο εμφανίζεται μόνο, εφόσον υπάρχει εκπεφρασμένο σε αιτιατική υποκείμενο.

Μήπως στην πραγματικότητα δεν έχουμε εδώ ταυτοπροσωπία, αλλά εικονική ετεροπροσωπία;
Μήπως δηλ. ο ομιλητής αναφέροντας την αιτιατική του προσώπου (ως αντικείμενο του ρήματος, αλλά και ως υποκείμενο του απαρεμφάτου) δείχνει να αντιμετωπίζει το πρόσωπό του αποστασιοποιημένα, σαν να είναι άλλο πρόσωπο;

Σκέψου στα νέα ελληνικά τις εξής προτάσεις: "Θεωρώ ότι είμαι άξιος"- "Με θεωρώ άξιο"/"Θεωρώ τον εαυτό μου άξιο".
Στη δεύτερη περίπτωση δεν αισθάνεσαι μια αποστασιοποίηση του ομιλητή; Σου φαίνονται ακριβώς ίδιες οι προτάσεις;

Ομολογώ πως ποτέ δεν το είχα σκεφτεί έτσι. Νομίζω όμως ότι τα δοξαστικά ρήματα (κατά κύριο λόγο το ἡγοῦμαι) συντάσσονται με δύο αιτιατικές (αντικ. και κατηγ. του αντικ.) χωρίς όμως ειδικό απαρέμφατο. Αν υπάρχει ειδικό απαρέμφατο, η αιτιατ. λογίζεται πια ως υποκ. του απαρεμφάτου. Ανακεφαλαιώνοντας έχω τη γνώμη ότι τη ν.ε. πρόταση "πιστεύω ότι είμαι σώφρων" ο αρχαίος θα μπορούσε να την πει μ' αυτούς τους τρόπους:
(α) ἡγοῦμαι σώφρων εἶναι (ο κανόνας)
(β) ἡγοῦμαι ἐμὲ/ἐμαυτὸν σώφρονα εἶναι (εξαίρεση - εμφάνιση του υποκ. του απαρεμφ. για έμφαση)
(γ) ἡγοῦμαι ἐμαυτὸν σώφρονα.

[apri]

Ok. Στο πρώτο σημείο κατάλαβα τώρα τι θέλεις να πεις. Αναφέρεσαι σε περιπτώσεις όπου μας έχουν σωθεί απαρέμφατα με εκπεφρασμένο υποκείμενο σε ονομαστική, έστω κι αν είναι ενίοτε αμφισβητούμενη γραφή.

Αν κατάλαβα καλά, στην περίπτωση λοιπόν που έχουμε εκπεφρασμένο το υποκείμενο του απαρεμφάτου σε ταυτοπροσωπία, τις περισσότερες φορές αναφέρεται σε αιτιατική και ελάχιστες σε ονομαστική;
Εφόσον γενικώς το να εκφραστεί ρητά το απαρεμφατικό υποκείμενο σε ταυτοπροσωπία είναι σπάνια περίπτωση (καθώς τα ευκόλως εννοούμενα συνήθως παραλείπονται), μήπως αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτό συνέβαινε, γινόταν για έναν ιδιαίτερο λόγο;

Αναφέρεις ως λόγο την έμφαση.

Έμφαση πιστεύω ότι έχουμε σαφώς σε παραδείγματα σαν κι αυτό, όπου έχουμε ονομαστική:
καὶ (νομίζεις) ἡμᾶς μὲν ἀποψηφιεῖσθαί σου, σὺ δὲ οὐ παύσεσθαι;", 


Σε περιπτώσεις αιτιατικής "ἡγοῦμαι ἐμὲ/ἐμαυτὸν σώφρονα εἶναι" θεωρείς ότι έχουμε το ίδιο ξεκάθαρα έμφαση;
Αν όντως έχουμε έμφαση, τότε ο ομιλητής υπονοεί ότι εκείνος είναι σώφρων, ενώ κάποιος άλλος όχι.
(πρβλ. Νομίζω ότι εγώ είμαι σώφρων.)
Αν όμως δεν προκύπτει πάντα τέτοιου είδους αντιδιαστολή από τα συμφραζόμενα, τότε ίσως να έχουμε αυτό που ονόμασα "εικονική ετεροπροσωπία" για να εξυπηρετηθούν δια της ψυχικής αποστάσεως του ομιλητή διάφοροι επικοινωνιακοί λόγοι (π.χ χροιά αντικειμενικότητας).

Άρα, μήπως το υποκείμενο στην ταυτοπροσωπία εννοούνταν ευκόλως ή εκφραζόταν εμφατικά σε ονομαστική, εκτός από τις περιπτώσεις που ο ομιλητής ήθελε να παρουσιάσει τον εαυτό του από απόσταση; Και μήπως γι' αυτό και δεν μας σώζονται προτάσεις όπου να βρίσκεται το κατηγορούμενο σε αιτιατική εν απουσία του απερεμφατικού υποκειμένου, ενώ αντιθέτως αυτό συνέβαινε ενίοτε στην ετεροπροσωπία;

Απλώς καταθέτω τα ερωτήματά μου.

[Sali]

Ok. Στο πρώτο σημείο κατάλαβα τώρα τι θέλεις να πεις. Αναφέρεσαι σε περιπτώσεις όπου μας έχουν σωθεί απαρέμφατα με εκπεφρασμένο υποκείμενο σε ονομαστική, έστω κι αν είναι ενίοτε αμφισβητούμενη γραφή.

Ακριβώς.

Αν κατάλαβα καλά, στην περίπτωση λοιπόν που έχουμε εκπεφρασμένο το υποκείμενο του απαρεμφάτου σε ταυτοπροσωπία, τις περισσότερες φορές αναφέρεται σε αιτιατική και ελάχιστες σε ονομαστική;

Και πάλι ακριβώς. Οι μόνες σίγουρες περιπτώσεις ονομαστικής + απαρέμφ. είναι αυτές που ανέφερα με το σφεῖς (11 περιπτώσεις όλες όλες). Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις ρητώς εκπεφρασμένου υποκ. του απαρεμφ., αριθμητικά πολύ περισσότερες, έχουμε το σχήμα αιτιατική + απαρέμφ. Με βάση λοιπόν τα υπάρχοντα παραδείγματα κι όχι κάποιο θεωρητικό υπόδειγμα, αν έπρεπε οπωσδήποτε να διατυπώσουμε έναν κανόνα για την πτώση του υποκ. του απαρεμφ., ποιο από τα δύο σχήματα θα έπρεπε να διαλέξουμε; (Ρητορική ερώτηση)

Εφόσον γενικώς το να εκφραστεί ρητά το απαρεμφατικό υποκείμενο σε ταυτοπροσωπία είναι σπάνια περίπτωση (καθώς τα ευκόλως εννοούμενα συνήθως παραλείπονται), μήπως αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτό συνέβαινε, γινόταν για έναν ιδιαίτερο λόγο;

Αναφέρεις ως λόγο την έμφαση.

Δεν το αναφέρω εγώ. Σύμφωνα με όλους τους κορυφαίους μελετητές, οι λόγοι εμφάνισης του υποκ. του απαρεμφ. επί ταυτοπροσωπίας είναι η έμφαση ή η αντιδιαστολή με άλλο υποκ.

Έμφαση πιστεύω ότι έχουμε σαφώς σε παραδείγματα σαν κι αυτό, όπου έχουμε ονομαστική:
καὶ (νομίζεις) ἡμᾶς μὲν ἀποψηφιεῖσθαί σου, σὺ δὲ οὐ παύσεσθαι;",

Σαφέστατα!

Σε περιπτώσεις αιτιατικής "ἡγοῦμαι ἐμὲ/ἐμαυτὸν σώφρονα εἶναι" θεωρείς ότι έχουμε το ίδιο ξεκάθαρα έμφαση;
Αν όντως έχουμε έμφαση, τότε ο ομιλητής υπονοεί ότι εκείνος είναι σώφρων, ενώ κάποιος άλλος όχι.
(πρβλ. Νομίζω ότι εγώ είμαι σώφρων.)

To παράδειγμα είναι πλαστό, δικό μου. Αλλά ναι, βεβαίως, το ίδιο ξεκάθαρη έμφαση έχουμε κι εδώ.

Αν όμως δεν προκύπτει πάντα τέτοιου είδους αντιδιαστολή από τα συμφραζόμενα, τότε ίσως να έχουμε αυτό που ονόμασα "εικονική ετεροπροσωπία" για να εξυπηρετηθούν δια της ψυχικής αποστάσεως του ομιλητή διάφοροι επικοινωνιακοί λόγοι (π.χ χροιά αντικειμενικότητας).

Αυτό δεν μπορώ να το ξέρω. Υποθέτω όμως ότι οι μεγάλοι μελετητές που έχουν ανθολογήσει αυτά τα παραδείγματα ξέρουν τι λένε όταν μιλούν για έμφαση ή αντιδιαστολή. Σίγουρα πρέπει κανείς να μελετήσει όλα τα σχετικά παραδείγματα μέσα στα ευρύτερα συμφραζόμενά τους, για να ξέρει με σιγουριά αν σε κάποιο ή σε κάποια απ' αυτά δεν υπάρχει έμφαση ή αντιδιαστολή. Εγώ, πάντως, ομολογώ πως δεν το έχω κάνει ακόμα.

Άρα, μήπως το υποκείμενο στην ταυτοπροσωπία εννοούνταν ευκόλως ή εκφραζόταν εμφατικά σε ονομαστική, εκτός από τις περιπτώσεις που ο ομιλητής ήθελε να παρουσιάσει τον εαυτό του από απόσταση; Και μήπως γι' αυτό και δεν μας σώζονται προτάσεις όπου να βρίσκεται το κατηγορούμενο σε αιτιατική εν απουσία του απερεμφατικού υποκειμένου, ενώ αντιθέτως αυτό συνέβαινε ενίοτε στην ετεροπροσωπία;

Απλώς καταθέτω τα ερωτήματά μου.

Σύμφωνα με όσα λες, αν κατάλαβα καλά, το σχήμα "ονομαστ. + απαρέμφ." συνιστά "κανονική" ταυτοπροσωπία, ενώ το σχήμα "αιτιατική + απαρέμφ." συνιστά "εικονική" ταυτοπροσωπία, κατά την οποία "ο ομιλητής ήθελε να παρουσιάσει τον εαυτό του από απόσταση". Ομολογώ πως δεν καταλαβαίνω τη διαφορά. Ποια δηλαδή είναι η διαφορά αν πούμε: "*οἶμαι σοφὸς ἐγὼ εἶναι" (ρητά εκπεφρασμένο υποκ. απαρεμφ. σε ονομαστική - αμάρτυρη περίπτωση με προσωπ. αντων. α΄προσ.) ή "οἶμαι ἐμὲ σοφὸν εἶναι";

[apri]

Σύμφωνα με όσα λες, αν κατάλαβα καλά, το σχήμα "ονομαστ. + απαρέμφ." συνιστά "κανονική" ταυτοπροσωπία, ενώ το σχήμα "αιτιατική + απαρέμφ." συνιστά "εικονική" ταυτοπροσωπία, κατά την οποία "ο ομιλητής ήθελε να παρουσιάσει τον εαυτό του από απόσταση". Ομολογώ πως δεν καταλαβαίνω τη διαφορά. Ποια δηλαδή είναι η διαφορά αν πούμε: "*οἶμαι σοφὸς ἐγὼ εἶναι" (ρητά εκπεφρασμένο υποκ. απαρεμφ. σε ονομαστική - αμάρτυρη περίπτωση με προσωπ. αντων. α΄προσ.) ή "οἶμαι ἐμὲ σοφὸν εἶναι";

Koίτα, εκεί που θεωρώ πως έχουμε σαφώς "εικονική ετεροπροσωπία" (έγινα και γλωσσοπλάστης  ) είναι με τις αυτοπαθείς αντωνυμίες.
Για το δικό μου γλωσσικό αισθητήριο είναι διαφορετικό το να πεις "Θεωρώ ότι είμαι σοφός" από το "Θεωρώ τον εαυτό μου σοφό/ότι ο εαυτός μου είναι σοφός". Στη δεύτερη περίπτωση μιλάς από κάποια απόσταση, πιο έμμεσα για κάτι που σε αφορά. Κάτι παραπλήσιο μου φαίνεται ότι είναι και το "Με θεωρώ σοφό". Είναι σαν να μιλάς για κάποιον άλλον, ενώ στην πραγματικότητα μιλάς για τον εαυτό σου. Γι' αυτό και μίλησα για εικονική ετεροπροσωπία.
Δεν μπορώ να πω με την ίδια βεβαιότητα ότι στην περίπτωση που έχουμε ειδικό απαρέμφατο και προσωπική αντωνυμία σε αιτιατική συμβαίνει το ίδιο πράγμα. Δεν ξέρω δηλ. αν το "οἶμαι εγώ σοφὸς εἶναι" ακουγόταν διαφορετικά στ' αυτιά του τότε ομιλητή από το "οἶμαι ἐμὲ σοφὸν εἶναι". Απλά αναρωτήθηκα.

Να σου πω βασικά το συλλογισμό μου.
Ο Μπ. θεωρεί ότι κατά την πλαγίωση μιας πρότασης σε μορφή απαρεμφάτου το υποκείμενο αυτής της πρότασης υποχρεωτικά τρέπεται σε αιτιατική. Έτσι δεν είναι;
Το να αλλάξει η πτώση σε περίπτωση ετεροπροσωπίας το καταλαβαίνω, γιατί πρέπει μορφολογικά να διαφοροποιηθούν τα δυο υποκείμενα, ώστε να μην υπάρχει σύγχυση του συντακτικού τους ρόλου.
Δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να διαφοροποιηθούν σε περίπτωση που έχουμε ταυτοπροσωπία.
Εκτός αν έχει βάσιμες υποψίες ότι η πρωτοτυπική μορφή του απαρεμφατικού υποκειμένου είτε ήταν ανεξάρτητο είτε εξαρτημένο, βρισκόταν σε αιτιατική.

Οι ιδιάζουσες περιπτώσεις που το απαρέμφατο λειτουργεί ανεξάρτητα (εννοώ αυτές που ανέφερα σε προηγούμενη ανάρτηση) ως έναν βαθμό τον δικαιώνουν, αλλά όχι και με απόλυτη σαφήνεια.

Στις περιπτώσεις πάλι που το απαρέμφατο είναι εξαρτημένο το μεν κατηγορούμενο τον διαψεύδει εμφανιζόμενο μονίμως σε ονομαστική, το δε σπανίως εκπεφρασμένο υποκείμενο τις περισσότερες φορές εμφανίζεται σε αιτιατική και κάποιες φορές σε ονομαστική.
Δυο εξηγήσεις μπορώ να δώσω:
α) Η πτώση του απαρεμφατικού υποκειμένου είναι η αιτιατική, αλλά όταν αυτό λείπει ή όταν πρέπει να δοθεί έμφαση,
η ονομαστική αποδεικνύεται πως υπερισχύει στο μυαλό του ομιλητή.
(βλ. και περιπτώσεις εκτόπισης με ανακόλουθο σχήμα στα ν.ε: Εκείνος ο Γιάννης, τίποτα δεν του αρέσει.)

β) Η πτώση του απαρεμφατικού υποκείμενου είναι η ονομαστική, αλλά όταν ο ομιλητής για κάποιον λόγο θέλει να μιλήσει πιο έμμεσα, επιλέγει τη σύνταξη της ετεροπροσωπίας.

Για να είμαι ειλικρινής, αυτήν τη στιγμή δεν μπορώ να ψηφίσω ούτε υπέρ της μιας ούτε υπέρ της άλλης εκδοχής, γιατί δεν μου φαίνεται καμία τόσο ξεκάθαρη.
Δεν ξέρω πώς βλέπεις εσύ τα πράγματα.

[Sali]

Να σου πω βασικά το συλλογισμό μου.

Ο Μπ. θεωρεί ότι κατά την πλαγίωση μιας πρότασης σε μορφή απαρεμφάτου το υποκείμενο αυτής της πρότασης υποχρεωτικά τρέπεται σε αιτιατική. Έτσι δεν είναι;
Το να αλλάξει η πτώση σε περίπτωση ετεροπροσωπίας το καταλαβαίνω, γιατί πρέπει μορφολογικά να διαφοροποιηθούν τα δυο υποκείμενα, ώστε να μην υπάρχει σύγχυση του συντακτικού τους ρόλου.
Δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να διαφοροποιηθούν σε περίπτωση που έχουμε ταυτοπροσωπία.

Πρόσεξε: Το σχήμα "αιτιατική + απαρέμφ." (επί ταυτοπροσωπίας) το έχουν διαπιστώσει και υποστηρίξει κορυφαίοι μελετητές της αρχαιοελληνικής σύνταξης. Ας δούμε τι λένε:
(α) Ραφαήλ Κυννέρου, Συντακτικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, τόμος Β΄, παράγρ. 476: "Όταν επί ταυτοπροσωπίας του συντακτικού ρήμ. και του απαρεμφ. το υποκείμ. του απαρεμφ. πρέπη να εξαρθή σαφέστερον, ως τούτο συμβαίνει επί των αντιθέσεων, τότε τίθεται, ως και εν τη λατιν., η αιτιατική σ. απαρεμφ." και ακολουθούν παραδείγματα.
(β) H. W. Smyth, A Greek Grammar for Colleges, παράγρ. 1974: "A pronoun subject of the infinitive, if (wholly or partially) identical with the subject of the main verb, is generally expressed when emphatic, and stands in the accusative (cases of the nominative are rare and suspected); but the indirect reflexive σφεῖς stands in the nominative or accusative". Ακολουθούν παραδείγματα.
(γ) W. W. Goodwin, Syntax of the Moods and Tenses of the Greek Verb, παράγρ. 744: "The subject of the infinitive, if expressed, is in the accusative".
(δ) W. W. Goodwin, Demosthenes against Meidias, appendix vii: Εδώ αναφέρονται πολλά πράγματα, γι' αυτό και, κατ' ανάγκη, σταχυολογώ τα (κατ' εμέ) σπουδαιότερα: (i) σελ. 173: "I think that the supposed construction of the nominative (εννοεί με απαρέμφ.) cannot be established for either ἐγώ, σύ, ἡμεῖς or ὑμεῖς"· (ii) σελ. 174: "The authority for the nominative of the first and second persons with the infinitive is found chiefly in a few passages of Demosthenes" (και αναφέρει 4 περιπτώσεις: 3 από τον Μειδία και 1 από τον τρίτο Φιλιππικό)· (iii) σελ. 175: "The peculiar use of the half-reflexive σφεῖς in a very few cases cannot establish a general usage for all the personal pronouns, a usage which has no support in the general principle of the language, by which the subject of the infinitive is regularly accusative".

Γιατί τα αναφέρω όλα αυτά; Για να δείξω ότι ο Μπαμπινιώτης "δεν ανακάλυψε την Αμερική". Έχοντας προφανώς υπόψη του όλα αυτά και στηριζόμενος στα υπάρχοντα παραδείγματα, εξεπόνησε ένα θεωρητικό μοντέλο για το σχήμα "αιτιατική + απαρέμφατο" με βάση τις αρχές της γενετικής-μετασχηματιστικής Γραμματικής. Απλώς δηλαδή ο Μπ. είπε το ίδιο πράγμα με τις μεγάλες αυτές αυθεντίες της αρχαιοελληνικής σύνταξης, αλλά με άλλον τρόπο.

Στις περιπτώσεις πάλι που το απαρέμφατο είναι εξαρτημένο το μεν κατηγορούμενο τον διαψεύδει εμφανιζόμενο μονίμως σε ονομαστική, το δε σπανίως εκπεφρασμένο υποκείμενο τις περισσότερες φορές εμφανίζεται σε αιτιατική και κάποιες φορές σε ονομαστική.

Όπως θα έχεις καταλάβει, τόσο το κατηγορούμενο όσο και άλλοι ονοματικοί προσδιορισμοί δεν παίζουν κανένα ρόλο, κατά Μπαμπινιώτη, για τη διαπίστωση της πτώσης του υποκ. του απαρεμφ. Όλα αυτά τα θεωρεί δευτερεύοντα στοιχεία, άσχετα με την απαρεμφατική σύνταξη. Κατ' αυτόν, έχουμε ένα και μόνο φαινόμενο, την απαρεμφατική υπόταξη (άσχετα από το αν υπάρχει ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία), το οποίο πρέπει να αντιμετωπίζεται και να αναλύεται με έναν ενιαίο τρόπο, δηλαδή και στις δύο περιπτώσεις ισχύουν οι ΜΚ της απαρεμφατοποίησης και του μεταπτωτισμού (άρα: αιτιατική). Στην περίληψή μου όλα αυτά έχουν εκτεθεί, νομίζω, σαφώς.
Το ενδιαφέρον είναι ότι από τους προαναφερθέντες κορυφαίους μελετητές ο Goodwin (appendix vii, ό.π., σελ. 173) λέει ουσιαστικά το ίδιο, πιστεύει δηλαδή (μιλώντας για την ονομαστική αὐτὸς) ότι η ονομαστική αυτή στον πλάγιο λόγο βασίζεται "on the well known principle governing all adjectives with the infinitive referring to an omitted subject, as in βούλεται εἶναι σοφός, φησὶν εἶναι σοφός". Πιστεύει δηλαδή ότι το παραλειπόμενο υποκ. του απαρεμφ. επί ταυτοπροσωπίας πρέπει να εννοείται σε αιτιατική, ενώ το κατηγορούμενο ή άλλοι ονοματικοί προσδιορισμοί βρίσκονται κανονικά σε ονομαστική πτώση (προφανώς εννοεί κατά συμφωνία με το υπάρχον υποκ. του ρήματος).

Για να είμαι ειλικρινής, αυτήν τη στιγμή δεν μπορώ να ψηφίσω ούτε υπέρ της μιας ούτε υπέρ της άλλης εκδοχής, γιατί δεν μου φαίνεται καμία τόσο ξεκάθαρη.
Δεν ξέρω πώς βλέπεις εσύ τα πράγματα.

Να σου πω: εγώ κλίνω (με επιφυλάξεις) υπέρ της άποψης "αιτιατική + απαρέμφατο" βασιζόμενος κυρίως στον αριθμό των υπαρχόντων παραδειγμάτων με σαφώς εκπεφρασμένο υποκ. του απαρεμφ., (δηλ. με ουσιαστική προσωπική αντωνυμία), αλλά δεν μπορώ να πω ότι δεν με επηρέασαν και οι γνώμες των παραπάνω κορυφαίων φιλολόγων. Το αὐτὸς-αὐτοὶ, το κατηγορούμενο και άλλοι ονοματικοί προσδιορισμοί δεν με έχουν πείσει επαρκώς για τη διαπίστωση της πτώσης του υποκ. του απαρεμφ.

[apri]

Άρα, λοιπόν, οι περισσότεροι θεωρούν ότι η πρωτοτυπική πτώση του απαρεμφατικού υποκειμένου είναι η αιτιατική
-ανεξαρτήτως αν έχει κοινή αναφορά με το ρηματικό υποκείμενο- και ότι άλλες πτώσεις εμφανίζονταν μόνο κατ' εξαίρεση και λόγω έλξης στην επιφανειακή δομή.

Τώρα που το σκέφτομαι, η διαφορετική πτώση ίσως να επιβάλλεται προκειμένου να διαφοροποιηθούν τα δυο υποκείμενα όχι σημασιολογικά (ταυτοπροσωπία-ετεροπροσωπία), αλλά συντακτικά (υποκείμενο ρήματος-υποκείμενο απαρεμφάτου).
Αυτό θα εξηγούσε και γιατί όταν εμφανιζόταν ανεξάρτητο το απαρέμφατο αντί ευκτικής, το υποκείμενό του ήταν πάντα σε αιτιατική ή γιατί όταν έχουμε ως υποκείμενο αυτοπαθή αντωνυμία (αυτό που ονόμασα εικονική ετεροπροσωπία) παρά την κοινή αναφορά με το υποκείμενο του ρήματος, η αντωνυμία έμπαινε σε αιτιατική.

Και αφού οι περισσότεροι έχουν αυτήν την άποψη, εμείς γιατί στο συντακτικό επιμένουμε  να μιλάμε για ονομαστική στην ταυτοπροσωπία;
Ρητορικό το ερώτημα.

Σ' ευχαριστώ πάντως που μπήκες στον κόπο να βρεις και να παραθέσεις τόσα στοιχεία.
Ήταν πολύ ενδιαφέρουσα η συζήτηση.