Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[quidam omnia sciens...]

[PDE ads]

[Sali]

Επανέρχομαι, μετά από πολύν καιρό όντως, για να υλοποιήσω υπόσχεση που είχα δώσει σε προηγούμενο post μου, συζητώντας με τον Σωτήρη, να παρουσιάσω δηλαδή, όσο πιο συνοπτικά μπορώ, την εργασία του Μπαμπινιώτη σχετικά με την πτώση του υποκειμένου του απαρεμφάτου.

[Sali]

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
Εδώ εντάσσονται παραδείγματα ετεροπροσωπίας, όπως τα αντιλαμβάνεται η παραδοσιακή συντακτική ανάλυση, τα οποία ερμηνεύονται ως περιπτώσεις ταυτοπροσωπίας κατά τη μετασχηματιστική συντακτική ανάλυση. Πρόκειται για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες το Υ του Α ταυτίζεται με το (κατά γενική ή δοτική) Αντ. του Ρ ή με τη δοτική προσωπική σε απρόσωπες συντάξεις. Π.χ. Κύρου ἐδέοντο ὡς προθυμοτάτου … γενέσθαι (Ξενοφ. Ἑλλ. 1.5.2). Ο Μπαμπινιώτης πιστεύει ότι εδώ δεν έχουμε ετεροπροσωπία αλλά ταυτοπροσωπία, εφόσον υπάρχει σχέση ταυτότητας αναφοράς, οπότε το (κατ’ αιτιατική) Υ του Α απαλείφεται στην επιφανειακή δομή, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις ταυτοπροσωπίας. Αναφέρει ότι η άποψη πως οι προσδιορισμοί του Υ του Α αποδεικνύουν την πτώση του, στερούνται αποδεικτικής και ερμηνευτικής επάρκειας (δεδομένου ότι η γενική ή η δοτική ερμηνεύονται βάσει του ΜΚ της συμφωνίας με το Αντ του Ρ, όχι με το Υ του Α) και αναρωτιέται πώς είναι δυνατόν σε μία και μόνο σχέση (ετεροπροσωπία) άλλοι να υποστηρίζουν πως το Υ του Α εννοείται σε αιτιατική και άλλοι σε γενική ή δοτική. Η μετασχηματιστική ανάλυση του παραπάνω παραδείγματος οδηγεί στα ακόλουθα στάδια:
(i)   [ἐδέοντο Κύρου τοῦτο] – [Κῦρος ἐγένετο ὡς προθυμότατος]
(ii)   [ἐδέοντο Κύρου τοῦτο  + Κῦρος ἐγένετο ὡς προθυμότατος]
(iii)   ἐδέοντο Κύρου       ø        Κῦρος ἐγένετο ὡς προθυμότατος
(iv)   ἐδέοντο Κύρου                 Κῦρον γενέσθαι ὡς προθυμότατος
(v)   ἐδέοντο Κύρου                 Κῦρον γενέσθαι ὡς προθυμότατον
(vi)   ἐδέοντο Κύρου                     ø     γενέσθαι ὡς προθυμότατον
(vii)   ἐδέοντο Κύρου                            γενέσθαι ὡς προθυμοτάτου

Το ίδιο ισχύει και για τις απρόσωπες συντάξεις με δοτική προσωπική. Για τις συντάξεις κατά τις οποίες το Υ του Α ταυτίζεται με το κατ’ αιτιατική Αντ. του Ρ, αναφέρει την άποψή του στο ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ (Α).

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ
Στο μέρος αυτό ο Μπαμπινιώτης κρίνει τις θέσεις της σχολικής-παραδοσιακής σύνταξης και τις αναθεωρεί βάσει των πορισμάτων της μετασχηματικής ανάλυσης. Τα συμπεράσματά του, εν περιλήψει, είναι:
Α. Το σχήμα NCI, στην έκταση τουλάχιστον που του δίνει η παραδοσιακή σύνταξη, είναι μύθος, καθώς δεν βασίζεται σε ένα θεωρητικό υπόδειγμα (model) ανάλυσης και περιγραφής της γλώσσας αλλά στην εμπειρική παρατήρηση. Οι αδυναμίες της θεώρησης αυτής είναι οι εξής:
(α) Δεν εξηγείται αφενός μεν γιατί εννοείται το Υ του Α και δεν εμφανίζεται στον λόγο, αφετέρου δεν σε ποιο επίπεδο ανάλυσης της γλώσσας τοποθετείται αυτό το «εννοούμενο» Υ του Α.
(β) Δεν είναι δυνατόν οι προσδιορισμοί του Υ του Α να αποτελούν κριτήριο για την πτώση του, γιατί αυτή η υπεραπλούστευση οδηγεί σε άτοπο: ποια είναι τελικά η πτώση του Υ του Α, η αιτιατική, η γενική ή η δοτική;
(γ) Από την ταυτοπροσωπία αποκλείονται δομές ACI, κι έτσι περιορίζονται τα όρια και οι δυνατότητες ερμηνείας του φαινομένου.
Το σχήμα NCI δεν πρέπει να το δεχτούμε, υποστηρίζει ο συγγραφέας, γιατί αυτό θα σήμαινε ακύρωση του ΜΚ του μεταπτωτισμού, ο οποίος όμως, μαζί με τον ΜΚ της απαρεμφατοποίησης συνιστούν τα κύρια γνωρίσματα της απαρεμφατικής υπόταξης. Και τούτο ισχύει τόσο για την ταυτοπροσωπία όσο και για την ετεροπροσωπία. Το σημαντικό λοιπόν είναι να γίνει κατανοητό πως ταυτοπροσωπία και ετεροπροσωπία είναι δύο μορφές του ίδιου φαινομένου, η δε διαφορά μεταξύ τους συνίσταται όχι στην πτώση του Υ του Α αλλά στην εμφάνιση (ετεροπροσωπία) ή μη εμφάνιση (ταυτοπροσωπία) του Υ του Α στην επιφανειακή δομή.
Θεωρεί επίσης ο Μπαμπινιώτης ότι η ερμηνεία γένεσης της ACI από αρχικά σχήματα όπως ἐκέλευσεν αὐτοὺς μάχεσθαι, δηλαδή με ρήματα συντσσόμενα με δύο Αντ, (αιτιατική και απαρέμφατο), «δια μετακινήσεως, κατά την σύγχρονον ορολογίαν, εις το αίσθημα των λαλούντων των ορίων της προτάσεως από #ἐκέλευσεν αὐτοὺς μάχεσθαι# εις #ἐκέλευσεν#αὐτοὺς μάχεσθαι# αποδεικνύεται ερμηνευτικώς ανεπαρκής» (σσ. 729-730), γιατί δεν εξηγείται από πού προέκυψε το αρχικό σχήμα, στο οποίο υπάρχει ήδη το απαρέμφατο, που είναι και το ζητούμενο.
Τέλος, προς επίρρωση των θέσεών του ο Μπαμπινιώτης αναφέρει το παράδειγμα της Λατινικής, προσθέτοντας ότι σ’ αυτήν υπάρχουν ελάχιστα παραδείγματα NCI.

[apri]

Eυχαριστούμε, Bλάση, για τον κόπο σου.  Στο ζήτησε ο Σωτήρης, αλλά ωφεληθήκαμε και εμείς.
Πολύ ενδιαφέρουσες οι απόψεις του Μπάμπι.

Πιστεύει λοιπόν ότι είτε έχουμε ταυτοπροσωπία είτε ετεροπροσωπία, το υποκείμενο του απαρεμφάτου εμφανίζεται ή εννοείται σε αιτιατική.

Ερώτηση:

Στην ετεροπροσωπία έχουμε περιπτώσεις όπου το κατηγορούμενο εμφανίζεται σε αιτιατική, όπως απαιτεί η πτώση του εννοούμενου υποκειμένου του ή σε άλλη πτώση λόγω έλξης από την πτώση του αντικειμένου
(π.χ εδέοντο Κύρου γενέσθαι ως προθυμότατον/ως προθυμοτάτου).

Στην ταυτοπροσωπία έχουμε περιπτώσεις όπου το κατηγορούμενο να εμφανίζεται σε αιτιατική (δηλ. κάποια πρόταση σαν κι αυτή: *

[PDE ads]

[Sali]

Πιστεύει λοιπόν ότι είτε έχουμε ταυτοπροσωπία είτε ετεροπροσωπία, το υποκείμενο του απαρεμφάτου εμφανίζεται ή εννοείται σε αιτιατική.

O Μπαμπινιώτης διαπιστώνει ότι επί ταυτοπροσωπίας το υποκ. του απαρεμφ. μπορεί να δηλώνεται σε ονομαστική, αλλά θεωρεί πως στις περιπτώσεις αυτές, που, όπως ισχυρίζεται, είναι πολύ σπανιότερες, η ονομαστική οφείλεται στη λειτουργία του προαιρετικού ΜΚ της συμφωνίας του υποκ. του απαρ. προς το υποκ. του ρήματος. Εννοείται πως αν αυτός ο ΜΚ δεν λειτουργήσει σ' αυτές τις περιπτώσεις, το δηλούμενο υποκ. του απαρεμφ. θα βρίσκεται σε αιτιατική. Είναι πραγματικά ενδιαφέρον το παράδειγμα από τον Δημοσθένη (Μειδ. 204): "καὶ (νομίζεις) ἡμᾶς μὲν ἀποψηφιεῖσθαί σου, σὺ δὲ οὐ παύσεσθαι;", όπου βλέπουμε "σὺ" στη στερεότυπη έκδοση της Οξφόρδης (S. H. Butcher) και σε άλλες ερμηνευτικές εκδόσεις, αλλά "σὲ" στις εκδόσεις του "Μειδία": (α) από τον D. Macdowell, ο οποίος σε σχετικό σχόλιο (σ. 291-292) γράφει χαρακτηριστικά: "where the subject of an infinitive is the same as the subject of the governing verb, it is usually omitted (and then any other word qualifying it, including the adjectival αὐτός, goes into the nominative); but if expressed for any reason (such as emphasis or contrast) it is accusative, not nominative as is sometimes thought"· (β) από τον W. W. Goodwin, ο οποίος στο δικό του σχόλιο (σ. 113) γράφει:"Here σὲ is the only proper form of the pronominal subject" και παραπέμπει στον appendix vii, όπου μιλάει αναλυτικά γι' αυτό το θέμα.

Στην ταυτοπροσωπία έχουμε περιπτώσεις όπου το κατηγορούμενο να εμφανίζεται σε αιτιατική (δηλ. κάποια πρόταση σαν κι αυτή: *

[apri]

Εγώ αυτό που κατάλαβα από την περίληψη που έγραψες είναι ότι ο Μπ. θεωρεί πως το υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται πάντα σε αιτιατική λόγω της πλαγίωσης του λόγου, με τη διαφορά ότι στην ταυτοπροσωπία δεν εμφανίζεται ως ευκόλως εννοούμενο, ενώ στην ετεροπροσωπία εκφράζεται ρητά σε αιτιατική.

Δεν είναι παράλογη θεωρία. Το αντίθετο θα έλεγα.

Απλώς νομίζω ότι δεν έχει τόσο ισχυρά αποδεικτικά ερείσματα.

1. Πώς  είναι τόσο σίγουρος τη στιγμή που κάτι δεν εκφράζεται ρητά, ότι η πτώση είναι διαφορετική, μόνο και μόνο επειδή αυτό συμβαίνει στις εκπεφρασμένες περιπτώσεις της ετεροπροσωπίας;

2. Γιατί στην ετεροπροσωπία η πτώση του κατηγορουμένου να συμμορφώνεται προαιρετικά με την πτώση του υποκειμένου του απαρεμφάτου, ενώ στην ταυτοπροσωπία αυτό να μη γίνεται ποτέ;
Άρα, ποια ένδειξη έχουμε ότι το υποκείμενο εννοείται σε αιτιατική, όταν πάντα βρίσκουμε το κατηγορούμενο σε ονομαστική;


Το παράδειγμα του Δημοσθένη δυστυχώς δεν μας διαφωτίζει, γιατί, απ' ό,τι καταλαβαίνω, δεν έχουμε βέβαιη γραφή.

Επίσης, οι περιπτώσεις που το υποκείμενο του ρήματος επαναλαμβάνεται με επαναληπτική αντωνυμία
(π.χ Κροῖσος ἐνόμιζε ἑωυτὸν εἶναι ἀνθρώπων ἁπάντων ὀλβιώτατον), πάλι δεν είναι ισχυρές αποδείξεις, γιατί μπορεί κάποιος να πει ότι με τον τρόπο αυτό ο ομιλητής παρουσιάζει τον εαυτό του από μια απόσταση, σαν να είναι κάποιο άλλο πρόσωπο.
Μου θυμίζει δηλ. την περίπτωση που κάποιος μιλά για τον εαυτό του στο γ' ενικό (όπως οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες).


Υπάρχει και μια άλλη περίπτωση, οι προτάσεις όπου το απαρέμφατο χρησιμοποιείται μόνο του στη θέση ευκτικής, όπου το υποκείμενο είναι πάντα σε αιτιατική.

ΑΙΣΧ Ευμ 837-838: ἐμὲ παθεῖν τάδε, φεῦ, ἐμὲ παλαιόφρονα, κατά τε γᾶν οἰκεῖν, ἀτίετον, φεῦ, μύσος
(=εγώ να τα υποφέρω αυτά! εγώ ―γεμάτη αρχαία σοφία― να κατοικώ άτιμη στη γη!)

ΑΙΣΧ ΕπτΘ 253: θεοὶ πολῖται, μή με δουλείας τυχεῖν

Δεν ξέρω πώς ακριβώς αντιλαμβανόταν μια τέτοια πρόταση ο αρχαίος ομιλητής, αν δηλ. αντιμετώπιζε και εδώ τον εαυτό του ως άλλο πρόσωπο που ήθελε να πάθει κάτι ή αν χρησιμοποιούσε την αιτιατική γιατί αυτήν απαιτούσε το απαρέμφατο.


Και το λέω, γιατί υπάρχουν και τα απαρέμφατα που χρησιμοποιούνταν αντί προστακτικής, τα οποία δεν απαιτούσαν -με τρόπο ξεκάθαρο τουλάχιστον- αιτιατική.
ΘΟΥΚ 5.9.7: σὺ δέ, Κλεαρίδα, ...ἐπεκθεῖν καὶ ἐπείγεσθαι ὥς τάχιστα ξυμμεῖξαι
(=εσύ πάλι, Κλεαρίδα...πέσε απάνω τους και σπεύσε να συμπλακείς μαζί τους όσο πιο γρήγορα γίνεται)

[Sali]

Εγώ αυτό που κατάλαβα από την περίληψη που έγραψες είναι ότι ο Μπ. θεωρεί πως το υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται πάντα σε αιτιατική

Όχι, σ' αυτό δεν έχεις δίκιο. Ο Μπ. βλέπει (όπως και όλοι μας) ότι το υπ. του απαρεμφ. (επί ταυτοπροσωπίας, γιατί αυτό μας ενδιαφέρει) μπορεί να τίθεται και σε ονομαστική, μόνο που θεωρεί τις περιπτώσεις αυτές σπανιότερες και εξαιρέσεις. Δες και στο τέλος του πρώτου post μου από την περίληψη που παρέθεσα.

Απλώς νομίζω ότι δεν έχει τόσο ισχυρά αποδεικτικά ερείσματα.

1. Πώς  είναι τόσο σίγουρος τη στιγμή που κάτι δεν εκφράζεται ρητά, ότι η πτώση είναι διαφορετική, μόνο και μόνο επειδή αυτό συμβαίνει στις εκπεφρασμένες περιπτώσεις της ετεροπροσωπίας;

Αν κατάλαβα καλά το ερώτημά σου, λες πως ο Μπ. για την πτώση του εννοουμένου υποκ. του απαρεμφ. (επί ταυτοπροσωπίας) βασίζεται στο ρητά εκπεφρασμένο (σε αιτιατ.) υποκ. του απαρεμφ. επί ετεροπροσωπίας. Αν αυτό εννοείς, δεν έχεις δίκιο. Η θεωρία του βασίζεται αφενός μεν στο θεωρητικό μοντέλο ανάλυσης που υποδεικνύει (από τη βαθεία μέχρι την επιφανειακή δομή), αφετέρου δε σε παραδείγματα ρητώς εκπεφρασμένου υποκ. του απαρεμφ. (επί ταυτοπροσωπίας) σε αιτιατική - πράγμα που συμβαίνει όταν πρόκειται για τις προσωπικές αντωνυμίες α΄και β΄προσώπου, καμιά φορά και με τις αυτοπαθείς όλων των προσώπων. Και, ομολογουμένως, τα παραδείγματα αυτά δεν είναι λίγα και αξίζουν την προσοχή μας. Μπορείς να δεις πολλά στο Συντακτικό του Kuehner (ελληνική έκδοση: Ραφαήλ Κυννέρου, τ. ΙΙ, παράγρ. 476). Και νομίζω πως πρέπει να αναρωτηθούμε: Γιατί το υποκ. του απαρεμφ. σ' αυτές τις περιπτώσεις, που συγκριτικά είναι πολύ περισσότερες, δεν εμφανίζεται σε ονομαστική;

2. Γιατί στην ετεροπροσωπία η πτώση του κατηγορουμένου να συμμορφώνεται προαιρετικά με την πτώση του υποκειμένου του απαρεμφάτου, ενώ στην ταυτοπροσωπία αυτό να μη γίνεται ποτέ;

Όπως διαπίστωσες, στην περίπτωση της ταυτοπροσωπίας ο Μπ. θεωρεί πως ο ΜΚ της συμφωνίας είναι υποχρεωτικός, ενώ στην περίπτωση της ετεροπροσωπίας (ταυτοπροσωπίας κατά τον Μπ. - αν αναφέρεσαι σε παραδείγματα του τύπου Κύρου ἐδέοντο ὡς προθυμοτάτου/ὡς προθυμότατον γενέσθαι) είναι προαιρετικός. Αυτή, όπως προανέφερα, είναι και η αδυναμία της θεωρίας του.

Άρα, ποια ένδειξη έχουμε ότι το υποκείμενο εννοείται σε αιτιατική, όταν πάντα βρίσκουμε το κατηγορούμενο σε ονομαστική;

To κατηγορούμενο το βρίσκουμε πάντα σε ονομαστική, όταν παραλείπεται το υποκ. του απαρεμφ. Αλλά όταν δηλώνεται (σε αιτιατική), τότε το κατηγορούμενο βρίσκεται κι αυτό σε αιτιατική: οἴομαι ἐμὲ φαῦλον εἶναι ζητητήν. Πάντως, το κατηγορούμενο, κατά Μπαμπινιώτη, είναι "στοιχείον δομικώς και λειτουργικώς διάφορον του Υ" (δες το πρώτο μέρος της περίληψής μου), δηλαδή αυτό σημαίνει πως δεν πρέπει να λαμβάνεται υπόψη για την πτώση του υποκ. του απαρεμφ.

Επίσης, οι περιπτώσεις που το υποκείμενο του ρήματος επαναλαμβάνεται με επαναληπτική αντωνυμία
(π.χ Κροῖσος ἐνόμιζε ἑωυτὸν εἶναι ἀνθρώπων ἁπάντων ὀλβιώτατον), πάλι δεν είναι ισχυρές αποδείξεις, γιατί μπορεί κάποιος να πει ότι με τον τρόπο αυτό ο ομιλητής παρουσιάζει τον εαυτό του από μια απόσταση, σαν να είναι κάποιο άλλο πρόσωπο.
Μου θυμίζει δηλ. την περίπτωση που κάποιος μιλά για τον εαυτό του στο γ' ενικό (όπως οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες).

Να μου επιτρέψεις να σε διορθώσω λίγο εδώ. Η αντων. ἑωυτὸν δεν είναι επαναληπτική αλλά αυτοπαθής (στην ιωνική διάλεκτο) και στη σύνταξη που εξετάζουμε εδώ έχει την ίδια αξία με την προσωπική ἕ.

Υπάρχει και μια άλλη περίπτωση, οι προτάσεις όπου το απαρέμφατο χρησιμοποιείται μόνο του στη θέση ευκτικής, όπου το υποκείμενο είναι πάντα σε αιτιατική.

ΑΙΣΧ Ευμ 837-838: ἐμὲ παθεῖν τάδε, φεῦ, ἐμὲ παλαιόφρονα, κατά τε γᾶν οἰκεῖν, ἀτίετον, φεῦ, μύσος
(=εγώ να τα υποφέρω αυτά! εγώ ―γεμάτη αρχαία σοφία― να κατοικώ άτιμη στη γη!)

ΑΙΣΧ ΕπτΘ 253: θεοὶ πολῖται, μή με δουλείας τυχεῖν

Δεν ξέρω πώς ακριβώς αντιλαμβανόταν μια τέτοια πρόταση ο αρχαίος ομιλητής, αν δηλ. αντιμετώπιζε και εδώ τον εαυτό του ως άλλο πρόσωπο που ήθελε να πάθει κάτι ή αν χρησιμοποιούσε την αιτιατική γιατί αυτήν απαιτούσε το απαρέμφατο.


Και το λέω, γιατί υπάρχουν και τα απαρέμφατα που χρησιμοποιούνταν αντί προστακτικής, τα οποία δεν απαιτούσαν -με τρόπο ξεκάθαρο τουλάχιστον- αιτιατική.
ΘΟΥΚ 5.9.7: σὺ δέ, Κλεαρίδα, ...ἐπεκθεῖν καὶ ἐπείγεσθαι ὥς τάχιστα ξυμμεῖξαι
(=εσύ πάλι, Κλεαρίδα...πέσε απάνω τους και σπεύσε να συμπλακείς μαζί τους όσο πιο γρήγορα γίνεται)

Οι περιπτώσεις αυτές είναι όντως ιδιάζουσες και χρήζουν ιδιαίτερης συζήτησης. Εδώ μας ενδιαφέρει η πτώση του εξαρτημένου απαρεμφάτου.

ΥΓ Ας μην θεωρηθεί ότι υπεραμύνομαι των απόψεων Μπαμπινιώτη· απλώς διερμηνεύω τις θέσεις του.

[apri]

Για να ξεκινήσω από το υστερόγραφό σου, ούτε και εγώ είμαι κάθετα αντίθετη στην άποψη Μπαμπινιώτη αυτήν τη στιγμή. Απλώς, προσπαθώ να αντιληφθώ κατά πόσο αποδεικνύεται.

[Sali]

[apri]

Ok. Στο πρώτο σημείο κατάλαβα τώρα τι θέλεις να πεις. Αναφέρεσαι σε περιπτώσεις όπου μας έχουν σωθεί απαρέμφατα με εκπεφρασμένο υποκείμενο σε ονομαστική, έστω κι αν είναι ενίοτε αμφισβητούμενη γραφή.

Αν κατάλαβα καλά, στην περίπτωση λοιπόν που έχουμε εκπεφρασμένο το υποκείμενο του απαρεμφάτου σε ταυτοπροσωπία, τις περισσότερες φορές αναφέρεται σε αιτιατική και ελάχιστες σε ονομαστική;
Εφόσον γενικώς το να εκφραστεί ρητά το απαρεμφατικό υποκείμενο σε ταυτοπροσωπία είναι σπάνια περίπτωση (καθώς τα ευκόλως εννοούμενα συνήθως παραλείπονται), μήπως αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτό συνέβαινε, γινόταν για έναν ιδιαίτερο λόγο;

Αναφέρεις ως λόγο την έμφαση.

Έμφαση πιστεύω ότι έχουμε σαφώς σε παραδείγματα σαν κι αυτό, όπου έχουμε ονομαστική:
καὶ (νομίζεις) ἡμᾶς μὲν ἀποψηφιεῖσθαί σου, σὺ δὲ οὐ παύσεσθαι;", 


Σε περιπτώσεις αιτιατικής "ἡγοῦμαι ἐμὲ/ἐμαυτὸν σώφρονα εἶναι" θεωρείς ότι έχουμε το ίδιο ξεκάθαρα έμφαση;
Αν όντως έχουμε έμφαση, τότε ο ομιλητής υπονοεί ότι εκείνος είναι σώφρων, ενώ κάποιος άλλος όχι.
(πρβλ. Νομίζω ότι εγώ είμαι σώφρων.)
Αν όμως δεν προκύπτει πάντα τέτοιου είδους αντιδιαστολή από τα συμφραζόμενα, τότε ίσως να έχουμε αυτό που ονόμασα "εικονική ετεροπροσωπία" για να εξυπηρετηθούν δια της ψυχικής αποστάσεως του ομιλητή διάφοροι επικοινωνιακοί λόγοι (π.χ χροιά αντικειμενικότητας).

Άρα, μήπως το υποκείμενο στην ταυτοπροσωπία εννοούνταν ευκόλως ή εκφραζόταν εμφατικά σε ονομαστική, εκτός από τις περιπτώσεις που ο ομιλητής ήθελε να παρουσιάσει τον εαυτό του από απόσταση; Και μήπως γι' αυτό και δεν μας σώζονται προτάσεις όπου να βρίσκεται το κατηγορούμενο σε αιτιατική εν απουσία του απερεμφατικού υποκειμένου, ενώ αντιθέτως αυτό συνέβαινε ενίοτε στην ετεροπροσωπία;

Απλώς καταθέτω τα ερωτήματά μου.

[Sali]

Ok. Στο πρώτο σημείο κατάλαβα τώρα τι θέλεις να πεις. Αναφέρεσαι σε περιπτώσεις όπου μας έχουν σωθεί απαρέμφατα με εκπεφρασμένο υποκείμενο σε ονομαστική, έστω κι αν είναι ενίοτε αμφισβητούμενη γραφή.

Ακριβώς.

Αν κατάλαβα καλά, στην περίπτωση λοιπόν που έχουμε εκπεφρασμένο το υποκείμενο του απαρεμφάτου σε ταυτοπροσωπία, τις περισσότερες φορές αναφέρεται σε αιτιατική και ελάχιστες σε ονομαστική;

Και πάλι ακριβώς. Οι μόνες σίγουρες περιπτώσεις ονομαστικής + απαρέμφ. είναι αυτές που ανέφερα με το σφεῖς (11 περιπτώσεις όλες όλες). Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις ρητώς εκπεφρασμένου υποκ. του απαρεμφ., αριθμητικά πολύ περισσότερες, έχουμε το σχήμα αιτιατική + απαρέμφ. Με βάση λοιπόν τα υπάρχοντα παραδείγματα κι όχι κάποιο θεωρητικό υπόδειγμα, αν έπρεπε οπωσδήποτε να διατυπώσουμε έναν κανόνα για την πτώση του υποκ. του απαρεμφ., ποιο από τα δύο σχήματα θα έπρεπε να διαλέξουμε; (Ρητορική ερώτηση)

Εφόσον γενικώς το να εκφραστεί ρητά το απαρεμφατικό υποκείμενο σε ταυτοπροσωπία είναι σπάνια περίπτωση (καθώς τα ευκόλως εννοούμενα συνήθως παραλείπονται), μήπως αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτό συνέβαινε, γινόταν για έναν ιδιαίτερο λόγο;

Αναφέρεις ως λόγο την έμφαση.

Δεν το αναφέρω εγώ. Σύμφωνα με όλους τους κορυφαίους μελετητές, οι λόγοι εμφάνισης του υποκ. του απαρεμφ. επί ταυτοπροσωπίας είναι η έμφαση ή η αντιδιαστολή με άλλο υποκ.

Έμφαση πιστεύω ότι έχουμε σαφώς σε παραδείγματα σαν κι αυτό, όπου έχουμε ονομαστική:
καὶ (νομίζεις) ἡμᾶς μὲν ἀποψηφιεῖσθαί σου, σὺ δὲ οὐ παύσεσθαι;",

Σαφέστατα!

Σε περιπτώσεις αιτιατικής "ἡγοῦμαι ἐμὲ/ἐμαυτὸν σώφρονα εἶναι" θεωρείς ότι έχουμε το ίδιο ξεκάθαρα έμφαση;
Αν όντως έχουμε έμφαση, τότε ο ομιλητής υπονοεί ότι εκείνος είναι σώφρων, ενώ κάποιος άλλος όχι.
(πρβλ. Νομίζω ότι εγώ είμαι σώφρων.)

To παράδειγμα είναι πλαστό, δικό μου. Αλλά ναι, βεβαίως, το ίδιο ξεκάθαρη έμφαση έχουμε κι εδώ.

Αν όμως δεν προκύπτει πάντα τέτοιου είδους αντιδιαστολή από τα συμφραζόμενα, τότε ίσως να έχουμε αυτό που ονόμασα "εικονική ετεροπροσωπία" για να εξυπηρετηθούν δια της ψυχικής αποστάσεως του ομιλητή διάφοροι επικοινωνιακοί λόγοι (π.χ χροιά αντικειμενικότητας).

Αυτό δεν μπορώ να το ξέρω. Υποθέτω όμως ότι οι μεγάλοι μελετητές που έχουν ανθολογήσει αυτά τα παραδείγματα ξέρουν τι λένε όταν μιλούν για έμφαση ή αντιδιαστολή. Σίγουρα πρέπει κανείς να μελετήσει όλα τα σχετικά παραδείγματα μέσα στα ευρύτερα συμφραζόμενά τους, για να ξέρει με σιγουριά αν σε κάποιο ή σε κάποια απ' αυτά δεν υπάρχει έμφαση ή αντιδιαστολή. Εγώ, πάντως, ομολογώ πως δεν το έχω κάνει ακόμα.

Άρα, μήπως το υποκείμενο στην ταυτοπροσωπία εννοούνταν ευκόλως ή εκφραζόταν εμφατικά σε ονομαστική, εκτός από τις περιπτώσεις που ο ομιλητής ήθελε να παρουσιάσει τον εαυτό του από απόσταση; Και μήπως γι' αυτό και δεν μας σώζονται προτάσεις όπου να βρίσκεται το κατηγορούμενο σε αιτιατική εν απουσία του απερεμφατικού υποκειμένου, ενώ αντιθέτως αυτό συνέβαινε ενίοτε στην ετεροπροσωπία;

Απλώς καταθέτω τα ερωτήματά μου.

Σύμφωνα με όσα λες, αν κατάλαβα καλά, το σχήμα "ονομαστ. + απαρέμφ." συνιστά "κανονική" ταυτοπροσωπία, ενώ το σχήμα "αιτιατική + απαρέμφ." συνιστά "εικονική" ταυτοπροσωπία, κατά την οποία "ο ομιλητής ήθελε να παρουσιάσει τον εαυτό του από απόσταση". Ομολογώ πως δεν καταλαβαίνω τη διαφορά. Ποια δηλαδή είναι η διαφορά αν πούμε: "*οἶμαι σοφὸς ἐγὼ εἶναι" (ρητά εκπεφρασμένο υποκ. απαρεμφ. σε ονομαστική - αμάρτυρη περίπτωση με προσωπ. αντων. α΄προσ.) ή "οἶμαι ἐμὲ σοφὸν εἶναι";

[apri]

Σύμφωνα με όσα λες, αν κατάλαβα καλά, το σχήμα "ονομαστ. + απαρέμφ." συνιστά "κανονική" ταυτοπροσωπία, ενώ το σχήμα "αιτιατική + απαρέμφ." συνιστά "εικονική" ταυτοπροσωπία, κατά την οποία "ο ομιλητής ήθελε να παρουσιάσει τον εαυτό του από απόσταση". Ομολογώ πως δεν καταλαβαίνω τη διαφορά. Ποια δηλαδή είναι η διαφορά αν πούμε: "*οἶμαι σοφὸς ἐγὼ εἶναι" (ρητά εκπεφρασμένο υποκ. απαρεμφ. σε ονομαστική - αμάρτυρη περίπτωση με προσωπ. αντων. α΄προσ.) ή "οἶμαι ἐμὲ σοφὸν εἶναι";

Koίτα, εκεί που θεωρώ πως έχουμε σαφώς "εικονική ετεροπροσωπία" (έγινα και γλωσσοπλάστης  ) είναι με τις αυτοπαθείς αντωνυμίες.
Για το δικό μου γλωσσικό αισθητήριο είναι διαφορετικό το να πεις "Θεωρώ ότι είμαι σοφός" από το "Θεωρώ τον εαυτό μου σοφό/ότι ο εαυτός μου είναι σοφός". Στη δεύτερη περίπτωση μιλάς από κάποια απόσταση, πιο έμμεσα για κάτι που σε αφορά. Κάτι παραπλήσιο μου φαίνεται ότι είναι και το "Με θεωρώ σοφό". Είναι σαν να μιλάς για κάποιον άλλον, ενώ στην πραγματικότητα μιλάς για τον εαυτό σου. Γι' αυτό και μίλησα για εικονική ετεροπροσωπία.
Δεν μπορώ να πω με την ίδια βεβαιότητα ότι στην περίπτωση που έχουμε ειδικό απαρέμφατο και προσωπική αντωνυμία σε αιτιατική συμβαίνει το ίδιο πράγμα. Δεν ξέρω δηλ. αν το "οἶμαι εγώ σοφὸς εἶναι" ακουγόταν διαφορετικά στ' αυτιά του τότε ομιλητή από το "οἶμαι ἐμὲ σοφὸν εἶναι". Απλά αναρωτήθηκα.

Να σου πω βασικά το συλλογισμό μου.
Ο Μπ. θεωρεί ότι κατά την πλαγίωση μιας πρότασης σε μορφή απαρεμφάτου το υποκείμενο αυτής της πρότασης υποχρεωτικά τρέπεται σε αιτιατική. Έτσι δεν είναι;
Το να αλλάξει η πτώση σε περίπτωση ετεροπροσωπίας το καταλαβαίνω, γιατί πρέπει μορφολογικά να διαφοροποιηθούν τα δυο υποκείμενα, ώστε να μην υπάρχει σύγχυση του συντακτικού τους ρόλου.
Δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να διαφοροποιηθούν σε περίπτωση που έχουμε ταυτοπροσωπία.
Εκτός αν έχει βάσιμες υποψίες ότι η πρωτοτυπική μορφή του απαρεμφατικού υποκειμένου είτε ήταν ανεξάρτητο είτε εξαρτημένο, βρισκόταν σε αιτιατική.

Οι ιδιάζουσες περιπτώσεις που το απαρέμφατο λειτουργεί ανεξάρτητα (εννοώ αυτές που ανέφερα σε προηγούμενη ανάρτηση) ως έναν βαθμό τον δικαιώνουν, αλλά όχι και με απόλυτη σαφήνεια.

Στις περιπτώσεις πάλι που το απαρέμφατο είναι εξαρτημένο το μεν κατηγορούμενο τον διαψεύδει εμφανιζόμενο μονίμως σε ονομαστική, το δε σπανίως εκπεφρασμένο υποκείμενο τις περισσότερες φορές εμφανίζεται σε αιτιατική και κάποιες φορές σε ονομαστική.
Δυο εξηγήσεις μπορώ να δώσω:
α) Η πτώση του απαρεμφατικού υποκειμένου είναι η αιτιατική, αλλά όταν αυτό λείπει ή όταν πρέπει να δοθεί έμφαση,
η ονομαστική αποδεικνύεται πως υπερισχύει στο μυαλό του ομιλητή.
(βλ. και περιπτώσεις εκτόπισης με ανακόλουθο σχήμα στα ν.ε: Εκείνος ο Γιάννης, τίποτα δεν του αρέσει.)

β) Η πτώση του απαρεμφατικού υποκείμενου είναι η ονομαστική, αλλά όταν ο ομιλητής για κάποιον λόγο θέλει να μιλήσει πιο έμμεσα, επιλέγει τη σύνταξη της ετεροπροσωπίας.

Για να είμαι ειλικρινής, αυτήν τη στιγμή δεν μπορώ να ψηφίσω ούτε υπέρ της μιας ούτε υπέρ της άλλης εκδοχής, γιατί δεν μου φαίνεται καμία τόσο ξεκάθαρη.
Δεν ξέρω πώς βλέπεις εσύ τα πράγματα.

[Sali]

Να σου πω βασικά το συλλογισμό μου.

Ο Μπ. θεωρεί ότι κατά την πλαγίωση μιας πρότασης σε μορφή απαρεμφάτου το υποκείμενο αυτής της πρότασης υποχρεωτικά τρέπεται σε αιτιατική. Έτσι δεν είναι;
Το να αλλάξει η πτώση σε περίπτωση ετεροπροσωπίας το καταλαβαίνω, γιατί πρέπει μορφολογικά να διαφοροποιηθούν τα δυο υποκείμενα, ώστε να μην υπάρχει σύγχυση του συντακτικού τους ρόλου.
Δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να διαφοροποιηθούν σε περίπτωση που έχουμε ταυτοπροσωπία.

Πρόσεξε: Το σχήμα "αιτιατική + απαρέμφ." (επί ταυτοπροσωπίας) το έχουν διαπιστώσει και υποστηρίξει κορυφαίοι μελετητές της αρχαιοελληνικής σύνταξης. Ας δούμε τι λένε:
(α) Ραφαήλ Κυννέρου, Συντακτικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, τόμος

[apri]

Άρα, λοιπόν, οι περισσότεροι θεωρούν ότι η πρωτοτυπική πτώση του απαρεμφατικού υποκειμένου είναι η αιτιατική
-ανεξαρτήτως αν έχει κοινή αναφορά με το ρηματικό υποκείμενο- και ότι άλλες πτώσεις εμφανίζονταν μόνο κατ' εξαίρεση και λόγω έλξης στην επιφανειακή δομή.

Τώρα που το σκέφτομαι, η διαφορετική πτώση ίσως να επιβάλλεται προκειμένου να διαφοροποιηθούν τα δυο υποκείμενα όχι σημασιολογικά (ταυτοπροσωπία-ετεροπροσωπία), αλλά συντακτικά (υποκείμενο ρήματος-υποκείμενο απαρεμφάτου).
Αυτό θα εξηγούσε και γιατί όταν εμφανιζόταν ανεξάρτητο το απαρέμφατο αντί ευκτικής, το υποκείμενό του ήταν πάντα σε αιτιατική ή γιατί όταν έχουμε ως υποκείμενο αυτοπαθή αντωνυμία (αυτό που ονόμασα εικονική ετεροπροσωπία) παρά την κοινή αναφορά με το υποκείμενο του ρήματος, η αντωνυμία έμπαινε σε αιτιατική.

Και αφού οι περισσότεροι έχουν αυτήν την άποψη, εμείς γιατί στο συντακτικό επιμένουμε  να μιλάμε για ονομαστική στην ταυτοπροσωπία;
Ρητορικό το ερώτημα.

Σ' ευχαριστώ πάντως που μπήκες στον κόπο να βρεις και να παραθέσεις τόσα στοιχεία.
Ήταν πολύ ενδιαφέρουσα η συζήτηση.