Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[apri]

οἱ βουλόμενοι νεώτερα πράγματα γίγνεσθαι ἐπεβούλευον => δηλαδή εννοείς οὗτοι οἵ ἐβούλοντο νεώτερα πράγματα γίγνεσθαι ἐπεβούλευον; γιατί να γράψουμε το  οὗτοι; δεν το καταλαβαίνω. εξάλλου αλλάζει τώρα η σύνταξη: ενώ πριν η μτχ ήταν υποκείμενο στο ρ. ἐπεβούλευον, τώρα (ως αναφ. πρόταση) είναι ομοιόπτωτος προσδιορισμός στο οὗτοι το οποίο γίνεται υποκείμενο.

Αν και δεν απευθύνεις το ερώτημα σε εμένα, επίτρεψέ μου να διαφωνήσω σε κάτι.
Δεν είναι ακριβές ότι πριν η μετοχή ήταν υποκείμενο και με την προτεινόμενη ανάλυση γίνεται ομοιόπτωτος.

Στη φράση "Οι βουλόμενοι...γίγνεσθαι" μπορεί να εκλαμβάνουμε απευθείας τη μετοχή ως υποκείμενο για λόγους ευκολίας, στην πραγματικότητα όμως έχει παραλειφθεί το ουσιαστικό που τη συνόδευε ως ευκόλως εννοούμενο.
Άρα, αν την αναλύσεις, μπορείς κάλλιστα να βάλεις ως όρο αναφοράς το ουσιαστικό αυτό (ή αν προτιμάς το "ούτοι") και μετά την αναφορική πρόταση, ακολουθώντας κατά κάποιον τρόπο την αρχική σύνταξη.

[PDE ads]

[θάνος73]

δηλαδή, μια επιθ. μτχ δεν μπορεί να είναι υποκείμενο; "όσοι ήθελαν να μεταβληθεί η πολιτική κατάσταση έκαναν ανατρεπτικά σχέδια" δεν βλέπω το λόγο να εννοηθεί κάποια λέξη...
Μάρκο, για μένα έκανες αυτήν την παρέμβαση; δεν νομίζω ότι έχω κάνει ποτέ κανένα αρνητικό προσωπικό σχόλιο...

[apri]

δηλαδή, μια επιθ. μτχ δεν μπορεί να είναι υποκείμενο; "όσοι ήθελαν να μεταβληθεί η πολιτική κατάσταση έκαναν ανατρεπτικά σχέδια" δεν βλέπω το λόγο να εννοηθεί κάποια λέξη...

O τύπος της αναφορικής πρότασης που αναφέρεις, βεβαίως και υπάρχει. Στα νέα ελληνικά τις ονομάζουμε ελεύθερες αναφορικές, γιατί μπορούν να σταθούν μόνες τους στο λόγο χωρίς να υπάρχει όρος αναφοράς.

Δεν είπα ότι δεν μπορείς να εκλάβεις απευθείας τη μετοχή ως υποκείμενο και να την αναλύσεις με ελεύθερη αναφορική (επιτρέψτε μου τον όρο, παρότι στα αρχαίο συντακτικό ξέρω ότι δεν συνηθίζεται).

Θεωρώ ωστόσο ότι η βασική χρήση της επιθετικής μετοχής είναι αυτή του προσδιορισμού και ότι κατά παράλειψη του όρου δίπλα της, χρησιμοποιείται και μόνη της (φτάνοντας στο σημείο ενίοτε να λειτουργεί και ως ουσιαστικό).
Το ότι τη συναντάμε μόνη, μόνο όταν το ουσιαστικό εννοείται πολύ εύκολα δεν είναι τυχαίο.

Μ' αυτήν τη λογική, κατ' εμέ δεν είναι παράλογο να βάλεις κάποιον όρο αναφοράς πριν την αναφορική πρόταση, όταν το υποκείμενο της μετοχής δεν είναι εκπεφρασμένο.

Τουλάχιστον, έτσι βλέπω εγώ τα πράγματα...

[θάνος73]

ο.κ.

[PDE ads]

[θάνος73]

συνάδελφοι γνωρίζετε αν η υποτακτική μετά από ιστ. χρόνο είναι ιστορικός ή αρκτικός χρόνος;
επίσης, η επαναληπτική ευκτική είναι έγκλιση επιθυμίας ή κρίσεως;

[aris82]

Θάνο,
δεν διευκρινίζεις αν αναφέρεσαι στην υποτακτική στις κύριες προτάσεις ή στις δευτερεύουσες. Θα σου απαντήσω και για τα δύο. Η υποτακτική, η ευκτική και η προστακτική κάθε χρόνου στις κύριες προτάσεις ανήκουν στους αρκτικούς χρόνους. Αν ρωτάς για την υποτακτική των δευτερευουσών προτάσεων, τότε αυτό έχει να κάνει με την κύρια πρόταση εξάρτησης των ιδίων, λόγω του φαινομένου της άμεσης και έμμεσης εξάρτησης. Δηλαδή, αν μια Δ.Π. εκφέρεται με υποτακτική και εξαρτάται από αρκτικό χρόνο είναι και η ίδια "αρκτικός χρόνος". Αντίθετα, αν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και συνεπώς υφίσταται διατήρηση τής υποτακτικής, τότε αποκτά και η ίδια χροιά ιστορικού χρόνου.
Η επαναληπτική ευκτική και η ευκτική τής απλής σκέψης ανήκουν στις εγκλίσεις κρίσεως, αν και τα περισσότερα Συντακτικά, όπως της Π. Μπίλλα το αποσιωπούν τελείως. Επίσης, το απαρέμφατο σε θέση ρήματος θεωρείται εκφορά "επιθυμίας".
Λόγω πενθήμερης, σου απάντησα κατ' ιδίαν σε ό,τι με ρώτησες. Σε ότι αφορά στο "δημοσιοποιήσιμο" σκέλος τής ερώτησής σου, η απάντησή μου είναι ένας συνδυασμός τής ανάρτησης #495 της συναδέλφου apri και τού τι είθισται. Μια επιθετική αναφορική μετοχή σε θέση υποκειμένου θα πρέπει να αναλυθεί σε αναφορική ονοματική πρόταση με προτεταγμένη δεικτική αντωνυμία γιατί: εξαιρετικά σπάνια θα δεις αναφορική πρόταση με συντακτική θέση υποκειμένου ρήματος εισαγομένη με την αντωνυμία ὁς, ἥ, ὅ. Σχεδόν πάντα χρησιμοποιείται η αντωνυμία ὅστις ή ὅσος. Αυτό καταδεικνύει ότι στον αρχαιοελληνικό λόγο η αντωνυμία ὅς είχε σημαντική και πολυδιάστατη χρήση. Από την ομηρική και ησιόδεια κτητική χρήση (ὅς = ἑός) μέχρι την δεικτική χρήση στην αρχή (ημι)περιόδου μετά από ισχυρά στίξη και με την προϋπόθεση ότι δεν ακολουθούσε άλλη κύρια πρόταση στην ίδια (ημι)περίοδο, π.χ. ὅστις ἑαυτὸν φιλεῖ, μετ' ἐμοῦ μαχέσθω. Η αντωνυμία ὃς με άλλα λόγια εισάγει αναφορική πρόταση που τίθεται ως αντικείμενο, επεξήγηση, παράθεση, επιθετικός προσδιορισμός, όχι όμως υποκείμενο (σπάνια, για να μην είμαι απόλυτος) για το λόγο ότι αντικατοπτρίζει κάτι πιο συγκεκριμένο από το ὅστις. Και αυτό το συγκεκριμένο θέλει να το επεξηγήσει. Βέβαια, μην ξεχνάς ότι είναι πιθανόν να έπεται και άλλη κύρια πρόταση στην ίδια (ημι)περίοδο και τελικά η αναφορική πρόταση να σου βγει κύρια, λόγω του παραπάνω λόγου. Από την στιγμή, συνεπώς, που θα χρησιμοποιήσεις κατά την ανάλυσή σου την ὅς, ἥ, ὅ, θα πρέπει η πρόταση να επεξηγεί την δεικτική αντωνυμία που θα προτάξεις και να μην την αφήσεις "ακάλυπτη" εισάγοντας πρόταση ως υποκείμενο, κάτι που θεωρείται εξαιρετικά αδόκιμο.

[θάνος73]

ευχαριστώ για την άμεση απάντηση!

[apri]

@θάνος73

Να συμπληρώσω μόνο κάποια πράγματα σχετικά με τα όσα ειπώθηκαν για τις εγκλίσεις.

Η υποτακτική/ευκτική/προστακτική στις κύριες προτάσεις λόγω της τροπικότητάς τους
(υποτακτική: πιθανό/προσδοκώμενο/επιθυμητό, ευκτική: ευκταίο/ δυνατό/αβέβαιο, προστακτική: δέον)
μπορεί να θεωρηθεί ότι αναφέρονται στο μέλλον και ως εκ τούτου να εκληφθούν ως αρκτικοί χρόνοι.

Στις δευτερεύουσες προτάσεις η υποτακτική και η ευκτική δεν εκφράζουν από μόνες τους χρονική βαθμίδα,
παρά μόνο ποιόν ενεργείας (συνοπτικό, μη συνοπτικό, τετελεσμένο).
Η χρονική τους βαθμίδα καθορίζεται έμμεσα, από το ρήμα από το οποίο εξαρτώνται.

Το ίδιο ισχύει και για το απαρέμφατο και τη μετοχή. Μόνο που στην περίπτωσή τους, μπορεί να μην εκφράζουν τα ίδια χρονική βαθμίδα, εκφράζουν όμως χρονική σχέση με το ρήμα εξάρτησης ανάλογα με το ρηματικό θέμα από το οποίο είναι φτιαγμένα
(θέμα ενεστώτα: σύγχρονο, θέμα αορίστου/παρακειμένου: προτερόχρονο, θέμα μέλλοντα: υστερόχρονο).


Ως εγκλίσεις επιθυμίας χρησιμοποιούνται γενικά η υποτακτική, η προστακτική και η ευχετική ευκτική.
Αντιθέτως, όσες εγκλίσεις δηλώνουν βεβαιότητα (οριστική) ή δυνατότητα (δυνητική ευκτική/δυνητική οριστική) χρησιμοποιούνται σε προτάσεις κρίσεως.

Κατά τη γνώμη μου, αν και δεν συναντώνται σε κύριες προτάσεις, μπορεί να θεωρηθεί ότι εκφράζει κρίση
η ευκτική του πλαγίου λόγου (καθώς δηλώνει αβεβαιότητα).

Όσο για την επαναληπτική ευκτική, ουσιαστικά πρόκειται για μια ιδιαίτερη περίπτωση ευκτικής του πλαγίου λόγου, καθώς τη συναντάμε σε δευτερεύουσες (χρονικές/υποθετικές/αναφορικοϋποθετικές) που εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου.
Απλώς τη λέμε επαναληπτική, γιατί με βάση τα συμφραζόμενα εκφράζει, συν τοις άλλοις, κάτι το επαναλαμβανόμενο στο παρελθόν.

Από την ομηρική και ησιόδεια κτητική χρήση (ὅς = ἑός) μέχρι την δεικτική χρήση στην αρχή (ημι)περιόδου μετά από ισχυρά στίξη και με την προϋπόθεση ότι δεν ακολουθούσε άλλη κύρια πρόταση στην ίδια (ημι)περίοδο, π.χ. ὅστις ἑαυτὸν φιλεῖ, μετ' ἐμοῦ μαχέσθω.

Η αντωνυμία ὃς με άλλα λόγια εισάγει αναφορική πρόταση που τίθεται ως αντικείμενο, επεξήγηση, παράθεση, επιθετικός προσδιορισμός, όχι όμως υποκείμενο (σπάνια, για να μην είμαι απόλυτος) για το λόγο ότι αντικατοπτρίζει κάτι πιο συγκεκριμένο από το ὅστις.

Εξαιρετική παρατήρηση.

Γι' αυτό και οι "ελεύθερες" αναφορικές, επειδή έχουν γενικά αόριστο περιεχόμενο, εισάγονταν πιο συχνά με το "όστις" και σπανίως με το "ος".

[θάνος73]

όλα ξεκάθαρα και δεκτά, βεβαίως, όσα λέτε.
μία μόνο επιφύλαξη έχω σχετικά με την επαναληπτική ευκτική παίρνει άρνηση μὴ, αυτό μήπως μαρτυρεί επιθυμία;

και κάτι άλλο που με απασχολεί σχετικά με τις υποθετικές προτάσεις: είναι προτάσεις επιθυμίας όλες όπως λένε κάποια συντακτικά (π.χ. Γιαγκόπουλος);
αυτές που εκφέρονται με εἰ + οριστική είναι κρίσεως (όπως λένε κάποια άλλα π.χ. Βασιλάτος); τότε γιατί παίρνουν άρνηση μὴ; γενικά με μπερδεύει η άρνηση μὴ...

Για την ευκτική πλ. λόγου μέχρι τώρα πίστευα ότι εκφράζει κρίση ή επιθυμία ανάλογα με την έγκλιση που αποτελούσε πριν εξαρτηθεί από ιστ. χρόνο... apri με προβληματίζεις με αυτό που υποστηρίζεις περί αβεβαιότητας του υποκειμένου

Αλήθεια έχετε ζητήσει ποτέ ως άσκηση (στην τάξη, σε διαγώνισμα, σε εργασία) να εντοπίσουν οι μαθητές τις προτάσεις κρίσεως και επθυμίας ενός κειμένου;

[apri]

μία μόνο επιφύλαξη έχω σχετικά με την επαναληπτική ευκτική παίρνει άρνηση μὴ, αυτό μήπως μαρτυρεί επιθυμία;

 ..................................
Για την ευκτική πλ. λόγου μέχρι τώρα πίστευα ότι εκφράζει κρίση ή επιθυμία ανάλογα με την έγκλιση που αποτελούσε πριν εξαρτηθεί από ιστ. χρόνο... apri με προβληματίζεις με αυτό που υποστηρίζεις περί αβεβαιότητας του υποκειμένου

Ότι η ευκτική του πλαγίου λόγου και η επαναληπτική ευκτική εκφράζουν κάτι το αβέβαιο δεν τίθεται θέμα
(βλ. και εδώ:
http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/composition/page_060.html
http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/composition/page_033.html )


Έχεις δίκιο ωστόσο στην παρατήρηση που κάνεις με την άρνηση μη.
Όντως, βλέποντας περισσότερα παραδείγματα παρατήρησα κι εγώ ότι όπου κατά την εξάρτηση από αρκτικό χρόνο υπήρχε υποτακτική, κατά την εξάρτηση από ιστορικό χρόνο η ευκτική παίρνει άρνηση μη.

Άρα,  το ορθότερο είναι να μιλάμε για αβέβαιη κρίση:
π.χ Οἱ στρατηγοὶ ἐθαύμαζον, ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο (ευκτική του πλαγίου λόγου)

και αβέβαιη προσδοκία/επιθυμία:
π.χ Ἔδεισαν μὴ ἀποθάνοιεν  (ευκτ. πλαγίου λόγου)
Οπότε μη φαίεν, απέκτεινον.  (επαναληπτική ευκτική)


Για τις υποθετικές που λες, δεν γνωρίζω.
Αν ανακαλύψω κάτι, θα σου πω. Εκτός αν ξέρει κανείς άλλος και μας διαφωτίσει και τους δυο.



ΥΓ.  Εδώ έχει μια ενδιαφέρουσα άποψη για το θέμα:
(http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/composition/page_076.html):

"Η άρνηση στις υποθετικές προτάσεις είναι κατά κανόνα μή διότι προέρχονται σε πολλές περιπτώσεις από ευχετικές προτάσεις, οι οποίες ανήκουν στις προτάσεις επιθυμίας. Σπάνια χρησιμοποιείται και η άρνηση οὐ."

[aris82]

Ως προς τις εγκλίσεις είναι σωστό αυτό που λες apri, ότι στις κύριες προτάσεις στην υποτακτική, ευκτική και προστακτική οι χρόνοι δείχνουν μόνο το συνοπτικό, εξακουληθητικό ή συντελεσμένο ποιόν ενεργείας (modus) και αναφέρονται πάντοτε στο παρόν/ μέλλον, π.χ. Ἄγωμεν τὸ στρατευμα! (ας μεταφέρουμε το στράτευμα {δείχνει συνέχεια στο μέλλον} σε αντίθεση: Ἀγάγωμεν τὸ στράτευμα! {ας μεταφέρουμε στιγμιαία χωρίς να σημαίνει ότι η διαδικασία τής μεταφοράς θα τραβήξει περισσότερες μέρες}.
Να συμπληρώσω ότι η ευκτική σε Δ.Π και οι ονοματικοί τύποι του Μέλλοντα και του Αορίστου ως προς το ποιόν ενεργείας (και με τον κατάλληλο ρηματικό τύπο εξάρτησης), τις περισσότερες φορές ταυτίζονται (δηλ. εκφράζουν το συνοπτικό ποιόν ενεργείας στο μέλλον, εκτός βέβαια αν ο Μέλλοντας αντικατοπτρίζει τον δικό μας Μέλλοντα Εξακολουθητικό). Γι' αυτό και προτιμάτο η χρήση του Αορίστου από ό,τι του Μέλλοντα στους παραπάνω τύπους. Μην ξεχνάμε ότι το απαρέμφατο Μέλλοντα υπάρχει ως εξαίρεση από τον κανόνα για το συνοπτικό ποιόν ενεργείας στο μέλλον μόνο δίπλα στο ρήμα μέλλω, καθώς και στα ρήματα μελλοντικής αναφοράς (π.χ. όρκου, ελπίδας, υπόσχεσης, απειλής, προσδοκίας). Αυτός είναι και ο λόγος που η δυνητική ευκτική (μια έγκλιση με μεγάλη χρήση κατά την Αρχαιότητα)  απαγορεύει την χρήση Μέλλοντα καίτοι υπάρχει γραμματικά Μέλλοντας στην ευκτική.
Η Ευκτική του Πλαγίου Λόγου (Ε.Π.Λ.) δεν είναι έγκλιση που μπορεί να σταθεί μόνη της. Είναι μια "ενδυμασία" που παίρνει η οριστική ή υποτακτική τού Ευθέος Λόγου μετά από εξάρτηση ιστορικού χρόνου και εφόσον υπάρχει έντονη η χροιά αβεβαιότητας και υποκειμενικότητας. Συνεπώς, η Ε.Π.Λ. είναι κρίσεως όταν αντικαθιστά την Οριστική (ειδικές, αιτιολογικές, συμπερασματικές, στις περισσότερες αναφορικές, στις πλάγιες ερωτηματικές όταν δεν εκφράζουν αμηχανία περί το πρακτέον) ενώ είναι καθαρά επιθυμίας όταν αντικαθιστά την Υποτακτική του Ευθέος Λόγου (ενδοιαστικές, τελικές, πλάγιες ερωτηματικές που εκφράζουν αμηχανία περί το πρακτέον). Γι' αυτό και η Ε.Π.Λ. δεν υφίσταται στις κύριες προτάσεις.
 Η Επαναληπτική Ευκτική είναι τις περισσότερες φορές μορφή Ε.Π.Λ. Αυτό συμβαίνει, όταν βρίσκεται σε χρονικοϋποθετικές, και αναφορικοϋποθετικές προτάσεις για να εκφράσει την Αόριστη Επανάληψη στο παρελθόν. Και μάλιστα είναι εύκολα αναγνωρίσιμη σε σχέση με την Ε.Π.Λ. στις χρονικές προτάσεις, καθώς στις τελευταίες υπάρχει σχεδόν πάντα διατήρηση της οριστικής και έπειτα από ιστορικό χρόνο. Φερ' ειπείν στο παράδειγμα: ἐπειδὰν δειπνήσωσι καθεύδουσι ---> εἶπε ὅτι ἐπειδὴ δειπνήσειαν καθεύδοιεν, το δειπνήσειαν είναι Ε.Π.Λ. (έστω επαναληπτική, όπως λέει η "Πύλη" που έχει αντιγράψει αυτούσιο το χωρίο από το Συντακτικό τής Π. Μπίλλα) γιατί αντικαθιστά την υποτακτική της αόριστης επανάληψης. Ωστόσο, στους υποθετικούς Λόγους της Αόριστης Επανάληψης στο Παρελθόν π.χ. εἰ δέ τις ἀντείποι, ἐτεθνήκει δεν μπορούμε να πούμε ότι η ευκτική ἀντείποι είναι Ε.Π.Λ. αλλά απλά επαναληπτική (μια μορφή ευκτικής ξεχωριστής). Αν δεχτούμε ότι εκεί η ευκτική είναι Ε.Π.Λ. θεωρούμε αυτόματα ότι υπάρχει Πλάγιος Υποθετικός Λόγος ενώ ο Υποθετικός λόγος είναι απλός. Συμπληρωματικά, η Ε.Π.Λ. δεν αντικαθιστά ποτέ την ευκτική οποιασδήποτε μορφής, παρά μόνο οριστική και υποτακτική. Και αυτό το βλέπουμε και στους Πλάγιους Υποθετικούς Λόγους, όταν κατόπιν ιστορικού χρόνου η ευκτική τής απλής σκέψης και η επαναληπτική ευκτική μένουν ανεπηρέαστες.
Τελειώνω, με τις προτάσεις κρίσεως και επιθυμίας. Αυτή η ταύτιση κρίσεως (οὐ) επιθυμίας (μή) είναι λανθασμένη. Είναι μια συμβατική και μηχανιστική ταύτιση για εξυπηρέτηση καθαρά ενδοσχολικών απαιτήσεων, επειδή αυτή η ταύτιση επαληθεύεται κατά το 80%. Μια πρόταση είναι κρίσεως όχι γιατί παίρνει οὐ. Και το αντίστροφο μια πρόταση με μὴ δεν είναι πάντα επιθυμίας. Μην ξεχνάμε ότι ο φόβος είναι πάντα μια υποκειμενική κατάσταση (οι ενδοιαστικές άρα είναι επιθυμίας) και λαμβάνουν άρνηση οὐ. Μην ξεχνάμε ότι οι περισσότερες αιτιολογικές προτάσεις υποθετικής αιτιολογίας είναι κρίσεως και παίρνουν άρνηση μή (αν βέβαια δεν περιπλέκεται τόσο η χροιά τής υπόθεσης). Οι υποθετικές και εναντιωματικές/ παραχωρητικές παίρνουν άρνηση μὴ ακόμη κι αν εκφέρονται με οριστική του Πραγματικού ή του Αντιθέτου του Πραγματικού, κι όμως εκεί είναι κρίσεως. Το ίδιο ισχύει και στην εκφορά. Οι ενδοιαστικές και οι τελικές είναι επιθυμίας. Κι όμως δεν εκφέρονται πάντα με υποτακτική. Εκφέρονται και με οριστική Μέλλοντα όταν εκφράζουν έντονη προσδοκία ή βεβαιότητα και όμως παραμένουν επιθυμίας και όχι κρίσεως επειδή τυγχάνει η οριστική να είναι έγκλιση κρίσεως.

[apri]

Η Επαναληπτική Ευκτική είναι τις περισσότερες φορές μορφή Ε.Π.Λ. Αυτό συμβαίνει, όταν βρίσκεται σε χρονικοϋποθετικές, και αναφορικοϋποθετικές προτάσεις για να εκφράσει την Αόριστη Επανάληψη στο παρελθόν. Και μάλιστα είναι εύκολα αναγνωρίσιμη σε σχέση με την Ε.Π.Λ. στις χρονικές προτάσεις, καθώς στις τελευταίες υπάρχει σχεδόν πάντα διατήρηση της οριστικής και έπειτα από ιστορικό χρόνο. Φερ' ειπείν στο παράδειγμα: ἐπειδὰν δειπνήσωσι καθεύδουσι ---> εἶπε ὅτι ἐπειδὴ δειπνήσειαν καθεύδοιεν, το δειπνήσειαν είναι Ε.Π.Λ. (έστω επαναληπτική, όπως λέει η "Πύλη" που έχει αντιγράψει αυτούσιο το χωρίο από το Συντακτικό τής Π. Μπίλλα) γιατί αντικαθιστά την υποτακτική της αόριστης επανάληψης. Ωστόσο, στους υποθετικούς Λόγους της Αόριστης Επανάληψης στο Παρελθόν π.χ. εἰ δέ τις ἀντείποι, ἐτεθνήκει δεν μπορούμε να πούμε ότι η ευκτική ἀντείποι είναι Ε.Π.Λ. αλλά απλά επαναληπτική (μια μορφή ευκτικής ξεχωριστής). Αν δεχτούμε ότι εκεί η ευκτική είναι Ε.Π.Λ. θεωρούμε αυτόματα ότι υπάρχει Πλάγιος Υποθετικός Λόγος ενώ ο Υποθετικός λόγος είναι απλός. Συμπληρωματικά, η Ε.Π.Λ. δεν αντικαθιστά ποτέ την ευκτική οποιασδήποτε μορφής, παρά μόνο οριστική και υποτακτική. Και αυτό το βλέπουμε και στους Πλάγιους Υποθετικούς Λόγους, όταν κατόπιν ιστορικού χρόνου η ευκτική τής απλής σκέψης και η επαναληπτική ευκτική μένουν ανεπηρέαστες.

Σύμφωνοι, αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, στις υποθετικές (όπως και σε άλλες δευτερεύουσες, όπως π.χ στις τελικές ή στις ενδοιαστικές) δεν έχουμε πλάγιο λόγο, για να πούμε την επαναληπτική ευκτική, ευκτική του πλαγίου λόγου. Ωστόσο, είναι μια ευκτική που επιλέγεται, πιστεύω, με την ίδια λογική, δηλαδή της αβεβαιότητας λόγω εξάρτησης της πρότασης από ρήμα ιστορικού χρόνου.

Τελειώνω, με τις προτάσεις κρίσεως και επιθυμίας. Αυτή η ταύτιση κρίσεως (οὐ) επιθυμίας (μή) είναι λανθασμένη. Είναι μια συμβατική και μηχανιστική ταύτιση για εξυπηρέτηση καθαρά ενδοσχολικών απαιτήσεων, επειδή αυτή η ταύτιση επαληθεύεται κατά το 80%. Μια πρόταση είναι κρίσεως όχι γιατί παίρνει οὐ. Και το αντίστροφο μια πρόταση με μὴ δεν είναι πάντα επιθυμίας. Μην ξεχνάμε ότι ο φόβος είναι πάντα μια υποκειμενική κατάσταση (οι ενδοιαστικές άρα είναι επιθυμίας) και λαμβάνουν άρνηση οὐ. Μην ξεχνάμε ότι οι περισσότερες αιτιολογικές προτάσεις υποθετικής αιτιολογίας είναι κρίσεως και παίρνουν άρνηση μή (αν βέβαια δεν περιπλέκεται τόσο η χροιά τής υπόθεσης). Οι υποθετικές και εναντιωματικές/ παραχωρητικές παίρνουν άρνηση μὴ ακόμη κι αν εκφέρονται με οριστική του Πραγματικού ή του Αντιθέτου του Πραγματικού, κι όμως εκεί είναι κρίσεως. Το ίδιο ισχύει και στην εκφορά. Οι ενδοιαστικές και οι τελικές είναι επιθυμίας. Κι όμως δεν εκφέρονται πάντα με υποτακτική. Εκφέρονται και με οριστική Μέλλοντα όταν εκφράζουν έντονη προσδοκία ή βεβαιότητα και όμως παραμένουν επιθυμίας και όχι κρίσεως επειδή τυγχάνει η οριστική να είναι έγκλιση κρίσεως.

Αυτό που λες κάνει τα πράγματα πιο ενδιαφέροντα.

Μήπως οι αποκλίσεις που αναφέρεις γίνονταν, γιατί σε αντίθεση με τις κύριες προτάσεις, οι δευτερεύουσες προτάσεις δεν εκφράζουν πάντα τόσο καθαρά κρίση ή επιθυμία, αλλά ενίοτε αποχρώσεις του ενός και του άλλου;

Θα μπορούσαμε να πούμε δηλαδή ότι οι τότε ομιλητές είχαν στη διάθεσή τους διάφορους μηχανισμούς τροπικότητας (έγκλιση, είδος άρνησης, είδος εισαγωγικού συνδέσμου) και ανάλογα με την περίπτωση συνδύαζαν κάποιους από αυτούς, για να δηλώσουν την υποκειμενικότητα, την πιθανότητα, τη βεβαιότητα κλπ.

Το αρχικό ερώτημα δεν ήταν ρητορικό. Αναρωτιέμαι μεγαλοφώνως.



YΓ. Στις ενδοιαστικές η επιλογή της άρνησης "ου" μάλλον ήταν μονόδρομος από τη στιγμή που το "μη" λειτουργεί στην πρόταση ως ενδοιαστικός σύνδεσμος.

[apri]

Μήπως οι αποκλίσεις που αναφέρεις γίνονταν, γιατί σε αντίθεση με τις κύριες προτάσεις, οι δευτερεύουσες προτάσεις δεν εκφράζουν πάντα τόσο καθαρά κρίση ή επιθυμία, αλλά ενίοτε αποχρώσεις του ενός και του άλλου;

Θα μπορούσαμε να πούμε δηλαδή ότι οι τότε ομιλητές είχαν στη διάθεσή τους διάφορους μηχανισμούς τροπικότητας (έγκλιση, είδος άρνησης, είδος εισαγωγικού συνδέσμου) και ανάλογα με την περίπτωση συνδύαζαν κάποιους από αυτούς, για να δηλώσουν την υποκειμενικότητα, την πιθανότητα, τη βεβαιότητα κλπ.

Χθες διατύπωσα το παραπάνω ερώτημα, στο οποίο βρήκα απάντηση σήμερα διαβάζοντας το κεφάλαιο της τροπικότητας στη γραμματική της νεοελληνικής του Μπαμπινιώτη. Γιατί η τροπικότητα είναι ένα φαινόμενο που το απαντάμε σε όλες τις γλώσσες, οι δε αναλογίες μεταξύ μορφών της ίδιας γλώσσας (αρχαία-νέα) είναι αρκετές σ' αυτόν τον τομέα.

Σκέφθηκα λοιπόν να παραθέσω και εδώ αυτά που βρήκα για όποιον ενδιαφέρεται.

Η υποψία μου τελικά είχε βάση.
Διάβαζα ότι όντως συμβαίνει πολλές φορές προτάσεις που εκφράζουν δεοντική τροπικότητα (ευχή-επιθυμία-πρόθεση-αναγκαιότητα)
να έχουν και στοιχεία επιστημικότητας (βεβαιότητα-δυνατότητα-πιθανότητα).
Αυτό εξηγεί κατά τη γνώμη μου λ.χ γιατί βρίσκουμε ευκτική του πλαγίου λόγου (αβεβαιότητα) ή οριστική (βεβαιότητα) σε προτάσεις επιθυμίας.

Οι υποθετικές προτάσεις θεωρούνται σύμφωνα με το βιβλίο προτάσεις  επιστημικής τροπικότητας, γιατί εκφράζουν υπόθεση με διαβαθμίσιμη πιθανότητα πραγματοποίησης.
Ωστόσο, αναφέρει και μια κατηγορία ευχετικών προτάσεων που εκφράζουν ταυτοχρόνως και υπόθεση (στοιχείο επιστημικότητας)
(π.χ Μακάρι να είχε βρέξει. Δεν θα είχε χαλάσει η σοδειά=
Αν είχε βρέξει, δεν θα είχε χαλάσει η σοδειά).

Η περίπτωση αυτή μου θύμισε κατευθείαν την άποψη που διατυπώνεται στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα
(http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/composition/page_076.html )
ότι οι υποθετικές προτάσεις στα αρχαία ελληνικά ξεκίνησαν από ευχετικές προτάσεις, δηλ. από προτάσεις επιθυμίας.

Και ίσως έτσι εξηγείται πώς είναι δυνατόν στα αρχαία ελληνικά οι υποθετικοί λόγοι να παίρνουν άρνηση μη (που συνηθίζεται στις προτάσεις επιθυμίας), ακόμα και στις περιπτώσεις που μας φαίνεται ότι δηλώνουν καθαρά κρίση (πραγματικό-μη πραγματικό).




ΥΓ1. Η τροπικότητα (modality) εκφράζει την υποκειμενική στάση του ομιλητή απέναντι στο περιεχόμενο της πρότασης και πιο συγκεκριμένα:
α) το βαθμό βεβαιότητάς του (επιστημική τροπικότητα)
β) το βαθμό αναγκαιότητάς του (δεοντική τροπικότητα).
Εκφράζεται γραμματικά (μέσω των εγκλίσεων, του είδους άρνησης), αλλά και μέσα από σχετικές λέξεις και εκφράσεις (πχ επιρρήματα).
Οι προτάσεις κρίσης εκφράζουν επιστημική τροπικότητα, ενώ οι προτάσεις επιθυμίας δεοντική τροπικότητα.

 
YΓ2. Ευχαριστώ, Θάνο, που έδωσες την αφορμή, για να μάθω περισσότερα πάνω στο θέμα. Αν και δεν είχα ασχοληθεί στο παρελθόν τόσο πολύ με την τροπικότητα, φαίνεται πως είναι τελικά ένα πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο και στα αρχαία και στα νέα ελληνικά, που αποδεικνύει ότι η γλώσσα είναι πολύ πιο σύνθετη και εκφραστική από όσο νομίζουμε…

[θάνος73]

πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση. Εξηγεί γιατί μπαίνει άρνηση μὴ σε προτάσεις που εκφράζουν κρίση. Δεοντική και επιστημική τροπικότητα λοιπόν