Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[aris82]

Παρακολουθώ με έντονο ενδιαφέρον την συζήτηση και θα ήθελα να τοποθετηθώ. Κατ' αρχάς, στο θέμα της επαναληπτικής ευκτικής, συμφωνούμε νομίζω ότι η τελευταία δεν αποτελεί πάντα μορφή τής Ευκτικής Πλαγίου Λόγου (Ε.Π.Λ.). Στις υποθετικές καθώς και στις εναντιωματικές/ παραχωρητικές προτάσεις, η επαναληπτική ευκτική δεν φαίνεται να πλαγιώνει τον λόγο. Η επιλογή της δεν γίνεται ένεκα του ιστορικού χρόνου εξάρτησης -με την έννοια που το εννοείς εσύ-. Εκτός αν δέχεσαι ότι η μετατόπιση στο παρελθόν αντικατοπτρίζει ούτως ή άλλως υποκειμενικότητα. Ωστόσο, ένα γεγονός το οποίο διασταυρωμένα ελάμβανε χώρα σε τακτά χρονικά διαστήματα κατά το παρελθόν αδυνατώ να το εκλάβω ως υποκειμενικό και αβέβαιο. Πιο συγκεκριμένα, στο παράδειγμα: Εἰ δέ τις ἀντείποι, ἐτεθνήκει, δεν υπάρχει καμία υποκειμενικότητα. Είναι ξεκάθαρο ότι αν κάποιος εξέφραζε διαφωνία πέθαινε. Διασταυρωμένο γεγονός. Η επαναληπτική ευκτική τονίζει την διάρκεια στο παρελθόν.
Όσον αφορά την τροπικότητα, που πολύ σωστά επεσήμανες, αυτό είναι αδιαμφισβήτητο. Είναι εξάλλου πασιφανές, ότι αυτές οι εναλλαγές στις εγκλίσεις και στα αρνητικά μόρια αντικατοπτρίζουν διαφορετικές τάσεις, θέσεις, απόψεις. Ο αρχαίος Έλλην λόγος ευτυχώς ή δυστυχώς έχει πάρα πολλά τέτοια γοητευτικά στοιχεία. Ωστόσο, κρίνω ότι το ουσιαστικό ερώτημα τού Θάνου δεν απαντήθηκε. Μια πρόταση, δηλαδή, υποθετική που εκφέρεται με οριστική τού Πραγματικού (δεχόμενος ότι οι υποθετικές προτάσεις έχουν προέλθει σε πολύ προγένεστερο χρόνο από ευχετικές προτάσεις) σχολιάζεται επισήμως ως κρίσεως ή ως επιθυμίας; Με άλλα λόγια θα προτιμήσουμε να κρίνουμε μια πρόταση ως προς την έγκλιση ή ως προς το αρνητικό μόριο; Είμαι πεπεισμένος ότι σε αυτές τις περιπτώσεις η πλάστιγγα γέρνει υπέρ του γενικού περιεχομένου τής πρότασης. Αν εξαιρέσουμε τις αιτιολογικές προτάσεις υποθετικής αιτιολογίας, οι οποίες φτάνουν καμιά φορά στο ζενίθ του υποκειμενισμού και μάλιστα πολλές φορές κυριαρχεί η υπόθεση, σε σημείο να εντοπίζουμε με τον κατάλληλο συσχετισμό των εγκλίσεων λανθάνοντα υποθετικό λόγο, στις υπόλοιπες προτάσεις τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα. Πιο συγκεκριμένα, στις προαναφερθείσες υποθετικές προτάσεις, σίγουρα εντοπίζουμε χροιά και ψήγματα υποκειμενισμού αλλά η κρίση είναι ξεκάθαρη. Στον αντίποδα, στις τελικές προτάσεις η επιθυμία είναι διάχυτη, ωστόσο μετριάζεται κάπως στις προτάσεις που εκφέρονται με οριστική Μέλλοντα, η οποία αντικατοπτρίζει σκοπό με έντονη βεβαιότητα. Ωστόσο, ο σκοπός δεν αλλάζει ούτε αναιρείται. Τις ενδοιαστικές προτάσεις τις ανεφερα ως παράδειγμα, καθώς είναι τοις πάσιν γνωστόν ότι, όπως είπες, είναι μονόδρομος η χρήση του οὐ ένεκα της εισαγωγής τους με το ενδοιαστικό μόριο μή.
Πάνω σε αυτό, για να προχωρήσω την κουβέντα, παρομοίας υφής ζήτημα είναι το αν θα χαρακτηρίσουμε μια επιρρηματική πρόταση ως "ονοματική" σε περίπτωση που επέχει συντακτική θέση υποκειμένου ή αντικειμένου. Αφήνω στην άκρη την επεξήγηση, συνήθης συντακτική θέση των επιρρηματικών προτάσεων, καθώς ο προσδιορισμός εμπρόθετης δεικτικής φράσης στην πρόταση εξάρτησης δεν απολλύει τον επιρρηματικό χαρακτήρα τής πρότασης. Για παράδειγμα: Ξυνέβη μετὰ τὴν μάχην, ὥστε πολέμου μηδὲν ἔτι ἅψασθαι μηδετέρους (επιρρηματική συμπερασματική πρόταση αλλά σε θέση υποκειμένου στο ξυνέβη), Ἐνεθυμοῦντο τήν τε περὶ Πύλον ξυμφορὰν καὶ εἴ τις ἄλλη αὐτοῖς ἐγένετο (επιρρηματική υποθετική πρόταση σε θέση αντικειμένου στο ἐνεθυμοῦντο), Τιμωροῦνται καὶ κολάζονται οὓς ἂν οἴωνται ἀδικεῖν (επιρρηματική αναφορικοϋποθετική πρόταση σε θέση αντικειμένου των δύο ρημάτων). Και σε αυτήν την περίπτωση παίρνω ξεκάθαρη θέση στα γραπτά μου. Δηλαδή, συνεχίζω να θεωρώ τις προτάσεις επιρρηματικές, ωστόσο σημειώνω ότι κατ' εξαίρεσιν κείνται ονοματικώς στα συγκεκριμένα παραδείγματα (και σε πολλά άλλα που για χάρη συντομίας δεν ανέφερα). Αφήνω στην άκρη τις επιρρηματικές αιτιολογικές προτάσεις υποθετικής αιτιολογίας κατόπιν απροσώπων εκφράσεων ψυχικού πάθους σημαντικών, που η παραδοσιακή Σύνταξη τις καθιστά υποκείμενά τους. Με άρθρα μου έχω διαφοροποιηθεί σε αυτήν την πρακτική συμφωνώντας με πολλούς σύγχρονους, κυρίως Γερμανούς, επιστήμονες που δεν δέχονται αυτήν την άποψη. Με έκπληξη (ευχάριστη) διαπίστωσα ότι ο Ελ.

[PDE ads]

[apri]

Εγώ αναφέρω την ευκτική του πλαγίου λόγου γενικά με την έννοια της αβεβαιότητας κατά τη μετατόπιση στο παρελθόν (ο όρος χρησιμοποιείται καταχρηστικά και σε περιπτώσεις που δεν έχουμε πλάγιο λόγο).
Αυτό που λες για την επαναληπτική ευκτική είναι όντως ένα καλό επιχείρημα, αλλά για να είμαι ειλικρινής αμφιβάλλω αν ισχύει, γιατί ούτως ή άλλως η γραμματική έκφραση αβεβαιότητας για παρελθοντικό γεγονός δεν υπάρχει στα νέα ελληνικά, οπότε μπορεί κάτι που για εμάς φαίνεται βέβαιο, για τους προγόνους να μην ήταν.
Αν όντως το θεωρούσαν τόσο βέβαιο λόγω της επαναληπτικότητας, γιατί δεν επέλεγαν οριστική όπως στην έκφραση του πραγματικού ή έστω την υποτακτική που χρησιμοποιούσαν για την αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον, αλλά προτιμούσαν μια έγκλιση (ευκτική) που γενικά χρησιμοποιούνταν για να δηλώσει κάτι το αβέβαιο;
Μήπως τελικά έτσι εξέφραζαν μια αμφιβολία για το ότι  το συγκεκριμένο γεγονός στο παρελθόν οδηγούσε κατ’ επανάληψη στο ίδιο αποτέλεσμα;

Παρεμπιπτόντως, αν και φαντάζομαι ότι το έγραψες εκ παραδρομής, διάρκεια και επαναληπτικότητα δεν δηλώνουν οι εγκλίσεις ως γραμματική κατηγορία, αλλά το ποιον ενεργείας του ρήματος με βάση το θέμα του.
Άρα, ένας τύπος ευκτικής μπορεί να δηλώνει διάρκεια/επαναληπτικότητα αν έχει μη συνοπτικό θέμα ή στην περίπτωση που συζητάμε, από τα συμφραζόμενα.


Τώρα ως προς την τροπικότητα, ναι το γενικότερο περιεχόμενο δίνει το χαρακτηρισμό της ως επιθυμίας ή κρίσεως, επιστημικής ή δεοντικής τροπικότητας. Τα υπόλοιπα που μπορεί να υπάρχουν στη πρόταση, δίνουν στοιχεία της άλλης κατηγορίας (π.χ στοιχεία επιστημικότητας).

Οι υποθετικές τουλάχιστον στα νέα ελληνικά χαρακτηρίζονται ως προτάσεις κρίσεως, γιατί εκφράζουν το δυνατό ενδεχόμενο (με διαβαθμίσεις πιθανότητας ανά είδος), δηλ. επιστημική τροπικότητα.
Πιστεύω ότι στο στάδιο που οι υποθετικές προτάσεις αποτελούσαν πλέον μέρος υποθετικού λόγου (υπόθεση-απόδοση στην ίδια περίοδο), μπορούμε να τις πούμε κρίσεως, δηλ. επιστημικής τροπικότητας (με κάποια στοιχεία δεοντικής τροπικότητας λόγω της προέλευσής τους), γιατί πλέον δήλωναν καθαρά υπόθεση και μάλιστα αρκετών ειδών. Αυτό όμως είναι μια πρώτη σκέψη που κάνω. Ενδεχομένως και να σφάλλω.

Στα παραδείγματα που αναφέρεις:

*ει τις άλλη.....: Θεωρώ ότι είναι πλάγια ερωτηματική δίπλα σε ρήμα γνωστικό (ενθυμούμαι) και όχι υποθετική.
(βλ. και στα νέα ελληνικά: Δεν θυμάμαι αν έχουμε πάει εκεί.)

*Τιμωρούνται.....ους αν οίωνται αδικείν: Έχω εκφράσει την άποψη και στο παρελθόν ότι οι "μεικτές" προτάσεις είναι κατά βάση ονοματικές προτάσεις που όμως ισοδυναμούν νοηματικά με επιρρηματικές. Άλλωστε, η εισαγωγή τους είναι αναφορική αντωνυμία που αναφέρεται σε όρο της κύριας πρότασης (εκτός αν μιλάμε για ελεύθερη αναφορική πρόταση που στέκεται μόνη της στο λόγο χωρίς όρο αναφοράς) και η όλη πρόταση λειτουργεί όπως ένα όνομα (υποκείμενο, αντικείμενο κλπ).
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το επιρρηματικό κατηγορούμενο το οποίο προσδιορίζει ως κατηγορούμενο το υποκείμενο, αλλά ισοδυναμεί με επιρρηματικό προσδιορισμό
(γι’ αυτό άλλωστε, αναγνωρίζοντας ότι η κύρια φύση του είναι ονοματική,  το λέμε επιρρηματικό κατηγορούμενο
και όχι π.χ *κατηγορηματικό επιρρηματικό προσδιορισμό)

*Ξυνέβη μετὰ τὴν μάχην, ὥστε πολέμου μηδὲν ἔτι ἅψασθαι μηδετέρους:
Αυτό το άφησα για το τέλος, γιατί το θεωρώ το πιο προβληματικό. Επειδή εγώ πραγματικά δεν θυμάμαι, εσύ έχεις δει τέτοιες συμπερασματικές προτάσεις που να εκφέρονται με ρήμα και να έχουν ονοματικό ρόλο; Γιατί αν το φαινόμενο περιορίζεται μόνο στην εκφορά με απαρέμφατο, ίσως το «ώστε» να επιτελεί κάποια άλλη λειτουργία που εμείς αγνοούμε
(βλ. λ.χ μια άλλη λειτουργία του «ώστε» στο β’ όρο σύγκρισης:
"φοβοῦμαι ἀεί, μή τι μεῖζον ἢ ὥστε φέρειν δύνασθαι κακὸν τῇ πόλει")


Ως προς τις αιτιολογικές υποθετικής αιτιολογίας , εκφράζουν κρίση μειωμένης όμως βεβαιότητας , μια πιθανή-υποθετική κρίση. Η πιθανότητα-υπόθεση είναι στοιχείο επιστημικότητας .
Φαντάζομαι ότι η άρνηση «μη» υπάρχει σ’ αυτές, επειδή υπήρχε και στις υποθετικές προτάσεις λόγω της προέλευσής τους από προτάσεις επιθυμίας.

[aris82]

Αν και τίθενται πολλά θέματα προς συζήτησιν, για ακόμη μία φορά θα τοποθετηθώ με χαρά.
Δεν αναγράφεται πουθενά, ότι η ευκτική είναι πάντα η έγκλιση τής αβεβαιότητας και τής υποκειμενικότητας. Αυτό ισχύει ξεκάθαρα και αποκλειστικά για την έκφανση τής ευκτικής, η οποία αντικατοπτρίζεται μέσω της Ευκτικής τού Πλαγίου Λόγου. Η επαναληπτική ευκτική, όπως ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με την ευκτική τής απλής σκέψης, δεν αντικατοπτρίζει καμία υποκειμενικότητα και αβεβαιότητα. Είμαι σαφής, ότι αυτό ισχύει για τις υποθετικές και για τις όμορές τους εναντιωματικές/ παραχωρητικές προτάσεις. Συμφωνώ, ότι στα Νέα Ελληνικά δεν είναι ορατή η αβεβαιότητα της επανάληψης στο παρελθόν, για τον λόγο όμως ότι δεν υφίσταται κάτι τέτοιο. Πώς είναι δυνατόν μια πραγματική κατάσταση που επαναλαμβανόταν σε τακτά χρονικά διαστήματα κατά το παρελθόν να αντικατοπτρίζει κάτι αβέβαιο και υποκειμενικό; Οι αρχαίοι δεν ήταν δυνατόν να εκφράσουν μια πράξη αορίστως επαναλαμβανόμενη στο παρελθόν με υποτακτική για τον λόγο ότι η τελευταία ως έγκλιση οδηγούσε σε παροντική ή μελλοντική κατάσταση. Πάντως, επειδή μού προξένησε μεγάλα ερωτηματικά αυτό που έγραψες, βρήκα τον χρόνο και ανέτρεξα σε Schwyzer, Kühner, Smyth, και όντως επαληθεύθηκα καθώς σε κανένα εδάφιο δεν θίγεται ότι η χρήση της επαναληπτικής ευκτικής σε υποθετικούς και εναντιωματικούς υποθετικούς λόγους έχει να κάνει με τον ιστορικό χρόνο της κύριας πρότασης. Πόσῳ μάλλον αφού η επαναληπτική ευκτική τονίζω για ακόμη μία φορά δεν είναι Ευκτική του Πλαγίου Λόγου. Έχεις αναρωτηθεί, μιας που ανέφερες το θέμα τής τροπικότητας, μήπως η χρήση της ευκτικής είναι μια έκφραση ή έκφανση τροπικότητας για την αντικατόπτριση του αορίστως επαναλαμβανομένου στο παρελθόν; Μάλιστα στον Kühner καθώς ξεφύλλιζα την θεωρία των Υποθετικών προτάσεων, παρατήρησα ένα χωρίο στο οποίο αναφέρεται στις υποθετικές και αναφορικές προτάσεις, ως έχουσες την ελάχιστη σχέση με τις κύριες προτάσεις που προσδιορίζουν. Αν υπήρχε έστω και παραμικρή συνάφεια του ρήματος τής κύριας πρότασης και του ρήματος τής υποθετικής, και οι τρεις θα το είχαν επισημάνει έντονα καθώς, όπως έχεις παρατηρήσει, αφιερώνουν δεκάδες παραγράφους στην Ε.Π.Λ., στις εκφάνσεις και στις επιρροές της.
Σχετικά με το ποιόν ενεργείας, είσαι αρκετά υπαινικτική και δεν αποκρυπτογραφώ σε ποιο χωρίο τής τοποθετησής μου αναφέρεσαι. Κάνε μου, αν θες, παράθεση για να το διορθώσω.
Ως προς τα άλλα, καταλήγουμε στο ίδιο συμπέρασμα, να θεωρούμε τις υποθετικές προτάσεις με οριστική, κρίσεως, τις τελικές και ενδοιαστικές στο σύνολό τους, επιθυμίας, και τις αιτιολογικές στο σύνολό τους κρίσεως. Αν και πάλι, από το κειμενό σου δεν φαίνεται να καταλήγεις σε συμπέρασμα στις άλλες, πλην των υποθετικών.
Σχετικά με τα παραδείγματα που ανέφερα:
α) Από κεκτημένη ταχύτητα δεν απέδωσες καλά το νόημα της πρότασης και την χαρακτήρισες ως πλάγια ερωτηματική ολικής αγνοίας. Η πρόταση δεν έχει να κάνει με αυτό που λέμε στα Νέα Ελληνικά: "Δεν θυμάμαι αν αγόρασα γάλα". Το χωρίο προέρχεται από το: Θουκυδίδου Ἱστορίαι VII, 18 [sc. Λακεδαιμόνιοι] ἐνεθυμοῦντο τήν τε περὶ Πύλον ξυμφορὰν καὶ εἴ τις ἄλλη αὐτοῖς γένοιτο (αποδίδω: Οι Λακεδαιμόνιοι έφερναν στο μυαλό τους τη συμφορά σχετικά με την Πύλο και αν κάποια άλλη τυχόν τους είχε συμβεί). Δηλαδή: έφερναν στον μυαλό τους/ θυμούνταν την συμφορά τής Πύλου και αν κάποια άλλη συμφορά τους είχε συμβεί, {την θυμούνταν και αυτήν}. Είναι ξεκάθαρη η υπόθεση. Δεν έψαχναν να ανακαλύψουν αν τους είχε βρει άλλη συμφορά. Αλλά μαζί με την συμφορά τής Πύλου, θυμούνταν και όποια τυχόν άλλη τους είχε βρει, αν τους είχε βρει τέτοια. Φυσικά, και τα τρία παραδείγματα υπάρχουν στα δύο γερμανικά συντακτικά (για να μην δώσω την εντύπωση ότι τα επινόησα) στο κεφάλαιο που και οι δύο καταδεικνύουν την απόκλιση ορισμένων επιρρηματικών προτάσεων από τη νόρμα της επιρρηματικής διάστασής τους. Δεν επικαλούμαι την αυθεντία που την θεωρεί ως υποθετική, για να μην παρεξηγηθώ για ακόμη μία φορά. Ο πιο σημαντικός αντίλογος στο να θεωρηθεί ως υποκείμενο, είναι ότι θα μπορούσε να είναι ελλειπτικός υποθετικός λόγος: εἴ τις ἄλλη αὐτοῖς γένοιτο... [ἐνεθυμοῦντο καὶ ταύτην]. Ωστόσο, βλέποντας το παράδειγμα: Ἦν τοῖς ὀφθαλμοῖς ἐπικούρημα τῆς χιόνος, εἴ τις μέλαν τι ἔχων πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν ἐπορεύετο (Ξενοφῶντος Κύρου Ἀνάβασις IV, 5, 13), όπου η υποθετική είναι υποκείμενο στο ἦν, πείθομαι ότι όντως έχουν δίκιο να θεωρούν τις προτάσεις αυτές παρεκκλίνουσες.
β) Στην δεύτερη πρόταση, συμφωνώ γι' αυτό και επέμενα (με αρκετά ερείσματα) ότι η αναφορική πρόταση του Θάνου (πριν μια εβδομάδα) αναφερόταν σε κάποιον όρο της πρότασης εξάρτησης, ωστόσο έκειτο επιρρηματικώς. Ό,τι γράφεις είναι η δικαιολόγηση αυτού που σού έλεγα. Η ίδια παρέκκλιση συμβαίνει και στις χρονικές: Τῶν ὑμετέρων προγόνων καλὸν λέγεται, ὅτε τοὺς Ἀργείων τελευτήσαντας οὐκ εἴασαν ἀτάφους γενέσθαι (η χρονική υποκείμενο στο λέγεται).
γ) Το ίδιο συμβαίνει και στις συμπερασματικές, οπότε δεν υπάρχει λόγος να προβληματίζεσαι. Ισχύει η γνωστή παρέκκλιση. Σίγουρα είναι πιο ξεκάθαρη η παρεκκλίνουσα εκφορά στις απαρεμφατικές συμπερασματικές προτάσεις. Αν και η συντακτική θέση του β' όρου σύγκρισης σε συμπερασματική πρόταση μέσῳ τού φαινομένου της σύγκρισης δυσαναλογίας ή ασύμμετρης σύγκρισης λαμβάνει χώρα και σε μη απαρεμφατική εκφορά: Ἔστι γὰρ μείζω τἀκείνων ἔργα ἢ ὡς τῷ λόγῳ τις ἄν εἴποι (Δημοσθένους Κατὰ Φιλίππου

[apri]

Nαι, η αλήθεια είναι πως όταν συζητούμε μαζί, με έναν περίεργο τρόπο τα θέματα πολλαπλασιάζονται. Δεν ξέρω γιατί...
Αναγκαστικά θα κόψω την απάντηση σε δυο μέρη, για να διαβάζεται ευκολότερα.


Μέρος Α'


ΕΥΚΤΙΚΗ

1. Η άποψη ότι η επαναληπτική ευκτική είναι μια μορφή ευκτικής του πλαγίου λόγου δεν είναι δική μου. Τη διάβασα στο συντακτικό της πύλης της ελληνικής γλώσσας, του οποίου την επιστημονική ευθύνη έχει ο Καζάζης, καθηγητής κλασικής φιλολογίας στο Αριστοτέλειο. Εγώ απλώς τείνω να συμφωνήσω με την άποψη αυτή.
Το ότι δεν το γράφουν τα συντακτικά που αναφέρεις δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν ισχύει η παραπάνω άποψη. Ας πούμε ότι λειτουργεί ενδεικτικά για τη μη εγκυρότητά της, όχι όμως αποδεικτικά.

2. Λες ότι μια πράξη που επαναλαμβανόταν στο παρελθόν, δεν θα μπορούσε να εκφραστεί με υποτακτική και συμφωνώ. Δεν λες όμως γιατί δεν θα μπορούσε να εκφραστεί με οριστική, εφόσον πιστεύεις ότι το θεωρούσαν βέβαιο γεγονός λόγω της επανάληψής του. Μήπως λ.χ αμφέβαλλαν για το ποια ήταν η επαναλαμβανόμενη πράξη που οδηγούσε στο ίδιο αποτέλεσμα, επειδή δεν ήταν παρόντες ή δεν είχαν ατράντακτα ντοκουμέντα; Αυτό αναρωτιέμαι. Γιατί όταν κάποιοι ήταν παρόντες ή εν πάση περιπτώσει για κάποιον λόγο ήταν απολύτως βέβαιοι για κάποιο γεγονός, χρησιμοποιούσαν οριστική στη δευτερεύουσα, ακόμα κι αν η εξάρτηση ήταν ΙΧ.

3. Είχες πει σε κάποιο σημείο ότι μπορεί η ευκτική να τονίζει τη διάρκεια της πράξης στο παρελθόν και τώρα το ξαναέθεσες ως ερώτημα (μήπως η χρήση της ευκτικής είναι μια έκφραση ή έκφανση τροπικότητας για την αντικατόπτριση του αορίστως επαναλαμβανομένου στο παρελθόν; ).
Γι' αυτό σου έγραψα και σου ξανατονίζω ότι η διάρκεια και η επαναληπτικότητα δεν έχουν καμία σχέση με την τροπικότητα, αλλά σχετίζονται με το ποιον ενεργείας. Η τροπικότητα έχει να κάνει με την υποκειμενική στάση του ομιλητή απέναντι στην πρόταση και είναι δυο ειδών: α) επιστημική (δυνατότητα, πιθανότητα, βεβαιότητα) και β) δεοντική (ευχή-επιθυμία-πρόθεση-αναγκαιότητα).
Το ποιον ενεργείας αντιθέτως δείχνει αν μια πράξη είναι συνοπτική, μη συνοπτική/διαρκής, τετελεσμένη.

4. Η απλή σκέψη του λέγοντος στην πραγματικότητα είναι η έκφραση ενός υποκειμενικού-αβέβαιου ενδεχομένου και γι’ αυτό έχουμε ευκτική (πάλι επιστημική τροπικότητα).



ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Με βάση τα παραπάνω οι αιτιολογικές υποκειμενικής/υποθετικής αιτιολογίας παραμένουν προτάσεις κρίσεως, επιστημικής τροπικότητας. Απλώς η βεβαιότητα του ομιλητή είναι περιορισμένη, καθώς εκφράζει κάτι υποθετικό, ένα ενδεχόμενο αίτιο που είναι λιγότερο ή περισσότερο δυνατό να ισχύει. Η άρνηση «μη» εξηγείται μάλλον από την προέλευση των υποθετικών προτάσεων.

[PDE ads]

[apri]

Μέρος

[aris82]

Όντως, τα θέματα πολλαπλασιάζονται αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό.
Εγώ πάλι θα είμαι σύντομος στην παρούσα ανάρτηση γιατί νοιώθω ότι το θέμα λύθηκε, μιας που και εσύ δέχτηκες την παρεκκλίνουσα ονοματική διάσταση ορισμένων επιρρηματικών προτάσεων.

[apri]

Δεν μπορώ, όσο κι αν προσπαθώ, να κατανοήσω τι είδους υποκειμενικότητα, ορατή και αόρατη εκφράζει για τον εαυτό του ο ομιλητής στο παρακάτω παράδειγμα: Εἰ Ἀθήναζε ἀφικοίμην, ἐπανηρώτων τὸν Σωκράτη. Αυτή η διάσταση της επανάληψης στο παρελθόν (μην μπερδεύεσαι με το ποιόν ενεργείας που το δείχνει ο χρόνος) καταδεικνύεται ξεκάθαρα από την επαναληπτική ευκτική, που είναι σαφές πλέον ότι αποτελεί μια ακόμη διάσταση της αγαπημένης μας έγκλισης.

Ίσως να χρησιμοποιεί την ευκτική, γιατί δεν είναι σίγουρος ότι θυμάται καλά. Δεν ξέρω.
Δεν επιμένω, για να επιμένω. Απλώς η επαναληπτικότητα δεν είναι στοιχείο που μπορεί να δηλώνει ή να μη δηλώνει μια έγκλιση. Είναι πολύ μικρό το πεδίο εφαρμογής (σε κάποιες χρονικές/υποθετικές προτάσεις) για να πούμε ότι ποιον ενεργείας (το ατελές π.ε. δεν δηλώνει μόνο τη διάρκεια αλλά και την επανάληψη) δεν δήλωνε μόνο το θέμα του ρήματος αλλά και μια έγκλιση. Εγώ τουλάχιστον διατηρώ ένα μεγάλο ερωτηματικό στο μυαλό μου σε σχέση με μια τέτοια δήλωση.

Επί τη ευκαιρία, απέφυγες να σχολιάσεις την πρόταση από τον β' Φιλιππικό (με την στενη σημασία του όρου που μας έλεγε και η κα Δρακωνάκη- Καζαντζάκη), στην οποία η συμπερασματική πρόταση καίτοι εκφερομένη με δυνητική ευκτική παίζει ρόλο β' όρου σύγκρισης.

Δεν το απέφυγα. Το ξέχασα γιατί έγραψα πολλά χθες. Σήμερα που το θυμήθηκα, μπήκα για να το συμπληρώσω, αλλά είχες ήδη απαντήσει...

Όσο διάβαζα και ξαναδιάβαζα χθες την πρόταση (Ἔστι γὰρ μείζω τἀκείνων ἔργα ἢ ὡς τῷ λόγῳ τις ἄν εἴποι), έτεινα περισσότερο στο να καταλήξω ότι ο β' όρος σύγκρισης είναι ελλειπτικός. Είναι σαν να λείπει ο πραγματικός β' όρος σύγκρισης, επειδή είναι μια ευκόλως εννοούμενη αναφορική πρόταση του τύπου "α έδει αν είναι" (ὡς τῷ λόγῳ τις ἄν εἴποι). Πιστεύω δηλαδή ότι έχουμε μια βραχυλογία παρόμοια μ' αυτή στο χωρίο του Θουκυδίδη.

Τώρα αν δεν θέλουμε για λόγους ευκολίας να εννοούμε τις προτάσεις που φαίνονται να λείπουν, δεν έχω ιδιαίτερο πρόβλημα.

Οι ενδοιαστικές και οι τελικές εκφερόμενες με οριστική αντικατοπτρίζουν κάποιο είδος τροπικότητας (καθώς διασταυρωμένα αναμειγνύεται η επιθυμία με την κρίση, το υποκειμενικό και το βέβαιο, τσεκαρισμένο απ' όλες τις απόψεις); Προφανώς επιστημική, θα απαντήσεις... Ή μήπως τα πολύ ενδιαφέροντα πορίσματα τής Γλωσσολογίας αφήνουν ακάλυπτο το συγκεκριμένο θέμα; Ιδού πεδίον λαμπρόν για τον

[aris82]

Μετά από το επιβεβλημένο τριήμερο otium, να αναφερθώ πολύ σύντομα σε αυτά που έθεσες. Στο θέμα της επαναληπτικής ευκτικής, που νομίζω έκλεισε, η συγκεκριμένη έγκλιση εκφέρεται πάντα με Αόριστο. Αυτό αντιβαίνει στην γνωστή εφαρμογή, ότι οι χρόνοι στις εγκλίσεις και ονοματικούς τύπους πλην της οριστικής αντικατοπτρίζουν το ποιόν ενεργείας. Με άλλα λόγια ο Αόριστος όχι μόνο δεν περιγράφει πράξη άπαξ γενομένη στο παρελθόν, αλλά αντίθετα περιγράφεται μια πράξη πολλάκις γενομένη στο παρελθόν. Αυτή η άρση δικαιολογεί τον λόγο για τον οποίο τίθεται η επαναληπτική ευκτική. Είναι μια έγκλιση που αντικατοπτρίζει (χωρίς βέβαια να υπονοώ ότι έχει καμιά σχέση με το modus) επαναληπτικότητα στο παρελθόν και ως εκ τούτου, τουλάχιστον στις υποθετικές και εναντιωματικές/ παραχωρητικές προτάσεις, δεν αποτελεί μορφή Πλαγίου Λόγου ούτε υποδηλώνει χροιά υποκειμενικότητας.

[apri]

@aris82

Επειδή ακριβώς η επαναληπτική ευκτική είναι συνήθως αορίστου (όχι όμως πάντα: εἰ μὲν ἐπίοιεν οἱ Ἀθηναῖοι, ὑπεχώρουν οἱ Συρακόσιοι), λέγεται ότι η επαναληπτικότητα προκύπτει από τα συμφραζόμενα (βασικά από το χρόνο της απόδοσης) και όχι από την ίδια αυτή καθ' αυτήν.

Αντιλαμβάνομαι την ένστασή σου για το πώς μπορεί κάποιος να αμφιβάλλει για το τι έκανε.

Εγώ έχω όμως να αντιπαραθέσω άλλες δυο:

Πρώτον, το θέμα δεν είναι τι πιστεύω εγώ ή εσύ ως ακροατές, αλλά το τι γνωρίζει ή θυμάται ο ίδιος ο ομιλητής, γιατί αυτός διαμορφώνει την πρόταση.
Μπορεί λ.χ κάποιος να πει "Νομίζω ότι η γη κινείται" τη στιγμή που όλοι οι υπόλοιποι το γνωρίζουν και το θυμούνται με βεβαιότητα. Μπορεί να πει «Aν τυχόν έφτανα στην Αθήνα, ρωτούσα το Σωκράτη», γιατί αμφιβάλλει αν πραγματοποιούνταν πάντα η προϋπόθεση (άφιξη στην Αθήνα), για να ρωτήσει τον Σωκράτη.

Δεύτερον, κατά μία έννοια, επαναληπτικότητα μπορεί να εκφράσουν  και άλλα είδη υποθετικών λόγων, όταν ο ομιλητής είναι βέβαιος ότι ένα ενδεχόμενο, εφόσον συμβεί, θα έχει πάντα ή σχεδόν πάντα ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα.
(π.χ. Εἴ τις χρημάτων ἐπιθυμῶν ἧτταν προσίεται, οὗτος προδότης τῆς πατρίδος ἐστίν.
εἰ μὲν ἡμεῖς αὐτοὶ πρός τε τὴν πόλιν ἐλθόντες ἐμαχόμεθα καὶ τὴν γῆν ἐδῃοῦμεν ὡς πολέμιοι, ἀδικοῦμεν
εἰ τοῦτο ἐποίεις, τὴν πόλιν ἂν ἔβλαπτες)
Παρ’ όλα αυτά, δεν βλέπεις πουθενά ευκτική (παρελθόν) ή υποτακτική (παρόν-μέλλον).

Άρα, η χρήση τους για εμένα κάτι άλλο δείχνει:
το βαθμό βεβαιότητας (οριστική: βεβαιότητα, υποτακτική: πιθανότητα, ευκτική: αβεβαιότητα) με τον οποίο θεωρεί ο ομιλητής ότι ισχύει ή πρέπει να ισχύει η προϋπόθεση, ώστε να ισχύσει η απόδοση (κι αυτή με διαβαθμισμένη βεβαιότητα).

Και από εκεί και πέρα αναρωτιέμαι και το εξής:
Δεν είναι παράδοξο ότι δεν χρησιμοποιούμε καν τον όρο "επαναληπτική υποτακτική" στο είδος της αόριστης επανάληψης στο παρόν/μέλλον; Μήπως γιατί στην πραγματικότητα η επανάληψη και εκεί δεν προκύπτει από την έγκλιση αλλά από το ποιον ενεργείας του ρήματος ή από τα συμφραζόμενα;


Τέλος πάντων, αυτή είναι η γνώμη μου κι αυτούς του συλλογισμούς κάνω. Δεν είναι και υποχρεωτικό να τα ασπαστείς.


Για τις συμπερασματικές που λειτουργούν ως β' όρος σύγκρισης συμφωνώ απολύτως. Δεν θυμάμαι αν είχα πει κάτι διαφορετικό στην αρχή. Πάντως εγώ σ' αυτό το συμπέρασμα κατέληξα, ότι δηλαδή όλες αυτές οι προτάσεις εξηγούνται μέσω της βραχυλογίας και ότι δεν παρεκκλίνουν όπως λ.χ οι χρονικές/υποθετικές που συζητούσαμε ή οι προτάσεις με το "ώστε+απαρέμφατο" που λειτουργούν ονοματικά.


Καλά Χριστούγεννα.

[aris82]

Θεωρώ ότι ξεκινάς από λανθασμένη βάση λέγοντας ότι η απόδοση καθορίζει την επαναληπτικότητα τής υποθετικής πρότασης (έστω κι αν το διορθώνεις, λέγοντας από τον χρόνο). Αυτό δεν ισχύει, αφενός γιατί οι υποθετικές προτάσεις έχουν ελάχιστη έως και καθόλου σχέση με την κύρια πρόταση (δηλ. την απόδοση, εφόσον ο υποθετικός λόγος είναι απλός και όχι πλάγιος) και αφετέρου γιατί θα ήταν η μοναδική φορά που το ποιόν ενεργείας μιας δευτερεύουσας πρότασης θα εξαρτάτο μόνο από την κύρια πρόταση εξάρτησης. Η πρόταση οριστική= βεβαιότητα, υποτακτική= πιθανότητα, ευκτική= αβεβαιότητα είναι γενικευτική και δεν ισχύει πάντα, μάλλον δεν ισχύει τις περισσότερες φορές, ως προς την ευκτική τουλάχιστον.

[apri]

Θεωρώ ότι ξεκινάς από λανθασμένη βάση λέγοντας ότι η απόδοση καθορίζει την επαναληπτικότητα τής υποθετικής πρότασης (έστω κι αν το διορθώνεις, λέγοντας από τον χρόνο). Αυτό δεν ισχύει, αφενός γιατί οι υποθετικές προτάσεις έχουν ελάχιστη έως και καθόλου σχέση με την κύρια πρόταση (δηλ. την απόδοση, εφόσον ο υποθετικός λόγος είναι απλός και όχι πλάγιος) και αφετέρου γιατί θα ήταν η μοναδική φορά που το ποιόν ενεργείας μιας δευτερεύουσας πρότασης θα εξαρτάτο μόνο από την κύρια πρόταση εξάρτησης.

Δεν καταλαβαίνω γιατί μια υποθετική πρόταση δεν έχει καμία σχέση με την κύρια, αφού αποτελεί την προϋπόθεση για την πραγματοποίησή της.
Ας πούμε, στην περίπτωση που η ευκτική είναι συνοπτικού θέματος, η επαναληπτικότητα δεν φαίνεται να προκύπτει από κάπου αλλού, εκτός από τα συμφραζόμενα (απόδοση), κάτι που συμβαίνει και στην αόριστη επανάληψη στο παρόν-μέλλον.
Δηλαδή, για να το πω αλλιώς: Αν δεν δεις την απόδοση, πώς ξέρεις ότι έχεις επαναληπτική ευκτική και όχι απλή ευκτική (απλή σκέψη του λέγοντος); Πώς ξέρεις ότι έχεις υποτακτική που δείχνει επανάληψη και όχι απλή υποτακτική (προσδοκώμενο);

Δες και κάτι παρόμοιο στα νέα ελληνικά σε αναφορική πρόταση που, ενώ το ρήμα της έχει συνοπτικό ποιόν ενεργείας, δηλώνει επαναληπτικότητα λόγω των συμφραζομένων: "Όποιος μιλήσει, βρίσκει τον μπελά του".

Η ανάγκη καταφυγής στα συμφραζόμενα προκύπτει ακριβώς από το γεγονός ότι η χρήση ρήματος (οποιασδήποτε έγκλισης) με συνοπτικό θέμα, για να δηλώσει συστηματική επανάληψη, ξεφεύγει των ειωθότων.
Το γιατί συμβαίνει κάτι τέτοιο είναι απορίας άξιο.
Ίσως, ο ομιλητής να ήθελε να δώσει μ’ αυτόν τον τρόπο μια διαφορετική οπτική της επανάληψης του γεγονότος, απ’ ό,τι με το μη συνοπτικό θέμα. Μπορεί λ.χ να ήθελε να δηλώσει εμφατικά ότι η πρώτη επαναλαμβανόμενη πράξη (υπόθεση) ήταν συνοπτική, ενώ η δεύτερη (απόδοση) μη συνοπτική.
Σύγκρινε:
«Ὁσάκις Ἀθήναζε ἀφικοίμην, τὸν Σωκράτη ἐπανηρώτων»
«εἰ μὲν ἐπίοιεν οἱ Ἀθηναῖοι, ὑπεχώρουν οἱ Συρακόσιοι»

Η πρόταση οριστική= βεβαιότητα, υποτακτική= πιθανότητα, ευκτική= αβεβαιότητα είναι γενικευτική και δεν ισχύει πάντα, μάλλον δεν ισχύει τις περισσότερες φορές, ως προς την ευκτική τουλάχιστον.

[aris82]

Θα ξεκινήσω από το τέλος προς την αρχή, αν και τέτοιες μέρες δεν προσφέρονται για φιλολογικές συζητήσεις. Στην τοποθέτηση περί συμπερασματικών προτάσεων, δεν έχω να συμπληρώσω τίποτε, μιας που κι εσύ όπως παραδέχεσαι, δεν δύνασαι να καταλήξεις αν οι λεγόμενες συμπερασματικές "ονοματικές" έχουν κάποια άμεση ή έμμεση σχέση με το ότι ως επί το πλείστον εκφέρονται απαρεμφατικά. Και συμφωνώ. Εξάλλου, σου ανέφερα παραδείγματα, στα οποία φαίνεται ξεκάθαρα ότι το απαρέμφατο στις συμπερασματικές προτάσεις μπορεί να εκφράζει ποικίλα πράγματα, μέχρι και το πραγματικό (αντιβαίνοντας στην γνωστή θεωρία ότι οι απαρεμφατικές προτάσεις στο σύνολό τους είναι επιθυμίας και εκφράζουν κάτι ενδεχόμενο). Δεν έγινες σαφής ως προς το "το ὥστε να λειτουργεί ως μόριο όπως το ὡς". Σύνδεσμος είναι και αυτό φαίνεται και από τη Ν.Ε. απόδοση. Παρεμπιπτόντως, κάποια στιγμή είχες αναφέρει (πριν δυο εβδομάδες) τις απαρεμφατικές προτάσεις που εκφέρονται με μετοχή. Αν σε ενδιαφέρει, μπορώ να επανέλθω για να δείξω, ότι σε αυτές τις προτάσεις υπάρχει ελλειπτικότητα γι' αυτό και δεν είναι δεκτό να θεωρούμε ως υφιστάμενες τις συμπερασματικές μετοχικές.

Στο παράδειγμα: Όποτε σε βλέπω, χαιρομαι = Κάθε φορά που σε βλέπω, χαίρομαι. Η πρώτη πρόταση είναι χρονικοϋποθετική. Εμπλέκεται και η χροιά του χρόνου. Είναι σίγουρο ότι κάποιες φορές θα τον βλέπει και χαίρεται. Αντίθετα, στο δεύτερο παράδειγμα είναι ασαφές αν σώνει και καλά θα τον δει, συνεπώς καταλήγω πως αυτή η δεύτερη περίπτωση αντικαθιστά το ἂν της αόριστης επανάληψης στο παρόν μέλλον, μιας που δεν μπλέκεται υποχρεωτικά η χροιά του χρόνου. Χωρίς να σημαίνει ότι δεν μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο. Το παράδειγμά σου μου έφερε στο μυαλό την γνωστή πλατωνική πρόταση Πᾶσά τε ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς πανουργία οὐ σοφία φαίνεται. Στο ως άνωθεν παράδειγμα η μετοχή χωριζομένη είναι υποθετική γιατί δεν είναι απαραίτητο η επιστήμη να διαχωριστεί από την δικαιοσύνη και από την άλλη αρετή. Αν λανθασμένα την εκλάβουμε ως χρονικοϋποθετική, τότε δεχόμαστε ότι κάποια στιγμή θα γίνει ο διαχωρισμός και απλώς αγνοούμε το πότε. Αντίθετα, ως υποθετική, αγνοούμε το αν.

Αναφέρθηκες ξανά στην περίπτωση των τελικών προτάσεων στην ανάρτηση τής 14/12, στην οποία εκτιμάς ότι δεν υφίσταται πλάγιος λόγος. Δεν το σχολίασα εκτιμώντας ότι έγινε εκ παραδρομής, ωστόσο επανέρχεσαι. Αυτό είναι λάθος. Ένας υποθετικός λόγος μεταφερόμενος τον Πλάγιο Λόγο μπορεί να έχει ως απόδοση τελική πρόταση. Όπως και συμπερασματική και ενδοιαστική π.χ. Φοβοῦνται μὴ ματαία ἂν γένοιτο αὕτη ἡ κατασκευὴ εἰ πόλεμος ἐγερθείη. Η απόδοση του πλάγιου υποθετικού λόγου είναι στην ενδοιαστική πρόταση. Εκτός βέβαια, αν θεωρείς ως μη ταυτόσημες έννοιες τον πλάγιο και τον εξαρτημένο υποθετικό λόγο, που μπορεί να έχει μια βάση, αλλά είναι άλλο θέμα. Το όνομα της Ε.Π.Λ. στις τελικές προτάσεις συνεπώς δεν έχει καταχρηστική αλλά κανονικότατη ισχύ. Αφενός γιατί το ρήμα τής κύριας καθορίζει αν η υποτακτική θα γυρίσει ή όχι σε Ε.Π.Λ. και αφετέρου η κύρια μας δίνει το ρήμα κίνησης ή σκόπιμης ενέργειας, στο οποίο θα τεθεί η τελική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός. Αντίθετα, στις υποθετικές προτάσεις, η επιρρηματική πρόταση κείται επιρρηματικώς σε ολόκληρο το περιεχόμενο τής κύριας πρότασης χωρίς να έχει άμεση σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης. Αν δε, αλλάξεις τον χρόνο εξάρτησης δεν δημιουργείς αόριστη επανάληψη στο παρόν μέλλον γιατί τότε παραβιάζεις αυτό που λεει ο ομιλητής. Ο ομιλητής λέει σε πραγματικό χρόνο " Κάθε φορά που διαφωνούσε κάποιος, πέθαινε" και είναι ξεκάθαρος ότι αναφέρεται στο παρελθόν. Αλλάζοντας τον χρόνο εξάρτησης τον οδηγείς στο μέλλον. Εξάλλου κάτι που ίσχυε διαχρονικά στο παρελθόν είναι εξαιρετικά πιθανό να μην ισχύει διαχρονικά στο παρόν ή μέλλον. Να έχει αλλάξει η νομοθεσία, να έχουν διαφοροποιηθεί οι περιστάσεις κ.ο.κ. Ο ομιλητής είναι ξεκάθαρος ότι μιλάει για μια διαρκώς επαναλαμβανόμενη κατάσταση στο παρελθόν, γι' αυτό χρησιμοποιεί στην επαναληπτική ευκτική. Στις τελικές που αναφέρεις, αντίθετα, δεν χρειάζεται καν να αλλάξεις τον χρόνο εξάρτησης από ιστορικό σε αρκτικό για να "χάσεις" την Ε.Π.Λ. Δηλ. στο παράδειγμα Ἔδωκε δ' αὐτῷ μαστιγοφόρους ὅπως τιμωροῖεν. Απλώς διατηρείς τον ιστορικό χρόνο και αποσύρεις την υποκειμενικότητα/ αβεβαιότητα και εύκολα το παράδειγμα γίνεται: Ἔδωκε δ' αὐτῷ μαστιγοφόρους ὅπως τιμωρῶσι.

Τα ερωτήματα περί δυνητικής οριστικής και δυνητικής ευκτικής είναι ορθά.

[apri]

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Δεν έγινες σαφής ως προς το "το ὥστε να λειτουργεί ως μόριο όπως το ὡς".

"Μόριο" έγραψα; Ίσως να είναι καλύτερος ο όρος "πρόθεση" γι' αυτό που σκεπτόμουν. Δεν είμαι σίγουρη.
Εν πάση περιπτώσει, σε προηγούμενο μήνυμα είχα διατυπώσει μια υπόθεση που μου ήρθε στο μυαλό, χωρίς να μπορώ αυτήν τη στιγμή να την επιβεβαιώσω ή να την καταρρίψω. Στην αντιγράφω:


"

[apri]

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Τα ερωτήματα περί δυνητικής οριστικής και δυνητικής ευκτικής είναι ορθά.