Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[Dwrina]

ἐπειδὰν μέντοι τοῦτο γένηται, ἡγησόμεθα μέν, ἔφη, ἡμεῖς, νίκη δ᾽ ὑμῖν ἔσται ἑπομένοις, ἐμοὶ μέντοι θάνατος, ὥς γέ μοι δοκεῖ.:

Το μέντοι μετά από το ἐπειδὰν συνδέει με την προηγούμενη περίοδο, έτσι; 

Οι σύνδεσμοι που έχω με έντονη γραφή τι ακριβώς συνδέουν με τι; 

Το ἡγησόμεθα αναφέρεται σε ένα πρόσωπο, στον μάντη, ή σε περισσότερα; Και στην πύλη και στο perseus μεταφράζεται με πληθυντικό  (θα τραβήξουμε εμείς μπροστά, we shall lead on), αλλά στο βοήθημα των Σαλμανλή - Μπιτσιάνη μεταφράζεται με ενικό, "θα προχωρήσω μπροστά εγώ και εσείς που θα με ακολουθείτε θα νικήσετε, ενώ εγώ θα σκοτωθώ".

Πιο λογικό μου φαίνεται να αναφέρεται μόνο στον μάντη (γιατί, διαφορετικά, ποιοι θα ήταν οι άλλοι που θα προχωρούσαν;), αλλά τότε πώς αιτιολογείται η χρήση του πληθυντικού; Τι είδους πληθυντικού έχουμε εδώ;

 

[PDE ads]

[Sali]

1. Το μέντοι στην αρχή συνδέει με την προηγούμενη ημιπερίοδο.

2. Τα μὲν - δὲ συνδέουν τις δύο πρώτες κύριες προτάσεις· το μέντοι συνδέει μόνο του (χωρίς το δὲ) την τρίτη κύρια με τη δεύτερη - κι αυτό είναι σαφές και από το νόημα ("εσείς θα νικήσετε, αλλά εγώ θα πεθάνω"). Στη σύνδεση συμβάλλει και το χιαστό, που την κάνει στενότερη: νίκη-ὑμῖν/ἐμοὶ-θάνατος. Χιαστό όμως υπάρχει και στις δύο πρώτες κύριες προτάσεις: ἡγησόμεθα-ἡμεῖς/ὑμῖν-ἔσται (νίκη).

3. Το πιθανότερο είναι το ρήμα ἡγησόμεθα να αναφέρεται μόνο στον μάντη (δεν έχω χρόνο τώρα να δω καλύτερα το νόημα), πράγμα που ίσως αποδεικνύεται και από τα αμέσως επόμενα (ἐκπηδήσας πρῶτος). Αν είναι έτσι, έχουμε πληθυντικό της μετριοφροσύνης (στο α΄πρόσωπο), που χρησιμοποιείται για μετριασμό του εγωιστικού ύφους, όπως που φαίνεται να ταιριάζει εδώ.

[apri]

Δεν μπορεί να είναι πληθυντικός μετριοφροσύνης. Δεν θα έλεγε μετά "ἐμοὶ μέντοι θάνατος", αλλά "ημιν".
Δεν ξέρω τι λέει πιο πάνω το κείμενο, αλλά πιθανόν να αναφέρεται σε επίθεση κάποιας ομάδας του στρατού στον οποίο ανήκει (πιθανώς στην ηγετική ομάδα να ήταν ο ίδιος και ο Θρασύβουλος) που όμως δεν θα καταλήξει καλά για τον ίδιο.

[Sali]

Θα ήταν σημαντικό λάθος εκ μέρους του Ξενοφώντα η παράλειψη της πληροφορίας ότι ο μάντης ανήκε σε κάποια ομάδα που θα ξεκινούσε μια επίθεση. Πουθενά στα ευρύτερα συμφραζόμενα του κειμένου αυτού δεν αναφέρεται κάτι τέτοιο. Τώρα θα μου πεις ότι θα ήταν λογικό να συμβαίνει αυτό, οπότε γιατί να το αναφέρει ειδικά ο Ξενοφώντας;

Κοίτα πώς το είδα αρχικά εγώ: ο μάντης είχε προειδοποιήσει τους δημοκρατικούς να μην επιτεθούν, προτού σκοτωθεί ή πληγωθει κάποιος απ' αυτούς. Προβαίνει λοιπόν σε μια πράξη αυτοθυσίας και βγαίνει πρώτος ξέροντας ότι το πιθανότερο είναι να σκοτωθεί (όπως κι έγινε), κι έτσι αφενός μεν αφήνει την ευθύνη για το αιματοκύλισμα στους ολιγαρχικούς, αφετέρου δε δίνει στους δημοκρατικούς το έναυσμα για την επίθεση.

Αν είναι έτσι τα πράγματα, παραμένει το πρόβλημα του ἐμοὶ (αντί για το ἡμῖν)· πιθανόν - υποθέτω - να πρόκειται για υφολογική ποικιλία ή απλώς να επιθυμεί ο Ξενοφών να τονίσει ότι ο θάνατος ήταν προσωπική "επιλογή" του μάντη.

[PDE ads]

[apri]

Εμένα μου έχει δημιουργηθεί άλλη εντύπωση. Εκτός αν έχω δει πολλές φορές τις μάχες του Άρχοντα των δαχτυλιδιών και επηρεάζομαι.   

Πριν από κάθε μάχη, πάντα τα ηγετικά στελέχη εμψυχώνουν τους απλούς στρατιώτες. Το κάνει ο Θρασύβουλος και ο μάντης. Άρα, ο μάντης έχει επιλέξει ήδη να είναι στην πρώτη γραμμή και όχι στα μετόπισθεν.
Τους ζητά να μη βιαστούν να επιτεθούν, παρά μόνο αν δεχθούν επίθεση και λέει ότι, όταν αυτό συμβεί, τότε και μόνο τότε θα ηγηθούν της επίθεσης και μετά θα ακολουθήσουν εκείνοι, οι απλοί στρατιώτες που τελικά θα νικήσουν. Το ποιοι συνιστούν αυτό το "ημείς" που θα θα ηγηθεί δεν είναι δύσκολο να το φανταστεί κανείς: αυτοί ακριβώς που τους εμψυχώνουν με λόγια πριν από τη μάχη, θα τους εμψυχώσουν και με πράξεις, ορμώντας πρώτοι.
Άρα, μιλάμε σίγουρα για τον μάντη, τον Θρασύβουλο, ίσως και τα πρωτοπαλίκαρα του.
Για τον μάντη, βέβαια, που δεν είναι στρατιώτης, η κίνηση αυτή είναι πράξη αυτοθυσίας, γιατί δεν είχε μεγάλη πιθανότητα επιβίωσης.

[Dwrina]

Σας ευχαριστώ πολύ!

[Dwrina]

ἱκετεύω τὰ πάντων ἐννομώτατα, μὴ ἐπὶ Κριτίᾳ εἶναι ἐξαλείφειν μήτε ἐμὲ μήτε ὑμῶν ὃν ἂν βούληται:

η περίπτωση αυτή ανήκει σε αυτές στις οποίες η γενική διαιρετική προτάσσεται της αναφορικής, αλλά κανονικά ανήκει στην αναφορική; Επομένως η γενική ὑμῶν εξαρτάται από το ὃν;

[Dwrina]

ὅτῳ γὰρ ἀνδρὶ εἰς ἑαυτὸν ἀνήρτηται πάντα τὰ πρὸς εὐδαιμονίαν [248a] φέροντα ἢ ἐγγὺς τούτου, καὶ μὴ ἐν ἄλλοις ἀνθρώποις αἰωρεῖται ἐξ ὧν ἢ εὖ ἢ κακῶς πραξάντων πλανᾶσθαι ἠνάγκασται καὶ τὰ ἐκείνου:

Το ἠνάγκασται μπορεί να θεωρηθεί γνωμικός παρακείμενος, οπότε ο λανθάνων υποθετικός λόγος της αόριστης επανάληψης παρόν - μέλλον;
 
Ή πρέπει ο υ.λ. να αναγνωρισθεί ως του προσδοκώμενου, με τη λογική ότι έχουμε στην απόδοση απρόσωπο ρήμα + τελικό απαρέμφατο; 

[Sali]

Ή πρέπει ο υ.λ. να αναγνωρισθεί ως του προσδοκώμενου, με τη λογική ότι έχουμε στην απόδοση απρόσωπο ρήμα + τελικό απαρέμφατο;

Γιατί να είναι απρόσωπο το ἠνάγκασται; Κάλλιστα μπορεί να είναι προσωπικό με υποκ. το τὰ ἐκείνου (αττική σύνταξη). Όλο το χωρίο εκφράζει κάτι που έχει γενική ισχύ, οπότε κι εδώ θα μιλούσα για αόριστη επανάληψη στο παρόν και το μέλλον.

[Dwrina]

Γιατί να είναι απρόσωπο το ἠνάγκασται; Κάλλιστα μπορεί να είναι προσωπικό με υποκ. το τὰ ἐκείνου (αττική σύνταξη).

Α, ναι!  Προσωπικό είναι.

Όλο το χωρίο εκφράζει κάτι που έχει γενική ισχύ, οπότε κι εδώ θα μιλούσα για αόριστη επανάληψη στο παρόν και το μέλλον.

Και μπορώ να το στηρίξω και τυπικά αυτό λέγοντας ότι το ἠνάγκασται είναι γνωμικός παρακείμενος;

[Sali]

Και μπορώ να το στηρίξω και τυπικά αυτό λέγοντας ότι το ἠνάγκασται είναι γνωμικός παρακείμενος;

Νομίζω πως ναι· δεν υπάρχει κάτι που να το αποκλείει, αφού βρίσκεται σε τέτοιο περιβάλλον.

[Dwrina]

Ωραία! Σε ευχαριστώ!

[Dwrina]

Όπως είπα και προηγουμένως, η δευ/σα πρόταση που αποτελεί ανάπτυξη μετοχής, μέσα σε πλαίσια πλάγιου λόγου, και εξαρτάται από ΙΧ, πρέπει να εκφέρεται και με τις δύο εγκλίσεις, και με ευκτική του πλάγιου λόγου (αορίστου, αφού μιλάμε γι' αυτόν τον χρόνο) και με οριστική αορίστου. Γιατί αυτό; Διότι, απλούστατα, δεν μπορούμε να ξέρουμε τι θα είχε στο μυαλό του ο συγγραφέας, αν αντί μετοχής χρησιμοποιούσε δευ/σα πρόταση. Αν ήθελε να εκφράσει υποκειμενική γνώμη και αβεβαιότητα, θα χρησιμοποιούσε ευκτική του πλάγιου λόγου· αν από την άλλη ήθελε να δώσει έμφαση στην ιδέα του πραγματικού, θα χρησιμοποιούσε οριστική. Αλλά εμείς πώς μπορούμε να το ξέρουμε αυτό;

Είναι όμως υποχρεωτική η οριστική στην περίπτωση των χρονικών (και όχι μόνο) μετοχών που ανήκουν σε (αφηγηματικό) ευθύ λόγο. Εδώ η ευκτική του πλάγιου λόγου αποκλείεται, γιατί, απλούστατα, η μετοχή δεν ανήκει σε πλάγιο λόγο. Δες το παράδειγμα με το ἀκούσαντες σε προηγούμενο μήνυμά μου.

Το ίδιο είναι. Μπορούμε και να τρέψουμε σε ευκτική του πλαγίου λόγου και να διατηρήσουμε την οριστική του αορίστου. Και οι δύο εκφορές είναι αποδεκτές και πρέπει να γράφονται και οι δύο.

Νόμιζα ότι η οριστική των χρονικών προτάσεων δεν μεταβάλλεται ποτέ σε ευκτική πλαγίου λόγου, όχι μόνο όταν ανήκει σε αφηγηματικό λόγο, αλλά ούτε και εντός πλαγίου λόγου.  Δεν ισχύει αυτό;  Αυτό έχω πει στους μαθητές (και το ξαναψάχνω τώρα, γιατί μια καθηγήτρια στο σχολείο τους είπε ότι μεταβάλλεται).

Ο Smyth στο 2621 έχει έναν πίνακα για τις υποθετικές στον πλάγιο λόγο και από κάτω γράφει ότι το ίδιο ισχύει και για τις χρονικές και αναφορικές προτάσεις. Από τον πίνακα αυτόν γίνεται σαφές ότι στις υποθετικές η οριστική ιστορικού χρόνου (όχι μόνο του μη πραγματικού) δεν μεταβάλλεται. Άρα το ίδιο θα ισχύει και για τις χρονικές.

Το ότι ισχύει αυτό και για τις αναφορικές δεν το ήξερα. Δεν διευκρινίζει βέβαια αν μιλάει μόνο για αναφορικοϋποθετικές ή και καθαρά αναφορικές. (Τις χρονικές προφανώς τις συμπεριλαμβάνει όλες, και τις καθαρά χρονικές και τις χρονικοϋποθετικές, αφού με οριστική εκφέρονται μόνο οι καθαρά χρονικές).  Για τις αναφορικές θα ισχύει για όλες;

Πάντως, σχετικά με την οριστική των χρονικών, νομίζω ότι και αυτό που γράφει στο 2408, ότι σε πλάγιο λόγο η ευκτική μπορεί να αντικαθιστά υποτακτική + ᾶν, δείχνει ότι η οριστική δεν αντικαθίσταται από ε.π.λ., γιατί διαφορετικά θα έλεγε "ή οριστική". Δεν συμφωνείτε;

[Sali]

Νόμιζα ότι η οριστική των χρονικών προτάσεων δεν μεταβάλλεται ποτέ σε ευκτική πλαγίου λόγου, όχι μόνο όταν ανήκει σε αφηγηματικό λόγο, αλλά ούτε και εντός πλαγίου λόγου.  Δεν ισχύει αυτό;  Αυτό έχω πει στους μαθητές (και το ξαναψάχνω τώρα, γιατί μια καθηγήτρια στο σχολείο τους είπε ότι μεταβάλλεται).

Και βέβαια ισχύει. Αναλαμβάνω πλήρως την ευθύνη για τη σύγχυση που σου έχει προκληθεί, γιατί ενοποίησα όλες τις περιπτώσεις - πράγμα που είναι λάθος.

Έτσι, σε κάποιες προτάσεις (π.χ. στις ειδικές και στις αιτιολογικές που εισάγονται με το ὅτι) η ε.π.λ. αορίστου χρησιμοποιείται εναλλακτικά με την οριστική αορίστου μετά από ι.χ.· δεν είναι υποχρεωτική η οριστική αορίστου, γιατί η ευκτική δεν προκαλεί κάποια σύγχυση, είναι βέβαιο δηλαδή ότι υποκαθιστά την οριστική αορίστου του ε.λ.

Απεναντίας, σε άλλες προτάσεις που εκφέρονται με οριστική αορίστου στον ε.λ. (υποθετικές, εναντιωματικές, παραχωρητικές, χρονικές/χρονικοϋποθετικές*, αναφορικές/αναφορικοϋποθετικές*) η έγκλιση και ο χρόνος (οριστική αορίστου) διατηρούνται και στον π.λ. μετά από ι.χ., διότι η χρήση της ε.π.λ. αορίστου θα προκαλούσε σύγχυση ως προς την έγκλιση του ε.λ. την οποία υποκαθιστά (οριστική ή υποτακτική;). Έτσι, γίνεται σαφές ότι η ε.π.λ. αορίστου αυτών των προτάσεων αντιστοιχεί μόνο σε υποτακτική με ἂν (υποθετ. ή αοριστολ.) στον ε.λ.

*Ο Smyth (2561) κάνει λόγο μόνο για χρονικοϋποθετικές και αναφορικοϋποθετικές με οριστική ι.χ. του μη πραγματικού. Όμως, το ίδιο ισχύει και για τις απλές χρονικές ή αναφορικές προτάσεις που εκφέρονται στον ε.λ. με οριστική αορίστου του πραγματικού· διατηρείται δηλαδή και σ' αυτές, για τον ίδιο λόγο, η έγκλιση και ο χρόνος στον π.λ. μετά από ι.χ.

Εν κατακλείδι: η οριστική αορίστου μιας απλής χρονικής πρότασης του ευθέος λόγου (π.χ. ὁ δὲ Ἀγησίλαος ἐπεὶ ἤκουσε, χαλεπῶς ἤνεγκε) ουδέποτε μεταβάλλεται στον πλάγιο λόγο σε ευκτική αορίστου μετά από ι.χ. Βέβαια, δεν έχω βρει ποτέ τέτοιες χρονικές προτάσεις σε πλαίσια γνήσιου πλάγιου λόγου (μόνο ως αφήγηση τις έχω βρει σε πλαίσια ευθέος λόγου), αλλά ο κανόνας αυτός δεν μπορεί παρά να ισχύει και σ' αυτές. Έτσι, θα είχαμε: Ξενοφῶν ἔγραψε ὅτι ὁ Ἀγησίλαος ἐπεὶ ἤκουσε, χαλεπῶς ἤνεγκε [ή ἐνέγκοι/ἐνέγκαι· ο Smyth (2621) πάντως λέει ότι ο συνδυασμός οριστικής αορίστου με ευκτική αορίστου δεν είναι συνήθης].