Αρχαία Ελληνικά: Γραμματική

[kiki14]

Αρα,στα νεα,οπου υπαρχουν 2 τυποι ειναι αποδεκτοι και οι 2,δεν υπαρχει καποιος λανθασμενος...κυριως σε αυτη την καταληξη (-ευω)παρατηρώ ότι υπαρχουν δύο τυποι που θα μπορουσαν να χρησιμοποιηθουν...

[PDE ads]

[apri]

Αρα,στα νεα,οπου υπαρχουν 2 τυποι ειναι αποδεκτοι και οι 2,δεν υπαρχει καποιος λανθασμενος

Όχι, η γενίκευση αυτή δεν είναι ακριβής.

Όπου υπάρχουν δυο τύποι,  μπορεί να είναι εξ ίσου αποδεκτοί (διαφέρουν βέβαια σε επίπεδο ύφους).

Μπορεί, όμως,  ένας δεύτερος τύπος να χρησιμοποιείται παράλληλα με κάποιον καθιερωμένο, αλλά να μην είναι ακόμα πλήρως αποδεκτός.
Λ.χ   
Τα "θα παράξω"/"έχω παράξει" (αντί "θα παραγάγω"/"έχω παραγάγει") είναι τύποι των τελευταίων χρόνων που δείχνουν να κερδίζουν έδαφος.
Το "απαγάγω" στον ενεστώτα (αντί "απάγω") λέγεται συχνά αλλά μάλλον αμήχανα.


Για να μην αναφερθώ στο β' ενικό προστακτικής των σύνθετων ρημάτων, που πολύ συχνά εμφανίζεται με αύξηση αντίθετα με τους κανόνες σχηματισμού της προστακτικής ("επέλεξε" αντί "επίλεξε"), επειδή μοιάζει με πολύ πιο συχνούς τύπους της οριστικής παρατατικού/αορίστου  που τονίζονται κι αυτοί στην προπαραλήγουσα.
Εδώ ο βαθμός αποδεκτότητας εξαρτάται από τη συχνότητα χρήσης της συγκεκριμένης προστακτικής.
Όσο πιο σπάνια δηλ. χρησιμοποιείται η προστ. του συγκεκριμένου ρήματος, τόσο πιο αποδεκτός είναι ο "λανθασμένος" τύπος.
π.χ      επέστρεφε (αντί του "επίστρεφε" που δεν λέγεται)
ΑΛΛΑ  επίτρεψε (και λιγότερο συχνά "επέτρεψε")


Αυτά στα λέω, για να ξεφύγεις λίγο από τη λογική του "σωστού" και του "λάθους" και να σκέφτεσαι περισσότερο με τη λογική του δόκιμου/αδόκιμου.
Εντελώς λάθος σχηματισμένα είναι και τα "συνεφέρνω" (αντί "συμφέρνω"), "κατεβαίνω" (αντί "καταβαίνω"). Σήμερα όμως είναι οι μοναδικοί δόκιμοι τύποι.

κυριως σε αυτη την καταληξη (-ευω)παρατηρώ ότι υπαρχουν δύο τυποι που θα μπορουσαν να χρησιμοποιηθουν...

Όχι μόνο.

[kiki14]

Σευχαριστω πολυ,apri!

[Sali]

Λ.χ   
Τα "θα παράξω"/"έχω παράξει" (αντί "θα παραγάγω"/"έχω παραγάγει") είναι τύποι των τελευταίων χρόνων που δείχνουν να κερδίζουν έδαφος.

Πράγματι, αυτοί οι τύποι (θα παράξω κ.λπ.) χρησιμοποιούνται όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια, αλλά έχω παρατηρήσει ότι περιορίζονται στο συγκεκριμένο ρήμα (το θα συνάξω, σύναξα κ.λπ. πρέπει να σχετίζονται με το μεσαιωνικό συνάζω, αν δεν απατώμαι). Δεν λέμε λ.χ. *θα εξάξω ή *έχω εξάξει ούτε λέμε *θα προσάξω ή *έχω προσάξει. Όλο αυτό με κάνει να σκέφτομαι ότι οι συγκεκριμένοι τύποι πάνε να επιβληθούν λίγο-πολύ εκβιαστικά από δημοσιογράφους, πολιτικούς και άλλους "διανοούμενους" (ας όψεται η τηλεόραση...). Δεν νομίζω δηλαδή ότι πρόκειται για μια φυσική γλωσσική εξέλιξη που δέχεται την ύπαρξη παράλληλων τύπων, γιατί θα έπρεπε η γλώσσα να δέχεται αβίαστα και την ύπαρξη παράλληλων τύπων και στα άλλα σύνθετα του άγω. Ή να το θέσω αλλιώς: ποια ιδιαιτερότητα έχει το παράγω σε σχέση με τα άλλα σύνθετα, ώστε να είναι το μόνο που επιτρέπει αυτούς τους παράλληλους τύπους; Πώς δικαιολογείται γλωσσολογικά κάτι τέτοιο;
Προσωπικά θεωρώ αυτούς τους τύπους άκρως ακαλαίσθητους και επιεικώς απαράδεκτους, και δεν τους χρησιμοποιώ ποτέ.
Εσύ τι λες, apri;

[PDE ads]

[apri]

Ή να το θέσω αλλιώς: ποια ιδιαιτερότητα έχει το παράγω σε σχέση με τα άλλα σύνθετα, ώστε να είναι το μόνο που επιτρέπει αυτούς τους παράλληλους τύπους;

Eίναι συχνότερο στο λόγο και χρησιμοποιείται σε πάρα πολλά γλωσσικά περιβάλλοντα, λαϊκά και μη.
Θα το χρησιμοποιήσει ένας οικονομολόγος, ένας βιομήχανος αλλά και ένας αγρότης.

Το "συνάγω" από την άλλη, χρησιμοποιείται σε πιο "λόγια" περιβάλλοντα, συνήθως σε φράσεις του τύπου "συνάγω το συμπέρασμα", "από αυτό συνάγεται ότι...".

Το "απάγω"  σπανίως χρησιμοποιείται στον ενεστώτα. Η συνηθέστερη χρήση του είναι σε χρόνους που σχηματίζονται από το συνοπτικό θέμα (θα απαγάγει, απήγαγε, έχει απαγάγει, είχε απαγάγει).
Ακόμα και  στο ουσιαστικό ("απαγωγή") ο ομιλητής ακούει  δυο "γ", γιατί έχουμε ένα είδος αναδιπλασιασμού.
Γι' αυτό και δυσκολεύεται να πει "απάγω" και συνήθως προτιμά περιφράσεις με το ουσιαστικό.

Το "προσάγω" χρησιμοποιείται κυρίως στην παθητική φωνή "προσάγεται/θα προσαχθεί/ προσήχθη".

Γενικώς, δεν πιστεύω ότι ομιλητές που δεν γνωρίζουν αρχαία ελληνικά, έχουν συνείδηση ότι το θέμα "αγαγ-" είναι το συνοπτικό θέμα του ρήματος. Τουλάχιστον, δεν έχω διαπιστώσει κάτι τέτοιο.
Γι' αυτό και το "παράγω" που είναι το πιο "δημοφιλές" σύνθετο της κατηγορίας προσπαθούν να το ομαλοποιήσουν σε ένα βαθμό. Χρησιμοποιούν ωστόσο ακόμα το "παρήγαγε" και όχι το "παρήξε".

Το τι θα γίνει στην πορεία έχει πραγματικά ενδιαφέρον να το δούμε.

Τώρα, όσον αφορά τους χαρακτηρισμούς "ακαλαίσθητος" και "απαράδεκτος" δεν θα συμφωνήσω, γιατί πολύ απλά σου φαίνονται έτσι, επειδή έχεις συνηθίσει να χρησιμοποιείς άλλους τύπους. Δεν σου κρύβω ότι κι εμένα κάπως με ενοχλούσε στην αρχή το "παράξει". Τώρα δεν με ενοχλεί τόσο, αλλά συνεχίζω να μην το χρησιμοποιώ λόγω συνήθειας.

Είναι λίγο υποκειμενικά αυτά. Συνήθως μας ενοχλούν οι αποκλίσεις που είναι στιγματισμένες ως λάθη.
Ας πούμε, πόσο ακαλαίσθητο σου ακούγεται το "κατεβαίνω", το "εκ του μακρόθεν", το "η ενεργή συμμετοχή" (αντί "η ενεργός συμμετοχή" όπως λεγόταν πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια);
Πόσο απαράδεκτο σου μοιάζει το "επιρροή" που απέκτησε την έννοια της επίδρασης, μόνο και μόνο επειδή ηχητικά μοιάζει με το "επήρεια" (<επί- αρειά=προσβολή, αρνητική επίδραση) και σημασιολογικά με το γαλλικό influence (=ροή αιθέριου αστρικού υγρού που επηρεάζει τον ανθρώπινο ψυχισμό, επιρροή);
Πόσο τρελό σου ακούγεται το "καλή επιτυχία", που έχει φτιαχθεί με πρότυπο τα "καλημέρα", "καλή τύχη" κλπ, λες και η επιτυχία μπορεί να μην είναι καλή;

Εγώ απλώς παρατηρώ τις εξελίξεις και περιμένω να δω πού θα κάτσει η μπίλια.
Το μόνο που συστήνω σε άλλους ομιλητές είναι να ξέρουν απλά πόσο δόκιμος είναι ο τύπος που χρησιμοποιούν και πού μπορούν να το χρησιμοποιήσουν.

[MARKOS]

Πόσο τρελό σου ακούγεται το "καλή επιτυχία", που έχει φτιαχθεί με πρότυπο τα "καλημέρα", "καλή τύχη" κλπ, λες και η επιτυχία μπορεί να μην είναι καλή;

Κοίτα, αρχικά θεωρουσα το "καλή επιτυχία" ως κατι "υπερβολικό".Δηλ, έλεγα: ή εχεις επιτυχια ή δεν εχεις. Το "καλή" τι το θες;
Ομως, "καλή επιτυχία" σημαινει (ετσι το σκεφτηκα μεγαλωνοντας) πως ναι μεν να εχεις επιτυχία π.χ. στις εξετασεις σου για να μπεις στη σχολή που επιθυμεις, αλλά αυτη η επιτυχία να σου βγει και σε καλό....

Οσο για το καλή τυχη, αυτο ειναι πιο απλο. Η τυχη η καλή και η τυχη η.."κακή"

Τελος, ειμαι υπερμαχος του "παράξω", της γλωσσας του δημοτικιστή Ψυχάρη, της μετάφρασης του Καζατζάκη και θερμος υποστηρικτης των Μαρωνίτη - Κακριδή.

[apri]

Πόσο τρελό σου ακούγεται το "καλή επιτυχία", που έχει φτιαχθεί με πρότυπο τα "καλημέρα", "καλή τύχη" κλπ, λες και η επιτυχία μπορεί να μην είναι καλή;

Κοίτα, αρχικά θεωρουσα το "καλή επιτυχία" ως κατι "υπερβολικό".Δηλ, έλεγα: ή εχεις επιτυχια ή δεν εχεις. Το "καλή" τι το θες;
Ομως, "καλή επιτυχία" σημαινει (ετσι το σκεφτηκα μεγαλωνοντας) πως ναι μεν να εχεις επιτυχία π.χ. στις εξετασεις σου για να μπεις στη σχολή που επιθυμεις, αλλά αυτη η επιτυχία να σου βγει και σε καλό....

Λες να σκεπτόμαστε τόσο μακροπρόθεσμα;  Το λένε και οι Γάλλοι παρεμπιπτόντως: Bonne reussite! 
Εμένα η ευχή μου θυμίζει το "καλό καλοκαίρι", "καλό κουράγιο", "καλή πρόοδο".
Είναι σαν να χρησιμοποιείται κάπως ουδέτερα το ουσιαστικό μέσα στην ευχή.

Τελος, ειμαι υπερμαχος του "παράξω", της γλωσσας του δημοτικιστή Ψυχάρη, της μετάφρασης του Καζατζάκη και θερμος υποστηρικτης των Μαρωνίτη - Κακριδή.

Eσύ ήταν να μην πάρεις θάρρος να ξεκολλήσεις από το πολυτονικό. Τώρα δεν μπορούμε να σε συγκρατήσουμε...

[marvac]

Δεν ισχύει. Το "Bonne reussite"  , το οπoίο δεν χρησιμοποιείται (σχεδόν ποτέ)  έχει την έννοια "καλή έκβαση"  και όχι " καλή επιτυχία".   Στα γαλλικά Καλή επιτυχια -bοnne chance.

[apri]

Δεν ισχύει. Το "Bonne reussite"  , το οπoίο δεν χρησιμοποιείται (σχεδόν ποτέ)  έχει την έννοια "καλή έκβαση"  και όχι " καλή επιτυχία".   

Ναι, αλλά "la reussite" είναι η επιτυχής εκπλήρωση του στόχου, όπως και το "le succes" είναι το ευτυχές επακόλουθο (το οποίο μάλιστα χαίρει κοινωνικής αναγνώρισης).
Ομοίως, και  "επιτυχία" σημαίνει εκπλήρωση του επιδιωκόμενου στόχου.

Στο πλαίσιο όμως των ευχών οι λέξεις "reussite" και "επιτυχία" αποκτούν πιο ουδέτερη σημασία ή παραπέμπουν στην πρώτη-πρώτη σημασία που είχαν, δηλ. της εκπλήρωσης οποιουδήποτε στόχου, επιθυμητού ή μη.

[Sali]

Γενικώς, δεν πιστεύω ότι ομιλητές που δεν γνωρίζουν αρχαία ελληνικά, έχουν συνείδηση ότι το θέμα "αγαγ-" είναι το συνοπτικό θέμα του ρήματος. Τουλάχιστον, δεν έχω διαπιστώσει κάτι τέτοιο.

Συμφωνώ απολύτως.

Γι' αυτό και το "παράγω" που είναι το πιο "δημοφιλές" σύνθετο της κατηγορίας προσπαθούν να το ομαλοποιήσουν σε ένα βαθμό. Χρησιμοποιούν ωστόσο ακόμα το "παρήγαγε" και όχι το "παρήξε".

Το θέμα είναι ποιοι προσπαθούν να το ομαλοποιήσουν. Δεν μπορώ να είμαι σίγουρος, αλλά έχω την αίσθηση ότι δεν πρόκειται για φυσική γλωσσική εξέλιξη. Δυσκολεύομαι να φανταστώ ότι ένας αγρότης θα έλεγε: "φέτος θα παράξω...". Τους συγκεκριμένους τύπους τους έχω ακούσει μόνο από πρόσωπα (σχετικά) υψηλού μορφωτικού επιπέδου (δημοσιογράφους, πολιτικούς, "διανοούμενους" κ.ά.)· γι' αυτό και είπα προηγουμένως ότι αυτοί οι τύποι πάνε να επιβληθούν λίγο-πολύ εκβιαστικά.

Τώρα, όσον αφορά τους χαρακτηρισμούς "ακαλαίσθητος" και "απαράδεκτος" δεν θα συμφωνήσω, γιατί πολύ απλά σου φαίνονται έτσι, επειδή έχεις συνηθίσει να χρησιμοποιείς άλλους τύπους.

Ναι, έτσι είναι. Πρόκειται για καθαρά υποκειμενικές εκτιμήσεις. Με ενοχλεί πολύ το άκουσμα αυτών των τύπων.

[Sali]

Τελος, ειμαι υπερμαχος του "παράξω", της γλωσσας του δημοτικιστή Ψυχάρη

Μάρκο μου, εγώ πιστεύω ότι το "παράξω" είναι πλαστό κι όχι φυσική γλωσσική εξέλιξη. Όσο για τον Ψυχάρη, αν και δεν αρνούμαι την αδιαμφισβήτητη γλωσσολογική του κατάρτιση (για τα δεδομένα της εποχής του βέβαια) και την τεράστια γλωσσοπλαστική του ικανότητα, δεν μπορώ παρά να πω ότι ευτυχώς που δεν επικράτησε το ιδίωμά του. Αν είχε συμβεί αυτό, ίσως σήμερα να μην ήταν δυνατόν να καταλαβαινόμαστε. Εντάξει, υπερβάλλω, αλλά οι δικές του γλωσσικές ακρότητες ήταν πολύ πιο υπερβολικές.

[apri]

Το θέμα είναι ποιοι προσπαθούν να το ομαλοποιήσουν. Δεν μπορώ να είμαι σίγουρος, αλλά έχω την αίσθηση ότι δεν πρόκειται για φυσική γλωσσική εξέλιξη. Δυσκολεύομαι να φανταστώ ότι ένας αγρότης θα έλεγε: "φέτος θα παράξω...". Τους συγκεκριμένους τύπους τους έχω ακούσει μόνο από πρόσωπα (σχετικά) υψηλού μορφωτικού επιπέδου (δημοσιογράφους, πολιτικούς, "διανοούμενους" κ.ά.)

Μα, κι αυτό που περιγράφεις φυσική γλωσσική εξέλιξη είναι.
Η γλώσσα εξελίσσεται και από τις επιλογές των πολλών (συνήθως από αποκλίσεις που οι διανοούμενοι εκλαμβάνουν ως "λάθη" ή ως μη καθωσπρέπει τύπους της αργκό), αλλά και από επιλογές μεμονωμένων ανθρώπων που διαθέτουν κοινωνικό κύρος.
Οι επιλογές των δεύτερων, για να περάσουν στη γλώσσα, θα πρέπει να γίνουν αποδεκτές από τους πολλούς, πράγμα που δεν συμβαίνει πάντα.

Η λέξη "λεωφορείο" για παράδειγμα υιοθετήθηκε από τους πρώτους ιδιοκτήτες λεωφορείων στην Ελλάδα μετά από σχετικό διαγωνισμό που είχαν προκηρύξει, ώστε να αποδοθεί το γαλλικό "omnibus". Μέχρι τότε οι περισσότεροι το έλεγαν "μπούσι", ενώ η επίσημη ονομασία ήταν "πολυφορείο".
Η λέξη "λεωφορείο" άρεσε και πέρασε.
Αντιθέτως, η λέξη "ψηφιακό ακτινοδισκόφωνο" που είχε επίσης κερδίσει σε διαγωνισμό του "Ομιλείτε ελληνικά" ως απόδοση του "cd player" δεν πέρασε ποτέ, όπως δεν πέρασε και η πρόταση του Μπαμπινιώτη να μετατραπεί η λέξη "ευρώ" σε κλιτή λέξη, για να μη θυμίζει ρήμα (το εύρο, του εύρου...τα εύρα).

Μη φυσική γλωσσική εξέλιξη ξέρεις πότε έχουμε; Όταν γίνεται μια συστηματική προσπάθεια γλωσσικής ρύθμισης, κατά την οποία κάποιες επιλογές επιβάλλονται στους ομιλητές ως ενδεδειγμένες και κάποιες  απαγορεύονται ως στιγματισμένες. Μια τέτοια εξέλιξη στην Ελλάδα ήταν λ.χ η επιβολή της καθαρεύουσας ως επίσημης γλώσσας άμα τη γενέσει του ελληνικού κράτους. Τέτοια εξέλιξη θα ήταν μια πιθανή επιβολή της γλώσσας του Ψυχάρη, μιας γλωσσικής μορφής αυστηρά προσωπικής που δεν είχε μεγάλη σχέση με τη γλώσσα που μιλούσε ο λαός στην εποχή του.

Όσο για το "παράξω", λέγεται πολύ από τους δημοσιογράφους, αλλά όχι μόνο από αυτούς. Δεν βρίσκω ότι είναι τόσο τρομερή αλλαγή, γιατί πρόκειται απλώς για αναλογικό σχηματισμό που είναι πιο σαφής στους ομιλητές από τον αρχαίο τύπο. Κάπως έτσι άλλαξαν στην ελληνιστική εποχή και οι αόριστοι των εις-μι (π.χ έδωκα), που μπέρδευαν τους ομιλητές, γιατί έμοιαζαν πολύ με τύπους του παρακειμένου (π.χ λέλυκα) και πλέον κλίνονται αναλογικά με τα άλλα ρήματα (έδωσα).
Να 'σαι σίγουρος ότι οι λόγιοι της εποχής ένιωθαν την ίδια αποστροφή που νιώθεις και εσύ ακούγοντας τους ομαλούς τύπους. Όμως, τελικά δεν πάθαμε και τίποτα που επικράτησαν.

Δεν είναι κακό να αλλάζει η μορφολογία των λέξεων, αν αυτό βοηθά την επικοινωνία των ομιλητών.
Ίσα-ίσα, η γλωσσοπλαστική ικανότητα δείχνει ότι ενδιαφέρονται για τη γλώσσα τους και ότι η γλώσσα αυτή έχει μέλλον.
Να φοβάσαι, όταν κάποιος προτιμά να χρησιμοποιεί άλλη γλώσσα, γιατί την θεωρεί καλύτερη, τάση που δυστυχώς υπάρχει στα γεωγραφικά ιδιώματα.

[SKANDALO]

apri πόσο μα πόσο συμφωνώ μαζί σου με αυτό το θέμα της επιτυχίας!!!

Η επιτυχία δεν μπορεί να είναι κακή, και επομένως με την χρήση του επιθέτου καλή απλά πλεονάζουμε...Το λέω και στα παιδιά στο σχολείο και στους συναδέλφους που γράφουν στο τέλος των διαγωνισμάτων "καλή επιτυχία" ότι είναι λάθος.Εγώ προτιμώ να γράφω "καλή τύχη"-και να κυριολεκτώ ως ευχή, αφού η τύχη είναι media vox και "φορτίζεται" σημασιολογικά από το επίθετο που τη συνοδεύει- ή το αρχαιοπρεπές "τύχη αγαθή"...Τώρα αν οι ιδέες μου θεωρούνται ξεπερασμένες, δεν το ξέρω, απλά δεν μου πάει να παραβώ τη λογική, αν και η ερμηνεία του Μάρκου έχει μια βάση

[Sali]

Οι επιλογές των δεύτερων, για να περάσουν στη γλώσσα, θα πρέπει να γίνουν αποδεκτές από τους πολλούς, πράγμα που δεν συμβαίνει πάντα.

Μα αυτή ακριβώς είναι η ένστασή μου σχετικά με τον συγκεκριμένο τύπο. Αν δεν με απατά η μνήμη μου, αυτό το "παράξω" το ακούω εδώ και τουλάχιστον 10 χρόνια. Δεν βλέπω όμως να έχει υιοθετηθεί ευρύτερα ούτε από τον λαό ούτε από την πλειονότητα των συγγραφέων ή των ομιλιτών που έχουν εγνωσμένη εκφραστική ικανότητα. Και 10 χρόνια δεν είναι λίγα. Σκέφτομαι ότι η το ελληνολεκτικό αντίστοιχο του Internet, δηλ. η λέξη "Διαδίκτυο" (που, νομίζω, πλάστηκε από τον Μπαμπινιώτη), έγινε αμέσως αποδεκτό από τον ελληνικό λαό. Αναρωτιέμαι δηλαδή προς τι η επιμονή σε έναν τύπο που, πώς να το κάνουμε, δεν τον θέλει ο ελληνικός λαός. Μου θυμίζει τις κανονιστικές παρεμβάσεις των καθαρευουσιάνων (και εν μέρει του Ψυχάρη) για μια Γραμματική ερήμην των εκφραστικών αναγκών του ελληνικού λαού. Αν επρόκειτο για φυσική γλωσσική εξέλιξη, ο τύπος αυτός ή θα είχε επισκιάσει τον άλλον ή θα χρησιμοποιούνταν παράλληλα, μετά από τόσα χρόνια, δηλαδή με την ίδια περίπου συχνότητα - πράγμα που ασφαλώς δεν συμβαίνει. Έχω καμια φορά την αίσθηση ότι οι χρησιμοποιούντες αυτόν τον τύπο το κάνουν για να εκφράσουν κάποιο Χ ιδεολογικό στίγμα: δεν μπορώ να ξεχάσω πασίγνωστο δημοσιογράφο που κάποτε έπαιρνε συνέντευξη από την Μαντώ και χρησιμοποιούσε τη γενική "της Μαντούς" και αρκετά αργότερα του ήρθε το "θα παράξω". Ούτε μπορώ να ξεχάσω πασίγνωστη επίσης δημοσιογράφο και βουλευτή νυν του αριστερού χώρου, που τώρα υιοθετεί τον τύπο αυτόν, ενώ παλιότερα, όταν παρουσίαζε το "Ομιλείτε Ελληνικά", έβγαζε φλύκταινες στο άκουσμα τέτοιων τύπων...
Apri μου, για να μην παρεξηγηθώ, σπεύδω να διευκρινίσω ότι όλο το μήνυμά σου με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο. Αλλά αυτό το "παράξω" μού κάθεται σαν πέτρα στο στομάχι, δεν μπορώ να το χωνέψω.