Αρχαία Ελληνικά: Αδίδακτο κείμενο

[Dwrina]

Αυτή ήταν η πρώτη σκέψη μου, Dwrina, αλλά έκανα πίσω, γιατί ήξερα ότι στην αττική πεζογραφία η γενική του δημιουργού εξαρτάται από ουσιαστικά, όχι από επίθετα. Και βλέπω τώρα ότι όλα τα παραδείγματα του Schwyzer με τέτοια γενική από παθητικές μετοχές ή ρηματικά επίθετα προέρχονται από τον ποιητικό λόγο. Αυτό βέβαια μπορεί να είναι απλώς συμπτωματικό, δεν αποδεικνύει ότι αποκλείονται τέτοιες περιπτώσεις και στην πεζογραφία· ίσως μάλιστα η γενική με το ἐναγὴς να είναι μια έκφραση που κληροδοτήθηκε αυτούσια από τον ποιητικό στον αττικό πεζό λόγο.

Δεν αποκλείεται να συμβαίνει αυτό, αφού η φράση δεν διατυπώνεται από τον  Αισχίνη. Ο  Smyth (2364) γράφει για αυτήν  quoted from an ancient imprecation.

[PDE ads]

[Dwrina]

Ψάχνοντας πέρυσι δεν κατάφερα να βρω κάτι σχετικό στην αγορά, οπότε ετοίμασα μόνος μου τα κριτήρια αγνώστου που διδάχθηκαν στην πορεία του σχολικού έτους.

Και βάζεις μόνο ερωτήσεις του νέου τύπου, δηλαδή εντοπισμού από τους μαθητές κάποιου γραμματικού ή συντακτικού φαινομένου στο κείμενο και μετά ερώτηση πάνω σε αυτό, ή και του παλαιού τύπου, π.χ. πράττειν: να γραφεί το β΄ενικό ευκτικής αορίστου, να αναγνωριστούν συντακτικά οι τάδε όροι κ.λπ.;   

[Sali]

Δεν αποκλείεται να συμβαίνει αυτό, αφού η φράση δεν διατυπώνεται από τον  Αισχίνη. Ο  Smyth (2364) γράφει για αυτήν  quoted from an ancient imprecation.

Ενδιαφέρον! Ωστόσο, με τη γενική εξακολουθώ να κολλάω. Στο συγκεκριμένο κείμενο που παρέθεσες αυτό που καταλαβαίνω εγώ είναι ότι όσοι παραβούν τις εντολές του μαντείου θα είναι ἐναγεῖς απέναντι στον Απόλλωνα και τους άλλους μνημονευόμενους θεούς. Μια τέτοια γενική, αν ισχύει αυτό που λέω, δεν ξέρω πώς να τη χαρακτηρίσω.

[apri]

Εγώ νομίζω ότι είναι γενική αντικειμενική, όπως είναι η γενική στο "ενδεής χρημάτων".

Το "άζομαι" με το οποίο σχετίζεται το "άγος" από ό,τι καταλαβαίνω είχε την έννοια "νιώθω δέος απέναντι στον θεό", πράγμα που περαιτέρω μπορεί να σήμαινε είτε "και γι' αυτό σέβομαι τις εντολές του και είμαι ηθικά καθαρός" (εδώ συναφή τα: άγιος, αγνός, ευαγής) είτε "επειδή δεν έχω τηρήσει τις εντολές του και είμαι ηθικά ακάθαρτος-μιασμένος" (εδώ συναφή τα: άγος, εναγής).
Απ' ό,τι πρόσεξα δε, μόνο το "άγος" έχει ψιλή. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι προερχόταν από άλλη ρίζα, αλλά ίσως ότι επηρεάστηκε από άλλη λέξη και όντως υπήρχε και "άγος" με άλλη σημασία (από το "άγνυμι").
Άλλωστε, το δασυνόμενο "ἁγής" είχε και την αρνητική και τη θετική σημασία.

Στο "εναγής του θεού", λοιπόν, πρέπει να σώζεται αυτή η πρωταρχική σημασία της ρίζας, δηλαδή πρέπει να δείχνει αυτόν που είχε τον φόβο του θεού, επειδή είχε παραβιάσει τις εντολές του. Στην Ιλιάδα υπάρχει και η φράση "ἁζόμενοι Διὸς υἱὸν ἑκηβόλον Ἀπόλλωνα" που νομίζω ότι πρέπει να έχει το ίδιο γενικό νόημα (δηλαδή πάλι μιλά για τον σεβασμό/δέος προς τον θεό) αλλά στη θετική του εκδοχή.

Υπάρχει και ένα ενδιαφέρον άρθρο για τη σημασία αυτών των λέξεων (μετακινηθείτε με τα βέλη στις άλλες σελίδες)
https://www.jstor.org/stable/310322?seq=13#metadata_info_tab_contents

[PDE ads]

[Dwrina]

λέγει ταῦτα δίκαιος μὴ ὤν: πώς μπορεί να αιτιολογηθεί  εδώ η άρνηση μὴ της εναντιωματικής μετοχής; Δεν βρήκα την πρόταση σε κείμενο στην αναζήτηση.

[Sali]

Μια "αντικανονική" άρνηση μὴ σε μετοχή, ενώ περιμέναμε οὔ, μπορεί να δικαιολογηθεί με διάφορους τρόπους: να βρίσκεται η μτχ. σε πρόταση με υποθετικό περιεχόμενο, να εξαρτάται από έγκλιση επιθυμίας (κυρίως η κατηγορηματική) και να εκφράζει γενίκευση ή υποκειμενική γνώμη.

Εδώ όμως, σε ένα παράδειγμα πεποιημένο χωρίς συμφραζόμενα, δεν δικαιολογείται αυτή η άρνηση· πιθανότατα οι συντάκτες του παραδείγματος παρασύρθηκαν από το γεγονός ότι οι ισοδύναμες εναντιωματικές προτάσεις έχουν άρνηση μή.

[Dwrina]

ὅσα μὲν γὰρ ἐμοὶ χρήσιμοι ὑμεῖς ἐστε, τὰ μὲν καὶ σὺ ἔφθης εἰπών, τὸ δὲ μέγιστον ἐγὼ σύνοιδα ἐμαυτῷ: η αναφορική πρόταση βρίσκεται σε θέση γενικής διαιρετικής ή αιτιατικής, στην οποία, αιτιατική,  ακολουθεί επιμεριστική παράθεση;

[Sali]

Η αναφορική πρόταση βρίσκεται σε θέση ουσιαστικού σε αιτιατική και χρησιμεύει ως αντικείμενο του εἰπὼν και του οἷδα [αυτό είναι το δεύτερο ρήμα (Ξενοφ. ΚΑ, ΙΙ, 5, 23), όχι το σύνοιδα ἐμαυτῷ], ενώ τα τὰ μέν, τὸ δὲ μέγιστον είναι επιμεριστική παράθεση σ' αυτήν. Το ενδιαφέρον σ' αυτήν την επιμεριστ. παράθεση είναι ότι μόνο το πρώτο άρθρο είναι αντωνυμικό, το δεύτερο όχι, αφού ανήκει στο επίθετο μέγιστον, αλλά αυτό δεν είναι σπάνιο· πάντως τον ρόλο της τον υπηρετεί άριστα: επιμερίζει το νόημα της αναφορικής πρότασης σε δύο μέρη.

[apri]

ὅσα μὲν γὰρ ἐμοὶ χρήσιμοι ὑμεῖς ἐστε, τὰ μὲν καὶ σὺ ἔφθης εἰπών, τὸ δὲ μέγιστον ἐγὼ σύνοιδα ἐμαυτῷ: η αναφορική πρόταση βρίσκεται σε θέση γενικής διαιρετικής ή αιτιατικής, στην οποία, αιτιατική,  ακολουθεί επιμεριστική παράθεση;

To κείμενο είναι πειραγμένο.
Το αρχικό είναι "ὅσα δ᾽ ἐμοὶ χρήσιμοι ὑμεῖς ἐστε τὰ μὲν καὶ σὺ εἶπας, τὸ δὲ μέγιστον ἐγὼ οἶδα"

Η αναφορική πρόταση βρίσκεται σε θέση ουσιαστικού σε αιτιατική και χρησιμεύει ως αντικείμενο του εἰπὼν και του οἷδα [αυτό είναι το δεύτερο ρήμα (Ξενοφ. ΚΑ, ΙΙ, 5, 23), όχι το σύνοιδα ἐμαυτῷ], ενώ τα τὰ μέν, τὸ δὲ μέγιστον είναι επιμεριστική παράθεση σ' αυτήν.

Έχουμε σχήμα καθ' όλον και μέρος. Η αναφορική πρόταση εκφράζει το όλον και οι επιμεριστικές παραθέσεις τα μέρη. Και ναι, λογικά βρίσκεται σε θέση αιτιατικής η αναφορική, αφού είθισται το όλον να βρίσκεται στην ίδια πτώση με τις επιμεριστικές παραθέσεις, αλλά δεν λειτουργεί ως αντικείμενο. Είναι σε αιτιατική αντί για γενική διαιρετική.
Mπορεί να μας δείχνει πού αναφέρονται τα αντικείμενα των δυο ρηματικών τύπων, αλλά δεν μπορεί να λειτουργήσει ως αντικείμενό τους. Εδώ τα μέρη δεν έχουν καν την ίδια τύχη με το όλον: Από το περιεχόμενο της αναφορικής, κάποια τα είπε ο ένας, το σημαντικότερο το ξέρει ο άλλος. 
Δες λ.χ αυτήν την πρόταση (Οἰκίαι αἱ μὲν πολλαὶ ἐπεπτώκεσαν, αἱ ὀλίγαι δὲ περιῆσαν). Θα μπορούσε ποτέ το "οικίαι" να είναι υποκείμενο και στα δυο ρήματα; Δεν έπαθαν όλες οι οικίες το ίδιο πράγμα.

Αλλά ακόμα και στις περιπτώσεις που τα μέρη συμπεριφέρονται το ίδιο με το όλον (οἱ στρατηγοὶ βραχέως ἕκαστος ἀπελογήσατο), πάλι δεν μπορείς να πεις ότι συντακτικά το όλον παίζει τον ίδιο ρόλο με το μέρος, γιατί ο ρηματικός τύπος συμφωνεί στον αριθμό μόνο με το μέρος.

[Sali]

Η ουσία της δομής, apri, είναι όπως την περιγράφεις, αυτό είναι σίγουρο. Θα πάρω όμως το παράδειγμα που παρέθεσες από τον Θουκυδίδη, για να εξηγήσω τη σκέψη μου.

Και πρώτα απ' όλα για τους τύπους: οι επιμεριστικές παραθέσεις (αἱ μέν, ὀλίγαι δέ), ως προσδιορισμός, έχουν δευτερεύοντα ρόλο στη δομή, ενώ ο προσδιοριζόμενος όρος (οἰκίαι) πρωτεύοντα. Σκέφτηκα λοιπόν ότι πρέπει να δώσουμε και σ' αυτόν έναν συντακτικό χαρακτηρισμό. Αναρωτιέμαι αν αρκεί στη συντακτική ανάλυση να πούμε ότι ο όρος αυτός τίθεται ομοιόπτωτα αντί γενικής διαιρετικής· αλλά όταν μιλάμε για ομοιόπτωτους προσδιορισμούς, ξέρουμε ότι αυτοί οφείλουν την πτώση τους στο προσδιοριζόμενο και όχι το ανάποδο, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει πρώτα να χαρακτηρίσουμε συντακτικώς τον προσδιοριζόμενο όρο και μετά τον ομοιόπτωτο προσδιορισμό.

Έπειτα επί της ουσίας: στο συγκεκριμένο παράδειγμα, δεν έπαθαν ασφαλώς όλες οι οικίες το ίδιο πράγμα, αλλά οι καταστάσεις, στο σύνολό τους, που περιγράφονται από τα ακόλουθα ρήματα αφορούν όλα τα σπίτια· επειδή όμως οι καταστάσεις αυτές δεν είναι ίδιες για όλες τις οικίες, διαιρούνται σε δύο μέρη με το δικό της η καθεμιά υποκείμενο. Επομένως, ο όρος οἰκίαι θεωρώ πως είναι το υποκείμενο του όλου (δηλαδή και των δύο καταστάσεων στο σύνολό τους), ενώ οι επιμεριστικές παραθέσεις τα υποκείμενα εκάστου μέρους.

Και για το δεύτερο παράδειγμά σου την ίδια σκέψη έκανα: ο όρος οἱ στρατηγοὶ είναι το υποκείμενο του όλου (αφού είναι βέβαιο πως όλοι οι στρατηγοί απολογήθηκαν βραχέως), ενώ η επιμεριστική παράθεση ἕκαστος, που προστέθηκε προς έξαρση της ατομικής συνεισφοράς σε ό,τι σημαίνει το ρήμα, είναι το υποκείμενο του μέρους, το οποίο συμφωνεί κατ' αριθμό με το ρήμα.

Όπως κατάλαβες, αυτό που με απασχολεί είναι το ομοιόπτωτο του προσδιοριζόμενου όρου. Δεν μπορώ δηλαδή αυτό να το αφήσω χωρίς συντακτικό χαρακτηρισμό με τη δήλωση  μόνο ότι επέχει τη θέση της γενικής διαιρετικής· εκτός αν του δώσουμε δευτερεύοντα ρόλο στη δομή και πούμε ότι η πτώση του οφείλεται σε έλξη από την πτώση της επιμεριστικής παράθεσης, η οποία αποτελεί και τον βασικό όρο. Αν όμως έτσι είναι τα πράγματα, δεν πρέπει να κάνουμε λόγο για ομοιόπτωτο προσδιορισμό.

Υπάρχουν πάντως και μορφές επιμεριστικής παράθεσης στις οποίες το προσδιοριζόμενο δεν κείται αντί γενικής διαιρετικής: Δημοσθ., κατ' Ἀριστογ. Α΄, 89 ὑμεῖς ... τὴν πόλιν οἰκεῖτε ..., οἱ μὲν οὕτως ὁρῶντες ..., οἱ δ' οὕτω ποιοῦντες.

[Dwrina]

Σας ευχαριστώ πολύ!

Το κείμενο που παρέθεσα είναι τροποποιημένο από τον Ζούκη, για να χρησιμοποιηθεί για τη διδασκαλία των κατηγορηματικών μετοχών. Αυτά που γράψατε όμως ισχύουν και το πειραγμένο κείμενο, έτσι;

[apri]

Η ουσία της δομής, apri, είναι όπως την περιγράφεις, αυτό είναι σίγουρο. Θα πάρω όμως το παράδειγμα που παρέθεσες από τον Θουκυδίδη, για να εξηγήσω τη σκέψη μου.

Και πρώτα απ' όλα για τους τύπους: οι επιμεριστικές παραθέσεις (αἱ μέν, ὀλίγαι δέ), ως προσδιορισμός, έχουν δευτερεύοντα ρόλο στη δομή, ενώ ο προσδιοριζόμενος όρος (οἰκίαι) πρωτεύοντα. Σκέφτηκα λοιπόν ότι πρέπει να δώσουμε και σ' αυτόν έναν συντακτικό χαρακτηρισμό. Αναρωτιέμαι αν αρκεί στη συντακτική ανάλυση να πούμε ότι ο όρος αυτός τίθεται ομοιόπτωτα αντί γενικής διαιρετικής· αλλά όταν μιλάμε για ομοιόπτωτους προσδιορισμούς, ξέρουμε ότι αυτοί οφείλουν την πτώση τους στο προσδιοριζόμενο και όχι το ανάποδο, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει πρώτα να χαρακτηρίσουμε συντακτικώς τον προσδιοριζόμενο όρο και μετά τον ομοιόπτωτο προσδιορισμό.

Έπειτα επί της ουσίας: στο συγκεκριμένο παράδειγμα, δεν έπαθαν ασφαλώς όλες οι οικίες το ίδιο πράγμα, αλλά οι καταστάσεις, στο σύνολό τους, που περιγράφονται από τα ακόλουθα ρήματα αφορούν όλα τα σπίτια· επειδή όμως οι καταστάσεις αυτές δεν είναι ίδιες για όλες τις οικίες, διαιρούνται σε δύο μέρη με το δικό της η καθεμιά υποκείμενο. Επομένως, ο όρος οἰκίαι θεωρώ πως είναι το υποκείμενο του όλου (δηλαδή και των δύο καταστάσεων στο σύνολό τους), ενώ οι επιμεριστικές παραθέσεις τα υποκείμενα εκάστου μέρους.

Και για το δεύτερο παράδειγμά σου την ίδια σκέψη έκανα: ο όρος οἱ στρατηγοὶ είναι το υποκείμενο του όλου (αφού είναι βέβαιο πως όλοι οι στρατηγοί απολογήθηκαν βραχέως), ενώ η επιμεριστική παράθεση ἕκαστος, που προστέθηκε προς έξαρση της ατομικής συνεισφοράς σε ό,τι σημαίνει το ρήμα, είναι το υποκείμενο του μέρους, το οποίο συμφωνεί κατ' αριθμό με το ρήμα.

Όπως κατάλαβες, αυτό που με απασχολεί είναι το ομοιόπτωτο του προσδιοριζόμενου όρου. Δεν μπορώ δηλαδή αυτό να το αφήσω χωρίς συντακτικό χαρακτηρισμό με τη δήλωση  μόνο ότι επέχει τη θέση της γενικής διαιρετικής· εκτός αν του δώσουμε δευτερεύοντα ρόλο στη δομή και πούμε ότι η πτώση του οφείλεται σε έλξη από την πτώση της επιμεριστικής παράθεσης, η οποία αποτελεί και τον βασικό όρο. Αν όμως έτσι είναι τα πράγματα, δεν πρέπει να κάνουμε λόγο για ομοιόπτωτο προσδιορισμό.

Υπάρχουν πάντως και μορφές επιμεριστικής παράθεσης στις οποίες το προσδιοριζόμενο δεν κείται αντί γενικής διαιρετικής: Δημοσθ., κατ' Ἀριστογ. Α΄, 89 ὑμεῖς ... τὴν πόλιν οἰκεῖτε ..., οἱ μὲν οὕτως ὁρῶντες ..., οἱ δ' οὕτω ποιοῦντες.

Τα σχήματα καθ' όλον και μέρος δεν έχουν όλα ακριβώς την ίδια δομή.
Η τελευταία πρόταση που παραθέτεις, για παράδειγμα, είναι τελείως διαφορετική από τις άλλες που συζητάμε.
Σε αυτήν το όλον και τα μέρη σχετίζονται με διαφορετικούς ρηματικούς τύπους, με διαφορετικές ενέργειες. Είναι σαφές ότι το "υμείς" είναι υποκείμενο του ρήματος.

Στο "Οἰκίαι, αἱ μὲν πολλαὶ ἐπεπτώκεσαν, αἱ ὀλίγαι δὲ περιῆσαν", αυτό δεν συμβαίνει. Είναι πράγματι ένα καλό ερώτημα πώς έχει προκύψει αυτή η πρόταση και τι ρόλο παίζει το "οικίαι".
Εμένα μου φαίνεται πως οι δυο ΟΦ (οικίαι-οικίαι), που λειτουργούσαν ως υποκείμενα των δυο ρημάτων στη βαθεία δομή, έχουν μετακινηθεί στην αρχή της πρότασης, στη θέση του Θέματος, με την ιδιαιτερότητα όμως ότι αντιπροσωπεύονται πλέον από μια νέα ΟΦ στον πληθυντικό που τις περιλαμβάνει και τις δυο.
Καθώς όμως αυτή η ΟΦ έχει συλλογικό χαρακτήρα, θεωρώ πως δεν μπορεί να είναι υποκείμενο πια στα ρήματα αυτά.
Αν πούμε ότι είναι υποκείμενο και των δυο ρημάτων, όπως λες, είναι σαν να θεωρούμε ότι όλες οι οικίες υπέστησαν και τις δυο πράξεις, πράγμα που δεν ισχύει. Είναι υποκείμενο του κάθε ρήματος μόνο εν μέρει, αλλά "εν μέρει υποκείμενο" δεν υπάρχει ως συντακτικός όρος ούτε στο παραδοσιακό ούτε στο σύγχρονο συντακτικό.

Ίσως, λοιπόν, οι "οικίαι" λειτουργούν απλώς ως Θέμα στην πρόταση (δηλαδή μας δείχνει ποιο πράγμα αφορά το περιεχόμενο της πρότασης) χωρίς να έχουν πλέον κάποιον συντακτικό ρόλο στην πρόταση.
Και πιθανόν, ο λόγος που γινόταν όλη αυτή η ιστορία δεν ήταν η ανάγκη να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στο όλον, όπως ισχυρίζεται ο Smyth (παρ.984), αλλά η ανάγκη να αποφευχθεί μια γενική στην αρχή της πρότασης χάριν εμφάσεως, που δεν συνηθιζόταν (με εξαίρεση τις γενικές απολύτους).

Καταθέτω απλώς κάποιες σκέψεις. Το θέμα είναι κάπως στριφνό, αλλά δυστυχώς, δεν υπάρχουν και πολλά γι' αυτό στη βιβλιογραφία. 

[Dwrina]

Τοῖς δὲ Μαρδονίου πρέσβεσιν ἀπεκρίναντο (οἱ Ἀθηναῖοι) τὸ ἐρωτώμενον. Ακολουθεί ευθύς λόγος με εισαγωγικά.

Τι είναι συντακτικά το ἐρωτώμενον;   Άμεσο αντικείμενο δεν μου ταιριάζει, γιατί το άμεσο αντικείμενο θα ήταν το τι απάντησαν (ίσως ένα τάδε), αλλά δεν υπάρχει γιατί δίνεται με τον ευθύ λόγο. Μήπως τὸ ἐρωτώμενον είναι αιτιατική αναφοράς; 

[Sali]

Τοῖς δὲ Μαρδονίου πρέσβεσιν ἀπεκρίναντο (οἱ Ἀθηναῖοι) τὸ ἐρωτώμενον. Ακολουθεί ευθύς λόγος με εισαγωγικά.

Τι είναι συντακτικά το ἐρωτώμενον;   Άμεσο αντικείμενο δεν μου ταιριάζει, γιατί το άμεσο αντικείμενο θα ήταν το τι απάντησαν (ίσως ένα τάδε), αλλά δεν υπάρχει γιατί δίνεται με τον ευθύ λόγο. Μήπως τὸ ἐρωτώμενον είναι αιτιατική αναφοράς;

Τώρα είδα την ερώτηση! Λοιπόν, τὸ ἐρωτώμενον είναι σύστοιχο αντικείμενο. Ανήκει σε εκείνα που προέρχονται από παράλειψη του κανονικού σύστοιχου αντικειμένου. Αρχική μορφή: ἀπόκρισιν περὶ τοῦ ἐρωτωμένου.