Συλλογισμοί

[Δημήτριος Τσαμαρδίνος]

«Ο εικοστός αιώνας δικαίως χαρακτηρίζεται ως αιώνας των μεγαλύτερων και σημαντικότερων κοινωνικο-οικονομικών αλλαγών.// Με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, ο μέσος " Δυτικός άνθρωπος" ζει στο κατώφλι του 21 ου αιώνα μία πολύ διαφορετική καθημερινή ζωή από τον αντίστοιχο άνθρωπο των αρχών του 20oυ αιώνα.// 'Ένα σημαντικό ποσοστό ευθύνης γι' αυτές τις δραματικές αλλαγές στην καθημερινή ζωή φέρει και η πρόοδος στις λεγόμενες βιοϊατρικές επιστήμες. Η ανακάλυψη της δομής του DNA, πριν από 45 περίπου χρόνια, και η επακόλουθη "έ-κρηξη γνώσης" στους τομείς της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικής φέρνουν την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με μια νέα τάξη πραγμάτων». 
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ: Υπάρχουν δευτερεύοντα φαινόμενα στον ‘πραγματικό’ λόγο που δεν τα έχει εντοπίσει η Λογική . Ένα φαινόμενο είναι ότι παραθέτουμε πολλές φορές ένα συμπέρασμα ή περισσότερα, χωρίς αποδεικτικές. Γιατί υποθέτουμε ότι ο δέκτης του λόγου μας θα τα αποδεχτεί ως αληθή και σύμφωνα με την πραγματικότητα. Έτσι, ο Μανόλης Ανδρόνικος γράφει στον πρόλογο του δοκιμίου του ‘η προστασία του περιβάλλοντος’ την εξής πολλαπλή παράγραφο «η αλόγιστη καταστροφή του φυσικού χώρου. . έχει προχωρήσει  . . με ρυθμό επικίνδυνο/ την ίδια στιγμή συντελείται και η καταστροφή . . των μνημείων/ εταιρείες και άτομα προσπαθούν . .  να πείσουν . . για την ανάγκη και την υποχρέωση που έχουμε  να . . προφυλάξουμε το φυσικό περιβάλλον και τα ιστορικά μας μνημεία/ η πρόθεση ορθή και επαινετή (σ. σ.: αλλά δεν πρέπει να παραμείνει στα λόγια, παρά να αναζητηθούν οι αιτίες και ανατραπούν από τη ρίζα τους)».
    - Στην παράγραφο αυτή έχουμε μια σειρά από συμπεράσματα χωρίς να αναφέρονται για κανένα οι προκείμενες που το υποστηρίζουν και το στοιχειοθετούν.
   -Το ίδιο συμβαίνει και με το κείμενο για τον εικοστό αιώνα. Αποτελείται από μια πολλαπλή παράγραφο με συμπεράσματα χωρίς αποδεικτικές για κανένα από αυτά. Τα συμπεράσματα είναι ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, αλλά ταυτόχρονα και σχετικά μεταξύ τους και όχι άσχετα, γιατί κινούνται όλα γύρω από το ίδιο νήμα. Δεν χρειάζεται, λοιπόν, να ψάξουμε να βρούμε ποιο είναι το συμπέρασμα και ποιες οι προκείμενες που το υποστηρίζουν.
   -  Καθένα από αυτά τα συμπεράσματα, εξάλλου, είναι βέβαιο και όχι πιθανό (πχ: «ένα σημαντικό ποσοστό ευθύνης . . . φέρει και η πρόοδος στις λεγόμενες βιοϊατρικές επιστήμες»= μπορεί να προβάλλει κανένας αντίρρηση σ’ αυτό;). Αν ήταν πιθανό θα προέρχονταν το καθένα από επαγωγικό συλλογισμό. Τώρα που είναι βέβαιο προέρχεται το καθένα από παραγωγικό συλλογισμό.
   - Μια παράγραφο που αποτελείται μόνο από συμπέρασμα χωρίς αποδεικτικές, θα την έλεγα ατελή, μια και δεν «τελειώνεται» με προκείμενες. Όταν γράφουμε δυο και τρεις τέτοιες παραγράφους κολλημένη την μια με την άλλη, έχουμε «πολλαπλή παράγραφο με ατελείς». Η γνώση ότι υπάρχει αποδεικτική παράγρα-φος χωρίς προκείμενες, βοηθάει πολύ στην ορθή ανάλυση των κειμένων. Την ατελή παράγραφο τη συναντάμε πολύ συχνά στον ορισμό, και δεν μας κάνει εντύπωση που δεν έχει αποδεικτικές προτάσεις, γιατί το έχουμε συνηθίσει. Πχ: «κατανάλωση είναι η χρησιμοποίηση αγαθών και υπηρεσιών που παράγουν οι άλλοι».

[PDE ads]

[thanphis]

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ: Υπάρχουν δευτερεύοντα φαινόμενα στον ‘πραγματικό’ λόγο που δεν τα έχει εντοπίσει η Λογική . Ένα φαινόμενο είναι ότι παραθέτουμε πολλές φορές ένα συμπέρασμα ή περισσότερα, χωρίς αποδεικτικές. Γιατί υποθέτουμε ότι ο δέκτης του λόγου μας θα τα αποδεχτεί ως αληθή και σύμφωνα με την πραγματικότητα. Έτσι, ο Μανόλης Ανδρόνικος γράφει στον πρόλογο του δοκιμίου του ‘η προστασία του περιβάλλοντος’ την εξής πολλαπλή παράγραφο «η αλόγιστη καταστροφή του φυσικού χώρου. . έχει προχωρήσει  . . με ρυθμό επικίνδυνο/ την ίδια στιγμή συντελείται και η καταστροφή . . των μνημείων/ εταιρείες και άτομα προσπαθούν . .  να πείσουν . . για την ανάγκη και την υποχρέωση που έχουμε  να . . προφυλάξουμε το φυσικό περιβάλλον και τα ιστορικά μας μνημεία/ η πρόθεση ορθή και επαινετή (σ. σ.: αλλά δεν πρέπει να παραμείνει στα λόγια, παρά να αναζητηθούν οι αιτίες και ανατραπούν από τη ρίζα τους)».
    - Στην παράγραφο αυτή έχουμε μια σειρά από συμπεράσματα χωρίς να αναφέρονται για κανένα οι προκείμενες που το υποστηρίζουν και το στοιχειοθετούν.

Το απλοποιώ: ένας συλλογισμός μπορεί να χτιστεί κλιμακωτά: χρησιμοποιώ μία προκείμενη, καταλήγω σε ένα συμπέρασμα, αυτό με τη σειρά του χρησιμεύει ως προκείμενη για ένα δεύτερο συμπέρασμα, και το δεύτερο συμπέρασμα ως προκείμενη για ένα τρίτο συμπέρασμα κ.ο.κ. Επιπλέον, σε ένα συλλογισμό παραλείπονται προκείμενες ως ευκόλως εννοούμενες π.χ.: "Ο Σωκράτης είναι θνητός, επειδή είναι άνθρωπος", που είναι παραγωγικός συλλογισμός, γιατί ξεκινά από την παραδοχή ότι όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί. Άλλος παραγωγικός; Αυτό που λέει η μαμά στο γιο: "Διάβαζε, τρίτη Λυκείου είσαι!" Εδώ προφανώς παραλείπεται η γενική προκείμενη "Οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου οφείλουν να διαβάζουν".  Από την άλλη, διαβάζουμε ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΕΣ παραγράφους, στις οποίες κάποιος διηγείται πώς πέρασε το καλοκαίρι, χωρίς να συμπεραίνει, έστω και έμμεσα ότι πέρασε καλά, άσχημα, κ.λπ. Σε αυτήν την περίπτωση δεν υφίσταται τρόπος πειθούς, άρα ούτε και συλλογισμός.


   -Το ίδιο συμβαίνει και με το κείμενο για τον εικοστό αιώνα. Αποτελείται από μια πολλαπλή παράγραφο με συμπεράσματα χωρίς αποδεικτικές για κανένα από αυτά. Τα συμπεράσματα είναι ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, αλλά ταυτόχρονα και σχετικά μεταξύ τους και όχι άσχετα, γιατί κινούνται όλα γύρω από το ίδιο νήμα. Δεν χρειάζεται, λοιπόν, να ψάξουμε να βρούμε ποιο είναι το συμπέρασμα και ποιες οι προκείμενες που το υποστηρίζουν.

Θωρώ την άποψή σου αυθαίρετη. Εξάλλου, το ότι "κινούνται γύρω από το ίδιο νήμα", δε σημαίνει πως κάπου αποσκοπούν; Πού; Στο να αποδείξουν ότι ο 20ός δικαίως χαρακτηρίζεται αιώνας αλλαγών ή ότι βρισκόμαστε μπροστά σε προκλήσεις; Ή τίποτε από τα δύο;

Από τη στιγμή που ζητούσαν τη συλλογιστική πορεία, προτείνεις κάποιον άλλο τρόπο, ΣΤΗΡΙΓΜΕΝΟΣ ΣΕ ΟΣΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΑΝΑΦΕΡΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ, ΓΙΑ ΝΑ ΕΝΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ;

   -  Καθένα από αυτά τα συμπεράσματα,
Γιατί να μην είναι προκείμενες, αληθή τεκμήρια (γεγονότα - αλήθειες) που οδηγούν σε μία υπεραπλούστευση, που οδηγούν στο συμπέρασμα για τη νέα τάξη πραγμάτων;

εξάλλου, είναι βέβαιο και όχι πιθανό (πχ: «ένα σημαντικό ποσοστό ευθύνης . . . φέρει και η πρόοδος στις λεγόμενες βιοϊατρικές επιστήμες»= μπορεί να προβάλλει κανένας αντίρρηση σ’ αυτό;). αληθή τεκμήρια
 Αν ήταν πιθανό θα προέρχονταν το καθένα από επαγωγικό συλλογισμό. Τώρα που είναι βέβαιο προέρχεται το καθένα από παραγωγικό συλλογισμό.

Η φράση "φέρνουν την ανθρωπότητα (το ωραίο είναι ότι το επιχείρημα ξεκινά με το Δυτικό άνθρωπο και καταλήγει στην ανθρωπότητα, άρα να ένα απλοϊκό στοιχείο, για να τον χαρακτηρίσω επαγωγικό: ξεκινά από το ειδικό - ο Δυτικός άνθρωπος -και καταλήγει στο γενικό - την ανθρωπότητα) αντιμέτωπη με μια νέα τάξη πραγμάτων" είναι βέβαιη ή πιθανή;

Κάτι τελευταίο: ισχύει ή όχι ο κανόνας πως στους παραγωγικούς συλλογισμούς χρησιμοποιούμε στο συμπέρασμα όρους που μνημονεύσαμε στις προκείμενές του; Αν ναι, πώς δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός του ως παραγωγικού; Και ο Μέσος Όρος; Τον ξεχάσαμε, τον παραλείψαμε ή εννοείται; Επίσης. από τον Καργόπουλο: «Υπάρχουν επαγωγές, όπως η πρόβλεψη, που οδηγούν από το γενικό στο μερικό" Η τελευταία φράση λειτουργεί ως πρόβλεψη για το μέλλον του ανθρώπου;

Και, φυσικά, επαναλαμβάνω το ερώτημα: ποιος μαθητής ή καθηγητής οφείλει να έχει διεισδύσει στα βαθύτερα μονοπάτια της Λογικής, για να απαντήσει ορθά ή να διδάξει ορθά όλα τα παραπάνω; Και αυτοί που ανακάλυψαν αυτήν την παράγραφο και τη χρησιμοποίησαν στις εξετάσεις γνώριζαν όλα τα παραπάνω; 
   

[Δημήτριος Τσαμαρδίνος]

-Η άποψη που εξέθεσα για τον ατελή συλλογισμό ή ατελή παράγραφο και για την πολλαπλή από ατελείς παράγραφο, είναι όντως πρωτότυπη, ή σωστότερα για πρώ-τη φορά ρητά και κατηγορηματικά εκφραζόμενη.
-Τώρα τελευταία βρήκα στο βιβλίο των εννέα φιλοσόφων του Πανεπιστημίου Πίτσμπουγκ «εισαγωγή στη φιλοσοφία της επιστήμης», έκδοση 2001 από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, στη σελίδα 8 σε υποσημείωση, να αναφέρονται τα εξής: «Λόγω ορισμένων τεχνικών ιδιαιτεροτήτων υπάρχουν και παραγωγικά επιχειρήματα χωρίς καμία προκείμενη». // Με τη θεωρία δομής των παραγράφων καταγίνηκα κατά  σύμπτωση από το 1991, τη θαύμασα για το καινούργιο που έφερνε σε σχέση με εκεί-να που μάθαινα το 1954 που τελείωσα το τότε γυμνάσιο, αλλά από την άλλη επισή-μανα κάποια λάθη της και πολλές παραλείψεις (πχ δεν αναφέρει τα είδη των αποδει-κτικών παραγράφων, μονών, διπλών και πολλαπλών, που είναι περίπου 20). // Διε-ρευνώντας τον λόγο, διαπίστωσα ότι ο ‘καθημερινός λόγος’ διαφέρει από τον λόγο των εγχειριδίων της Λογικής. Εκείνος καταγίνεται με τα ανώτατα επίπεδα (κρίσεις, έννοιες, συλλογισμούς στην τέλεια μορφή τους), αλλά δεν μας λέει τίποτα για ορι-σμένα δευτερεύοντα φαινόμενα που συναντάμε στα κείμενα. Πχ εξαιτίας του νόμου της οικονομίας την παράγραφο/συλλογισμό με ελλειπτικό λόγο: ("Διάβαζε, τρίτη Λυ-κείου είσαι!"). // Τα ερωτήματα για τη συλλογιστική πορεία στην τάδε παρά-γραφο πάσχουν: πρώτα από τη (μη) γνώση ότι το κείμενο που βάζουν δεν είναι μια παράγραφος, αλλά δυο και τρεις ή και περισσότερες, και δεύτερο από τη (μη) γνώση της διαφοράς μεταξύ παραγωγής και επαγωγής. Αφού α-γνοείς τι λένε οι σύγχρονες αντιλήψεις (βλέπε Καργόπουλο) για τις διαφορές παραγωγής και επαγωγής, πώς ζητάς από τους άλλους- πχ τους μαθητές- να σου λύσουν το αίνιγμα; Μόνο τυχαία η απάντησή τους θα είναι σωστή (με πο-σοστό 50 %, αφού η λύση κυμαίνεται ανάμεσα σε δυο μόνο απαντήσεις).// Δεν μπορούμε να στηριχθούμε μόνο σε όσα λένε τα σημερινά σχολικά βιβλία για το θέμα, γιατί απαιτείται να αναμορφωθούν. Και να ενημερωθούν, φυσικά, και οι καθηγητές για τις νεότερες αντιλήψεις (πράγμα όντως δύσκολο και πο-λύχρονο). Πιθανόν να χρειάζεται αλλαγή των ερωτήσεων προς άλλη κατεύ-θυνση.// Νομίζω ότι πρέπει ορισμένοι από εσάς, ή και από αριστούχους φοι-τητές, με ευθύνη του Υπουργείου να καταγίνεται με τη βελτίωση της θεωρίας δομής των παραγράφων, που είναι συνέχεια της Λογικής, και να επιφέρεται τις αναγκαίες συμπληρώσεις. // Έχουμε ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΕΣ παραγράφους, στις οποίες κάποιος διηγείται πώς πέρασε το καλοκαίρι, χωρίς να συμπεραίνει, έστω και έμμεσα ότι πέρασε καλά, άσχημα, κ.λπ. Σε αυτήν την περίπτωση δεν υφίσταται τρόπος πειθούς, άρα ούτε και συλλογισμός.= Ό,τι πούμε είναι προϊόν συλλογισμού (σωστού, ή λανθασμένου, ή και παραπλανητικού). Μόνο που στην περιγραφή, όπως και στην αφήγηση, παραλείπουμε τις προκείμενες και λέμε μόνο το αποτέλεσμα, το συμπέρασμα. Πχ λέμε «τα κόκκινο τριαντάφυλλα του κήπου μας», χωρίς να πούμε και το πώς βγάλαμε το συμπέρασμα ότι τα τριαντάφυλλα είναι κόκ-κινα και όχι ροζ. Ή λέμε «πέρασα το καλοκαίρι ωραία», χωρίς να απαριθμή-σουμε τις περιπτώσεις= τις προκείμενες που πιστοποιούν το λόγο μας. Στην περιγραφή και στη αφήγηση στηριζόμαστε σε αυτό που μας λέει ο πομπός του λόγου. Αν θέλουμε να ελέγξουμε ότι αυτά που λέει είναι αληθή, τότε πρέ-πει να διαβάσουμε και κάποιον άλλον, ή να έχουμε τη μαρτυρία και κάποιου άλλου. Όπως γίνεται στα δικαστήρια. Η ΔΙΑΦΟΡΑ με τον αποδεικτικό λόγο, και τον συγγενικό του λόγο πειθούς (όπως και τον στοχαστικό), είναι ότι εκεί γράφουμε και προκείμενες, με βάση τις οποίες ο δέκτης μπορεί να ελέγξει την αλήθεια ή το ψεύδος του λόγου του πομπού.     
   

[thanphis]

1. Πού συμφωνούμε:

α) συμφωνούμε πως η θεωρία των σχολικών βιβλίων "Έκθεση - Έκφραση" Α΄ & Γ΄ Λυκείου, όσον αφορά τους συλλογισμούς, είναι ξεπερασμένη και αντιεπιστημονική, σε σχέση με τα κριτήρια που καθορίζουν ποιος είναι παραγωγικός και ποιος επαγωγικός.
β) συμφωνούμε πως η πορεία γενικό - ειδικό και τούμπαλιν δεν είναι αξιόπιστο κριτήριο για το χαρακτηρισμό των συλλογισμών.
γ) συμφωνούμε πως επαγωγικοί είναι οι συλλογισμοί που δε δίνουν απόλυτη βεβαιότητα. (Αλήθεια, αφού θεωρείς την παράγραφο του 20ού αιώνα παραγωγικό συμπερασμό, μπορείς να αποδείξεις την ορθότητά του είτε μέσω του προτασιακού λογισμού και τη βοήθεια των αληθοτιμών είτε μέσω της Μπουλιανής Άλγεβρας είτε μέσω των διαγραμμάτων του Venn, για να δεχτώ και εγώ, επιτέλους, την άποψή σου;)
δ) συμφωνούμε στην ανάγκη να διορθωθούν τα σχολικά βιβλία ή (αυτή είναι αυθαίρετη δική μου προέκταση) να αφαιρεθεί επιτέλους η θεωρία των συλλογισμών, που και δε βοηθά τους κατά συρροή παπαγάλους μαθητές να κατακτήσουν βασικές αρχές Λογικής, ξεγυμνώνει φιλολόγους που "δεν το έχουν", εκθέτει τις επιτροπές που εισηγούνται τα θέματα, αχρηστεύει χρήσιμα -κατά τα άλλα- βοηθήματα που προσεγγίζουν αφελώς / δογματικά / νηπιακά τη θεωρία των συλλογισμών.
Μια ελπίδα μού δημιουργήθηκε όταν είδα πως στο σχέδιο για το Νέο Λύκειο, καθορίστηκε στη Γ΄ Λυκείου το μάθημα της Λογικής, αλλά Κύριος οίδε ποιος θα αναλάβει εργολαβία τη συγγραφή του  σχολικού βιβλίου, ποιος θα το διδάξει, πώς θα εξεταστεί κ.ο.κ.
Η προσέγγισή σου για την ανάγκη νέοι καθηγητές και άριστοι φοιτητές να συμμετάσχουν σε μία προσπάθεια αναμόρφωσης της θεωρίας (αλλά και πράξης) ειλικρινά με συγκινεί, αλλά, δυστυχώς, είναι ρομαντική και ουτοπική… Στην Ελλάδα ζούμε…. Να σου θυμίσω τα κριτήρια αξιολόγησης του ΚΕΜΕ, που είναι γεμάτα λάθη και δηλώνουν την ασχετοσύνη όσων υμέτερων τα έγραψαν; Και πως είχαν θεοποιηθεί τα πρώτα χρόνια από τους συναδέλφους, ελλείψει άλλου βοηθητικού υλικού;

2. Πού διαφωνούμε:
α) Στο συλλογισμό του 20ού αιώνα.
β) Στο πώς οργανώνεται ένα επιχείρημα στο γραπτό λόγο και πώς στον προφορικό, και αν, τελικά, ό,τι γράφουμε ή λέμε είναι προσπάθεια πειθούς με τη χρήση επιχειρημάτων ή απλή περιγραφή. Αν πω «πέρασα υπέροχα το καλοκαίρι», εννοείται πως σκέφτηκα νωρίτερα τις συνθήκες εκείνες που συνηγορούν στο να καταλήξω πως το καλοκαίρι μου ήταν υπέροχο, ανεξάρτητα αν φανερώσω ή αν δε θέλω να φανερώσω τα τεκμήριά μου. Αν, όμως, η γυναίκα μου με ρωτήσει πώς πέρασα το πρωινό μου και εγώ  απαριθμήσω μια σειρά από αδιάφορα γεγονότα, χωρίς να βγάλω ένα συμπέρασμα (πέρασα υπέροχα, πιεστικά, ανιαρά, αγχωτικά, νευρικά κ.ο.κ.), τότε είμαι λιγάκι επιφυλακτικός για το αν προσπαθώ να πείσω με ένα επιχείρημα. Η αφήγηση ενός μάρτυρα στο δικαστήριο μπορεί να είναι περιγραφή, όμως η αφήγησή του μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τεκμήριο από την πολιτική αγωγή / υπεράσπιση. Ο μάρτυρας αφηγείται, οι άλλοι επιχειρηματολογούν.
γ) στην προσέγγισή σου για το κείμενο του Ανδρόνικου και, συνακόλουθα, του 20ού αι., ότι, δηλαδή, έχουμε μια σειρά από συμπεράσματα, χωρίς προκείμενες. Κοίτα το παρακάτω απόσπασμα από το σχολικό βιβλίο Ιστορίας Δέσμης του Βώρου:
Για τη μικρασιατική καταστροφή «φταίνε οι αντίπαλοι του Βενιζέλου, που συνέχισαν τον πόλεμο, ενώ προεκλογικά υπόσχονταν ειρήνη, που έφεραν το βασιλιά κι έδωσαν το πρόσχημα στους συμμάχους να μας εγκαταλείψουν, που προέλασαν απερίσκεπτα (ή κάτω από δόλιες συμμαχικές υποδείξεις) στο εσωτερικό της Μικρασίας, ενώ οι Άγγλοι προστατεύονταν στο Τσανάκαλε (αρχαία Τρωάδα) από τους Έλληνες και οι Γάλλοι και οι Ιταλοί αποχώρησαν εύσχημα και γι' αυτούς αζήμια από τη Μικρασία, ενισχύοντας παράλληλα και τον Κεμάλ. Επιπλέον, οι διάδοχοι του Βενιζέλου δεν εκμεταλλεύτηκαν καμιά διπλωματική ευκαιρία για μια έντιμη απαγκίστρωση. Ούτε καν φρόντισαν για ένα σχέδιο σύμπτυξης, όταν έβλεπαν τα νέφη της καταστροφής πολύ κοντά».

Συμφωνούμε ότι είναι επαγωγικός είτε με τις ξεπερασμένες είτε με τις σύγχρονες αντιλήψεις;
Συμφωνούμε πως το συμπέρασμα είναι η φράση «για τη μικρασιατική καταστροφή φταίνε οι αντίπαλοι του Βενιζέλου»;
Συμφωνούμε πως οι φράσεις «που συνέχισαν τον πόλεμο, ενώ προεκλογικά υπόσχονταν ειρήνη», «έδωσαν το πρόσχημα στους συμμάχους να μας εγκαταλείψουν» «που προέλασαν απερίσκεπτα (ή κάτω από δόλιες συμμαχικές υποδείξεις) στο εσωτερικό της Μικρασίας, ενώ οι Άγγλοι προστατεύονταν στο Τσανάκαλε (αρχαία Τρωάδα) από τους Έλληνες και οι Γάλλοι και οι Ιταλοί αποχώρησαν εύσχημα και γι' αυτούς αζήμια από τη Μικρασία, ενισχύοντας παράλληλα και τον Κεμάλ. Επιπλέον, οι διάδοχοι του Βενιζέλου δεν εκμεταλλεύτηκαν καμιά διπλωματική ευκαιρία για μια έντιμη απαγκίστρωση. Ούτε καν φρόντισαν για ένα σχέδιο σύμπτυξης, όταν έβλεπαν τα νέφη της καταστροφής πολύ κοντά» είναι συμπεράσματα άλλων συλλογισμών που δεν καταγράφονται, αλλά, ταυτόχρονα, και τεκμήρια του επιχειρήματος - παραγράφου; Είναι επαγωγικός με αίτιο – αποτέλεσμα, υπεραπλούστευση και, ταυτόχρονα, όσον αφορά τον τρόπο ανάπτυξης παραγράφου, αιτιολόγηση; Ξέρεις πόσοι συνάδελφοι τον χαρακτηρίζουν παραγωγικό, επειδή «ξεκινάει» από το γενικό;

Κλείνοντας, πιστεύω  ότι η ανταλλαγή επιχειρημάτων κάπως, κάποιους  βοήθησε, αφού ελπίζω να αποφύγαμε και οι δύο το δογματισμό και «κατεβήκαμε» σε μία αντιμαχία, χωρίς να έχουμε να χωρίσουμε κάτι, αλλά με κοινή αφετηρία την αγάπη μας για τη Λογική και το μάθημα της Ν.Ε. Γλώσσας, μακριά από ακρότητες και «σοφιστείες». Επιλογικά, καταθέτω μια φράση του Φίλιππου Καργόπουλου στο ΚΑ της Παλιάς Φιλοσοφικής του ΑΠΘ, πριν 25 χρόνια: «Η Λογική δεν είναι τίποτε άλλο από ένα μηχάνημα που λειτουργεί με κανόνες μαθηματικά αποδεδειγμένους. Δεν πολιτικολογεί, δεν παίρνει θέση. Ό,τι ρίξεις σε αυτό το μηχάνημα, απλά θα σου ανακοινώσει αν είναι ορθό ή όχι. Το υλικό εσύ το συλλέγεις και είσαι υπεύθυνος γι’ αυτό…»

[PDE ads]

[Δημήτριος Τσαμαρδίνος]

- Το ερώτημα για την ανάλυση του λόγου που ενδιαφέρει το μάθημα της έκθε-σης στο λύκειο, είναι αν μπορεί να γίνει με απλό τρόπο, ή απαιτούνται πολύ εξειδικευμένες μέθοδοι (πχ:μέσω του προτασιακού λογισμού και τη βοήθεια των α-ληθοτιμών είτε μέσω της Μπουλιανής Άλγεβρας είτε μέσω των διαγραμμάτων του Venn, κλπ). Τα κείμενα στο Λύκειο και στις πανελλήνιες είναι κοινωνικού περιεχομέ-νου. Αν η ανάλυσή τους δεν μπορεί να γίνει με «απλό τρόπο», και χρειάζεται πανεπι-στημιακή μόρφωση διδακτορικού και πλέον επιπέδου, τότε ίσως ελάχιστοι να μπορούν να ανταποκριθούν.
- Ευτυχώς οι ειδικοί (πχ Καργόπουλος, οι εννέα φιλόσοφοι του Πίτσμπουργκ και όσοι άλλοι) μας παρέχουν, εκτός από τις πολύ εξειδικευμένες, και απλές χρηστικές μεθό-δους.
- Από την ανάγνωση των βιβλίων σχημάτισα την εντύπωση ότι οι πολύ εξειδικευμένες μέθοδοι αφορούν ζητήματα των θετικών επιστημών (φυσική, χημεία, βιολογία, ιατρική, αστρονομία, μαθηματικά κλπ).
- Οι απλές χρηστικές μέθοδοι μάς βοηθάνε, θα έλεγα αρκετά, στην ανάλυση των κειμέ-νων που μας ενδιαφέρουν, αυτών δηλαδή που αντιμετωπίζουν κοινωνικά θέματα και ζητήματα συμπεριφοράς, κειμένων που περιλαμβάνονται στα σχολικά βιβλία, στα μα-θήματα και στις εξετάσεις.
- Οι απλές χρηστικές μέθοδοι είναι, θα έλεγα, οι γνώσεις, τουλάχιστον οι βασικές, για τους παραγωγικούς συλλογισμούς, τα τέσσερα κριτήρια για τη διαφορά μεταξύ παρα-γωγικών και επαγωγικών συλλογισμών, και όσες κατανοητές γνώσεις για τους επαγω-γικούς συλλογισμούς.
-Πχ, πολύ σημαντική βρίσκω τη γνώση του «συμπερασμού προς την καλύτερη εξήγη-ση, συμπερασμός που ονομάζεται και απαγωγή». Μάλιστα έχει αποδειχθεί με επιχειρή-ματα από κάποιον φιλόσοφο που τον αναφέρει ο Καργόπουλος- μου διαφεύγει αυτή της στιγμή το όνομά του, ότι όλες οι επαγωγές είναι στην ουσία «συμπερασμοί προς την καλύτερη εξήγηση, δηλαδή απαγωγές».
- Χρήσιμη είναι επίσης η πληροφορία ότι η αναλογία είναι επαγωγικός συλλογισμός, όπως επαγωγικός είναι και η επίκληση στην αυθεντία.
- Ίσως μια πιο ενδελεχής μελέτη και συγκέντρωση των απλών χρηστικών μεθόδων να ήταν πολύτιμο βοήθημα για τους φιλόλογους εκπαιδευτικούς.
-// Η διαφορά μεταξύ αποδεικτικών παραγράφων όπου παρατίθενται συμπέρασμα αλλά και προκείμενες (με εξαίρεση την ατελή παράγραφο) και των περιγραφικών και αφη-γηματικών παραγράφων όπου δεν παρατίθενται προκείμενες αλλά απλά δηλώνονται και αναφέρονται τα περιγραφικά ή αφηγηματικά μόνον στοιχεία, ίσως να είναι χρήσιμο κλειδί για το διαχωρισμό αυτών των λόγων μεταξύ τους.
-// Για το συλλογισμό που παραθέτεις για τη Μικρασιατική καταστροφή: α) η διατύπω-ση πολλές φορές κρύβει το είδος των προκείμενων. Μια μικρή διαφοροποίηση στη δια-τύπωση δείχνει αμέσως ότι πρόκειται για αιτιολογικές προτάσεις:«γιατί συνέχισαν τον πόλεμο, γιατί έδωσαν το πρόσχημα . . , γιατί επιπλέον δεν εκμεταλλεύτηκαν . . . γιατί ούτε καν φρόντισαν. . .». β) Συμφωνώ απόλυτα εξάλλου, ότι αυτές οι αιτιολογικές προτάσεις είναι «συμπεράσματα άλλων συλλογισμών που δεν καταγράφονται» * και ότι το συμπέρασμα του συλλογισμού είναι η φράση «για τη μικρασιατική καταστροφή φταίνε οι αντίπαλοι του Βενιζέλου», συμπέρασμα που γράφεται στην παράγραφο ως θεματική πρόταση. Και τέλος , γ) ότι συλλογισμός είναι επαγωγικός. Στο να καταλήξω ότι είναι επαγωγικός με χρησίμευσε πολύ η μέθοδος «του συμπερασμού προς την κα-λύτερη εξήγηση». Παράλληλα στηρίχθηκα και στο ότι οι αντίπαλοι του Βενιζέλου υπο-στηρίζουν άλλα πράγματα, άρα ο συλλογισμός είναι επαγωγικός, μια και δεν είναι απο-δεκτός από όλους. // * Στη θεωρία ότι η αποδεικτική παράγραφος αναπτύσσεται «με παραδείγματα, αιτιολογήσεις κλπ», καλό είναι να προστεθεί ότι αναπτύσσεται «και με συμπεράσματα από άλλους προηγούμενους συλλογισμούς μας». // Έχω την αίσθηση εξάλλου ότι μια προκείμενη άλλοτε μπορούμε να την παρουσιάσουμε έτσι και άλλοτε αλλιώς, πχ τη μια ως συμπέρασμα προηγούμενου συλλογισμού μας και την άλλη ως αιτιολόγηση. // Τα ζητήματα που απασχολούν τον λόγο είναι φυσικά, πάρα πολλά. Ε-δώ, περιστραφήκαμε κυρίως στο πώς θα ξεχωρίσουμε αν ένας συλλογισμός, που περι-κλείεται μέσα σε μια αποδεικτική παράγραφο (ή σε μια παράγραφο λόγου πειθούς) εί-ναι παραγωγικός ή επαγωγικός. Οι δυνάμεις μου φυσικά, μικρές. Απλώς κατέγραψα κάποιες απόψεις μου προς έλεγχο. Αν κρύβουν κάποια σωστότητα, ίσως φανούνε χρή-σιμες. 

[thanphis]

Να σε ποιες απλές χρηστικές μεθόδους κατέληξα και κοινοποιώ στους μαθητές μου, επισημαίνοντάς τους πως πρόκειται για εμπειρικούς, "μπακάλικους" κανόνες, που δεν μπορούν να τους επικαλεστούν επισήμως. Έφτασα ως εδώ, συνδυάζοντας τη θεωρία του σχολικού βιβλίου και όσα μελέτησα κατά καιρούς. Επαναλαμβάνω  πως δεν μπορώ να εγκαταλείψω τη γραμμή του σχολικού βιβλίου, για τους λόγους που ήδη ανέπτυξα. Γνωρίζω πως  οι παρακάτω "κανόνες" δε συνάδουν με την επιστημονική ορθότητα, αλλά λειτουργούν σε "οριακές" καταστάσεις, όταν ο μαθητής ζορίζεται να καταλήξει σε μία απάντηση:

ΕΙΔΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ

1. Οι παραγωγικοί συλλογισμοί μπορεί να είναι είτε κατηγορικοί είτε υποθετικοί είτε διαζευκτικοί, ενώ οι επαγωγικοί ΜΟΝΟ κατηγορικοί, λόγω της φύσης / δομής των υποθετικών - διαζευκτικών (στην πρώτη προκείμενη ξεκινούν από δύο δεδομένα και στο συμπέρασμα καταλήγουν σε ένα).

2. Οι παραγωγικοί αποτελούνται ΜΟΝΟ από δύο προκείμενες, όπου περιλαμβάνονται ο Μέσος Όρος, το Υποκείμενο - Κατηγορούμενο / Υπόθεση - Απόδοση / Α ή Β, (κατηγορικοί / υποθετικοί / διαζευκτικοί), ενώ οι επαγωγικοί από μία προκείμενη έως άπειρες. Εξαίρεση η προκείμενη που παραλείπεται ως ευκόλως εννοούμενη.

3. Στους παραγωγικούς απαιτείται στο συμπέρασμα να περιλαμβάνονται όροι που μνημονεύθηκαν στις προκείμενες, ενώ στους επαγωγικούς κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητο.

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑΣ

1. Παραγωγικοί - κατηγορικοί:

ο Μ.Ο σε διαγώνια θέση

Άνθρωποι = θνητοί
Σωκράτης = Άνθρωπος
-----------------------------
Σωκράτης  = θνητός --> έγκυρος

Έλληνες = Ευρωπαίοι
Έλληνες = Μεσόγειοι
--------------------------
Ευρωπαίοι = Μεσόγειοι --> άκυρος

2. Παραγωγικοί - υποθετικοί

Έγκυρη η Θέση της Υπόθεσης και η Άρση της Απόδοσης

3. Παραγωγικοί - διαζευκτικοί

Έγκυρη η τέλεια διάζευξη, άκυρο το σόφισμα άσπρο - μαύρο


4. Επαγωγικοί συλλογισμοί

α) Με γενίκευση:

Έγκυρη η τέλεια γενίκευση, άκυρη η βεβιασμένη.

β) Με αίτιο - αποτέλεσμα:

i) Λογική σχέση αιτίας - αποτελέσματος: Έγκυρη μόνο όταν το αίτιο είναι ΚΑΙ επαρκές ΚΑΙ αναγκαίο, σε κάθε άλλη περίπτωση άκυρη (π.χ. υπεραπλούστευση).

ii) Χρονολογική σχέση αιτίας - αποτελέσματος: άκυρη

5. Αναλογικοί συλλογισμοί: όλοι άκυροι.


Οι δυνάμεις σου δεν είναι διόλου μικρές. Μακάρι και εγώ μετά από 30 χρόνια (βρίσκομαι στα 43) να έχω τη δύναμη, την όρεξη, το κουράγιο, την αγάπη, την υγεία να ψάχνω, να ενημερώνομαι, να εμπλουτίζω τις γνώσεις μου, να συνδιαλέγομαι πολιτισμένα, με ήθος και συνέπεια, όπως λειτουργείς εσύ τώρα. Ο ενικός που χρησιμοποιώ δηλώνει απόλυτο σεβασμό για έναν άνθρωπο που σε μεγάλη ηλικία μοχθεί, χρησιμοποιεί την τεχνολογία και βάζει τα γυαλιά σε πολλούς και νεώτερους.... Καλό υπόλοιπο καλοκαιριού!

[Δημήτριος Τσαμαρδίνος]

Αγαπητέ thanphis ευχαριστώ πολύ για τα καλά σου λόγια./ Στο τελευταίο σημείωμά σου αναφέρεις σκέψεις για 5 σημεία. Θα παραθέσω ευρήματα για τα τρία από αυτά τα σημεία. Πιθανόν κάποια να είναι χρήσιμα με «τρόπο ανεπίσημο, μια και δεν αναφέρονται στα σχολικά βιβλία».// Στο ερώτημα αν ‘οι επαγωγικοί διακρίνονται σε κατηγορικούς, υποθετικούς και διαζευκτικούς όπως οι παραγωγικοί’ η απάντηση είναι καταφατική για τους κατηγορικούς και υποθετικούς, και μένει να διευκρινιστεί αν είναι καταφατική και για τους διαζευκτικούς: {1ο παράδειγμα από Καργόπουλο: Κατηγορικό-επαγωγικός συλλογισμός =  «οι περισσότεροι λέκτορες δεν είναι εκατομμυριούχοι/ ο Χ είναι ένας τυχαίος λέκτορας»/ συμπέρασμα «το πιο πιθανό είναι ο Χ να μην είναι εκατομμυριούχος». 2ο παράδειγμα από το βιβλίο των εννέα φιλοσόφων του Πίτσμπουργκ = «Αν από ένα δείγμα που τραβάμε τυχαία από ένα δοχείο γεμάτο σφαιρίδια με τρία χρώματα, τα κόκκινα σφαιρίδια είναι σε ποσοστό Χ/ συνάγουμε το συμπέρασμα ότι κατά προσέγγιση το ποσοστό Χ ισχύει για το σύνολο των σφαιριδίων του δοχείου»}./ Για τους επαγωγικούς-διαζευκτικούς συλλογισμούς, για τους οποίους δεν βρήκα στα βιβλία σχετικό παράδειγμα, σχημάτισα το εξής, που ίσως να καλύπτει το θέμα. 3ο = Ο δράστης ή μπήκε στο σπίτι από το ανατολικό παράθυρο ή από κάπου αλλού. Από το ανατολικό παράθυρο δεν μπήκε όπως δείχνουν τα μέχρι στιγμής στοιχεία. Άρα το πιθανότερο είναι να μπήκε από κάπου αλλού».// Από πόσες προκείμενες μπορεί να αποτελείται ένας συλλογισμός; - Να τι αναφέρει γι’ αυτό το ερώτημα, το βιβλίο των εννέα φιλοσόφων του πανεπιστημίου Πίτσμπουργκ των ΗΠΑ, στη σελίδα 8: - «Μπορεί να υπάρχουν μια ή περισσότερες προκείμενες ∙ δεν απαιτείται ένας πάγια καθορισμένος αριθμός προκείμενων»./ - Να σημειώσω, μάλιστα ότι αφήνει να εννοηθεί, ότι αυτό ισχύει και για τους παραγωγικούς και για τους επαγωγικούς συλλογισμούς, γιατί πουθενά δεν λέει ότι αφορά μόνο στους παραγωγικούς ή μόνο στους επαγωγικούς συλλογισμούς./ -Υπάρχουν, εξάλλου, και παραγωγικά επιχειρήματα χωρίς καμία προκείμενη. Αυτό το εκπληκτικό σημειώνεται σε υποσημείωση στη σελίδα 8 στο βιβλίο των εννέα φιλοσόφων που προανέφερα. Με άλλα λόγια, λέει το βιβλίο ότι υπάρχει περίπτωση να πούμε ή να γράψουμε ένα παραγωγικό συμπέρασμα, χωρίς να το υποστηρίξουμε με κάποια προκείμενη./ Σημείωσή μου: Πολλοί ορισμοί υπάγονται σ’ αυτή την περίπτωση, πχ «κατανάλωση είναι η χρησιμοποίηση αγαθών ή υπηρεσιών που παράγουν και προσφέρουν άλλοι». // Αναλογικοί συλλογισμοί, όλοι άκυροι/ = Άκυροι, αλλά νομίζω μόνον θεωρητικά. Γιατί στην πραγματικότητα είναι χρήσιμοι όταν η αναλογία είναι συνετή και όταν δεν υπάρχει δυνατότητα να κάνουμε άλλο πιο ισχυρό συλλογισμό. (Εξάλλου το ίδιο πρόβλημα υπάρχει από την εποχή του Χιουμ για όλους τους επαγωγικούς συλλογισμούς. Θεωρητικά όλοι είναι άκυροι. Πρακτικά όμως οδήγησαν την επιστήμη στα θαύματα που παρακολουθούμε όλοι μας κάθε μέρα}.// Σε λίγο αρχίζει η καινούργια σχολική χρονιά. Εύχομαι σε όλους σας καλή δύναμη.

[bania]

Το σχολικό στη σελ 18-19, θεωρεί τον παρακάτω συλλογισμό επαγωγικό...

3. Οι Γάλλοι είναι αγενείς. Στο περσινό μου ταξίδι στο Παρίσι, ένας τελωνειακός υπάλληλος μου φέρθηκε αγενέστατα.

δεν πάει από το γενικό στο ειδικό? γιατί δεν είναι παραγωγικός συλλογισμός?

[peltes29]

Είναι επαγωγικός συλλογισμός με γενίκευση, απλώς προτάσσεται το γενικό συμπέρασμα και ακολουθεί η ειδική προκείμενη.

[bania]

Είναι επαγωγικός συλλογισμός με γενίκευση, απλώς προτάσσεται το γενικό συμπέρασμα και ακολουθεί η ειδική προκείμενη.

σ' ευχαριστώ πολύ αν κ δν είμαι πολύ σίγουρη ότι μπορώ να ξεχωρίσω αυτά τα 2 σε περιπτώσεις όπως αυτή (παραγωγικός/επαγωγικός π προτάσσεται το γενικό συμπέρασμα) 

επίσης.... ως προς την ορθότητα τελικά εξετάζουμε μόνο τον παραγωγικό συλλογισμό ενώ τον επαγωγικό ανάλογα με το συμπέρασμα κ το είδος στο οποίο ανήκει??

[thanphis]

Αφελής ρητορική ερώτηση: διάβασες τίποτε από όσα έχουν γραφεί παραπάνω;

[θάνος73]

μπορεί κάποιος να με διαφωτίσει: Σε τι διαφέρει  ο επαγωγικός συλλογισμός με αναλογία από τον αναλογικό συλλογισμό;

[bania]

Αφελής ρητορική ερώτηση: διάβασες τίποτε από όσα έχουν γραφεί παραπάνω;

"συνάδελφε" οι ειρωνείες να λείπουν.... αν δεν έχεις διάθεση να δώσεις μια απάντηση μισής σειράς, δεν είναι ανάγκη να ασχολείσαι με τις απορίες του καθενός

[peltes29]

Είναι επαγωγικός συλλογισμός με γενίκευση, απλώς προτάσσεται το γενικό συμπέρασμα και ακολουθεί η ειδική προκείμενη.

σ' ευχαριστώ πολύ αν κ δν είμαι πολύ σίγουρη ότι μπορώ να ξεχωρίσω αυτά τα 2 σε περιπτώσεις όπως αυτή (παραγωγικός/επαγωγικός π προτάσσεται το γενικό συμπέρασμα) 

επίσης.... ως προς την ορθότητα τελικά εξετάζουμε μόνο τον παραγωγικό συλλογισμό ενώ τον επαγωγικό ανάλογα με το συμπέρασμα κ το είδος στο οποίο ανήκει??

Μπερδεύεσαι γιατί μας μάθαιναν ότι πχ από το γενικό πάμε στο ειδικό και όχι ότι από γενική προκείμενη καταλήγουμε σε ειδικό συμπέρασμα. Αλλά, έτσι κι αλλιώς, η θεωρία των συλλογισμών είναι ... φύσει κουβάρι και, κατά την άποψή μου, κάκιστα τίθεται ως θέμα.

Με βάση τη θεωρία του βιβλίου, ναι και στα 2.