Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[Sali]

Κατ' αρχάς, θα μπορούσα να σου πω ότι το "αποθνήσκειν" και το "θανατούν" είναι περίπου το ίδιο ρήμα, δηλαδή εχει την ίδια περίπου έννοια με τη διαφορά ότι το πρώτο έχει μέση διάθεση, ενώ το δεύτερο ενεργητική.
Όμως, ούτως ή άλλως, αυτός ο κανόνας που λες περί υποχρεωτικής εξάρτησης από τον ίδιο τύπο δεν υπάρχει. Μπορεί να συμβαίνει πολλές φορές και γι' αυτό να το θυμάσαι έτσι, αλλά δεν είναι κανόνας. Μπορώ να σου αναφέρω τελείως ενδεικτικά κάποιο αντιπαράδειγμα: "Κλέαρχος μὲν οὖν τοσαῦτα εἶπε· Τισσαφέρνης δὲ ὧδε ἀπημείφθη." Είμαι σίγουρη όμως πως, αν το ψάξεις, θα βρεις εσύ πολύ περισσότερα.

Ο κανόνας είναι μόνο ότι οι δύο όροι που αντιτίθενται πρέπει να παίζουν τον ίδιο συντακτικό ρόλο, γιατί έτσι είναι σαφέστερη η αντίθεση. Αλλά ούτε κι αυτός ο κανόνας είναι απόλυτος (πχ ἐφ᾽ οὗ ἀνεστράφησαν οἱ ἀμφὶ βασιλέα, πεζοὶ μὲν οὐκέτι, τῶν δὲ ἱππέων ὁ λόφος ἐνεπλήσθη).

Αυτά τα "αντιπαραδείγματα" δεν αποδεικνύουν τίποτε. Το πρώτο αφορά την αντιθετική σύνδεση δύο ημιπεριόδων, ενώ εγώ δεν μιλάω για τέτοια σύνδεση, ούτε καν για σύνδεση προτάσεων, αλλά για σύνδεση όρων εντός μίας και της αυτής προτάσεως. Το δεύτερο συνιστά μια μη ομαλή (αποδεκτή όμως νοηματικά) αλλαγή σύνταξης, εκεί που αναμέναμε το εξής: ...οἱ ἀμφὶ βασιλέα, πεζοὶ μὲν οὐκέτι (ὄντες), ἱππεῖς δὲ ὧν ὁ λόφος ἐνεπλήσθη... Αυτή η απότομη αλλαγή της σύνταξης όχι μόνο δεν αναιρεί τον κανόνα στον οποίον αναφέρθηκα, αλλά και τον επιβεβαιώνει ως εξαίρεση (μάλλον πολύ σπάνια).

Νομίζω πως λέω κάτι πολύ λογικό: όταν σε μία πρόταση έχω - ας υποθέσουμε - μια ενότητα με παρατακτικά στοιχεία και στην ενότητα αυτήν έχω δύο όρους εξάρτησης (ας τους ονομάσω "κεφαλές") και δύο όρους που εξαρτώνται, αντίστοιχα, από τους πρώτους, η κοινή λογική λέει πως στην ενότητα αυτήν θα συνδέονται παρατακτικά οι "κεφαλές" και όχι οι εξαρτημένοι όροι. Ας πάρουμε ένα υποθετικό παράδειγμα: Λακεδαιμόνιοι ἠνδραπόδισαν πλείστους μὲν τῶν ἀνδρῶν, πλείστας δὲ τῶν γυναικῶν. Με τα αντιθετικά στοιχεία συνδέονται οι "κεφαλές", οι όροι εξάρτησης (= τα αντικείμενα) πλείστους και πλείστας (εξαρτώμενοι από κοινή "κεφαλή", το ρ. ἠνδραπόδισαν), όχι οι γενικές διαιρετικές· αν όμως είχαμε: Λακεδαιμόνιοι ἠνδραπόδισαν πλείστους τῶν ἀνδρῶν καὶ τῶν παίδων, το συμπλεκτικό καὶ συνδέει μόνο τις γενικές διαιρετικές εξαρτώμενες από κοινή "κεφαλή" (πλείστους).

Ο ίδιος κανόνας ισχύει και κατά τη σύνδεση δευτερευουσών προτάσεων εντός μίας και της αυτής (ημι)περιόδου: απαραιτήτως δηλαδή οι προτάσεις αυτές εξαρτώνται από τον ίδιον όρο μιας άλλης πρότασης (που λειτουργεί ως "κεφαλή"), ακόμη κι όταν συμβαίνει οι συνδεόμενες προτάσεις να είναι ανόμοιες (π.χ. μια αιτιολογική με μια τελική ή μια ειδική με μια πλάγια ερωτηματική). Δεν νομίζω ότι χρειάζονται παραδείγματα πρός επίρρωσιν.

Το δεύτερο που θα σου έλεγα είναι ότι δεν μπορεί να είναι τυχαία η θέση του "μεν" και του "δε" δίπλα στις γενικές και πολύ μακριά από τα απαρέμφατα. Θα είναι πολύ περίεργο να θέλει κάποιος να αντιπαραβάλει δύο έννοιες, αλλά να βάλει τους αντιθετικούς συνδέσμους σε δυο άλλες λέξεις μάλιστα ομοιόπτωτες. Θα ήταν παραπλανητικό.

Ασφαλώς και δεν είναι τυχαία η θέση των αντιθετικών: οι γενικές διαιρετικές όχι μόνο ανήκουν στο περιβάλλον της αντίθεσης, αλλά και παίζουν, νοηματικά, καθοριστικό ρόλο σ' αυτήν - και αυτός είναι ο λόγος που ο συγγραφέας τις προτάσσει, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως από καθαρά συντακτική άποψη η σύνδεση γίνεται μεταξύ αυτών· απεναντίας, η σύνδεση, με συντακτικά κριτήρια, γίνεται ανάμεσα στα απαρέμφατα ἀποθνῄσκειν και κυρίους εἶναι, όπως νομίζω ότι έγινε σαφές από το προηγούμενο μήνυμά  μου.

Η διάθεση μάλιστα που κάποτε έχουν οι συγγραφείς να δώσουν έμφαση σε κάποια μέλη - κυρίως δευτερεύουσες προτάσεις - οδηγεί πολλές φορές στην πρόταξη αυτών των προτάσεων και παράλληλα στη μετατόπιση, εντός αυτών, παρατακτικών στοιχείων (ενός ή δύο) που δεν ανήκουν συντακτικώς σ' αυτές αλλά σε άλλες προτάσεις. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα:

Λυσ. Κατὰ Ἐρατοσθ. 70 [ὁ δὲ (ὧν μὲν ὑπέσχετο) οὐδὲν ἔπραξεν], [οὕτως δὲ ἐνετεθύμητο] ὡς χρὴ... Εδώ το μὲν δεν μπορεί να ανήκει στην αναφορ. πρότ., αφού δεν υπάρχει άλλη αναφορ. πρότ. στην περίοδο με την ίδια συντακτική θέση και εξαρτώμενη από τον ίδιο όρο (οὐδέν)· συνεπώς το παρατακτικό ανήκει στην κύρια πρότ. ὁ δὲ οὐδὲν μὲν ἔπραξεν, η οποία λογικά πλέον συνδέεται με την ακόλουθη κύρια οὕτως δὲ ἐνετεθύμητο μέσω των αντιθετικών συνδέσμων.

Λυσ. Κατὰ Νικομ. 16 [ἔτι δὲ καὶ δεινόν], (εἰ (ὧν μὲν ἄκων ἔπαθε) χάριν αὐτῷ εἴσεσθε), (ὧν δ' ἑκὼν ἐξήμαρτε) (μηδεμίαν τιμωρίαν ποιήσεσθε). Παρατηρούμε εδώ ότι τα αντιθετικά μὲν – δὲ βρίσκονται μέσα σε δύο αναφορικές προτάσεις, οι οποίες έχουν μεν την ίδια συντακτική θέση (γεν. της αιτίας), αλλά δεν εξαρτώνται από τον ίδιο όρο· επομένως, τα αντιθετικά μόρια ανήκουν στις προτάσεις εξάρτησης, δηλαδή τις αντίστοιχες αιτιολογικές υποθετικής αιτιολογίας, οι οποίες εξαρτώνται από κοινή "κεφαλή" (δεινόν ἐστι) και από τις οποίες εξαρτώνται, αντίστοιχα, οι αναφορικές: ἔτι δὲ καὶ δεινόν, εἰ χάριν μὲν αὐτῷ εἴσεσθε ὧν ἄκων ἔπαθε, μηδεμίαν δὲ τιμωρίαν ποιήσεσθε ὦν ἑκὼν ἐξήμαρτε.

Αν λοιπόν ερωτηθεί κάποιος σε τέτοιες περιπτώσεις να πει σαφώς τι συνδέουν τα παρατακτικά στοιχεία, πρέπει να βασιστεί σε αμιγώς συντακτικά κριτήρια, χωρίς να λάβει υπόψη του τις όποιες προτάξεις ή εμφάσεις.

[PDE ads]

[Sali]

Πάνω σ' αυτά που συζητάμε, θυμήθηκα τώρα τον αείμνηστο Μπελεζίνη (υπήρξε δάσκαλός μου) σε ένα κείμενο από τον Ξενοφώντα (Ἀπομν. IV, 2, 2): ὁ Σωκράτης ... εὔηθες ἔφη εἶναι τὸ οἴεσθαι τὰς μὲν ὀλίγου ἀξίας τέχνας μὴ γίγνεσθαι σπουδαίους ἄνευ διδασκάλων ἱκανῶν, τὸ δὲ προεστάναι πόλεως ... ἀπὸ ταὐτομάτου παραγίγνεσθαι τοῖς ἀνθρώποις.

Ρώτησε λοιπόν ο Μπελεζίνης τι συνδέουν τα αντιθετικά και εγώ απάντησα ότι συνδέουν τα έναρθρα απαρέμφατα, γιατί είδα το δὲ στο δεύτερο. Με διόρθωσε τότε ο δάσκαλος λέγοντας ότι συνδέονται τα άναρθρα απαρέμφατα μὴ γίγνεσθαι και παραγίγνεσθαι. Και μάλιστα, για να το εμπεδώσω εγώ και όλη η τάξη, ο Μπελεζίνης με τη χαρακτηριστική του ιδιορρυθμία επανέλαβε τη σύνδεση (μὴ γίγνεσθαι μέν, παραγίγνεσθαι δὲ) κάπου δέκα φορές, με αποτέλεσμα εγώ να γελάω και η παρακαθήμενη συμμαθήτριά μου να αγανακτήσει.

[apri]

Κάτσε, βρε Sali, γιατί χαθήκαμε με τα πολλά παραδείγματα. 

Λες ότι συντακτικά συνδέονται αντιθετικά οι κεφαλές και όχι τα συμπληρώματά τους. Ωραία, συμφωνώ. Αν όμως οι κεφαλές έχουν παρόμοιο νόημα, το βάρος της αντίθεσης πέφτει στα συμπληρώματα.
Δηλαδή, στο παράδειγμα που παραθέτεις "Λακεδαιμόνιοι ἠνδραπόδισαν πλείστους μὲν τῶν ἀνδρῶν, πλείστας δὲ τῶν γυναικῶν", μπορεί αντιθετικά να συνδέονται τα "πλείστους"/"πλείστας", αλλά η αντίθεση πέφτει στις γενικές διαιρετικές. Από τη μια, είναι οι άνδρες, από την άλλη, οι γυναίκες. Αυτές είναι αντίθετες έννοιες (όχι το "πλείστους" με το "πλείστας") . Κι έχουν και τον ίδιο συντακτικό ρόλο.

Αν είχαμε απαρεμφατική σύνταξη, πάλι το ίδιο θα συνέβαινε. Πχ Εξεστι Λακεδαιμονίοις ανδραποδίζειν πλείστους μεν των ανδρών, πλείστας δε των γυναικών".

Τι έχουμε στο κείμενο που συζητάμε;
"Ἒστι δὲ ἐν τοῖς καινοῖς νόμοις τῶν μὲν ἐν τοῖς τρισχιλίοις ὄντων μηδένα ἀποθνῄσκειν ἄνευ τῆς ὑμετέρας ψήφου͵ τῶν δ΄ ἔξω τοῦ καταλόγου κυρίους εἶναι τοὺς τριάκοντα θανατοῦν."
Αντιθετικά συνδέονται το " μηδένα τῶν μὲν ἐν τοῖς τρισχιλίοις ὄντων αποθνήσκειν" με το "τῶν δ΄ ἔξω τοῦ καταλόγου κυρίους εἶναι τοὺς τριάκοντα θανατοῦν".
Ας πούμε πιο αυστηρά ότι αντιθετικά συνδέονται τα δυο απαρέμφατα, όπως λες, που εξαρτώνται από το "εστι". Στην πραγματικότητα όμως, ποιοι όροι βρίσκονται σε αντίθεση; Οι δύο γενικές που προσδιορίζουν τα υποκείμενα των απαρεμφάτων, καθώς δείχνουν την αντίθεση: εντός του καταλόγου (3000) vs εκτός του καταλόγου.


Έπειτα, δεν μπορείς να συνδέσεις τη γενική με το "κυρίους", από τη στιγμή που συμπληρώνεται από το "θανατούν". Πόσα συμπληρώματα θα έχει;
Ούτε μπορείς να πάρεις το "θανατούν" ως επεξήγηση στο "κυρίους είναι των δε έξω του καταλόγου", όπως είπες. Δεν είναι μόνο ότι δεν υπάρχει κόμμα από τον εκδότη, αλλά ότι δεν είναι έννοιες με κοινή αναφορά. Το "κυρίους είναι" δείχνει την κυριαρχία επί κάποιων ανθρώπων, το "θανατούν" το αντικείμενο της αρμοδιότητας τους.

Πάνω σ' αυτά που συζητάμε, θυμήθηκα τώρα τον αείμνηστο Μπελεζίνη (υπήρξε δάσκαλός μου) σε ένα κείμενο από τον Ξενοφώντα (Ἀπομν. IV, 2, 2): ὁ Σωκράτης ... εὔηθες ἔφη εἶναι τὸ οἴεσθαι τὰς μὲν ὀλίγου ἀξίας τέχνας μὴ γίγνεσθαι σπουδαίους ἄνευ διδασκάλων ἱκανῶν, τὸ δὲ προεστάναι πόλεως ... ἀπὸ ταὐτομάτου παραγίγνεσθαι τοῖς ἀνθρώποις.

Ρώτησε λοιπόν ο Μπελεζίνης τι συνδέουν τα αντιθετικά και εγώ απάντησα ότι συνδέουν τα έναρθρα απαρέμφατα, γιατί είδα το δὲ στο δεύτερο. Με διόρθωσε τότε ο δάσκαλος λέγοντας ότι συνδέονται τα άναρθρα απαρέμφατα μὴ γίγνεσθαι και παραγίγνεσθαι. Και μάλιστα, για να το εμπεδώσω εγώ και όλη η τάξη, ο Μπελεζίνης με τη χαρακτηριστική του ιδιορρυθμία επανέλαβε τη σύνδεση (μὴ γίγνεσθαι μέν, παραγίγνεσθαι δὲ) κάπου δέκα φορές, με αποτέλεσμα εγώ να γελάω και η παρακαθήμενη συμμαθήτριά μου να αγανακτήσει.

[Sali]

[PDE ads]

[apri]

Το ίδιο ισχύει και στο παράδειγμα από τον Ξενοφώντα: όντως, οι αντιτιθέμενες έννοιες είναι οι εντός του καταλόγου και οι εκτός αυτού. Τα παρατακτικά στοιχεία όμως συνδέουν συντακτικώς τα δύο απαρέμφατα. Γι' αυτό και η γενική τῶν ἔξω δεν μπορεί να αποτελεί μέλος της αυστηρά παρατακτικής σύνδεσης, οπότε μοιραία συντάσσεται με το κυρίους ως γενική αντικειμενική. Το απαρέμφατο λοιπόν θανατοῦν δεν μπορεί να είναι άμεσο συμπλήρωμα του κυρίους (εἶναι), αλλά - ας το πω έτσι - διευρύνει και συγκεκριμενοποιεί το νόημα της λέξης κυρίους. Δηλαδή νοηματικά τίθεται το ερώτημα: "ποια είναι η εξουσία (κυρίους) που οι τριάκοντα έχουν πάνω στους ἔξω τοῦ καταλόγου;" Και η απάντηση: "να τους καταδικάζουν σε θάνατο (θανατοῦν)".

Δηλαδή, στην πρόταση "Λακεδαιμόνιοι ηνδραπόδιζον πλείστους μεν των ανδρών, πλείστας δε των γυναικών", επειδή συνδέονται αντιθετικά τα "πλείστους/πλείστας" ως κεφαλές των ΟΦ, δεν έχουμε και δυο γενικές διαιρετικές που τα προσδιορίζουν και ανήκουν στην ίδια ΟΦ με αυτά; Πώς δεν αποτελούν κι αυτά μέλη της παρατακτικής σύνδεσης;

Και στο άλλο κείμενο, οι γενικές διαιρετικές (αν είναι και οι δυο τέτοιες) δεν ανήκουν κι αυτές στις απαρεμφατικές φράσεις που αντιτίθενται, αφού προσδιορίζουν τα υποκείμενά τους; Γιατί προκύπτει μοιραία ως συμπέρασμα ότι η πρώτη γενική προσδιορίζει το "κυρίους"; Ειλικρινά, δεν καταλαβαίνω αυτό το λογικό άλμα.
Το "κύριος" ως  Επιθετική Φράση παίρνει ένα συμπλήρωμα: ή γενική προσώπου (=έχω εξουσία πάνω σε κάποιον) ή απαρέμφατο (=έχω την εξουσία να κάνω κάτι). Δεν παίρνει και γενική προσώπου και απαρέμφατο. Τα επίθετα δεν παίρνουν δυο συμπληρώματα.

Θα ήταν, ίσως, προτιμότερο να κάνει χρήση αιτιατικής (τοὺς ἔξω) ως αντικειμένου του θανατοῦν, χωρίς να υπάρχει κανένας κίνδυνος νοηματικής σύγχυσης με την άλλη αιτιατική (τοὺς τριάκοντα).

Δεν βλέπεις ότι έχεις μια γενική στη θέση αιτιατικής, όπως ακριβώς συμβαίνει με συμπληρώματα ρημάτων (πχ. μετέχω), όπου λείπει η αόριστη αντωνυμία ως αντικείμενο και έχει μείνει η γενική διαιρετική στη θέση της; Γι' αυτό βλέπεις ότι σου πάει περισσότερο να μεταφράσεις τη γενική ως αντικείμενο του "θανατούν". Κι έτσι τη μεταφράζουν κι άλλοι. Δεν έβαλε όμως αιτιατική, γιατί ήθελε να κρατήσει τη συμμετρία με τις γενικές διαιρετικές. Κι αν ανέφερε το "τινάς" ρητά, θα δημιουργούνταν σύγχυση με τους "Τριάκοντα".

[Sali]

Και στο άλλο κείμενο, οι γενικές διαιρετικές (αν είναι και οι δυο τέτοιες) δεν ανήκουν κι αυτές στις απαρεμφατικές φράσεις που αντιτίθενται, αφού προσδιορίζουν τα υποκείμενά τους; Γιατί προκύπτει μοιραία ως συμπέρασμα ότι η πρώτη γενική προσδιορίζει το "κυρίους"; Ειλικρινά, δεν καταλαβαίνω αυτό το λογικό άλμα.

Κατ' αρχάς, να διορθώσω ένα λάθος σου: ποτέ δεν είπα ότι η πρώτη γενική (τῶν ὄντων) προσδιορίζει το κυρίους· αντιθέτως, είναι αδιαμφισβήτητο ότι η γενική αυτή είναι διαιρετική από το μηδένα. Αυτό που είπα είναι ότι η δεύτερη γενική (τῶν ἔξω) εξαρτάται (ως αντικειμενική) από το κυρίους.

Πάμε παρακάτω. Στο κείμενο του Ξενοφώντα έχουμε δύο αντιτιθέμενες νοηματικές ενότητες: (α) τῶν μὲν ... ἄνευ τῆς ὑμετέρας ψήφου και (β) τῶν δ' ἔξω ... θανατοῦν. Ως εδώ συμφωνούμε. Αυτό που λέω εγώ είναι ότι (το επαναλαμβάνω) με αυστηρώς συντακτικά κριτήρια τα παρατακτικά στοιχεία συνδέουν τα δύο απαρέμφατα (ἀποθνῄσκειν μὲν - κυρίους εἶναι δέ). Οι λοιποί όροι των ενοτήτων αυτών ασφαλώς ανήκουν στα πλαίσια της ευρύτερης νοηματικής αντίθεσης, αλλά ο καθένας έχει τη δική του συντακτική αυτονομία και η εν στενή εννοία αντιθετική παράταξη (μὲν-δὲ) δεν αφορά αυτούς. Ακόμη λοιπόν κι αν δεχτούμε ότι η γενική τῶν ἔξω είναι διαιρετική ως μεριστικό αντικείμενο του θανατοῦν, δεν είναι σωστό να πούμε ότι με τα μὲν-δὲ συνδέονται συντακτικώς οι δύο γενικές· η συντακτική σύνδεση με τα παρατακτικά αυτά εξαντλήθηκε στα δύο απαρέμφατα.

Μα, αυτό που λέω είναι κάτι πασίγνωστο και καθόλου πρωτότυπο. Λίγο πιο πριν (ΙΙ, 3, 50) ο Ξενοφών λέει: Ὡς δὲ εἰπὼν ταῦτα ἐπαύσατο καὶ ἡ βουλὴ δήλη ἐγένετο εὐμενῶς ἐπιθορυβήσασα͵ γνοὺς ὁ Κριτίας ὅτι εἰ ἐπιτρέψοι τῇ βουλῇ διαψηφίζεσθαι περὶ αὐτοῦ͵ ἀναφεύξοιτο͵ καὶ τοῦτο οὐ βιωτὸν ἡγησάμενος ...  Στα πλαίσια της ευρύτερης συμπλεκτικής σύνδεσης με το καὶ περιλαμβάνονται οι ενότητες γνοὺς ὁ Κριτίας ... ἀναφεύξοιτο και τοῦτο οὐ βιωτὸν ἡγησάμενος. Αν όμως ερωτηθεί κανείς ποιους όρους συνδέει αυτό το συμπλεκτικό, δεν θα απαντήσει ότι συνδέει μόνο τις μετοχές γνοὺς και ἡγησάμενος; Θα συμπεριλάβει και άλλους όρους των συμπλεκόμενων ενοτήτων;

Η ίδια λογική ισχύει και για το υποθετικό παράδειγμα που έδωσα: με αυστηρώς συντακτικά κριτήρια, τα μὲν-δὲ συνδέουν μόνο τα αντικείμενα πλείστους και πλείστας, παρόλο που αυτά δεν έχουν αντίθετα μεταξύ τους νοήματα· αυτά τα τελευταία εξασφαλίζονται με τις γενικές διαιρετικές, που όμως δεν συνδέονται συντακτικώς μεταξύ τους, αλλά αποτελούν προσδιορισμούς των συνδεόμενων αντικειμένων. Γενικές διαιρετικές συνδεόμενες μεταξύ τους (από κοινή "κεφαλή") θα είχαμε σε ένα παράδειγμα σαν κι αυτό: Λακεδαιμόνιοι ἠνδραπόδισαν τοὺς πλείστους τῶν ἀνδρῶν καὶ τῶν παίδων. Είναι ίδια αυτή η δομή με την προηγούμενη;

Νομίζω, εν κατακλείδι, πως το λάθος σου είναι ότι συγχέεις τις ευρύτερες νοηματικές ενότητες που συνδέονται παρατακτικά, με τους απολύτως συγκεκριμένους όρους που αυτά τα παρατακτικά συνδέουν συντακτικώς.

Το "κύριος" ως  Επιθετική Φράση παίρνει ένα συμπλήρωμα: ή γενική προσώπου (=έχω εξουσία πάνω σε κάποιον) ή απαρέμφατο (=έχω την εξουσία να κάνω κάτι). Δεν παίρνει και γενική προσώπου και απαρέμφατο. Τα επίθετα δεν παίρνουν δυο συμπληρώματα.

Δεν είπα αυτό. Σύμφωνα με τη σύνταξη που πρότεινα, ένα μόνο είναι το συμπλήρωμα του κυρίους, η γενική αντικειμενική τῶν ἔξω. Το απαρέμφατο θανατοῦν είπα ότι απλώς διευκρινίζει/συγκεκριμενοποιεί το νόημα του επιθέτου κυρίους, κάτι δηλαδή σαν επεξήγηση. Αν όμως θεωρήσουμε μόνο το θανατοῦν ως συμπλήρωμα του κυρίους εἶναι, τότε μένει ως πρόβλημα η γενική τῶν ἔξω, αλλά κι αυτό μπορεί ίσως να λυθεί, αν εκλάβουμε τη γενική, όπως προτείνεις, ως διαιρετική από το απαρέμφατο, δηλαδή ως μεριστικό αντικείμενό του.

[apri]

Κατ' αρχάς, να διορθώσω ένα λάθος σου: ποτέ δεν είπα ότι η πρώτη γενική (τῶν ὄντων) προσδιορίζει το κυρίους· αντιθέτως, είναι αδιαμφισβήτητο ότι η γενική αυτή είναι διαιρετική από το μηδένα. Αυτό που είπα είναι ότι η δεύτερη γενική (τῶν ἔξω) εξαρτάται (ως αντικειμενική) από το κυρίους.

Α, παρεξήγηση. Έγραψα πρώτη, ε; Την άλλη εννοούσα. Συγγνώμη.

Νομίζω, εν κατακλείδι, πως το λάθος σου είναι ότι συγχέεις τις ευρύτερες νοηματικές ενότητες που συνδέονται παρατακτικά, με τους απολύτως συγκεκριμένους όρους που αυτά τα παρατακτικά συνδέουν συντακτικώς.

Τώρα, σε αυτό σου απάντησα κατ' ιδίαν, αλλά μια και εσύ την ίδια ώρα αναρτούσες αυτήν την απάντηση εδώ, ας γράψω συνοπτικά κι εδώ τη διευκρίνιση.

Η παρατακτική σύνδεση γίνεται μεταξύ ομοίων προτάσεων ή μεταξύ ομοίων φράσεων (πχ. ΟΦ, ΡΦ, ΑΠΡΦ) εντός μιας πρότασης.
Το ότι συνδέονται φράσεις και όχι μόνο οι κεφαλές τους φαίνεται και από το γεγονός ότι τα "μεν"/"δε" μπορεί να μη βρίσκονται δίπλα στην κεφαλή της κάθε φράσης (πχ. δίπλα στο απαρέμφατο της ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΙΚΗΣ ΦΡΑΣΗΣ), αλλά δίπλα σε κάποιο άλλο συστατικό της φράσης αυτής  (πχ. στο υποκείμενο του απαρεμφάτου), λογικά σε αυτό στο οποίο ο ομιλητής δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στην αντίθεση. Δεν μπαίνουν τυχαία δηλαδή οι σύνδεσμοι στην πρόταση ούτε συνδέουν μεμονωμένες λέξεις. Νομίζω ότι κατάλαβες τώρα τι εννοούσα.

Δεν είπα αυτό. Σύμφωνα με τη σύνταξη που πρότεινα, ένα μόνο είναι το συμπλήρωμα του κυρίους, η γενική αντικειμενική τῶν ἔξω. Το απαρέμφατο θανατοῦν είπα ότι απλώς διευκρινίζει/συγκεκριμενοποιεί το νόημα του επιθέτου κυρίους, κάτι δηλαδή σαν επεξήγηση. Αν όμως θεωρήσουμε μόνο το θανατοῦν ως συμπλήρωμα του κυρίους εἶναι, τότε μένει ως πρόβλημα η γενική τῶν ἔξω, αλλά κι αυτό μπορεί ίσως να λυθεί, αν εκλάβουμε τη γενική, όπως προτείνεις, ως διαιρετική από το απαρέμφατο, δηλαδή ως μεριστικό αντικείμενό του.

Δεν μπορεί το "θανατούν", δηλαδή ένα ουσιαστικό, να επεξηγεί επίθετο (κύριος). Να το συμπληρώνει, ναι. Αν πεις ότι το συμπληρώνει, δεν μπορεί να το συμπληρώνει και η γενική όμως ταυτόχρονα.
Αν πάλι πεις ότι επεξηγεί την περίφραση "κυρίους είναι", τότε δεν μπορείς να συνδέσεις τη γενική με το "κυρίους", γιατί παύει να είναι περίφραση.
Προσπάθησε να μεταφράσεις κατά λέξη (όχι ελεύθερα) μια τέτοια σύνταξη και θα καταλάβεις ότι είναι προβληματική.

Γι' αυτό είπα ότι η μόνη συντακτική λύση που μένει και βγάζει νόημα είναι να πάρουμε τη γενική ως γενική διαιρετική σε εννοούμενο "τινάς", πράγμα που δίνει και μια αναλογία στη δομή των δυο απαρεμφατικών φράσεων που αντιτίθενται, πόσω μάλλον όταν τα "μεν"/"δε" είναι δίπλα ακριβώς στις δυο γενικές.

[Sali]

Η παρατακτική σύνδεση γίνεται μεταξύ ομοίων προτάσεων ή μεταξύ ομοίων φράσεων (πχ. ΟΦ, ΡΦ, ΑΠΡΦ) εντός μιας πρότασης.
Το ότι συνδέονται φράσεις και όχι μόνο οι κεφαλές τους φαίνεται και από το γεγονός ότι τα "μεν"/"δε" μπορεί να μη βρίσκονται δίπλα στην κεφαλή της κάθε φράσης (πχ. δίπλα στο απαρέμφατο της ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΙΚΗΣ ΦΡΑΣΗΣ), αλλά δίπλα σε κάποιο άλλο συστατικό της φράσης αυτής  (πχ. στο υποκείμενο του απαρεμφάτου), λογικά σε αυτό στο οποίο ο ομιλητής δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στην αντίθεση. Δεν μπαίνουν τυχαία δηλαδή οι σύνδεσμοι στην πρόταση ούτε συνδέουν μεμονωμένες λέξεις. Νομίζω ότι κατάλαβες τώρα τι εννοούσα.

Ασφαλώς το κατάλαβα. Αλλά, χωρίς να θέλω να γίνω σπαστικός, βλέπω το όλο θέμα και από την πρακτική του πλευρά. Ας υποθέσουμε δηλαδή ότι στις πανελλήνιες δίνεται το ερώτημα: "Ποιους όρους συνδέουν οι παρατακτικοί σύνδεσμοι της πρότασης (ή της ημι-περιόδου);" Νομίζω πως δεν είναι σωστό να γράψουν οι μαθητές ότι συνδέουν την Χ ονοματική φράση με την Ψ ή την Α νοηματική ενότητα με την

[apri]

Ασφαλώς το κατάλαβα. Αλλά, χωρίς να θέλω να γίνω σπαστικός, βλέπω το όλο θέμα και από την πρακτική του πλευρά. Ας υποθέσουμε δηλαδή ότι στις πανελλήνιες δίνεται το ερώτημα: "Ποιους όρους συνδέουν οι παρατακτικοί σύνδεσμοι της πρότασης (ή της ημι-περιόδου);" Νομίζω πως δεν είναι σωστό να γράψουν οι μαθητές ότι συνδέουν την Χ ονοματική φράση με την Ψ ή την Α νοηματική ενότητα με την

[apri]

Α, δες κάτι που βρήκα σε αυτήν την παλιά έκδοση.
Το χωρίο είναι στη σελίδα 152. Και δες τι γράφει στην υποσημείωση 509 για τη συγκεκριμένη γενική.

https://books.google.gr/books?id=ijsOAAAAYAAJ&pg=PA152&lpg=PA152&dq=%CE%BC%CE%B7%CE%B4%CE%AD%CE%BD%CE%B1+%CF%84%E1%BF%B6%CE%BD+%CE%BC%E1%BD%B2%CE%BD+%E1%BC%90%CE%BD+%CF%84%CE%BF%E1%BF%96%CF%82+%CF%84%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%87%CE%B9%CE%BB%E1%BD%B7%CE%BF%CE%B9%CF%82+%E1%BD%84%CE%BD%CF%84%CF%89%CE%BD+%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%B8%CE%BD%CE%AE%CF%83%CE%BA%CE%B5%CE%B9%CE%BD&source=bl&ots=IS48I1mqll&sig=ACfU3U2M6D_jYPiNV8LmsCw8J0Bow6g7UA&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwiy2Nn2lN32AhX6gv0HHRxiCfsQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=%CE%BC%CE%B7%CE%B4%CE%AD%CE%BD%CE%B1%20%CF%84%E1%BF%B6%CE%BD%20%CE%BC%E1%BD%B2%CE%BD%20%E1%BC%90%CE%BD%20%CF%84%CE%BF%E1%BF%96%CF%82%20%CF%84%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%87%CE%B9%CE%BB%E1%BD%B7%CE%BF%CE%B9%CF%82%20%E1%BD%84%CE%BD%CF%84%CF%89%CE%BD%20%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%B8%CE%BD%CE%AE%CF%83%CE%BA%CE%B5%CE%B9%CE%BD&f=false

[Sali]

Αλλά κι έτσι όπως το μεταφράζεις, αν το δω ως πρόταση στα νέα ελληνικά, για να δικαιολογούνταν η επεξήγηση, θα έπρεπε να υπάρχει ένα προσδιοριστικό στην εξουσία με κάπως ασαφές περιεχόμενο (πχ. τέτοια εξουσία, απεριόριστη εξουσία) το οποίο θα επεξηγούνταν μετά με την επεξήγηση.
Όταν λες σκέτα "εξουσία", αυτό που περιμένεις μετά δεν είναι επεξήγηση, αλλά συμπλήρωμα της έννοιας της.

Είναι απολύτως αναγκαίο αυτό το προσδιοριστικό; Η ίδια η λέξη "εξουσία" χωρίς προσδιοριστικό χρειάζεται διασάφηση: έχουμε εξουσία ζωής και θανάτου, εξουσία εξορίας, εξουσία δήμευσης της περιουσίας κ.λπ. Αν μου πει κάποιος: "έχω εξουσία πάνω σου", θα ρωτήσω ευλόγως: "ποιαν εξουσία;". Με αυτήν τη λογική μετέφρασα το κείμενο του Ξενοφώντα. Θα προτιμούσα βέβαια να είχαμε γενική ως προσδιορισμό στο κυρίους (όπως στο κείμενο του Πλάτωνα), αλλά έτσι όπως είναι το κείμενο του Ξενοφώντα, με απασχολεί ακόμα η σκέψη αν το θανατοῦν είναι ένα είδος διασάφησης.

Το "θανάτου" είναι γενική αντικειμενική στο "κύριον" και το "μηδενός" είναι γενική υποκειμενική στο "θανάτου".
Κατά λέξη: ο βασιλιάς δεν είναι κύριος του θανάτου κανενός από τους συγγενείς.

Για να είμαι ειλικρινής, την ίδια σχεδόν σύνταξη είχα κάνει κι εγώ, με τη διαφορά ότι, παρασυρόμενος από το θανατοῦν του Ξενοφώντα, σκέφτηκα το ενδεχόμενο η γενική μηδενὸς να είναι αντικειμενική (= θανατοῦν μηδένα).

Συντακτικά, η έλλειψη του "τινάς" δικαιολογείται γενικά πριν από γενικές διαιρετικές, γιατί είναι όρος ευκόλως εννοούμενος. Σου ανέφερα διάφορες περιπτώσεις.
Δες και στο LSJ που αναφέρει ενδεικτικά κάποιες στο λήμμα του "τις": 15b sts. also τις is omitted before a gen. case which must depend upon it, as ἢ [τις] τᾶς ἀσώτου Σισυφιδᾶν γενεᾶς S. Aj. 189 (lyr.); ἢν γαμῇ ποτʼ αὐτὸς ἢ [τις] τῶν ξυγγενῶν Ar. Nu. 1128; ἐν τῶν πόλεων IG 12.56.14.--Cf. ὅστις, οὔτις, μήτις, ἄλλο τι.

Στο πρώτο από τα παραδείγματα του λεξικού η παράλειψη του τις δεν είναι βέβαιη, γιατί οι περισσότεροι σηναντικοί ερμηνευτές (Jebb, Kamerbeek, Pearson) εξαρτούν τη γενική από εννοούμενο βασιλῆς ή βασιλεύς. Στο δεύτερο παράδειγμα η παράλειψη είναι σίγουρη, γιατί δεν μπορεί να υπάρξει άλλη εξήγηση για τη γενική εκτός από το ότι είναι διαιρετική (άλλο παράδειγμα: Ξενοφ. Ἑλλ. IV, 2, 20 ἔπιπτον ἑκατέρων, όπου επίσης είναι απολύτως βέβαιη η γενική διαιρετική από εννοούμενο τινές). Αλλά τέτοιες περιπτώσεις είναι εξαιρετικώς σπάνιες, και στο υπό συζήτηση κείμενο του Ξενοφώντα η γενική τῶν ἔξω δεν είναι αυτονόητα διαιρετική.

Οι Τριάκοντα είχαν την εξουσία, όπως και οι βουλευτές, να σκοτώσουν οποιονδήποτε (και το «τινάς» αυτήν την αόριστη έννοια έχει), αλλά από διαφορετικό σύνολο ανθρώπων. Για τους εντός της λίστας αποφάσιζαν οι βουλευτές που ήταν μεγαλύτερο σώμα, για τους εκτός οι Τριάκοντα.

Η αντωνυμία όμως τινὲς (στον πληθυντικό) δεν έχει τη σημασία "οποιοσδήποτε"· την έχει στον ενικό (Smyth, 1267· το ίδιο και ο Kuhner, 470, 1 και το LSJ, τις, ΙΙ, 2 χωρίς οι δύο τελευταίες πηγές να αναφέρουν ρητά τον αριθμό, ο οποίος όμως επιβεβαιώνεται από όλα τα παραδείγματα που δίνουν). Απεναντίας, βλέπω ότι στον πληθυντικό έχει η αντωνυμία την καθαρά μεριστική σημασία της. Γι' αυτό δεν μπορώ να καταλάβω πώς γίνεται να είχαν οι τριάκοντα δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω σε μερικούς από τους εξουσιαζόμενούς τους και σε μερικούς άλλους όχι. Το ότι το δικαίωμα αυτό το είχαν πάνω σε όλους τους εκτός καταλόγου είναι βέβαιο, αλλά αυτό δεν παύει να είναι μια θεωρητική κατασκευή· στην πράξη δεν θα μπορούσαν να το κάνουν αυτό, ώστε να ξεμείνουν από εξουσιαζόμενους.

[apri]

Είναι απολύτως αναγκαίο αυτό το προσδιοριστικό; Η ίδια η λέξη "εξουσία" χωρίς προσδιοριστικό χρειάζεται διασάφηση: έχουμε εξουσία ζωής και θανάτου, εξουσία εξορίας, εξουσία δήμευσης της περιουσίας κ.λπ. Αν μου πει κάποιος: "έχω εξουσία πάνω σου", θα ρωτήσω ευλόγως: "ποιαν εξουσία;".

Χωρίς το προσδιοριστικό δεν χρειάζεται διασάφηση, αλλά συμπλήρωση της έννοιας της.
Αν πεις "εξουσία", χρειάζεσαι το συμπλήρωμα (εξουσία ζωής και θανάτου), γιατί λείπει εντελώς η μορφή της.
Αν πεις "την εξής εξουσία", χρειάζεσαι επεξήγηση γιατί υπάρχει ασαφής δήλωση της μορφής της.

Στο πρώτο από τα παραδείγματα του λεξικού η παράλειψη του τις δεν είναι βέβαιη, γιατί οι περισσότεροι σηναντικοί ερμηνευτές (Jebb, Kamerbeek, Pearson) εξαρτούν τη γενική από εννοούμενο βασιλῆς ή βασιλεύς. Στο δεύτερο παράδειγμα η παράλειψη είναι σίγουρη, γιατί δεν μπορεί να υπάρξει άλλη εξήγηση για τη γενική εκτός από το ότι είναι διαιρετική (άλλο παράδειγμα: Ξενοφ. Ἑλλ. IV, 2, 20 ἔπιπτον ἑκατέρων, όπου επίσης είναι απολύτως βέβαιη η γενική διαιρετική από εννοούμενο τινές). Αλλά τέτοιες περιπτώσεις είναι εξαιρετικώς σπάνιες, και στο υπό συζήτηση κείμενο του Ξενοφώντα η γενική τῶν ἔξω δεν είναι αυτονόητα διαιρετική.

Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο.

Σου ξαναθυμίζω όλες αυτές τις γενικές διαιρετικές που βρίσκονται δίπλα σε κάποια ρήματα στη θέση του πραγματικού συμπληρώματος (αόριστη αντωνυμία) που έχει παραλειφθεί. Τις αναφέρει ακόμα και ο Smyth.
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0007%3Apart%3D4%3Achapter%3D42%3Asection%3D94%3Asubsection%3D84

Και πιστεύω ότι στην ίδια λογική κινούνται και οι γενικές κατηγορηματικές. Κάπως έτσι πρέπει να προέκυψαν.

Η περίπτωση του κειμένου δεν είναι αυτονόητη με την έννοια ότι δεν ανήκει στις παραπάνω κατηγορίες συατηματικής παράλειψης της αόριστης αντωνυμίας. Όμως, βάσει αυτών βλέπεις και στο λήμμα του λεξικού ότι το ίδιο φαινόμενο παρατηρούνταν και σε άλλες περιπτώσεις όπου  τα συμφραζόμενα βοηθούσαν. Κι εδώ είναι μια τέτοια περίπτωση, γιατί με το να προηγείται μια σαφής γενική διαιρετική σε σχήμα αντίθεσης, πήγαινε το μυαλό ότι θα μπορούσε να ακολουθεί και άλλη.

Η αντωνυμία όμως τινὲς (στον πληθυντικό) δεν έχει τη σημασία "οποιοσδήποτε"· την έχει στον ενικό (Smyth, 1267· το ίδιο και ο Kuhner, 470, 1 και το LSJ, τις, ΙΙ, 2 χωρίς οι δύο τελευταίες πηγές να αναφέρουν ρητά τον αριθμό, ο οποίος όμως επιβεβαιώνεται από όλα τα παραδείγματα που δίνουν). Απεναντίας, βλέπω ότι στον πληθυντικό έχει η αντωνυμία την καθαρά μεριστική σημασία της. Γι' αυτό δεν μπορώ να καταλάβω πώς γίνεται να είχαν οι τριάκοντα δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω σε μερικούς από τους εξουσιαζόμενούς τους και σε μερικούς άλλους όχι. Το ότι το δικαίωμα αυτό το είχαν πάνω σε όλους τους εκτός καταλόγου είναι βέβαιο, αλλά αυτό δεν παύει να είναι μια θεωρητική κατασκευή· στην πράξη δεν θα μπορούσαν να το κάνουν αυτό, ώστε να ξεμείνουν από εξουσιαζόμενους.

Στον πληθυντικό το "τινές" έχει την έννοια των ατόμων απροσδιόριστης ταυτότητας ή απροσδιόριστου αριθμού. Γι' αυτό το βλέπεις να συνοδεύει αριθμητικά και να τους δίνει μια απροσδιοριστία (κάτι ανάλογο με αυτό που λέμε εμείς σήμερα "ήταν πενήντα τόσοι...." και εννοούμε το αόριστο "ήταν 50+)
Αλλά και στον ενικό ακόμα, όταν έλεγε κάποιος "πίνω (τι) οίνου" (και στα γαλλικά σήμερα λένε ακριβώς το ίδιο: je bois du vin), εννοούσε "πίνω μια απροσδιόριστη ποσότητα του διαθέσιμου κρασιού". Γι' αυτό και παρέλειπε τη δήλωση της ποσότητας- αόριστη αντωνυμία. Αν ήθελε να ξεκαθαρίσει ότι πίνει ένα μέρος και όχι όλο το κρασί, δεν θα παρέλειπε τη δήλωση της ποσότητας.

Γι' αυτό σου λέω ότι στο κείμενο το "τινες των εξω του καταλόγου" σήμαινε "άτομα απροσδιόριστης ταυτότητας και αριθμού εκτός του καταλόγου", δηλαδή στην ουσία "οποιονδήποτε εκτός του καταλόγου".

[apri]

Για να είμαι ειλικρινής, την ίδια σχεδόν σύνταξη είχα κάνει κι εγώ, με τη διαφορά ότι, παρασυρόμενος από το θανατοῦν του Ξενοφώντα, σκέφτηκα το ενδεχόμενο η γενική μηδενὸς να είναι αντικειμενική (= θανατοῦν μηδένα).

Τώρα το πρόσεξα αυτό. Α ναι, πρέπει να έχεις δίκιο σε αυτό, δεδομένου ότι το "κύριος" που προηγείται δείχνει ότι αυτός προκαλεί ή είναι υπεύθυνος για τον θάνατο.
Δεν έχουμε απλά "ο θάνατος μηδενός" που μπορείς να πεις ότι πέθανε από μόνος του και άρα είναι γενική υποκειμενική.  Στο "κύριος θανάτου μηδενός" πιστεύω ότι ταιριάζει περισσότερο η γενική αντικειμενική, όπως το σκέφτηκες.

Πάντως, σε κάθε περίπτωση η γενική του προσώπου προσδιορίζει το "θανάτου", όχι το "κύριος". Το λέω γιατί αυτό το σενάριο εξετάζαμε.

[Sali]

Πάντως, σε κάθε περίπτωση η γενική του προσώπου προσδιορίζει το "θανάτου", όχι το "κύριος". Το λέω γιατί αυτό το σενάριο εξετάζαμε.

Να σου πω, κι εμένα μου φάνηκε η πιο λογική εκδοχή· άσε που στηρίζει τέλεια τη μετάφραση: "ο βασιλιάς να μην έχει το δικαίωμα να θανατώνει κανέναν από τους συγγενείς".