Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[Sali]

Το ἐξαιτοῦμαι δεν το βρήκα στα λεξικά να συντάσσεται με ονοματική πρόταση, αλλά μόνο με αιτιατική (κυρίως του προσώπου) ή με αιτιατική και απαρέμφατο. Επομένως, η πρόταση μὴ ... ἀπόλιδας είναι τελική, ως προσδιορισμός στην κύρια πρόταση ἡμεῖς δὲ ... ἐξαιτούμεθα (δεν αποκλείεται όμως να είναι και ενδοιαστική, ως αντικ. μιας εννοούμενης αιτιολογικής μετοχής δεδιότες ή φοβούμενοι). Το αντικείμενο του ἐξαιτούμεθα είναι το εννοούμενο ὑμᾶς, ενώ οι όροι τὸν πατέρα και ἡμᾶς είναι τα αντικείμενα μιας εννοούμενης μετοχής παραστησάμενοι.

Απόπειρα μετάφρασης: "Άλλοι σας παρακαλούν για τη σωτηρία τους φέρνοντας μπροστά σας τα παιδιά τους, ενώ εμείς ζητούμε τον οίκτο σας φέρνοντας μπροστά σας αυτόν εδώ τον πατέρα μας και εμάς τους ίδιους, για να μη (ή:φοβούμενοι μήπως) μας αφαιρέσετε πολιτικά δικαιώματα που έχουμε, και για να μη (ή: μήπως) μας καταστήσετε απάτριδες, ενώ έχουμε πατρίδα".

Η μετάφραση της τελικής (ή της ενδοιαστικής) πρότασης πρέπει να είναι λίγο ελεύθερη, ώστε να αποδίδει το νόημα.

Ας προσπαθήσουν και άλλοι.

[PDE ads]

[apri]

Θα απαντήσω λίγο διαφορετικά, για να δούμε την πλήρη εικόνα και να καταλήξουμε μετά κάπου.

Στα αρχαία ελληνικά υπήρχαν κάποιες προτάσεις που ανάλογα με το ρήμα εξάρτησης μπορούσαν να λειτουργήσουν είτε ως τελικές είτε ως αυτό που ο Goodwin και ο Smyth ονόμαζαν object clauses και εμείς σήμερα θα λέγαμε συμπληρωματικές προτάσεις ή πιο παραδοσιακά βουλητικές.

H πιο συχνή περίπτωση ήταν αυτές που εισάγονταν με το "όπως/ως"+υποτακτική.
Αυτές ξεκίνησαν στον Όμηρο στην ουσία ως αναφορικοτελικές δίπλα σε ρήματα προσοχής/φροντίδας/προσπάθειας/απαίτησης, ενώ στην εξέλιξη της ελληνικής εμφανίστηκαν και δίπλα σε ρήματα σκόπιμης ενέργειας ως καθαρά τελικές.

Στην αττική διάλεκτο συνέχισαν να υπάρχουν δίπλα στα ρήματα προσοχής/φροντίδας/προσπάθειας/απαίτησης συχνότερα με οριστική μέλλοντα και μάλλον γίνονταν αντιληπτές πλέον ως object clauses παρά ως αναφορικοτελικές, παρότι δεν είχαν ακριβώς την ίδια έννοια με τα τελικά απαρέμφατα.
Εν πάση περιπτώσει, δεν λέω κάτι παραπάνω γι' αυτές, γιατί δεν είναι το κυρίως θέμα μας. Ο Smyth ασχολείται μ' αυτές σε αρκετές παραγράφους (2208-2020 http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0007%3Asmythp%3D2208). Επίσης, ασχολούνται μ' αυτές τις προτάσεις και οι Wace & Stubbings στο βιβλίο τους για τον Όμηρο.

Η δεύτερη περίπτωση ήταν αυτές που εισάγονταν με το μη+υποτακτική.
Δεν αναφέρομαι στις ενδοιαστικές προτάσεις με μη+υποτακτική, που ήταν κι αυτές object clauses δίπλα σε ρήματα φόβου.
Αναφέρομαι σ' αυτές που ήταν στον Όμηρο τελικές (ΟΜ Ιλ 10.65 αὖθι μένειν μή πως ἀβροτάξομεν ἀλλήλοιν=μείνε εδώ, για να μη χάσουμε ο ένας τον άλλον)  και στην πορεία χρησιμοποιήθηκαν πιο πολύ ως συμπληρώματα, δηλ ως object clauses, σε ρήματα προσοχής, όπως το ορώ, φυλάττομαι κλπ (βλ Smyth 2220/πρβλ ν.ε.: Πρόσεξε μη χτυπήσεις).

Στο κείμενο έχουμε μια πρόταση με "μη+υποτακτική".
Μπορούμε να τη θεωρήσουμε τελική, αν μεταφράσουμε το ρήμα όπως προτείνει ο Sali.
Είναι πιθανό όμως να λειτουργεί και ως object clause/βουλητική/συμπληρωματική πρόταση, αν θεωρήσουμε το ρήμα ως ρήμα απαίτησης.
Δεν ξέρω κατά πόσο συνηθιζόταν κάτι τέτοιο με τα ρήματα απαίτησης, γιατί υπ' όψιν μου έχω μόνο τα ρήματα προσοχής με τέτοιες προτάσεις.
Πάντως, η μετάφραση στο perseus φαίνεται να την εκλαμβάνει ως object clause:
 for others seek your indulgence by producing their children; but we seek it by producing our father here and ourselves, begging you not to deprive us of the rights that we now enjoy, and so leave us, your fellow-citizens, without a city.

[Sali]

Δεν ξέρω κατά πόσο συνηθιζόταν κάτι τέτοιο με τα ρήματα απαίτησης, γιατί υπ' όψιν μου έχω μόνο τα ρήματα προσοχής με τέτοιες προτάσεις.

Είδα με προσοχή τόσο στα λεξικά (LSJ, Cambridge, Montanari) όσο και σε έργα αναφοράς τα συνώνυμα ρήματα απαίτησης/παράκλησης ἐξαιτοῦμαι και παραιτοῦμαι, αλλά πουθενά δεν τα είδα να συντάσσονται με ονοματική πρόταση. Εκτός από τη σύνταξή τους με αιτιατική (κυρίως του προσώπου, σπανιότερα του πράγματος), το άλλο συμπλήρωμά τους ήταν το τελικό απαρέμφατο. Θεωρητικά, βεβαίως, το τελικό απαρέμφατο είναι δυνατόν να αναπτυχθεί σε ονοματική (μὴ + υποτακτ.) πρόταση, αλλά αφού αυτό δεν το βλέπουμε να επιβεβαιώνεται στα έργα αναφοράς, δεν μπορούμε και να το δεχτούμε.

[apri]

Φοβάμαι πως δεν είναι τόσο ξεκάθαρη υπόθεση. Γι' αυτό μπήκα πιο πάνω στη διαδικασία να γράψω περισσότερα γι' αυτές τις προτάσεις.

Το "ἐξαιτοῦμαι" ως ρήμα δήλωνε απαίτηση και όντως συντασσόταν κυρίως με τελικό απαρέφατο. Κι επίσης, θεωρητικά ήταν δυνατό να συνταχθεί με "οπως+υποτακτική" όπως άλλα ρήματα της ίδιας κατηγορίας (βλ Smyth 2210a).
Με "μη+υποτακτική" δεν αναφέρεται να συντάσσεται κανένα τέτοιο ρήμα, αλλά δεν θα ήταν και απίθανο να το χρησιμοποιούσε κανείς έχοντας στο μυαλό τα ρήματα προσοχής που μπορούσαν να συνταχθούν και με "οπως+υποτακτική " και με "μη+υποτακτική".

Από την άλλη, ως τελική πρόταση το "μη+υποτακτική " δεν συνηθιζόταν πολύ στον πεζό λόγο της κλασικής περιόδου. Ο Smyth (2193a) λέει ότι μόνο στον Ξενοφώντα και στον Πλάτωνα τη βρίσκουμε (μή is very rare in prose, except in Xenophon and Plato), η δε Πύλη (τέλος παραγράφου §11.33*) λέει ρητά ότι στον Λυσία δεν υπάρχει πουθενά!
Μπορεί εδώ να έχουμε μια περίπτωση του Λυσία που τους ξέφυγε βέβαια, μπορεί και όχι.
Πάντως, δεν είναι και τόσο βέβαιο, για να πούμε ότι είναι τελική πρόταση χωρίς καμία αμφιβολία.

Προσωπικά, βρίσκω εξαιρετική και τη μετάφραση του perseus και τη δική σου κι ας βασίζονται σε διαφορετική σύνταξη.
Μόνο με την εναλλακτική εκδοχή της ενδοιαστικής που λες διαφωνώ. Το "μη+υποτακτική" εξέφραζε ένα ανεπιθύμητο πιθανό ενδεχόμενο που μπορούσε να συμπληρώσει οποιοδήποτε ρήμα έδειχνε διάθεση αποτροπής του (πχ φόβο, φροντίδα/προφύλαξη). Δεν ταίριαζε μόνο με ρήματα φόβου, για να μπούμε στη διαδικασία να εννοήσουμε μια σχετική μετοχή.


*Πύλη Έλληνικής Γλώσσας, τέλος της §11.33
https://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/composition/page_075.html

[PDE ads]

[Sali]

Η πληροφορία της Πύλης για το τελικό μὴ στον Λυσία είναι πολύ σημαντική και δεν τη γνώριζα, αλλά δεν κατάφερα να τη δισταυρώσω μέσα από άλλες πηγές. Αν όντως ισχύει, δικαιολογεί τόσο τη μετάφραση του Perseus όσο και τη μετάφραση του Todd: "they bring forward their children and plead with you; we bring forward our father and ourselves, and beg you not to deprive us of citizen rights and of citizenship".

Εσύ, apri, έχεις υπόψιν σου κάποια γαλλική μετάφραση;

[apri]

Εσύ, apri, έχεις υπόψιν σου κάποια γαλλική μετάφραση;

Στο remacle έχει μια μετάφραση που κινείται στο ίδιο κλίμα:

Pour l'ordinaire, un père vous présente ses enfants afin d'obtenir sa grâce : ici, c'est nous-mêmes qui nous présentons à nos juges, pour obtenir la grâce d'un père et la nôtre, pour les prier de ne pas nous priver de notre patrie, de nous conserver nos droits de citoyens.

=Συνήθως, ένας πατέρας παρουσιάζει τα παιδιά του για να κερδίσει επιείκεια. Εδώ, εμείς οι ίδιοι παρουσιαζόμαστε στους δικαστές μας, για να κερδίσουμε την επιείκεια ενός πατέρα και τη δική μας, για να τους παρακαλέσουμε να μη μας στερήσουν την πατρίδα μας, να μας διατηρήσουν τα δικαιώματα του πολίτη.


Σκέφτηκα επίσης ως πιθανότητα αντί για κόμμα μπροστά από το "μη" να υπήρχε τέλεια, γιατί τότε θα προέκυπτε μια κυρία πρόταση με αποτρεπτική υποτακτική οπως μια που ακολουθεί λίγο πιο κάτω (καὶ μὴ ἡμᾶς βουλομένους εὖ ποιεῖν τὴν πόλιν ὑμεῖς κωλύσητε). Όμως, λίγο που κοίταξα στο ίντερνετ δεν βρήκα κάποια έκδοση που να το προτείνει. Σε όλες κόμμα είδα, το οποίο όμως δεν ταιριάζει με την εκδοχή της object clause των μεταφράσεων.

Επίσης, δεν καταλαβαίνω γιατί υπάρχει άνω τελεία πριν από το "αλλά" (...μὴ ἡμᾶς ἀντὶ μὲν ἐπιτίμων ἀτίμους ποιήσητε, ἀντὶ δὲ πολιτῶν ἀπόλιδας· ἀλλὰ ἐλεήσατε καὶ τὸν πατέρα γέροντα ὄντα καὶ ἡμᾶς). Αν τη θεωρούν κύρια, τότε γιατί να μην είναι και η προηγούμενη (με τελεία πριν το "μη"). Αν τη θεωρούν  κι αυτή δευτερεύουσα, γιατί δεν τη χωρίζουν με κόμμα, αλλά βάζουν άνω τελεία;

Η πληροφορία της Πύλης για το τελικό μὴ στον Λυσία είναι πολύ σημαντική και δεν τη γνώριζα, αλλά δεν κατάφερα να τη δισταυρώσω μέσα από άλλες πηγές.

Κι εγώ δεν τη βρήκα αλλού, αλλά έχει μια λογική. Από τη στιγμή που ήταν αρχαϊσμός η έκφραση σκοπού με μη+υποτακτική, μπορεί να είχε θέση σε τραγωδίες ή σε φιλοσοφικά ή ιστορικά κείμενα, αλλά δύσκολα θα μπορούσε να χρησιμοποιείται σε δικανικά κείμενα που απευθύνονταν σε ένα μέσο ακροατήριο που έπρεπε να δικάσει. Το λογικό ήταν η γλώσσα προς αυτούς να είναι απλή, σαφής και ακριβής.

[ΓΙΟΡΙΚΑΣ]

Εγώ με τις λίγες γνώσεις που έχω και με αφορμή τις μεταφράσεις, που δώσατε, βλέπω ότι η πρόταση λειτουργεί ως ονοματική. Ο Μπαχαράκης στο Συντακτικό του ονομάζει αντικειμενικές τελικές τις προτάσεις, που λειτουργούν ως αντικείμενα και εξαρτώνται από ρήματα φροντίδας ως απαραίτητο συμπλήρωμα της έννοιάς τους. Εδώ βέβαια έχουμε ρήμα ικεσίας, που θα μπορούσε να ενταχθεί στην ίδια κατηγορία. Η δική μου μετάφραση είναι κάπως πιο ελεύθερη [Οι άλλοι, ως γνωστό, ανεβάζουν στο βήμα τα ταλαίπωρα παιδιά τους και επιζητούν με τον τρόπο αυτό την επιείκειά σας. Εμείς αντίθετα φέραμε το γέροντα πατέρα μας και μαζί  μ’ αυτόν προσπαθούμε να διαφυλάξουμε και την υπόληψής μας. Σας ικετεύουμε, λοιπόν, να μη μάς διαγράψετε  απ' τα μητρώα των Αθηναίων πολιτών και μας στερήσετε το δικαίωμα να ζούμε με αξιοπρέπεια στην πατρίδα μας.

[apri]

Προσπαθεί να αποδώσει το object clauses των ξένων συντακτικών. Δεν μπορώ να πω ότι με τρελαίνει ο όρος "αντικειμενικές τελικές". Γιατί αυτές οι προτάσεις λειτουργούσαν σε άλλα περιβάλλοντα ως τελικές. Κι εκείνες τι θα τις λέγαμε; Γίνεται κάπως ασαφής ο όρος "τελικές" έτσι.

Θα προτιμούσα τον γενικότερο όρο "συμπληρωματικές" που χρησιμοποιείται στο σύγχρονο συντακτικό ή έστω τον ειδικότερο παραδοσιακό όρο "βουλητικές". Αλλά εν πάση περιπτώσει, στο ίδιο πράγμα αναφερόμαστε όπως κι αν το ονομάσουμε.

Έτσι όπως είναι τα πράγματα, καμία εκδοχή δεν είναι απολύτως βέβαιη, αλλά πιθανότερη, ναι, μοιαζει αυτή της object clause, επειδή την κλασική περίοδο το μη+υποτακτική χρησιμοποιούνταν πιο συχνά ως object clause από ό,τι ως τελική που ήταν η αρχική χρήση του. Γι' αυτό και οι μεταφραστές προτιμούν να το μεταφράσουν έτσι. Βέβαια, δεν καταλαβαίνω, όπως είπα, γιατί οι εκδότες βάζουν κόμμα πριν την πρόταση, ενώ οι μεταφραστές την αποδίδουν ως συμπλήρωμα.

Η δική σου μετάφραση είναι αρκετά πιο ελεύθερη, αλλά αποδίδει το νόημα, πιστεύω.

[ΓΙΟΡΙΚΑΣ]

Θέλω τη γνώμη σας στην παρακάτω φράση και τον τρόπο μετάφρασης και απόδοσης: [Ἐνθυμεῖσθε οὖν ὅτι Νικόφημος καὶ Ἀριστοφάνης ἄκριτοι ἀπέθανον, πρὶν παραγενέσθαι τινὰ αὐτοῖς ἐλεγχομένοις ὡς ἠδίκουν. ]
Τί μετοχή είναι το ἐλεγχομένοις;
Το παραγίγνομαι συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή;
Γιατί το ἠδίκουν δεν μπαίνει σε Ευκτική πλαγίου λόγου; Είναι αποδεδειγμένη η αιτία θανάτου; όχι.

[apri]

Τη μετοχή θα την έλεγα χρονική. Κανένας δεν εμφανίστηκε στο πλευρό τους, όταν ελέγχονταν για το αδίκημα.

Η οριστική ΙΧ δεν διατηρείται μόνο όταν ο αφηγητής είναι βέβαιος ότι έγινε η πράξη. Τις περισσότερες φορές διατηρείται, για να είναι σαφές ότι η πράξη είναι παρελθοντική και προτερόχρονη άλλων στην περίοδο.

Εδώ ο αφηγητής κρατά απόσταση μεν για το αν πραγματικά είχαν διαπράξει αδίκημα με το "ως", αλλά διατηρεί την οριστική παρατατικού, γιατί το αδίκημα είχε προηγηθεί του ελέγχου και του θανάτου.
Αν έβαζε ευκτική ενεστώτα (ή απαρέμφατο ενεστώτα), θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως πράξη που συνεχιζόταν μέχρι εκείνη τη στιγμή (δηλ. σαν να προερχόταν από οριστική ενεστώτα του ευθέος λόγου).

Δες κι εδώ
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0007%3Apart%3D4%3Achapter%3D55%3Asection%3D153

[ΓΙΟΡΙΚΑΣ]

Θέλω τη γνώμη σας για τη σύνταξη του παρακάτω κομματιού. [πρῶτον μὲν γὰρ βουλομένου Κόνωνος πέμπειν τινὰ εἰς Σικελίαν, ᾤχετο ὑποστὰς μετὰ Εὐνόμου, Διονυσίου φίλου ὄντος καὶ ξένου, τὸ πλῆθος τὸ ὑμέτερον πλεῖστα ἀγαθὰ πεποιηκότος, ὡς ἐγὼ ἀκήκοα τῶν ἐν Πειραιεῖ παραγενομένων. / Λυσίας υπέρ Αριστοφάνους, 19.]
Προβληματίζομαι στα εξής:
- στο υποκείμενο του απαρεμφάτου πέμπειν (ταυτοπροσωπία;)
- οι μετοχές ὄντος και πεποιηκότος είναι συνημμένες; (σε υποκείμενο- αντικείμενο;)
- τα αντικείμενα της μετοχής πεποιηκότος

[apri]

Απαντώ κατά τη σειρά των ερωτημάτων:

1. Το εννοούμενο υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι "τον Κόνωνα". Είναι το ίδιο με το υποκείμενο της μετοχής (βουλομένου) από την οποία εξαρτάται. Εννοείται κανονικά σε αιτιατική, γιατί δεν υπάρχει κάποιος βάσιμος λόγος να υποθέσουμε ότι έχει υποστεί έλξη από το υποκείμενο της μετοχής.

Υποκείμενο του ρήματος της κύριας (ᾤχετο), βάσει των ευρύτερων συμφραζομένων, προκύπτει πως είναι ο Αριστοφάνης. Αυτός ανέλαβε την αποστολή (βλ μετοχή υποστάς) που είχε αναθέσει ο Κόνων.
Για την ιστορία διάβασε εδώ:
https://www.polignosi.com/cgibin/hweb?-A=561&-V=limmata


2. Οι μετοχές είναι επιθετικές με υποκείμενο το "Ευνόμου".

3. Το άμεσο αντικείμενο του "πεποιηκότος" είναι το "πλήθος" και το έμμεσο είναι τα "αγαθά".
Για τη σύνταξη του ρήματος δες το Β2 του λήμματος (https://logeion.uchicago.edu/%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%AD%CF%89):

2.c. dupl. acc., do something to another, κακά or ἀγαθὰ ποιεῖν τινα, first in Hdt. 3.75, al.; ἀγαθόν, κακὸν π. τινά, Isoc. 16.50, etc.; μεγάλα τὴν πόλιν ἀγαθά Din. 1.17; also εὖ ποιεῖν τὸν εὖ ποιοῦντα X. Mem. 2.3.8; τὴν ἐκείνου (sc. χώραν) κακῶς π. D. 1.18; in LXX with Prep., π. κακὸν μετά τινων Ge. 26.29; ταῦτα τοῦτον ἐποίησα Hdt. 1.115; κοὐκ οἶδʼ ὅ τι χρῆμά με ποιεῖς Ar. V. 697, cf. Nu. 259;


Η μετάφραση του perseus:
First, when Conon wanted to send someone to Sicily, he offered himself and went off with Eunomus, who was a friend and guest of Dionysius, and who had rendered a great many services to your people, as I have been told by those who were with him at the Peiraeus.

[ΓΙΟΡΙΚΑΣ]

Δε μου διευκρίνισες όμως πού είναι συνημμένες οι μετοχές. ή είναι απόλυτες..

[apri]

Σου είπα ότι είναι επιθετικές.

Στις επιθετικές δεν λέμε ότι είναι συνημμένες στο Υ ή στο Α, όπως συμβαίνει με την επιρρηματική μετοχή, γιατί μπορεί να προσδιορίζουν οποιοδήποτε ουσιαστικό της πρότασης.
Ούτε μπορεί μια επιθετική μετοχή να είναι απόλυτη, όπως η επιρρηματική. Η επιθετική προσδιορίζει κάποιο ουσιαστικό, η απόλυτη θέτει μια προϋπόθεση για να ισχύει η πράξη του ρήματος.