Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[Dwrina]

Σε ιστοσελίδα του πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (για τα ανοιχτά ακαδημαϊκά μαθήματα) αναφέρεται ότι  μετά την πρόληψη του υποκειμένου (δίνει παράδειγμα καὶ ἐφοβοῦντο τοὺς συμμάχους μὴ ἀποστῶσι) «η δευτερεύουσα τίθεται πλέον ως επεξήγηση στο υποκείμενό της».  Ισχύει κάτι τέτοιο; Εγώ, όταν κάνω σύνταξη σε προτάσεις όπως η παραπάνω δίνω τη δευτερεύουσα ως αντικείμενο και εξηγώ ότι η άλλη η αιτιατική είναι το υποκείμενο της δευτερεύουσας, που τίθεται κατά πρόληψη ως αντικείμενο στην κύρια. 
Και ... μήπως θα μπορούσατε να μου απαντήσετε και στην προηγούμενη ερώτησή μου σχετικά με την πρόληψη του υποκείμενου;

[PDE ads]

[Sali]

Σε ιστοσελίδα του πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (για τα ανοιχτά ακαδημαϊκά μαθήματα) αναφέρεται ότι  μετά την πρόληψη του υποκειμένου (δίνει παράδειγμα καὶ ἐφοβοῦντο τοὺς συμμάχους μὴ ἀποστῶσι) «η δευτερεύουσα τίθεται πλέον ως επεξήγηση στο υποκείμενό της».  Ισχύει κάτι τέτοιο; Εγώ, όταν κάνω σύνταξη σε προτάσεις όπως η παραπάνω δίνω τη δευτερεύουσα ως αντικείμενο και εξηγώ ότι η άλλη η αιτιατική είναι το υποκείμενο της δευτερεύουσας, που τίθεται κατά πρόληψη ως αντικείμενο στην κύρια.

Πολύ σωστά κάνεις εσύ τη σύνταξη, όπως και όλοι μας. Η λ. συμμάχους, στο παράδειγμα που παραθέτουν, φαίνεται πως είναι απολύτως συγκεκριμένη, οπότε δεν χρειάζεται επεξήγηση· αλλά κι αν χρειαζόταν, θα έπρεπε να είναι μια λέξη που να διευκρινίζει για ποιους συμμάχους πρόκειται. Ως εκ τούτου η ενδοιαστική πρόταση που ακολουθεί δεν επεξηγεί τη λ. που προηγείται, αλλά είναι σαφώς το αντικείμενο του φόβου. Δεν μπορώ να γνωρίζω το σκεπτικό των εισηγητών αυτής της θεωρίας, αλλά δεν βρίσκω καμία λογική.

Και ... μήπως θα μπορούσατε να μου απαντήσετε και στην προηγούμενη ερώτησή μου σχετικά με την πρόληψη του υποκείμενου;

Φυσικά και δεν υπάρχει πρόληψη υποκειμένου. Η ειδική πρόταση επέχει τη θέση της αιτιατικής του πράγματος (= έμμεσο αντικείμενο). Δες ένα σχετικό παράδειγμα "από την ανάποδη": Ξενοφ. ΚΑ ΙΙΙ, 2, 11 ἔπειτα δὲ ἀναμνήσω γὰρ ὑμᾶς καὶ τοὺς τῶν προγόνων τῶν ἠμετέρων κινδύνους, όπου το έμμεσο αντικείμενο, με τους όρους που του ανήκουν, θα μπορούσε να λάβει τη μορφή ειδικής πρότασης: ...ὅτι καὶ οἱ πρόγονοι οἱ ἡμέτεροι ἐκινδύνευσαν.

[Dwrina]

Ευχαριστώ πολύ, Sali!

[apri]

Σε ιστοσελίδα του πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (για τα ανοιχτά ακαδημαϊκά μαθήματα) αναφέρεται ότι  μετά την πρόληψη του υποκειμένου (δίνει παράδειγμα καὶ ἐφοβοῦντο τοὺς συμμάχους μὴ ἀποστῶσι) «η δευτερεύουσα τίθεται πλέον ως επεξήγηση στο υποκείμενό της».  Ισχύει κάτι τέτοιο; Εγώ, όταν κάνω σύνταξη σε προτάσεις όπως η παραπάνω δίνω τη δευτερεύουσα ως αντικείμενο και εξηγώ ότι η άλλη η αιτιατική είναι το υποκείμενο της δευτερεύουσας, που τίθεται κατά πρόληψη ως αντικείμενο στην κύρια. 

Όχι, δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Και γενικώς, είναι παράλογη η σκέψη ότι ένα πρόσωπο μπορεί να επεξηγείται από ένα πράγμα (τη δευτερεύουσα), γιατί έχουν τελείως διαφορετική εξωκειμενική αναφορά.

Υποπτεύομαι ότι αυτό που θέλουν να πουν είναι ότι το πραγματικό αντικείμενο του φόβου είναι η δευτερεύουσα και όχι τόσο το πρόσωπο. Αυτό όμως δεν εξηγείται θεωρώντας τη δευτερεύουσα επεξήγηση.
Αν θεωρήσεις ότι όντως το πραγματικό αντικείμενο του φόβου είναι η πράξη της δευτερεύουσας και όχι το πρόσωπο αυτό καθαυτό -και υπάρχει αυτή η άποψη στη γλωσσολογική βιβλιογραφία-, τότε η εξήγηση είναι ότι δεν έχουμε πρόληψη (ή ανύψωση) του υποκειμένου της δευτερεύουσας σε θέση αντικειμένου της κύριας, αλλά απλή μετακίνησή του εκεί για έμφαση (δηλ. θεματοποίηση) και αλλαγή της πτώσης του από επίδραση του ρήματος της κύριας.

Αλλά σε επίπεδο παραδοσιακού συντακτικού αυτά δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς, οπότε μπορείς να παραμείνεις στην κλασική εξήγηση που ανέφερες.

[PDE ads]

[Dwrina]

... τότε η εξήγηση είναι ότι δεν έχουμε πρόληψη (ή ανύψωση) του υποκειμένου της δευτερεύουσας σε θέση αντικειμένου της κύριας, αλλά απλή μετακίνησή του εκεί για έμφαση (δηλ. θεματοποίηση) και αλλαγή της πτώσης του από επίδραση του ρήματος της κύριας.

Στην ουσία  όμως πρόληψη και θεματοποίηση (ή πρόταξη) δεν είναι το ίδιο πράγμα; Όταν έχουμε ἐπιχειρήσωμεν εἰπεῖν, ἀνδρεία τί ποτ᾽ ἐστίν, επειδή το ἀνδρεία δεν μπορεί να έχει συντακτική θέση στην κύρια, μιλάμε για πρόταξη, ενώ, όταν έχουμε  ἐφοβοῦντο τοὺς συμμάχους μὴ ἀποστῶσι , επειδή η σύνταξη επιτρέπει  η αιτιατική να θεωρηθεί, έστω και,  πώς να το πω, επιφανειακά, αντικείμενο του ρήματος, μιλάμε για πρόληψη. Κατά βάθος λοιπόν δεν είναι το ίδιο;

[apri]

Στην ουσία  όμως πρόληψη και θεματοποίηση (ή πρόταξη) δεν είναι το ίδιο πράγμα; Όταν έχουμε ἐπιχειρήσωμεν εἰπεῖν, ἀνδρεία τί ποτ᾽ ἐστίν, επειδή το ἀνδρεία δεν μπορεί να έχει συντακτική θέση στην κύρια, μιλάμε για πρόταξη, ενώ, όταν έχουμε  ἐφοβοῦντο τοὺς συμμάχους μὴ ἀποστῶσι , επειδή η σύνταξη επιτρέπει  η αιτιατική να θεωρηθεί, έστω και,  πώς να το πω, επιφανειακά, αντικείμενο του ρήματος, μιλάμε για πρόληψη. Κατά βάθος λοιπόν δεν είναι το ίδιο;

Θεωρητικώς, η ανύψωση (πρόληψη) γίνεται με σκοπό τη θεματοποίηση, αλλά σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να έχεις θεματοποίηση χωρίς να έχει ανυψωθεί ο όρος σε θέση αντικειμένου της κύριας.

Για παράδειγμα στα νέα ελληνικά, όταν μετακινείται το υποκείμενο της δευτερεύουσας μπορεί να παραμείνει σε ονομαστική που δεν παίζει ρόλο στην κύρια, αλλά λειτουργεί ως περιφερειακό θέμα στα όρια της δευτερεύουσας
(π.χ Φοβάμαι ο Γιάννης μήπως φύγει).

Όταν μπαίνει σε αιτιατική όπως απαιτεί η σύνταξη του ρήματος (π.χ Φοβάμαι τον Γιάννη μήπως φύγει), είναι μια μεσοβέζικη κατάσταση, γιατί η αιτιατική θυμίζει αντικείμενο, αλλά είναι αμφισβητήσιμο αν λειτουργεί πραγματικά ως αντικείμενο ή αν είναι απλώς περιφερειακό θέμα που έχει υποστεί έλξη ως προς την πτώση χωρίς να παίζει  συντακτικό ρόλο στην κύρια.

[Dwrina]

Για τα ρήματα που συντάσσονται με αιτιατική και τελικό απαρέμφατο έχουμε πει ότι πρόκειται για άμεσο και έμμεσο αντικείμενο, ενώ στα λεκτικά η αιτιατική χαρακτηρίζεται μόνο υποκείμενο του απαρεμφάτου.
Με τα ρήματα καταγγελίας, όπως εἰσαγγέλλω, καταγγέλλω, τι γίνεται; Αρχικά πήγα να τα κατατάξω στα λεκτικά, αλλά το LSJ και ο Δημητράκος με προβλημάτισαν, γιατί γράφουν (στο εἰσαγγέλλω) το πρώτο «τινὰ δημηγορεῖν» και ο δεύτερος κάτι αντίστοιχο. Μου δίνουν, δηλαδή την εντύπωση, ότι θεωρούν την αιτιατική και αντικείμενο του ρήματος. Και τελικά σκέφτομαι μήπως το απαρέμφατο ισοδυναμεί με γενική της αιτίας / εγκλήματος, οπότε κατά κάποιο τρόπο μπορούμε να μιλήσουμε για άμεσο και έμμεσο αντικείμενο.

[Sali]

Για μένα, η σύνταξη είναι πολύ απλή: άμεσο αντικείμενο η αιτιατική και έμμεσο αντικείμενο το ειδικό απαρέμφατο: (καταγγέλλω κάποιον ότι...). Το ρήμα, πέρα από την ειδική σημασία του, λειτουργεί ως λεκτικό, αλλά σ' αυτή τη δομή ο θεματικός ρόλος της αιτιατικής είναι μόνο αυτός του άμεσου αντικειμένου.

[Dwrina]

Ευχαριστώ, Sali!

[Dwrina]

ὡς δὲ προσηκόντως τὴν ἀρχὴν ἡμεῖς ἔχομεν, πολὺ τούτου συντομώτερος καὶ μᾶλλον ὁμολογούμενος ὁ λόγος ἐστίν: οι μεταφράσεις (πανελλαδικές 2000) αποδίδουν το τούτου «ο λόγος για αυτό», ως γενική αντικειμενική (ή αναφοράς;) από το λόγος. Θα μπορούσε το τούτου να αναφέρεται στον προηγούμενο λόγο περὶ τῶν πολιτειῶν και να είναι γενική συγκριτική από το συντομώτερος ή πρέπει οπωσδήποτε να αναφέρεται στο περιεχόμενο της ειδικής; Η  σύνταξη λόγος τούτων, με το τούτων γενική αντικειμενική / αναφοράς, κατά πόσο συνηθίζεται στην πεζογραφία  (βρήκα δύο παραδείγματα από τον Ξενοφώντα, ἡμῶν λόγος τις ἦν παρ᾽ αὐτοῖς; οὐ λέγεις αὐταῖς τὸν τοῦ κυνὸς λόγον; δεν ξέρω αν υπάρχουν άλλα);

[Sali]

ὡς δὲ προσηκόντως τὴν ἀρχὴν ἡμεῖς ἔχομεν, πολὺ τούτου συντομώτερος καὶ μᾶλλον ὁμολογούμενος ὁ λόγος ἐστίν: οι μεταφράσεις (πανελλαδικές 2000) αποδίδουν το τούτου «ο λόγος για αυτό», ως γενική αντικειμενική (ή αναφοράς;) από το λόγος. Θα μπορούσε το τούτου να αναφέρεται στον προηγούμενο λόγο περὶ τῶν πολιτειῶν και να είναι γενική συγκριτική από το συντομώτερος ή πρέπει οπωσδήποτε να αναφέρεται στο περιεχόμενο της ειδικής; Η  σύνταξη λόγος τούτων, με το τούτων γενική αντικειμενική / αναφοράς, κατά πόσο συνηθίζεται στην πεζογραφία  (βρήκα δύο παραδείγματα από τον Ξενοφώντα, ἡμῶν λόγος τις ἦν παρ᾽ αὐτοῖς; οὐ λέγεις αὐταῖς τὸν τοῦ κυνὸς λόγον; δεν ξέρω αν υπάρχουν άλλα);

Σωστά τα λες εσύ, Dwrina. Το τούτου είναι αρσενικού γένους (κατά παράλειψη της λ. τοῦ λόγου) και αναφέρεται γενικά σε όσα ο ρήτορας ανέπτυξε προηγουμένως (παράγρ. 14-16) για τα είδη των πολιτευμάτων και τις μεταξύ τους διαφορές. Ο Ισοκράτης σαφώς συγκρίνει την παρούσα σύντομη διήγησή του με την προηγούμενη μακροσκελή αναφορά του (όθεν και το συντομώτερος)· επομένως, η γενική δεν μπορεί παρά να είναι συγκριτική.

[Dwrina]

Ευχαριστώ, Sali!

[Dwrina]

Οι αιτιολογικές προτάσεις που εισάγονται με ἐπεί, ἐπειδὴ μπορεί να βρίσκονται σε υπονοούμενο πλάγιο λόγο, όπως αυτές με τα ὃτι, ὡς;  (Μου φαίνεται ότι αυτές με ἐπεί, ἐπειδὴ έχουν ευκτική του πλαγίου λόγου μόνο εντός γνήσιου πλαγίου λόγου.)
Επίσης, έχω την εντύπωση ότι στις αιτιολογικές ο υπονοούμενος πλάγιος λόγος υφίσταται κυρίως όταν το ρήμα εξάρτησης (ιστορικού χρόνου) είναι ψυχικού πάθους ή δικανικό. Ισχύει αυτό;

[θάνος73]

Γεια σας συνάδελφοι!
Στην παρακάτω περίοδο η πρόταση που εισάγεται με την στερεότυπη έκφραση πλὴν εἰ είναι υποθετική ή κύρια; δηλ. εννοείται κάποιος τύπος από το εἰδέναι ή θα το εκλάβουμε ως μία πρόταση με ρ. το τυγχάνει;
οὐδέ τά ὀνόματα οἷόν τε αὐτῶν εἰδέναι, πλήν εἴ τις κωμῳδοποιός τυγχάνει ὢν.