Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[apri]

άρα η ευκτική του πλαγίου λόγου είναι υποχρεωτική μόνο στις κατηγορηματικές μετοχές, όταν έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο.

Υποχρεωτική γιατί; Πόθεν προκύπτει αυτός ο κανόνας; Άλλο το σύνηθες, άλλο το υποχρεωτικό.

Η ευκτική γενικώς επιλεγόταν από τους ομιλητές, όταν ένιωθαν αβεβαιότητα για το περιεχόμενο του εκφωνήματος.
Aν σκεφθείς δηλ. την διαβάθμιση της επιστημικής τροπικότητας (=τη διαβάθμιση βεβαιότητας του ομιλητή απέναντι στο εκφώνημα), που είναι "αδύνατο -απίθανο -δυνατό/αβέβαιο -πιθανό -βέβαιο",
η ευκτική εξέφραζε το "δυνατό/αβέβαιο".



Γι' αυτό και χρησιμοποιούνταν για οποιαδήποτε έκφραση αβεβαιότητας:

-για τις ευχές, δηλ. για έκφραση αβέβαιης κρίσης για το μέλλον (ευχετική ευκτική)

-για την απλή σκέψη του λέγοντος, δηλ. για αβέβαιη κρίση του ομιλητή (βλ. σχετικό υποθετικό λόγο)

-για το δυνατό/αβέβαιο στο παρόν και στο μέλλον (δυνητική ευκτική).
Σημειωτέον ότι στον Όμηρο αλλά και στη μεταγενέστερη ποίηση το "ἄν" εμφανιζόταν προαιρετικά σ' αυτήν την περίπτωση (επειδή ακριβώς η έννοια της δυνατότητας εκφραζόταν εγγενώς από την ίδια την ευκτική), κάτι που δεν γινόταν στην περίπτωση της δυνητικής οριστικής.

-για πράξεις ή λόγια του παρελθόντος, που ήταν αβέβαια και αμφισβητήσιμα (επαναληπτική ευκτική, ευκτική πλαγίου λόγου). Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι κάθε φορά που αναφέρονταν στο παρελθόν, υποχρεωτικά χρησιμοποιούσαν και ευκτική του πλαγίου λόγου, γιατί μπορεί να μην ήταν αβέβαιοι (π.χ μια οριστική ΙΧ συνήθως δεν μετατρεπόταν σε ευκτική ώστε να είναι σαφές το προτερόχρονο ή το μη πραγματικό, η υποτακτική μπορούσε να διατηρηθεί για να εκφράσει το πιθανό).
Η ευκτική ήταν απλώς η συνηθέστερη επιλογή.


Όλα αυτά τα λέω, για να συνειδητοποιήσεις ότι κάθε έγκλιση είχε τη σημασία της. Οπότε δεν μπορούμε να μιλάμε με γενικεύσεις και να κάνουμε μηχανιστικές αλλαγές στον πλάγιο και τον ευθύ λόγο. 

[PDE ads]

[moagniko]

Παιδιά, καλησπέρα!
Ήθελα να ζητήσω τη γνώμη σας σχετικά με τη γενική κατηγορηματική. Είναι πάντα εύκολο να βρούμε το είδος της;
π.χ. Εκείνοι ήσαν πατέρων αγαθών (γενική κατηγορηματική της καταγωγής)
Αν όμως το νόημα ήταν ότι "εκείνοι" ήταν αγαθοί πατέρες, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε και για γενική κατηγορηματική διαιρετική, σωστά;
Της ιδιότητας θα μπορούσε να είναι;
Υπάρχουν παραδείγματα όπου η γενική κατηγορηματική θα μπορούσε να είναι 2 είδη;
Επίσης, η της αξίας έχει να κάνει μόνο με οικονομική αξία;

[ThaliaTh]

Ευχαριστώ πολύ apri για τις θεωρητικές επισημάνσεις! το γνωρίζω ότι η έγκλιση είναι φορέας τροπικότητας , απλά έχω παρατηρήσει ότι αρκετά ασκησιολόγια τόσο στην ανάλυση κατηγορηματικής μετοχής, όσο και στην μετατροπή του πλαγίου λόγου, όταν υπάρχει εξάρτηση από ιστορικό χρόνο δίνουν ως μοναδική αποδεκτή διατύπωση την ευκτική! Το ίδιο και με τους συνδέσμους, που ενώ υπάρχουν περισσότεροι από έναν που υπόκεινται στους περιορισμούς που ανέφερες, πάντοτε προκρίνουν έναν ως σωστό ! γι'αυτό ρωτάω λοιπόν, μήπως στις πανελλήνιες πχ. μια διαφορετική απάντηση θεωρηθεί "λιγότερο σωστή".  Κατά τ' άλλα συμφωνώ μαζί σου, και ελπίζω και οι διορθωτές να είναι πιο ευέλικτοι!

Και μια τελευταία ερώτηση : Το συντακτικό Μπαχαράκη αναφέρει ως παράδειγμα επεξήγησης (σωστά προς εμέ) : ἡ πόλις, οἱ Ταρσοί -> και σωστά γιατί το όνομα εξειδικεύει/επεξηγεί τον γεωγραφικό όρο.  Το συντακτικό όμως

[apri]

Ευχαριστώ πολύ apri για τις θεωρητικές επισημάνσεις! το γνωρίζω ότι η έγκλιση είναι φορέας τροπικότητας , απλά έχω παρατηρήσει ότι αρκετά ασκησιολόγια τόσο στην ανάλυση κατηγορηματικής μετοχής, όσο και στην μετατροπή του πλαγίου λόγου, όταν υπάρχει εξάρτηση από ιστορικό χρόνο δίνουν ως μοναδική αποδεκτή διατύπωση την ευκτική! Το ίδιο και με τους συνδέσμους, που ενώ υπάρχουν περισσότεροι από έναν που υπόκεινται στους περιορισμούς που ανέφερες, πάντοτε προκρίνουν έναν ως σωστό ! γι'αυτό ρωτάω λοιπόν, μήπως στις πανελλήνιες πχ. μια διαφορετική απάντηση θεωρηθεί "λιγότερο σωστή".  Κατά τ' άλλα συμφωνώ μαζί σου, και ελπίζω και οι διορθωτές να είναι πιο ευέλικτοι!

Κοίτα, υπάρχει μια τάση σε επίπεδο ασκήσεων να γίνονται όλα μηχανιστικά και απλοποιημένα για λόγους ευκολίας. Γι' αυτό και μπορεί να προτιμώνται, όπως λες, συγκεκριμένοι σύνδεσμοι, εγκλίσεις κλπ.

Το κεφάλαιο του πλάγιου λόγου είναι το κατεξοχήν κεφάλαιο όπου συμβαίνει αυτό, γιατί στην πραγματικότητα ξέρουμε ότι σε πραγματικές συνθήκες ομιλίας -και τέτοιες αποτυπώνονται και στα κείμενα- οι πιθανές εκδοχές ευθέος και πλάγιου λόγου είναι αρκετές και εξαρτώνται από το ποιος μιλάει, σε ποιον, πότε, πού και με ποια στάση απέναντί στο εκφώνημά του.
Η υποχρεωτικότητα δηλ. των αλλαγών που διδάσκονται σε επίπεδο ασκήσεων, δεν είναι καθόλου δεδομένη στα κείμενα.

Το κακό μ' αυτήν τη μηχανιστική αντίληψη είναι ότι συχνά οδηγεί και σε λάθη. Θα θυμάσαι λ.χ τις λανθασμένες απαντήσεις της επιτροπής εξετάσεων στα λατινικά επί δυο συνεχείς χρονιές, επειδή εφάρμοζαν επιπόλαια τους κανόνες μετατροπής ευθέος σε πλάγιο λόγο.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση των αρχαίων ελληνικών, η άποψή μου είναι ότι η καλύτερη απάντηση είναι να γράψεις την πρόταση με ευκτική του πλαγίου λόγου, αφού αυτή ήταν η συνηθέστερη επιλογή, αλλά να σημειώσεις από κάτω ότι ήταν πιθανή η διατήρηση της αρχικής έγκλισης ή εν πάση περιπτώσει, ότι ήταν πιθανή και η επιλογή κάποιας άλλης έγκλισης (π.χ οριστικής ή υποτακτικής).
Eκτός βέβαια, αν είμαστε απολύτως σίγουροι σε μια συγκεκριμένη πρόταση ότι ήταν πιθανή μόνο μια έγκλιση (π.χ οριστική ΙΧ που δηλώνει το μη πραγματικό σε υποθετικό λόγο).
Τώρα, αν υπάρξει φιλόλογος που θα εκλάβει αυτά ως λάθη, σηκώνω τα χέρια ψηλά με την περίπτωσή του.


ΥΓ. Για να δεις ότι στην ανάλυση της κατηγ. μτχ  η ευκτική πλαγίου λόγου δεν είναι μονόδρομος, πρόσεξε στην παρακάτω πρόταση από τον Θουκυδίδη τη χρήση οριστικής (αντί ευκτικής του πλ.λόγου) σε ειδική πρόταση που εξαρτάται από ρήματα ιστορικού χρόνου και αναλογίσου ότι στη θέση της ειδικής πρότασης, θα μπορούσε να υπάρχει κατηγορηματική μετοχή:
"ό δε κήρυξ ως ήκουσε καὶ έγνω ότι η άπό της πόλεως βοήθεια διέφθαρται"

Και μια τελευταία ερώτηση : Το συντακτικό Μπαχαράκη αναφέρει ως παράδειγμα επεξήγησης (σωστά προς εμέ) : ἡ πόλις, οἱ Ταρσοί -> και σωστά γιατί το όνομα εξειδικεύει/επεξηγεί τον γεωγραφικό όρο.  Το συντακτικό όμως

[PDE ads]

[Sali]

Το κακό μ' αυτήν τη μηχανιστική αντίληψη είναι ότι συχνά οδηγεί και σε λάθη.

Θα συμπλήρωνα και σε (κωμικο)τραγικά λάθη. Θυμάμαι ότι σε άγνωστο πανελλαδικών εξετάσεων, πριν κάμποσα χρόνια, ζητήθηκε ανάλυση χρονικής μετοχής του προτεροχρόνου, χρόνου αορίστου, η οποία προσδιόριζε ρήμα ιστορικού χρόνου, αμφότερα όμως ανήκαν σε απλή αφήγηση ευθέος λόγου. Κι ενώ όλοι οι φροντιστές ανέλυσαν σωστά με ἐπεὶ/ἐπειδὴ + οριστ. αορίστου, κάποιος άλλος (ο μόνος ευτυχώς) ανέλυσε με ἑπεὶ + ευκτ. του πλαγίου λόγου χωρίς να υπάρχει η παραμικρή υποψία πλαγίου λόγου. Σκεφτείτε δηλαδή στο παράδειγμα: ἀκούσαντες ταῦτα οἱ ἔφοροι ἀπῆλθον να αναλυθεί η μτχ. σε ἐπειδὴ/ἐπεὶ ἀκούσαιεν! Δεν πρόκειται για το πραγματικό παράδειγμα από το άγνωστο αλλά για κάτι παρόμοιο.

Για εμένα, το πιο σωστό είναι ότι είναι επεξήγηση και όταν είναι σε γενική (το ακρωτήριο της Λευκίμμης) είναι γενική επεξηματική.
Αυτό που παραθέτεις ως αιτιολογία, δεν είναι αιτιολογία αλλά περιγραφή της περίστασης. Η μόνη αιτιολογία που μπορώ να φανταστώ είναι ότι θεωρούν ότι, επειδή ο γεωγραφικός όρος είναι έναρθρος, έχει συγκεκριμένη αναφορά και δεν είναι κάτι γενικό και αόριστο.
Όντως έχει συγκεκριμένη αναφορά ένα έναρθρο ουσιαστικό, μόνο που είναι λιγότερο συγκεκριμένη από μια ονομασία. Γι' αυτό και κατά τη γνώμη μου είναι αδύνατο να θεωρήσουμε ένα κύριο όνομα ως παράθεση.

Νομίζω πως στις εκφράσεις αυτές μόνο θεωρητικά στέκει ότι το κύριο όνομα λειτουργεί ως επεξήγηση. Ας σκεφτούμε τον ομιλητή που λέει: "η πόλη της Αθήνας" ή "η πόλη Αθήνα". Είναι βέβαιο ότι, όταν εκφωνεί τη λέξη "η πόλη", μόνο την Αθήνα έχει στο μυαλό του και όχι κάποια άλλη. Δηλαδή γεωγραφικός όρος και κύριο όνομα ταυτίζονται απολύτως. Αν τώρα απομονώσουμε τη λ. "η πόλη" και τη δούμε όχι ως εκφορά πραγματικού λόγου αλλά θεωρητικά, τότε ναι, μπορεί να συμπληρωθεί από οποιοδήποτε κύρι όνομα σε γενική ή σε ονομαστική κ.λπ.: "η πόλη" (της Αθήνας, της Πάτρας, της Καλαμάτας κ.ο.κ.), οπότε το κύριο όνομα περιορίζει ακόμη περισσότερο τον ήδη συγκεκριμένο γεωργαφικό όρο.
Έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η πραγματική επεξήγηση είναι μια παραχώρηση του συγγραφέα/ομιλητή προς τον αναγνώστη/ακροατή. Αλλά εκεί είναι φανερή η δήλωση της γενικής και της ειδικής έννοιας: "κάποια πόλη, η Αθήνα". Σε φράσεις όμως όπως οι παραπάνω ουδεμία τέτοια υπόνοια γενικής και ειδικής δήλωσης υπάρχει. Φυσικά ούτε και ως παράθεση λειτουργεί το κύριο όνομα. Συμπερασματικά, δηλαδή, πιστεύω ότι πρόκειται για απλές περιφράσεις αντί του κύριου ονόματος, και δεν θα έμπαινα στον πειρασμό της συντακτικής διαίρεσής τους, μόνο και μόνο γιατί δεν με ικανοποιεί το κύριο όνομα ούτε ως επεξήγηση ούτε ως παράθεση.

[apri]

Σκεφτείτε δηλαδή στο παράδειγμα: ἀκούσαντες ταῦτα οἱ ἔφοροι ἀπῆλθον να αναλυθεί η μτχ. σε ἐπειδὴ/ἐπεὶ ἀκούσαιεν!

Kαι το πιο ωραίο είναι ότι και σε πλαίσιο πλάγιου λόγου να ήταν, το πιο πιθανό είναι ότι πάλι δεν θα έμπαινε σε ευκτική, για να είναι εμφανές το προτερόχρονο.

(δες στον Goodwin παρ. 689/3 και την εξαίρεση στην 693:
http://perseus.uchicago.edu/cgi-bin/philologic/getobject.pl?c.28:4:98.NewPerseusMonographs
και στον Smyth: http://perseus.uchicago.edu/cgi-bin/philologic/getobject.pl?c.9:6:237:0.perseusmonographs)

Είναι βέβαιο ότι, όταν εκφωνεί τη λέξη "η πόλη", μόνο την Αθήνα έχει στο μυαλό του και όχι κάποια άλλη. Δηλαδή γεωγραφικός όρος και κύριο όνομα ταυτίζονται απολύτως.

Και όταν λέμε "Ο καθηγητής, ο κ. Τ. Παπαδόπουλος", πάλι έναν συγκεκριμένο καθηγητή έχουμε στο μυαλό, αλλά ο ακροατής καταλαβαίνει για ποιον μιλάμε μόνο όταν ακούσει το όνομά του, που είναι πιο συγκεκριμένη πληροφορία.

Με άλλα λόγια, οι δυο λέξεις έχουν την ίδια ακριβώς εξωκειμενική αναφορά, αλλά εντός του κειμένου έχουμε καταφορά, δηλ. ο καθηγητής αντλεί το ειδικότερο περιεχόμενό του από το κύριο όνομα που έπεται.


Το ίδιο συμβαίνει και με την πόλη. Μπορείς να πεις "Η πόλη μας, η Αθήνα". Ο ακροατής που ακούει το "η πόλη μας", πρέπει να ανατρέξει στα συμφραζόμενα, για να καταλάβει σε ποια συγκεκριμένη πόλη αναφέρεσαι.


ΥΓ. Τώρα που το σκέφτομαι, η μόνη περίπτωση να έχουμε ένα κύριο όνομα ως παράθεση είναι όταν αυτό αναφέρεται σε προσωπική αντωνυμία α' ή β' προσώπου (δηλ. στον ομιλητή ή τον ακροατή αντίστοιχα), που είναι η πιο συγκεκριμένη μορφή προσωπικής δείξης.
π.χ Εσύ, ο κ. Κ. Παπαδόπουλος...

[θάνος73]

ακριβώς!
Θεμιστοκλῆς ἥκω παρά σε. το κύριο όνομα εδώ είναι παράθεση.

[apri]

ακριβώς!
Θεμιστοκλῆς ἥκω παρά σε. το κύριο όνομα εδώ είναι παράθεση.

Υπάρχει μια "κλίμακα οριστικότητας" (definiteness scale) που έχει διατυπωθεί από την Judith Aissen και έχει άμεση σχέση με τα όσα συζητάμε για την παράθεση και την επεξήγηση:

προσωπικές αντωνυμίες >κύρια ονόματα >οριστικές ΟΦ >αόριστες ΟΦ


Στις προσωπικές αντωνυμίες συγκαταλέγονται σίγουρα αυτές του α' και β' προσώπου, επειδή είναι πάντα σαφές ότι αφορούν τον ομιλητή και τον ακροατή αντίστοιχα.
Ωστόσο, η αντωνυμία του γ' προσώπου, ενώ αναφέρεται σε συγκεκριμένο πρόσωπο, έχει πιο ασαφή προσωπική δείξη (δηλώνει απλώς κάποιο τρίτο πρόσωπο εκτός του ομιλητή/ακροατή), που διευκρινίζεται με την αναφορά σε ένα κύριο όνομα ή μια έναρθρη ΟΦ που έχει προηγηθεί.
Γι' αυτό και o Lyons λέει ότι η αντωνυμία του γ' προσώπου λειτουργεί περισσότερο ως δεικτική αντωνυμία σημειώνοντας ότι σε αρκετές γλώσσες (όπως τα νέα ελληνικά, καλή ώρα) αυτή είναι και η προέλευση της συγκεκριμένης προσωπικής αντωνυμίας.

Οπότε -αν και δεν αναφέρεται από την Αissen- κατά τη γνώμη μου, η αντωνυμία του γ' προσώπου θα πρέπει να καταταχθεί στην κλίμακα αμέσως μετά τις οριστικές ΟΦ.

[labr0s]

Συνάδελφοι βοήθεια! Μήπως γνωρίζετε τι τύπος είναι το " ἔχουν"

[θάνος73]

Συνάδελφοι βοήθεια! Μήπως γνωρίζετε τι τύπος είναι το " ἔχουν"

παρατ. του χόω (=συσσωρεύω χώμα). σε ποιο κείμενο το πέτυχες;

[labr0s]

Το έδωσε ένας καθηγητής στο σχολείο που πηγαίνει μια μαθήτριά μου στην οποία κάνω ιδιαίτερα

[apri]

Ή παρατατικός του "χέω" =χύνω

[labr0s]

Του χέω δεν κάνει έχεον;

[apri]

Ναι, έχεις δίκιο. Ξέχασα ότι δεν συναιρείται.     Άρα, μόνο τύπος του "χόω" μπορεί να είναι.