Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[Sali]

Επομένως το  οὐκ ἐν καλῷ ὁρμεῖτε, ἀλλὰ μεθορμίσατε εἰς Σηστὸν συντακτικά τουλάχιστον δεν είναι λάθος. Σύμφωνα όμως με όσα μου είπες για το ἀλλὰ του ευθέος λόγου στο προηγούμενο παράδειγμα, υπάρχει άλλο πρόβλημα: αν το ἀλλὰ ανήκει στην αφήγηση του συγγραφέα και όχι στα λόγια του Αλκιβιάδη (Ἀλκιβιάδης οὐκ ἐν καλῷ ἔφη αὐτοὺς ὁρμεῖν, ἀλλὰ μεθορμίσαι εἰς Σηστὸν παρῄνει)  πάλι πρέπει να φύγει και στη θέση του να μπει άνω τελεία, μετά το ὁρμεῖτε. Τι λές;

Εδώ φαίνεται πως έχουμε μια υβριδική κατάσταση: ενώ δηλαδή η άρνηση οὐκ ανήκει στο απαρέμφατο ὁρμεῖν, ο ἀλλὰ ανήκει στο ρήμα παρῄνει, άρα στην αφήγηση (αλλιώς θα έμεναν ασύνδετες οι δύο κύριες προτάσεις). Επομένως, αν θέλουμε να είμαστε τυπικά σωστοί, δεν έχουμε άλλη λύση παρά μόνο αυτή που προτείνεις. Υπογραμμίζω τη λ. "τυπικά", γιατί δεν μπορώ να αποκλείσω την πιθανότητα να ανήκε ο ἀλλὰ αρχικά στον ευθύ λόγο και κατά τον πλαγιασμό του ο Ξενοφώντας να τον τοποθέτησε στην αφήγηση.

[PDE ads]

[apri]

Υπογραμμίζω τη λ. "τυπικά", γιατί δεν μπορώ να αποκλείσω την πιθανότητα να ανήκε ο ἀλλὰ αρχικά στον ευθύ λόγο και κατά τον πλαγιασμό του ο Ξενοφώντας να τον τοποθέτησε στην αφήγηση.

Κοίταξα το σχετικό λήμμα στο Liddell-Scott (http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aalphabetic+letter%3D*a%3Aentry+group%3D88%3Aentry%3Da%29lla%2F) και αναφέρει ότι συνηθιζόταν η χρήση του "αλλά" με προστακτική ή υποτακτική:

II. to oppose whole sentences,but, yet:
.........................................
2. with imper. or subj., to remonstrate, encourage, persuade, etc., freq. in Hom., ἀ. ἄγε, ἴθι, Il.1.210, 11.611; “ἀ. ἴομεν” 6.526; “ἀ. πίθεσθε” 1.259; after voc., “ὦ Φίντις, ἀ. ζεῦξον” Pi.O.6.22, cf. Tyrt. 10.15, etc.; answered by a second “ἀ., ἀ. περιμένετε. ἀ. περιμενοῦμεν” Pl.R.327b; “ἀλλ᾽ ἕρπεθ᾽ ὡς τάχιστα” S.OC1643, cf. Ant.1029, etc.



Στο λεξικό του Adrados (http://dge.cchs.csic.es/xdge/article/ἀλλά) αναφέρει επιπλέον και τη χρήση του με ευχετική ευκτική:

D. en comienzos de frase (=στην αρχή φράσεως)

I. en órdenes, ruegos, preguntas, c. idea positiva (=σε διαταγές, παρακλήσεις, ερωτήσεις/ με θετική ιδέα)

1 c. imperat. ea, así pues, ἀλλ' ἀκέουσα κάθησο Il.1.565, ὦ νέοι, ἀλλὰ μάχεσθε Tyrt.6.15, ἀλλὰ σὺ μέν ... ὦ Μωυσῆ, χρῶ νόμοις I.AI 4.145, ἀλλὰ ... ἐπίθες τὴν χεῖρά σου ἐπ' αὐτήν Eu.Matt.9.18
•c. imperat. convertido en exclam. ἀλλ' ἄγ' ὀΐστευσον Μενελάου κυδαλίμοιο Il.4.100, ἀλλ' ἄγε δή, ὦ Κρίτων, πειθώμεθα αὐτῷ Pl.Phd.116d, ἀλλ' ἴθι Il.14.267
•c. opt. expresando un deseo ea, pues que ἐλαύνομαι δὲ κοὐκέτ' ἂν μείναιμ' ἐγώ. - ἀλλ' εὐτυχοίης A.Ch.1063, ἀλλ' ἵλεῳ μὲν τὸν ἱκέτην δεξαίατο S.OC 44, ἀλλὰ καὶ σὺ τῶν αὐτῶν τύχοις E.Supp.1182
•c. subj. ἀλλ' ἴομεν Il.6.526, ἀλλ' ... ἀπειλησώμεθα αὐτοῖς μηκέτι λαλεῖν ἐπὶ τῷ ὀνόματι τούτῳ μηδενὶ ἀνθρώπων Act.Ap.4.17.



Οπότε μπορεί στα νέα ελληνικά να μας ξενίζει λίγο η χρήση του "αλλά" στην πρόταση του Ξενοφώντα σε ευθύ λόγο, αλλά στα αρχαία ελληνικά τα πράγματα ήταν διαφορετικά.
Και αφού η χρήση του "αλλά" αναφέρεται στην αρχή πρότασης, ίσως ο ευθύς λόγος να ήταν:
"Οὐκ ἐν καλῷ ὁρμεῖτε. Αλλὰ μεθορμίσατε εἰς Σηστὸν".

[Dwrina]

Σας ευχαριστώ πολύ!

[Sali]

Και αφού η χρήση του "αλλά" αναφέρεται στην αρχή πρότασης, ίσως ο ευθύς λόγος να ήταν:
"Οὐκ ἐν καλῷ ὁρμεῖτε. Αλλὰ μεθορμίσατε εἰς Σηστὸν".

Στο κείμενο όμως του Ξενοφώντα ο ἀλλὰ είναι καθαρά αντιθετικός. Ο συγγραφέας εξασφαλίζει τυπικά την αντίθεση των δύο κύριων προτάσεων έτσι: οὐκ ἔφη ... ἀλλὰ παρῄνει (και λέω "τυπικά", διότι ξέρουμε ότι η άρνηση ανήκει κανονικά στο απαρέμφατο). Και ενώ δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο να λειτουργεί ο ἀλλὰ ως παρακελευσματικό μόριο μπροστά από έγκλιση επιθυμίας, εδώ δεν φαίνεται να έχει τέτοια λειτουργία στον ευθύ λόγο. Αυτό που εννοούσα στην προηγούμενη ανάρτησή μου είναι ότι δεν μπορώ να αποκλείσω την πιθανότητα να λειτουργεί ο ἀλλὰ ως αντιθετικός σύνδεσμος στον ευθύ λόγο, δηλαδή σε μια σύνδεση πρότασης κρίσεως με πρόταση επιθυμίας, όπως έγραψε προηγουμένως η Dwrina: οὐκ ἐν καλῷ ὁρμεῖτε, ἀλλὰ μεθορμίσατε εἰς Σηστόν. Αυτό όμως είναι μόνο μια υπόθεση δική μου· και επειδή στο κείμενο του Ξενοφώντα ο ἀλλὰ ανήκει στην αφήγηση και όχι στον ευθύ λόγο, δέχομαι ως "λογικότερη" λύση να αποκαταστήσουμε τον ευθύ λόγο με δύο περιόδους ή ημιπεριόδους, τη μία με απλή οριστική και την άλλη με προστακτική. Τώρα, η χρήση του παρακελευσματικού ἀλλὰ μπροστά από την προστακτική είναι δεκτή μεν αλλά καθαρή προσθήκη, δεν αποτελεί δηλαδή μέρος του ευθέος λόγου.

[PDE ads]

[apri]

Στο κείμενο όμως του Ξενοφώντα ο ἀλλὰ είναι καθαρά αντιθετικός. Ο συγγραφέας εξασφαλίζει τυπικά την αντίθεση των δύο κύριων προτάσεων έτσι: οὐκ ἔφη ... ἀλλὰ παρῄνει (και λέω "τυπικά", διότι ξέρουμε ότι η άρνηση ανήκει κανονικά στο απαρέμφατο). Και ενώ δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο να λειτουργεί ο ἀλλὰ ως παρακελευσματικό μόριο μπροστά από έγκλιση επιθυμίας, εδώ δεν φαίνεται να έχει τέτοια λειτουργία στον ευθύ λόγο.

Το "αλλά" δεν χρησιμοποιείται μόνο ως παρακελευστικό μόριο στις περιπτώσεις που παρέθεσα από τα δυο λεξικά, αλλά και ως αντιθετικός σύνδεσμος. Στο Liddell-Scott το αναφέρει ως παρεκελευστικό κάτω από το γενική κατηγορία "II. to oppose whole sentences,but, yet".
Αλλά και στο Adrados φαίνεται και σε κάποια παραδείγματα, αλλά και στην αμέσως επόμενη κατηγορία "2 en alternativas afirmativas, interr. o imperat. pues entonces πατέρα δέ μοι δὸς εἰσιδεῖν. - οὐκ ἂν τύ χοις. - ἀλλὰ παρθένους ἀδελφάς E.Ph.615, cf. Ar.Pl.1155"


Στο κείμενο του Ξενοφώντα το "αλλά" είναι αντιθετικό. Αυτό που λέω είναι ότι θα μπορούσε να υπάρχει και στον ευθύ λόγο ως παρεκελευστικό/αντιθετικό (άλλωστε και το ρήμα "παρήνει" δείχνει προς μια τέτοια κατεύθυνση) και να διασωθεί και στον πλάγιο λόγο, αφού δεν δημιουργούσε συντακτικό πρόβλημα.

[stam]

Προτείνω για προβληματισμό και την περίπτωση να ισχύουν και οι δύο λειτουργίες του ἀλλά που αναφέρθηκαν: στον (υποτιθέμενο) ευθύ λόγο θα είχαμε τη λειτουργία του "προτρεπτικού", κάτι σαν : οὐκ ἐν καλῷ ὁρμεῖτε. ἀλλὰ μεθορμίσατε. Κατά την μεταφορά στον πλάγιο (την αφήγηση του Ξενοφώντα) η άρνηση στην πρώτη πρόταση ευνοεί τη χρήση του - "αντιθετικού" πλέον - ἀλλά, με το τελικό αποτέλεσμα να έχει τη μορφή της αντιθετικής σύνδεσης. Θεωρώ ότι δεν υπάρχει νοηματική αντίθεση των ρημάτων εξάρτησης, αλλά μετάβαση από τη μία πρόταση στην άλλη, με τη χρήση του ἀλλά όπως αναφέρουν οι Α. Bonifazi, A. Drummen, M. De Creij : The general function of ἀλλά can be described as the substitution of one alternative with another, which can include the correction of an explicit element, an implicit element, and the switch to a different topic. [152]  That is, the substitution can be de re or de dicto. (στο Practicles in Ancient Greek Discourse, https://chs.harvard.edu/CHS/article/display/6391, ΙΙΙ, 2, 65). Επίσης θέλω να παρατηρήσω ότι στο συγκεκριμένο χωρίο η άρνηση οὐ δεν ανήκει στο απαρέμφατο, αλλά αποκλειστικά στον εμπρόθετο "ἐν καλῷ"

[Dwrina]

Θεωρώ ότι δεν υπάρχει νοηματική αντίθεση των ρημάτων εξάρτησης, αλλά μετάβαση από τη μία πρόταση στην άλλη, με τη χρήση του ἀλλά όπως αναφέρουν οι Α. Bonifazi, A. Drummen, M. De Creij : The general function of ἀλλά can be described as the substitution of one alternative with another, which can include the correction of an explicit element, an implicit element, and the switch to a different topic. [152]  That is, the substitution can be de re or de dicto. (στο Practicles in Ancient Greek Discourse, https://chs.harvard.edu/CHS/article/display/6391, ΙΙΙ, 2, 65).

Δεν ξέρω... Από ό,τι κατάλαβα εκεί όπου μας  παρέπεμψες γίνεται λόγος για τη γενική λειτουργία του ἀλλά,  το οποίο σύμφωνα και με τον  Kuhner (σελ. 995) «εκφράζει γενικώς διαφοράν, χωρισμόν και διάκρισιν».  Επομένως, η αντιθετική λειτουργία του συμπεριλαμβάνεται σε αυτή τη γενική λειτουργία. Άλλωστε σε ένα από τα παραδείγματα  που δίνονται στο ΙΙΙ. 2. 65. (οὐκ ἐρεῖς, ἀλλ’ ὧδ’ ἔσῃ σιγηλός; ) ο ἀλλά είναι καθαρά αντιθετικός. Θέλω να πω ότι δεν είμαι σίγουρη αν οι συγγραφείς του συγγράμματος αναφέρονται σε κάποια ιδιαίτερη, διαφορετική από τις γνωστές  χρήσεις του ἀλλά, για να δεχθούμε ότι αυτό συμβαίνει εδώ (μεταβατικά χρησιμοποιείται μόνο σε αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου).
Από την άλλη το συγκεκριμένο χωρίο είναι μάλλον ιδιαίτερη περίπτωση, γιατί έχουμε λεκτικό αρνητικό ρήμα + απαρέμφατο, σύνταξη στην οποία  η άρνηση κανονικά ανήκει στο απαρέμφατο, πράγμα που δυσκολεύει την αναγνώριση αντιθετικής σύνδεσης. Νοηματικά όμως μου φαίνεται ότι υπάρχει  ξεκάθαρα αντίθεση «δεν συμφωνούσε με το  χ, αλλά συμβούλευε / πρότεινε το ψ» (και αν το ρήμα δεν ήταν λεκτικό δεν θα υπήρχε και κανένα έρεισμα, για να αμφισβητηθεί η αντιθετική σύνδεση).

[stam]

Δεν υποστήριξα ότι η παραπομπή που έδωσα αναφέρεται ειδικά στο συγκεκριμένο χωρίο. Νομίζω είναι εμφανές ότι αναφέρεται στη γενική λειτουργία του συνδέσμου. Το αρχικό ερώτημά σου ήταν ποια σύνδεση υπάρχει με το ἀλλά. Κατά τη γνώμη μου δε συνδέει τα δύο ρήματα (οὐκ ... ἔφη - παρῄνει) ούτε φυσικά το ρήμα της πρώτης με το απαρέμφατο της δεύτερης. Ο Ξενοφών μεταφέρει στον πλάγιο λόγο μία διαπίστωση του Αλκιβιάδη και μία παραίνεσή του. Η χρήση του συνδέσμου δηλώνει ότι περνά από τη μία στην άλλη, δεν υπάρχει λόγος να αναζητήσουμε την αντίθεση συγκεκριμένων όρων. Όπως γράφτηκε ήδη και από την Apri, ο ευθύς λόγος θα ήταν Οὐκ ἐν καλῷ ὁρμεῖτε. Ἀλλὰ μεθορμίσατε εἰς Σηστὸν, σε δύο περιόδους. Αυτό το ἀλλά του ευθέος πέρασε και στον πλάγιο, όπως αναφέρθηκε και από τους προηγούμενους, με αποτέλεσμα να φαίνεται ότι υπάρχει αντιθετική σύνδεση, ενώ απλώς ο Ξενοφών δηλώνει τη μετάβαση από τη διαπίστωση στην παραίνεση. Θα μπορούσε να χρησιμοποιούσε τα μέν... δέ, αλλά η συχνή χρήση του "προτρεπτικού" ἀλλά με την προστακτική, νομίζω επέδρασε στην επιλογή του συνδέσμου αυτού.

[LIVERPOOL]

Δημοσθένους Φιλιππικός Α  40-41: καί γάρ εκείνων ο πληγείς αεί της πληγής έχεται,
 το εκείνων είναι γενική διαιρετική ή το έχω δει λάθος;

[Dwrina]

Το αρχικό ερώτημά σου ήταν ποια σύνδεση υπάρχει με το ἀλλά. Κατά τη γνώμη μου δε συνδέει τα δύο ρήματα (οὐκ ... ἔφη - παρῄνει) ούτε φυσικά το ρήμα της πρώτης με το απαρέμφατο της δεύτερης. Ο Ξενοφών μεταφέρει στον πλάγιο λόγο μία διαπίστωση του Αλκιβιάδη και μία παραίνεσή του. Η χρήση του συνδέσμου δηλώνει ότι περνά από τη μία στην άλλη, δεν υπάρχει λόγος να αναζητήσουμε την αντίθεση συγκεκριμένων όρων.

Το αρχικό μου ερώτημα δεν ήταν ποια σύνδεση υπάρχει με τον ἀλλὰ στον πλάγιο λόγο, αλλά αν ο ἀλλὰ μπορεί να παραμείνει στον ευθύ συνδέοντας οριστική με προστακτική. Από εκεί και πέρα ακούστηκαν  κάποιες απόψεις σχετικά με το αν ο ἀλλὰ θα μπορούσε να έχει μεταφερθεί  από τον ευθύ στον πλάγιο και, αν ναι, ποιο ρόλο θα είχε εκεί. Αυτά όμως είναι υποθετικά.
Όσον αφορά στον  πλάγιο λόγο, που είναι και το δεδομένο μας, ο  ἀλλά, όπως και να προέκυψε, εμένα τουλάχιστον μου φαίνεται ότι εκφράζει αντίθεση όχι φαινομενική αλλά πραγματική μεταξύ του νοήματος των δύο προτάσεων. Δηλαδή,  αν ο  Ξενοφώντας επέλεγε να μεταφέρει την ουσία των λόγων του Αλκιβιάδη με άλλη διατύπωση, π.χ.  ἔφη οὐ δεῖν αὐτοὺς ὁρμεῖν ἐκεῖ ἀλλὰ δεῖν μεθορμίσαι εἰς Σηστόν, η σύνδεση δεν θα  ήταν αντιθετική και το νόημα το ίδιο; Επιπλέον, δεν γνωρίζω να υπάρχει καθαρά μεταβατική (χωρίς αντίθεση) λειτουργία του ἀλλά (δεν λέω ότι αποκλείεται να υπάρχει, λέω απλώς ότι  δεν το γνωρίζω), με εξαίρεση περιπτώσεις όπως καὶ ὁ Ἀβραδάτας εἶπεν∙ ἀλλὰ τὰ μὲν καθ᾽ ἡμᾶς ἔμοιγε δοκεῖ, ὦ Κῦρε, καλῶς ἔχειν.

[Dwrina]

Δημοσθένους Φιλιππικός Α  40-41: καί γάρ εκείνων ο πληγείς αεί της πληγής έχεται,
 το εκείνων είναι γενική διαιρετική ή το έχω δει λάθος;

Ναι, γενική διαιρετική είναι.

[apri]

Όσον αφορά στον  πλάγιο λόγο, που είναι και το δεδομένο μας, ο  ἀλλά, όπως και να προέκυψε, εμένα τουλάχιστον μου φαίνεται ότι εκφράζει αντίθεση όχι φαινομενική αλλά πραγματική μεταξύ του νοήματος των δύο προτάσεων. Δηλαδή,  αν ο  Ξενοφώντας επέλεγε να μεταφέρει την ουσία των λόγων του Αλκιβιάδη με άλλη διατύπωση, π.χ.  ἔφη οὐ δεῖν αὐτοὺς ὁρμεῖν ἐκεῖ ἀλλὰ δεῖν μεθορμίσαι εἰς Σηστόν, η σύνδεση δεν θα  ήταν αντιθετική και το νόημα το ίδιο;

 
Εγώ θεωρώ ότι το "αλλά" λειτουργούσε αντιθετικά, γιατί υπάρχει η αντίθεση του "ορμείν" και του "μεθορμίσαι".
Απλώς, νομίζω ότι δεν είναι απίθανο να υπήρχε και στον ευθύ λόγο λειτουργώντας όχι μόνο αντιθετικά, αλλά και ως παρεκελευστικό μόριο. Τουλάχιστον, τα λεξικά δείχνουν ότι ήταν δυνατό κάτι τέτοιο.

 

[Dwrina]

Εγώ θεωρώ ότι το "αλλά" λειτουργούσε αντιθετικά, γιατί υπάρχει η αντίθεση του "ορμείν" και του "μεθορμίσαι".

Αυτό προσπαθώ να πω μιλώντας για αντίθεση του νοήματος μεταξύ των δύο προτάσεων, αλλά εσύ το απέδωσες με μεγαλύτερη ακρίβεια.

[Dwrina]

Στο ἐστρατήγει δὲ αὐτῶν Σάμιος ὀνόματι Ἱππεύς η δοτική ὀνόματι  είναι ονοματικός προσδιορισμός από το Ἱππεύς και είναι της αναφοράς, σωστά;
Στο ἡμεῖς δὲ αὐτόνομοι δὴ ὄντες καὶ ἐλεύθεροι τῷ ὀνόματι ξυνεστρατεύσαμεν, γιατί δεν είναι επίσης δοτική αναφοράς από το ἐλεύθεροι,  αλλά είναι επιρρηματικός προσδιορισμός (Schwyzer, 208) προφανώς του τρόπου, αφού ο  Schwyzer τη δίνει μαζί με τις δοτικές τῷ λόγῳ, τῷ ὄντι, τῷ ἔργῳ, τῇ ἀληθείᾳ (αλλά και ο Γρηγορόπουλος συμπεριλαμβάνει τη δοτική ὀνόματι στις δοτικές του τρόπου);