Μουσικά αφιερώματα

[nikitas]

Η αντικειμενικότητα δεν έχει σχέση με τις προσωπικές προτιμήσεις.
Το άρθρο (όπως και εκατοντάδες άλλα) έχει τίτλο: "Η Μanchester United η πιο δημοφιλής ομάδα του κόσμου". Επίσης τα 659 εκατομμύρια δε μπορεί να είναι κάτοικοι της Ασίας. Εκεί είναι οι πιο φανατικοί.
Αυτό που γράφεις για να στηρίξεις όλη τη θεωρία σου δεν υπάρχει πουθενά.

Όπως ήδη σου έγραψα, η συμπάθεια προς τους 'μπέμπηδες', ανεξαρτήτως προέλευσης, ουδεμία σχέση έχει με ποδοσφαιρικά κριτήρια. Απορρέει από την τραγωδία του '58 και από αβάντα των ΜΜΕ από τότε μέχρι σήμερα. Τέλος πάντων, δε θα τα χαλάσουμε. Εγώ, ως Liverpudlian, δε γουστάρω Manchester με την καμία και μ' εκνευρίζει όλη αυτή η συζήτηση περί δημοφιλίας.-

[PDE ads]

[jak_13]

Όπως ήδη σου έγραψα, η συμπάθεια προς τους 'μπέμπηδες', ανεξαρτήτως προέλευσης, ουδεμία σχέση έχει με ποδοσφαιρικά κριτήρια. Απορρέει από την τραγωδία του '58 και από αβάντα των ΜΜΕ από τότε μέχρι σήμερα. Τέλος πάντων, δε θα τα χαλάσουμε. Εγώ, ως Liverpudlian, δε γουστάρω Manchester με την καμία και μ' εκνευρίζει όλη αυτή η συζήτηση περί δημοφιλίας.-

Δεν πρόκειται να τα χαλάσουμε αλλά δε χρειάζεται να εκνευρίζεσαι κιόλας. Αν δεν έβλεπα ακραίους χαρακτηρισμούς δε θα απαντούσα καν.
Αν συμπαθούμε μια ομάδα δε σημαίνει ότι πρέπει να μισούμε όλες τις άλλες.
Θα γράψω μόνο ότι η πορεία της Manchester United μέχρι το 1958 ήταν ήδη καταξιωμένη, με ποδοσφαιρικά κριτήρια. Εξ`άλλου για αγώνα κυπέλλου πρωταθλητριών ταξίδευε.
Επίσης, οι κατακτήσεις 20 πρωταθλημάτων Αγγλίας, 11 κυπέλλων Αγγλίας, 19 Community Shield, 4 League Cup, (όλες ρεκόρ για αγγλικές ομάδες) και 3 Τσάμπιονς Λιγκ, 1 Κυπέλλου Κυπελλούχων, 1 Σούπερ Καπ, 1 Διηπειρωτικού Κυπέλλου και 1 παγκοσμίου κυπέλλου συλλόγων, με ποδοσφαιρικά κριτήρια, κάθε άλλο παρά την ανάγκη αβάντας των ΜΜΕ είχαν την ανάγκη.

[apri]

Ο σκλάβος αναστέναξεν





«Ἐπὶ πολλὰς νύκτας κατὰ συνέχειαν ἔβλεπεν ὁ Μάνος τοῦ Κορωνιοῦ,
ἐκεῖ ὅπου ἔδενε τὴν βάρκαν του κάθε βράδυ….
……. ἀνοικτὰ εἰς τὸ πέλαγος,
ἔξω ἀπὸ τὰ δυὸ ἀνθισμένα νησάκια, τὰ φυλάττοντα ὡς σκοποὶ τὸ στόμιον τοῦ λιμένος,
ἓν μελαγχολικὸν φῶς -κανδήλι, φανόν, λαμπάδα, ἢ ἄστρον πεσμένον- νὰ τρεμοφέγγῃ,
ἐκεῖ μακράν, εἰς τὸ βάθος τῆς μελανωμένης εἰκόνος, ἐπιπολῆς εἰς τὸ κῦμα,
καὶ νὰ στέκῃ ἐπὶ ὥρας, φαινόμενον ὡς νὰ ἔπλεε,
καὶ μένον ἀκίνητον…..


…..Ὁ Μάνος παρεκάλεσε τὸν Κόκοϊαν νὰ κατεβῇ παρακάτω καὶ νὰ ὁμιλῇ σιγανώτερα.
Εἶτα δὲν ἐδίστασε νὰ τοῦ διηγηθῆ τὸ ὅραμά του.……

……Ὁ Κόκοϊας, ἤρχισε τότε νὰ διηγῆται:
«Βλέπετε αὐτὸ τὸ χάλασμα, τὸ Καλύβι τῆς Λουλούδως, ποὺ λένε πῶς εἶναι στοιχειωμένο;
 Ἐδῶ τὸν παλαιὸν καιρὸ ἐκατοικοῦσε μιὰ κόρη, ἡ Λουλούδω,
ὁποὺ τὴν εἶχαν ὀνοματίσει γιὰ τὴν ἐμορφιά της, - ἔλαμπε ὁ ἥλιος, ἔλαμπε κι αὐτὴ -
μαζὶ μὲ τὸν πατέρα της τὸν γερό-Θεριὰ (ἑλληνικὰ τὸν ἔλεγαν Θηρέα),
ὅπου ἐκυνηγοῦσε ὅλους τους Δράκους καὶ τὰ Στοιχειά,
μὲ τὴν ἀσημένια σαγίτα καὶ μὲ φαρμακωμένα βέλη.


 

Ἕνα Βασιλόπουλο ἀπὸ τὰ ξένα τὴν ἀγάπησε τὴν ὄμορφη Λουλούδω.
Τῆς ἔδωκε τὸ δαχτυλίδι του, κ᾿ ἐκίνησε νὰ πάῃ στὸ σεφέρι
καὶ τῆς ἔταξε μὲ ὅρκον ὅτι, ἅμα νικήση τοὺς βαρβάρους,
τὴν ἡμέρα ποὺ θὰ γεννηθῆ ὁ Χριστός, θὰ ἔρθη νὰ τὴν στεφανωθῇ.


Ἐπῆγε τὸ Βασιλόπουλο.
Ἔμεινεν ἡ Λουλούδω, ρίχνοντας τὰ δάκρυά της στὸ κῦμα,
στὸν ἀέρα στέλνοντας τοὺς ἀναστεναγμούς της,
καὶ τὴν προσευχὴ στὰ οὐράνια, νὰ βγῆ νικητὴς τὸ Βασιλόπουλο,
νὰ ἔρθη ἡ μέρα ποὺ θὰ γεννηθῆ ὁ Χριστός, νὰ γυρίση ὁ σαστικός της νὰ τὴν στεφανωθῆ.


Ἔφτασε ἡ μέρα ποὺ ὁ Χριστὸς γεννᾶται.
Ἡ Παναγία μὲ ἀστραφτερὸ πρόσωπο, χωρὶς πόνο, χωρὶς βοήθεια, γέννησε τὸ Βρέφος μὲς στὴ Σπηλιά,
τὸ ἐσήκωσε, τὸ ἐσπαργάνωσε μὲ χαρά, καὶ τὸ ῾βαλε στὸ παχνί, γιὰ νὰ τὸ κοιμίση.
Ἕνα βοϊδάκι κ᾿ ἕνα γαϊδουράκι ἐσίμωσαν τὰ χνῶτα τοὺς στὸ παχνὶ
κ᾿ ἐφυσοῦσαν μαλακὰ νὰ ζεστάνουν τὸ θεῖο Βρέφος.
Νά, τώρα θὰ ῾ρθῆ τὸ Βασιλόπουλο, νὰ πάρη τὴν Λουλούδω!


Ἦρθαν οἱ βοσκοί, δυὸ γέροι μὲ μακριὰ ἄσπρα μαλλιά, μὲ τὶς μαγκοῦρες τους, 
ἕνα βοσκόπουλο μὲ τὴ φλογέρα του,
θαμπωμένοι, ξαφνιασμένοι,
κ᾿ ἔπεσαν κ᾿ ἐπροσκύνησαν τὸ θεῖο Βρέφος.
Εἶχαν ἰδεῖ τὸν Ἄγγελον ἀστραπόμορφον, μὲ χρυσογάλανα λευκὰ φτερά,
εἶχαν ἀκούσει τ᾿ ἀγγελούδια ποὺ ἔψαλλαν: Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ!
Ἔμειναν γονατιστοί, μ᾿ ἐκστατικὰ μάτια, κάτω ἀπὸ τὸ παχνί, πολλὴν ὥρα,
κ᾿ ἐλάτρευαν ἀχόρταγα τὸ θάμα τὸ οὐράνιο.
Νά! τώρα θὰ ῾ρθῆ τὸ Βασιλόπουλο, νὰ πάρη τὴν Λουλούδω!


Ἔφτασαν κ᾿ οἱ τρεῖς Μάγοι, καβάλα στὶς καμῆλες τους.
Εἶχαν χρυσὲς μίτρες στὸ κεφάλι, κ᾿ ἐφοροῦσαν μακριὲς γοῦνες μὲ πορφύρα κατακόκκινη.
Καὶ τ᾿ ἀστεράκι, ἕνα λαμπρὸ χρυσὸ ἀστέρι, ἐχαμήλωσε κ᾿ ἐκάθισε στὴ σκεπὴ τῆς Σπηλιᾶς,
κι ἔλαμπε μὲ γλυκὸ οὐράνιο φῶς, ποὺ παραμέριζε τῆς νύχτας τὸ σκοτάδι.
Οἱ τρεῖς βασιλικοὶ γέροι ξεπέζεψαν ἀπ᾿ τὶς καμῆλες τους, ἐμπήκαν στὸ Σπήλαιο,
κ᾿ ἔπεσαν κ᾿ ἐπροσκύνησαν τὸ Παιδί.
Ἄνοιξαν τὰ πλούσια τὰ δισάκια τους κ᾿ ἐπρόσφεραν δῶρα: χρυσὸν καὶ λίβανον καὶ σμύρναν.
- Νά! τώρα θὰ ῾ρθῆ τὸ Βασιλόπουλο, νὰ πάρη τὴν Λουλούδω!


Πέρασαν τὰ Χριστούγεννα, τελειώθηκε τὸ μυστήριο, ἔγινε ἡ σωτηρία,
καὶ τὸ Βασιλόπουλο δὲν ᾖρθε νὰ πάρη τὴν Λουλούδω!


Οἱ βάρβαροι εἶχαν πάρει σκλάβο τὸ Βασιλόπουλο.
Τὸ φουσάτο του εἶχε νικήσει στὴν ἀρχή,
τὰ φλάμπουρά του εἶχαν κυριέψει μὲ ἀλαλαγμὸ τὰ κάστρα τῶν βαρβάρων.
Τὸ Βασιλόπουλο εἶχε χυμήξει μὲ ἀκράτητην ὁρμή, ἀπάνω στὸ μούστωμα καὶ στὴ μέθη τῆς νίκης.
Οἱ βάρβαροι μὲ δόλο τὸν εἶχαν αἰχμαλωτίσει!


Τὰ δάκρυα τῆς κόρης ἐπίκραναν τὸ κῦμα τ᾿ ἁρμυρό, οἱ ἀναστεναγμοί της ἐδιαλύθηκαν στὸν ἀέρα, 
κ᾿ ἡ προσευχή της ἔπεσε πίσω στὴ γῆ, χωρὶς νὰ φθάση στὸ θρόνο τοῦ Μεγαλοδύναμου.
Ἕνα λουλουδάκι ἀόρατο, μοσχομυρισμένο, φύτρωσε ἀνάμεσα στοὺς δυὸ αὐτοὺς βράχους,
ὁποὺ τὸ λὲν Ἀνθὸς τοῦ Γιαλοῦ, ἀλλὰ μάτι δὲν τὸ βλέπει.


Καὶ τὸ Βασιλόπουλο, ποὺ εἶχε πέσει στὰ χέρια τῶν βαρβάρων,
ἐπαρακάλεσε νὰ γίνῃ Σπίθα, φωτιὰ τοῦ πελάγους,
γιὰ νὰ φτάση ἐγκαίρως, ὡς τὴν ἡμέρα ποὺ γεννᾶται ὁ Χριστός,
νὰ φυλάξη τὸν ὅρκο του, ποὺ εἶχε δώσει στὴ Λουλούδω.

http://www.youtube.com/watch?v=zIqrIaUa4Uw


Μερικοὶ λένε, πῶς τὸ Ἄνθος τοῦ Γιαλοῦ ἔγινε ἀνθός, ἀφρὸς τοῦ κύματος.
Κ᾿ ἡ Σπίθα ἐκείνη, ἡ φωτιὰ τοῦ πελάγου ποὺ εἶδες, Μάνο,
εἶναι ἡ ψυχὴ τοῦ Βασιλόπουλου, ποὺ ἔλιωνε, σβήσθηκε στὰ σίδερα τῆς σκλαβιᾶς,
καὶ κανεὶς δὲν τὴν βλέπει πιά, παρὰ μόνον ὅσοι ἦταν καθαροὶ τὸν παλαιὸν καιρόν,
καὶ οἱ ἐλαφροΐσκιωτοι στὰ χρόνια μας».



Αποσπάσματα από το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Άνθος του γιαλού» (1906)
(http://el.wikisource.org/wiki/%CE%86%CE%BD%CE%B8%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CF%8D )






ΥΓ. Το τραγούδι «Ο σκλάβος αναστέναξεν», που ακούσατε στην παραλλαγή της Ανατολικής Ρωμυλίας,
είναι παραδοσιακό μεσαιωνικό τραγούδι,
γνωστό σε διάφορες παραλλαγές στην Κέρκυρα, την Προποντίδα, τη Μικρά Ασία, την Ήπειρο, την Κρήτη, 
την Καππαδοκία (http://www.youtube.com/watch?v=5WNsFk8ftoI) 
και την Κύπρο (http://www.youtube.com/watch?v=EeopU3Nb0w4 )

Ανήκει στην κατηγορία των ακριτικών τραγουδιών
[βλ. παλιότερο αφιέρωμα «Ακριτικά τραγούδια» http://www.pde.gr/index.php?topic=27420.98 ]
και ειδικότερα, στην κατηγορία των «τραγουδιών της αρπαγής».

Κεντρικό θέμα του είναι ο καημός ενός σκλάβου για τη γυναίκα του,
καθώς πιάστηκε αιχμάλωτος νιόπαντρος
κι εκείνη μετά από δώδεκα χρόνια απουσίας του παντρεύεται κάποιον άλλον.
Προσπαθεί, λοιπόν, με κάθε τρόπο να επιστρέψει, πριν να είναι πολύ αργά…

[apri]

Τάξε μανούλα μ’ τάματα







«Τάξε μανούλα μ' τάματα,
σ' όλα τα μοναστήρια,
τάξε κερί στον Αϊ 'λια
φλουριά στην Άγια Λαύρα,
να με φυλάει τον φτωχό
εδώ στα ξένα που 'μαι.»


Δημοτικό τραγούδι της ξενιτιάς από την Πελοπόννησο




http://www.youtube.com/watch?v=axoG1d2X0RA






Όπως σημειώνει η ανθρωπολόγος Σοφία Χανδακά στη μελέτη της «Λατρείας τάματα» (2006),
υπάρχει ένα φαινόμενο το οποίο απαντά σε όλον τον κόσμο εξ αρχαιοτάτων χρόνων.
Πρόκειται για την αφιερωματική πρακτική,
δηλ. τη συνήθεια του ανθρώπου σε στιγμές προσωπικού ή συλλογικού αδιεξόδου 
να ζητά τη σωτήρια παρέμβαση του υπερφυσικού στοιχείου
τάζοντάς του την αφιέρωση κάποιου μέσου έκφρασης ευγνωμοσύνης,
που μπορεί να είναι είτε πνευματικό (εθελοντική «θυσία» του εαυτού του με νηστεία, μαυροφορία, παροχή υπηρεσίας στην Εκκλησία κλπ)
είτε υλικό (πίτες, κεριά, καντήλια, μεταλλικά ομοιώματα ανθρώπινων μορφών ή μελών σώματος κλπ).


Μια τέτοια ιστορία «τάματος» μάς διηγείται στα «Απομνημονεύματα» του και ο Μακρυγιάννης:
«Έγινα ως δεκατέσσερων χρονών και πήγα σ’έναν πατριώτη μου εις Ντεσφίνα [...].
Ήταν γιορτή και παγγύρι τ’Αγιαννιού.
Πήγαμε στο παγγύρι. Μόδωσε το ντουφέκι του να το βαστώ. Εγώ θέλησα να το ρίξω. Ετσακίσθη.
Τότε μι’έπιασε σ’όλο τον κόσμον ομπρός και με πέθανε στο ξύλο.
Δε μ’έβλαβε το ξύλο τόσο• περισσότερον η ντροπή του κόσμου.
Τότε όλοι τρώγαν και πίναν κι εγώ έκλαιγα.

Αυτό το παράπονο δεν ήβρα άλλον κριτή να το ειπώ να με δικιώσει.
Έκρινα εύλογο να προστρέξω στον Αϊγιάννη,
ότι στο σπίτι του μόγινε αυτήνη η ζημιά και η ατιμία.
Μπαίνω τη νύχτα μέσα στην εκκλησιά του και κλειώ την πόρτα κι αρχινώ τα κλάματα με μεγάλες φωνές και μετάνοιες.
Kαί τον περικαλώ να μου δώσει άρματα καλά κι ασημένια και δεκαπέντε πουγγιά χρήματα
κι εγώ θα του φκιάσω ένα μεγάλο καντήλι ασημένιο.
Με τις πολλές φωνές κάμαμε τις συμφωνίες με τον άγιο

… Σε ολίγον καιρόν γράφει ο αδελφός του αφέντη μου από τα Γιάννενα
ότι θέλει ένα παιδί να του κάνη χοσμέτι. […]
Τότε έφκιασα ντουφέκι ασημένιον, πιστιόλες και άρματα και ένα καντήλι καλό.
Και αρματωμένος καλά και συγυρισμένος το πήρα
και πήγα εις τον προστάτη μου και ευεργέτη μου κι' αληθινόν φίλον, τον Αϊγιάννη,
και σώζεται ως τον σήμερον- έχω και τ' όνομά μου γραμμένο εις το καντήλι.

Και τον προσκύνησα με δάκρυα από μέσα από τα σπλάχνα μου,
ότι θυμήθηκα όλες μου τις ταλαιπωρίες οπού δοκίμασα...»




Τάματα επάργυρα, ασημένια, μπρούτζινα ή χρυσά
μεταφέρουν με το ουδέτερο χρώμα τους την ευγνωμοσύνη των πιστών σ’ έναν κόσμο άγνωστο και υπερβατικό,
ενταγμένα στο εκκλησιαστικό περιβάλλον που κυριαρχείται από έγχρωμες εικόνες και τοιχογραφίες.




Αυτό που καθιστά κατά τη γνώμη μου πολύ ενδιαφέροντα τα τάματα είναι πως,
πέρα από φορείς συναισθημάτων ευγνωμοσύνης και συγκίνησης,
είναι δηλωτικά της πίστης ότι είναι δυνατή η επικοινωνία μεταξύ της κοσμικής και της ιερής πραγματικότητας
μέσω έντονης σκέψης
(ο άγιος «εισακούει» το αρχικό αίτημα και ο πιστός του στέλνει ως απάντηση ευχαριστήριο μήνυμα)
με πιθανό πρότυπο την αλληλεπίδραση μεταξύ των έμβιων όντων (τηλεπάθεια),
η οποία ξεκινά από την απλή ανταλλαγή μηνυμάτων και φτάνει μέχρι τη σωματική επίδραση,
όπως πιθανόν συμβαίνει λ.χ μ’ αυτό που παραδοσιακά ονομάζουμε «μάτιασμα»
[βλ. παλιότερο αφιέρωμα “The evil eye”: http://www.pde.gr/index.php?topic=27420.448 ].

Μια τέτοιου είδους αλληλεπίδραση μεταξύ έμβιων όντων
ήταν σύμφωνη με την παμπάλαια «αρχή της κοσμικής συμπάθειας»,
(στην οποία είχαν αναφερθεί οι Στωικοί και οι Νεοπλατωνικοί στο παρελθόν
μιλώντας για έναν ιδιαίτερο ισχυρό δεσμό που συνδέει όλα τα μέλη του σύμπαντος
σε σχέση αντιστοιχίας και αλληλεπίδρασης),
και ως έναν βαθμό ελέγχεται για πρώτη φορά πειραματικά τα τελευταία χρόνια
στο πλαίσιο της κβαντικής μηχανικής
σε έρευνες φαινομένων μη τοπικότητας και κβαντικής διεμπλοκής
(βλ. ενδεικτικά πειράματα: http://harmonia-philosophica.blogspot.gr/2013/09/blog-post_24.html ).

Η περίπτωση που συζητάμε με αφορμή τα τάματα, βέβαια, έχει μια ουσιώδη διαφορά,
καθώς η όποια αλληλεπίδραση ενδεχομένως υπάρχει μεταξύ πιστού και αγίου
αφορά ένα έμβιο ον (τον άνθρωπο)
και ένα ον που πλέον δεν βρίσκεται στη ζωή (τον άγιο).
Και το ερώτημα «κατά πόσο το ανθρώπινο πνεύμα μπορεί να επιδρά πάνω σε άλλον οργανισμό
όχι μόνο εν ζωή, αλλά και όταν έχει χάσει την υλική του υπόσταση με το θάνατο;»,
μολονότι έχει απαντηθεί θετικά από τις θρησκείες,
παραμένει –προς το παρόν τουλάχιστον- έξω από την ενασχόληση της επιστήμης και άρα, αναπάντητο.




Ο ηθοποιός Γιώργος Χωραφάς στην ταινία «Το Τάμα» το 2000 (http://www.youtube.com/watch?v=0c0JPPYuHbk )
στο ρόλο του Κύπριου οικογενειάρχη Ευαγόρα,
που έχοντας κάνει τάμα στον Άγιο Ανδρέα για να αποκτήσει γιο,
αποφασίζει να ξεκινήσει στις 28 Οκτωβρίου 1940 και παρά την κήρυξη του πολέμου
να πάει στο μοναστήρι του αγίου στην άλλη άκρη του νησιού,
ώστε να εκπληρώσει το τάμα του και να μη φανεί αχάριστος στον άγιο. 




Πέρα, όμως, από το αν τέτοια περιστατικά επιβεβαιώνουν ή όχι τελικά
τη δυνατότητα μιας τέτοιας ιδιότυπης επικοινωνίας από τη μια
ή την έκφραση της ανθρώπινης ανασφάλειας από την άλλη
πιο σημαντικό κατά τη γνώμη μου είναι το γεγονός ότι μέσω και αυτών
οι άνθρωποι αποκομίζουν ένα πολύ σημαντικό ηθικό δίδαγμα:
Μαθαίνουν με τρόπο βιωματικό ότι όλοι σ’ αυτήν τη ζωή,
από τους αγίους μέχρι τον τελευταίο απλό άνθρωπο,
είναι κομμάτια μιας πνευματικής αλυσίδας
και επομένως, ούτε αβοήθητος μένει απαραίτητα κάποιος, εφόσον ζητήσει βοήθεια,
ούτε όμως και ο ίδιος με τη σειρά του
μπορεί να είναι ασύδοτος, αδιάφορος ή αγνώμων προς το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον του,
καθώς, όπως είναι και επιστημονικά επιβεβαιωμένο,
κάθε εγωιστική πράξη του ανθρώπου είναι φαινόμενο μη φυσικό
-σε σχέση με τον αρμονικό τρόπο λειτουργίας του σύμπαντος-
και γι’ αυτό έχει απρόβλεπτες επιπτώσεις, όπως και η ύβρις στις αρχαιοελληνικές τραγωδίες.


Μαθαίνουν δηλαδή, αυτό που με πιο ποιητικά λόγια είχε περιγράψει το 1624
ο Άγγλος ποιητής και ιεροκήρυκας John Donn
στο  έργο του «Devotions upon Emergent Occasions» (Meditation ΧVII)
εμπνέοντας αιώνες αργότερα τον συγγραφέα Ernest Hemingway:

"Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί, ένα ακέραιο σύμπαν από μόνος του.
Κάθε άνθρωπος είναι κομμάτι της ηπείρου, μέρος της στεριάς.
Aν ένα σβολαράκι γης παρασυρθεί από τη Θάλασσα,
η Ευρώπη μικραίνει το ίδιο όπως κι αν παρασυρθεί ένα Ακρωτήρι,
το ίδιο όπως κι αν παρασυρθεί το αρχοντικό των φίλων σου, ή και το δικό σου ακόμα.
Του κάθε ανθρώπου.
Ο θάνατος εμένα λιγοστεύει, γιατί εγώ είμαι δεμένος με την Ανθρωπότητα.
Γι' αυτό ποτέ μη στείλεις να σου πουν για ποιoν χτυπά η καμπάνα.
Για σένα χτυπά."

Πηγές:
Σοφία Χανδακά  Λατρείας τάματα, 2006
http://vickytoxotis.blogspot.com/2011/08/blog-post_10.html
http://www.peekpemagazine.gr/article/%CE%B7-%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%83%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%86%CF%8D%CF%83%CE%B7%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1

[PDE ads]

[apri]

Ως συνέχεια στο προηγούμενο αφιέρωμα...




Η φωτεινή αύρα

των Χριστουγέννων







«O star of wonder, star of night,
Star with royal beauty bright,
Westward leading, still proceeding,
Guide us to thy perfect Light»


Κάλαντα του John Henry Hopkins  (1857)  



http://www.youtube.com/watch?v=k8mjRxkMBkE








Φως-σκοτάδι, γονιμότητα-υπογονιμότητα, υγρασία-ξηρασία…
Εδώ και εκατοντάδες χρόνια σε όλον τον κόσμο
ο ανθρώπινος νους δεν σταμάτησε ποτέ να συλλογίζεται αυτά τα εννοιολογικά δίπολα.

Και δεν είναι διόλου περίεργο
ότι ειδικά αυτές τις κρύες μέρες του χειμώνα σαν κι αυτές που ζούμε τώρα,
όταν το φως ήταν τόσο λιγοστό
και η άνοιξη φαινόταν τόσο μακρινή και αβέβαιη,
οι άνθρωποι υποδέχονταν με ενθουσιασμό το χειμερινό ηλιοστάσιο προς το τέλος Δεκεμβρίου
 γιορτάζοντας το θεό Ήλιο και τη σταδιακή αύξηση της παρουσίας του στον ουρανό.

Η συμβολική ταύτιση του Ιησού με τον Ήλιο
και η συνακόλουθη τοποθέτηση του εορτασμού της γέννησής του κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο
δεν έγινε απλά σε μια προσπάθεια επικράτησης της νέας θρησκείας
μέσα από την οικειοποίηση παλιότερων λατρευτικών εθίμων.
[βλ. παλιότερο αφιέρωμα στα χριστουγεννιάτικα έθιμα που προέκυψαν από τη λατρεία του Ήλιου:
«Santa Lucia» http://www.pde.gr/index.php?topic=27420.112]

Υπήρχε μια βαθύτερη νοηματική σύνδεση ανάμεσά τους…




Gentile da Fabriano “Adoration of the Magi” (1423), Galleria degli Uffizi, Florence



Προσέξτε στον πανέμορφο αυτόν πίνακα του Fabriano
τη σκηνή της επίσκεψης των Τριών Μάγων.
Τόσο οι σοφοί Μάγοι, που αγιοποιήθηκαν από την Καθολική Εκκλησία,
όσο και η Αγία Οικογένεια έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό:
Όλοι τους έχουν γύρω από το κεφάλι τους ένα χρυσαφένιο δίσκο,
το γνωστό «φωτοστέφανο».

Το φωτοστέφανο στη χριστιανική εικονογράφηση
αποδίδει εικονογραφικά κάτι που ήταν γνωστό από την πανάρχαια χρόνια σε διάφορους πολιτισμούς:
Χαρισματικά άτομα,
που διακρίνονται για την ηρεμία και την αγαθότητα του πνεύματός τους
(π.χ άγιοι και γενικά ιερά πρόσωπα)
έχουν πολύ φωτεινή αύρα γύρω από το κεφάλι τους.
Γι’ αυτό και στην Ιλιάδα, όταν η Αθηνά θέλησε να δώσει θεϊκές ιδιότητες στον Αχιλλέα,
τον στεφάνωσε με ένα χρυσαφένιο νέφος, μέσα από το οποίο έλαμπε μια ολόλαμπρη φλόγα
(βλ. ραψωδία Σ, στιχ. 204-206).

 

Το κατά πόσο υπάρχει «αύρα» ή όχι στην πραγματικότητα
απασχόλησε κάποιους επιστήμονες τους τελευταίους δυο αιώνες.
Τη μεγαλύτερη συζήτηση, ωστόσο, προκάλεσε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1960
η φωτογράφηση της αύρας από τον Ρώσο ερευνητή Seymon Kirlian
με μια περίπλοκη διαδικασία που πήρε το όνομά του, αλλά αμφισβητήθηκε έντονα.




Πριν από λίγα χρόνια, πάντως, σε πειράματα που έγιναν
από τους καθηγητές Masaki Kobayashi, Daisuke Kikuchi και Hitoshi Okamura
του Πανεπιστημίου του Τόκυο
αποδείχθηκε με τη χρήση υπερευαίσθητων καμερών
ότι το ανθρώπινο σώμα εκπέμπει σε κατάσταση ηρεμίας μια ποσότητα φωτός,
1000 φορές μικρότερη από αυτήν που μπορεί να αντιληφθεί το ανθρώπινο μάτι,
η οποία αυξάνεται κατά τις απογευματινές και βραδινές ώρες
ειδικά γύρω από την περιοχή του κεφαλιού!
[βλ. το σχετικό άρθρο των Γιαπωνέζων επιστημόνων
http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0006256 ]

Οι Γιαπωνέζοι επιστήμονες συνέδεσαν το φαινόμενο με τις διαδικασίες του μεταβολισμού,
ενώ θεώρησαν ότι η φωτεινότερη αύρα του προσώπου
ίσως να οφείλεται σε διαφορετική περιεκτικότητα του δέρματος εκεί σε μελανίνη.



Φαίνεται, ωστόσο, ότι δεν έλαβαν ιδιαίτερα υπ’ όψιν τους στην ερμηνεία,
την ήρεμη κατάσταση όσων συμμετείχαν στο πείραμα,
που σχετίζεται με κάτι γνωστό από παλιότερες έρευνες:

Ανάμεσα στα δυο ημισφαίρια του εγκεφάλου και συγκεκριμένα στην τρίτη κοιλία
υπάρχει ένας αδένας, η επίφυση (pineal gland),
το βιολογικό ρολόι του ανθρώπινου οργανισμού,
που, σύμφωνα με έρευνες, έχει πιεζοηλεκτρικές ιδιότητες.
[βλ. σχετικό επιστημονικό άρθρο: http://www.99thagent.org/freddyspyder/files/108Piezoelectricity.pdf ],
όπως άλλωστε έχει και ο σκελετός τόσο του ανθρώπου όσο και των πουλιών
που μοιάζουν αρκετά και στην ανατομία.


Το χαρακτηριστικό αυτό:
- συνδέεται κατά πάσα πιθανότητα με την τηλεπαθητική ικανότητα του ανθρώπου,
που στα πειράματα της κβαντικής μηχανικής συνδέεται άμεσα με την έντονη σκέψη

-και σίγουρα, κατά τους επιστήμονες, εξηγεί την επίδραση που δέχεται η επίφυση
κατά την έκθεση της σε οποιαδήποτε πηγή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας (π.χ ήλιος),
που έχει ως αποτέλεσμα να τροποποιεί την παραγωγή δυο ορμονών,
που λειτουργούν ως νευροδιαβιβαστές, ως εξής:
Μειώνει τη μελατονίνη, ξυπνώντας έτσι τον οργανισμό
και αυξάνει τη σεροτονίνη προκαλώντας ευεξία.
(Γι’ αυτό και οι μεσογειακοί λαοί που βλέπουν περισσότερο ήλιο είναι πιο χαρούμενοι)
Και οι δυο ορμόνες σχετίζονται γενικότερα
με το βιορυθμό, τη γονιμότητα, το ανοσοποιητικό σύστημα, την ιασιμότητα
και εν τέλει, με τη μακροζωία.

Σημειωτέον ότι την ίδια επίδραση που έχει η ηλιακή ακτινοβολία στην επίφυση,
έχει διαπιστωθεί σε ιατρικές έρευνες πως έχει και η διανοητική δραστηριότητα:
Όσοι σκέφτονται ήρεμα, παράγουν περισσότερη μελατονίνη
και όσοι σκέφτονται θετικά, περισσότερη σεροτονίνη,
ενώ ανάλογη φαίνεται πως είναι και η (τηλεπαθητική;) επίδραση που ασκούν στους γύρω τους.




Να είναι, λοιπόν, μήπως τυχαίο ότι τα πρόσωπα που έχουν έντονα αρνητική σκέψη
(άρα, έχουν εξαιρετικά μειωμένα ποσοστά των δυο ορμονών)
λέγεται πως είναι «άρρωστα» άτομα με σκοτεινή αύρα,
ενώ όσοι έχουν ήρεμη και θετική σκέψη (όπως οι άγιοι),
(άρα, παράγουν αυξημένα ποσοστά και των δυο ορμονών)
είναι αυτοί που κατά κανόνα λέγεται ότι έχουν φωτεινότερη αύρα,
ακτινοβολώντας κατά κάποιον τρόπο σαν τον ήλιο;



Αυτό, όμως, που τελικά έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον
είναι ότι και βιολογικά επαληθεύεται
κάτι που γνωρίζει η ανθρωπότητα μέσα από την κοινωνική της εμπειρία,
ότι δηλ. η επίμονη πίστη στο Καλό έχει ευεργετικές συνέπειες
και στον ίδιο τον ανθρώπινο οργανισμό, αλλά και στους γύρω του,
ενώ αντίθετα, η έντονη πίστη στο Κακό σπέρνει τον όλεθρο σε όλους.

Και ίσως, γι’ αυτό τελικά όσο περισσότεροι αγωνίζονται σ’ αυτήν τη ζωή
διαλογιζόμενοι σταθερά το Καλό,
τόσο περισσότερο αυξάνεται η ελπίδα να γίνει αυτός ο κόσμος λίγο φωτεινότερος…



Καλά Χριστούγεννα!!!!






ΥΓ1. Αν προσέξει κανείς το σχήμα της «επίφυσης»,
θα διαπιστώσει πως μοιάζει καταπληκτικά με τα παμπάλαια πνευματικά σύμβολα
του Ματιού του Ώρου των Αιγυπτίων, που παραπέμπει και σε μάτι γερακιού
(http://awakenwithme.files.wordpress.com/2013/06/third-eye-thalamus-pineal-gland-eye-of-horus.jpg)
του Ουραίου, δηλ. της όρθιας κόμπρας στο κεφάλι των Φαραώ (επίφυση+σπονδυλική στήλη)
(http://garyosborn.moonfruit.com/communities/2/004/005/471/112/images/4585604096_525x370.jpg)
και του Τρίτου Ματιού των Ινδουιστών (http://en.wikipedia.org/wiki/File:Shiva_Mus%C3%A9e_Guimet_22971.jpg ).

Επίσης, μοιάζει με το σύμβολο του χριστιανικού Ματιού του Παντεπόπτη Θεού,
που βλέπουμε στο υπέρθυρο του Αγίου Βήματος των εκκλησιών
εν μέσω ενός τριγώνου συμβολικού του Τριαδικού Θεού (Πατήρ, Υιός, Άγιο Πνεύμα),
ο οποίος θεολογικά θεωρείται ενιαίος, αδιαίρετος και τρισυπόστατος,
όπως είναι ανατομικά και ο ανθρώπινος εγκέφαλος (αριστερό και δεξιό ημισφαίριο, τρίτη κοιλία).
(http://1.bp.blogspot.com/-HwNx133Vwq4/UnPSboBZbsI/AAAAAAAADDo/2292Hs_mTUM/s400/Screenshot_3.png ).
Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε ότι
με βάση τη χριστιανική θεολογία ο άνθρωπος έχει δημιουργηθεί κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού.


Το δε Μάτι του Ώρου ίσως θα θυμάστε πως ήταν και προστατευτικό σύμβολο απέναντι στο Κακό Μάτι,
(βλ. παλιότερο αφιέρωμα The evil eye: http://www.pde.gr/index.php?topic=27420.448 )
που κι αυτό είναι ένα, όπως ένας είναι και ο Ήλιος με τις ενίοτε βλαπτικές ακτίνες του,
αλλά κυρίως γιατί μια είναι η επίφυση του κάθε κακεντρεχούς ανθρώπου που κάνει έντονες κακές σκέψεις…




ΥΓ2.Αν προσέξει κανείς τις λέξεις που προήλθαν στην ελληνική
από την πιθανολογούμενη ινδοευρωπαϊκή ρίζα *Fορ- 
ή κατ’ εμέ πιθανότερα από την αιγυπτιακή ρίζα Hr (=πάνω) 
απ’ όπου παρήχθη το όνομα του αιγυπτιακού ηλιακού θεού Ώρου/Horus με το γερακίσιο κεφάλι
(και του δικού μας Ωρίωνα),
θα διαπιστώσει περιέργως μεγάλη σημασιολογική συνάφεια με τα χαρακτηριστικά και τη λειτουργία της επίφυσης
αλλά και την πορεία του ήλιου ψηλά στον ουρανό:

-«ψηλά»»: όρη, ουρανός, όρνις (=πουλί), όρνυμι (=σηκώνω, διεγείρω, ξυπνάω), όρθιος, Βοριάς (=ο ορεινός άνεμος)
Ουραίος (=το σύμβολο της όρθιας αιγυπτιακής βασιλικής κόμπρας που αντιστοιχούσε σε επίφυση+σπονδυλική στήλη)

-«γονιμότητα και γεννητικά όργανα»: ορμή, ούριος (=άνεμος που ευνοεί τη βλάστηση),
ουρώ (=βρέχω, κατουρώ), όρος (=ουροδοχείο)

-«όραση-φως»: όρθρος (aurora), ορώ, ώρα (=φροντίδα μέσω της όρασης/βλ. θυρ-ωρός), ορίζων (=οπτικό πεδίο),
ουρώ (=επαγρυπνώ, φυλάττω), φρ-ουρός (<προ+ούρος)
[σημειωτέον ότι στα ιερογλυφικά η έννοια του «ορίζοντα» αποδίδεται με την εικόνα του ήλιου πάνω από «όρη»]

-«χρόνος»: ώρα (=εποχή, ώρα, σημείο του ορίζοντα), ώριμος, (= αυτός που είναι στην κατάλληλη εποχή)

--«φως-χρόνος-όραση»:ωραίος (=αυτός που είναι στην κατάλληλη εποχή, λαμπερός από ομορφιά, χάρμα οφθαλμών)


.

[apri]

Τι σήμερα, τι αύριο, τι τώρα






«Τι σήμερα τι αύριο τι τώρα
ας καθαρίσουμε μια ώρα αρχύτερα,
του χωρισμού μας έφτασε η ώρα,
μπορεί και για τους δυο να ναι καλύτερα,
ας καθαρίσουμε μια ώρα αρχύτερα.»


Γεράσιμος Τσάκαλος




http://www.youtube.com/watch?v=EXZ4T9XSu5Y
 





«Η ώρα του οριστικού τους χωρισμού πλησίαζε.
Η Νίνου ετοιμαζόταν να φύγει στην Αμερική,
 ενώ το Τσιτσάνης τον Μάρτιο του ΄54 της έδωσε να πει ένα τραγούδι
με ξεκάθαρα λόγια για το τέλος αυτής της τετράχρονης μεγαλειώδους σχέσης τους:
«Τι σήμερα, τι αύριο, τι τώρα».


Η Νίνου πήρε το τραγούδι, το έμαθε, κατάλαβε τι σήμαιναν τα λόγια
και όταν έφτασε η ώρα της ηχογράφησης, δεν άντεξε να το τραγουδήσει.
Σταμάτησε και έφυγε δακρυσμένη.
Όλοι οι παρευρισκόμενοι στο στούντιο, μουσικοί, ηχολήπτες και παραγωγοί πάγωσαν.
Δεν ακουγόταν μιλιά, η σιωπή είχε κυριεύσει τα πάντα.

Όταν επέστρεψε η Νίνου ήταν φανερά κλαμένη αλλά και συνάμα πεισματωμένη.
Έπρεπε πλέον να βρει κουράγιο να συνεχίσει μόνη της το Γολγοθά
που, όπως αποδείχτηκε μόλις είχε αρχίσει για κείνη.
Οι μουσικοί έπαιξαν την εισαγωγή κι η Νίνου είπε το τραγούδι μια και έξω χωρίς άλλη διακοπή.


Η ερμηνεία που καταγράφηκε είναι συγκλονιστική.
Το παράπονο και το προηγούμενο κλάμα της Νίνου,
εάν παρατηρήσει κανείς με προσοχή, είναι καταγεγραμμένα.»




Απόσπασμα από το βιβλίο του Ηρακλή Ευστρατιάδη "Μια ιστορία...ένα τραγούδι"

[apri]

Έχε το νου σου στο παιδί






«Και όταν θα 'ρθουν οι καιροί
που θα 'χει σβήσει το κερί
στην καταιγίδα,

υπερασπίσου το παιδί,
γιατί, αν γλιτώσει το παιδί,
υπάρχει ελπίδα. »


Λευτέρης Παπαδόπουλος (1979)



http://www.youtube.com/watch?v=xTlAf1wuo_I



Vincent van Gogh «First Steps» after Millet’s photo (1890),
The Metropolitan Museum of Art, New York








Στους πολιτισμούς όπου αναγνωρίζεται η ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης
στο πλαίσιο της λειτουργίας των νόμων των πιθανοτήτων,
το μέλλον λογίζεται λίγο-πολύ με τον ίδιο τρόπο:
ως ένα πιθανό σενάριο που προδιαγράφεται
από τις προθέσεις και τις κινήσεις του παρόντος.


Το βλέπουμε στον τρόπο που εκφράζεται το μέλλον στη γλώσσα
δηλ. μέσα από εκφράσεις κίνησης (π.χ αγγλ. I’ m going to see/γαλλ. Je vais voir)
ή μέσα από εκφράσεις πρόθεσης (π.χ Θα δω<θέλω ίνα ίδω/ αγγλ. You will see).
Αλλά ακόμα κι όταν εκφράζεται μονολεκτικά μέσα από γραμματικές καταλήξεις,
πάλι εκφράζει εγγενώς τις ίδιες σημασίες
(γι’ αυτό και στα αρχαία ελληνικά δεν σχηματίζεται υποτακτική και προστακτική στο μέλλοντα,
αφού αυτές οι εγκλίσεις εκφράζουν τις ίδιες σημασίες και θα προέκυπτε άσκοπος πλεονασμός).


Το βλέπουμε στον τρόπο σκέψης των θετικών επιστημών,
που προσπαθούν να προβλέψουν, εφόσον είναι δυνατόν,
το πιθανότερο σενάριο που προκύπτει από τα τωρινά δεδομένα
βάσει παλαιότερων ανάλογων περιπτώσεων (βλ. λ.χ μετεωρολογικές προβλέψεις).

Το βλέπουμε και στο χώρο της θεολογίας.
Στη θεολογία λ.χ της ελληνικής αρχαϊκής και κλασικής περιόδου
ο άνθρωπος καλείται να απορρίψει την τωρινή εγωιστική συμπεριφορά  του (ύβρις)
και να αποφύγει έτσι το αρνητικό μελλοντικό σενάριο (τίσις) που προδιαγράφεται λόγω αυτής,
όσο είναι καιρός, δηλ. πριν θολώσει το μυαλό του και διαπράξει ένα μοιραίο λάθος (άτη),
που θα τον καταστρέψει.
Το ίδιο ισχύει και στη χριστιανική θεολογία,
η οποία επιπρόσθετα και μεγαλόθυμα αναγνωρίζει στον άνθρωπο το χρονικό περιθώριο
να μετανοήσει και μετά τη διάπραξη του μοιραίου λάθους, πριν έλθει η τελική καταστροφή του.
Στο πλαίσιο μάλιστα της θεολογίας συμβαίνει κάποιες φορές
η πρόβλεψη του μέλλοντος να παίρνει τη μορφή της προφητείας,
όταν το μελλοντικό πιθανό σενάριο που προδιαγράφεται
τείνει να έχει τα χαρακτηριστικά της μοναδικότητας και της μη επαναληψιμότητας.




Μια τέτοια προφητεία διατυπώνει και ο Ελύτης ως Ποιητής
στο «Προφητικόν» ανάγνωσμα του «Άξιον Εστί» (1959),
[ http://www.45dimpatras.gr/axion_esti/axion_esti_8.htm ]
όπου λέει μεταξύ άλλων:

«...Λείψανα παλιών άστρων και γωνιές αραχνιασμένες τ' ουρανού
σαρώνοντας η καταιγίδα που θα γεννήσει ο νους του ανθρώπου.
Και των αρχαίων Κυβερνητών τα έργα πληρώνοντας η Χτίσις, θα φρίξει.
Ταραχή θα πέσει στον Άδη, και το σανίδωμα θα υποχωρήσει
από την πίεση τη μεγάλη του ήλιου. [………]

Αλλά πριν, ιδού θα στενάξουν οι νέοι και το αίμα τους αναίτια θα γεράσει.
[………]Kαι θα αδειάσουν όλα τα εργοστάσια,
και μετά πάλι με την επίταξη θα γεμίσουν,
για να βγάλουνε όνειρα συντηρημένα σε κουτιά μυριάδες
και χιλιάδων λογιών εμφιαλωμένη φύση.
Και θα 'ρθουνε χρόνια χλωμά και αδύναμα μέσα στη γάζα.
Και θα 'χει καθένας τα λίγα γραμμάρια της ευτυχίας….»


Όντως, όταν οι νέοι δυστυχούν, κατά τον Αριστοτέλη,
δεν μπορούν ούτε οι γονείς τους να θεωρηθούν ευδαίμονες
(ευδαίμων= αυτός που έχει τον θεό/τύχη ευ διακείμενο απέναντι του, ο ευτυχισμένος).
Δεν αρκούν οι λίγες στιγμές προσωπικής χαράς του γονιού
για να θεωρηθεί ευδαίμων, αφού «μία χελιδών έαρ ου ποιεί».
Όταν τα παιδιά του (ουσιαστικά οι προεκτάσεις του στο μέλλον) δυστυχήσουν,
ακόμα και μετά το θάνατό του,
 φαίνεται ότι η κακοδαιμονία πλήττει αίφνης όλη την οικογενειακή αλυσίδα.
Άρα, κατ’ αυτήν τη λογική, όταν πλήττει η δυστυχία όλους τους νέους,
το πλήγμα δεν μπορεί παρά να αφορά ολόκληρη την κοινότητα.





Όμως, είπαμε ότι το αρνητικό μέλλον είναι απλώς ένα πιθανό σενάριο,
που μπορεί να αλλάξει, αν αλλάξουν και οι ανθρώπινες επιλογές.
Άλλωστε, οι υπεύθυνες ελεύθερες επιλογές και ο αγώνας για την πραγμάτωσή τους
είναι που δίνουν νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη,
όπως δέχονται και οι Υπαρξιστές φιλόσοφοι.
Ένας άνθρωπος που δεν προσπαθεί να υψωθεί στο επίπεδο του Διγενή Ακρίτα,
παραμένει ένα «άχρηστο πάθος» κατά τον Σαρτρ
ή φαίνεται, κατά τον Άγιο Αυγουστίνο, σαν να είναι μια «μαριονέτα» στα χέρια του Θεού
κόντρα στις προδιαγραφές με τις οποίες είναι πλασμένος.


Γι’ αυτό και ο Ελύτης ως προφήτης Ποιητής στο «Άξιον Εστί»
αποφασίζει να αγωνιστεί, για να αλλάξει την πορεία του τόπου του
και «να πάρουν τα όνειρα εκδίκηση» για τον πρόσκαιρο περιορισμό τους.
Και τα καταφέρνει μετά πολλών βασάνων!

Έτσι, τελειώνει το προφητικό ανάγνωσμα λέγοντας:
«Xτυπά η καμπάνα του μεσημεριού
κι αργά στις πέτρες τις πυρρές χαράζονται τα γράμματα:
ΝΥΝ και ΑΙΕΝ και ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ.

Αιέν αιέν και νυν και νυν τα πουλιά κελαηδούν
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το τίμημα .»

[nikitas]

ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΝΟΗΜΑ ΤΟΥ ΗΡΩΙΣΜΟΥ

Πολλές φορές έχω αναρωτηθεί ποιο είναι ο ορισμός της λέξης ‘ήρωας’. Είναι μια λέξη που χρησιμοποιούμε αρκετά συχνά για να περιγράψουμε μορφές του παρελθόντος που κατήγαγαν κατορθώματα άξια θαυμασμού σε μια πλειάδα τομέων –κι όχι μόνο στον καθαρά στρατιωτικό– αγνοώντας τα προγνωστικά κι αγωνιζόμενοι ενάντια στους νόμους των πιθανοτήτων κι ενίοτε ενάντια στην κοινή λογική. Το λεξικό της κοινής νεοελληνικής γράφει ότι ήρωας είναι εκείνος ‘που αντιμετωπίζει τον κίνδυνο, κυρίως στις πολεμικές επιχειρήσεις, με εξαιρετικό θάρρος, τόλμη και γενναιότητα’ αλλά κι εκείνος ‘που διακρίνεται για το ήθος, την αρετή και την αυτοθυσία του στην υπηρεσία ενός ανώτερου σκοπού’.

Ποιο όμως είναι το πραγματικό νόημα του ηρωισμού; Πότε κάποιος αξίζει πέραν πάσης αμφιβολίας ν’ αποκαλείται ήρωας; Ένας στρατιώτης που σκοτώνεται πολεμώντας για την ελευθερία της πατρίδας του στην πρώτη γραμμή είναι ήρωας; Ένας επιστήμονας που μοχθεί για την ανακάλυψη μιας θεραπείας για μια πολύ σοβαρή ασθένεια, δίχως να πτοείται από τις αντιξοότητες, μεταφραζόμενες σε αλλεπάλληλες αποτυχίες, έλλειψη χρηματοδότησης, καθώς και, πολλώ δε μάλλον, έλλειψη πίστης από τους δικούς του ανθρώπους είναι ήρωας;

Ο έντονος προβληματισμός μου πηγάζει κατά ένα μεγάλο μέρος και από προσωπικά βιώματα. Ο παππούς μου, πίσω στα δύσκολα χρόνια του Β’ παγκοσμίου πολέμου και της εμφυλιοπολεμικής περιόδου που ακολούθησε, πολέμησε τους Ιταλούς και τους Γερμανούς ως στρατιώτης και ως αντάρτης. Δυστυχώς, τη ζωή του έχασε πολεμώντας Έλληνες, κατά το β’ αντάρτικο. Πολλοί άνθρωποι που τον γνώρισαν, όταν ήμουν παιδί και οι μνήμες ήταν πιο νωπές –τώρα άλλωστε οι περισσότεροι έχουν πεθάνει– μόλις άκουγαν ότι ήμουν εγγονός του, μου έλεγαν: «ο παππούς σου, παιδί μου, ήταν ήρωας. Πέθανε για τις ιδέες του». Άλλοι πάλι αποκαλούσαν ηρωίδα τη γυναίκα του και γιαγιά μου, η οποία μεγάλωσε μόνη της τρία παιδιά σ’ ένα μέρος όπως η Μάνη, όπου το μένος εναντίον κάθε τι που θύμιζε κομμουνισμό ήταν τεράστιο.

Τελικά, ποιος από τους δύο ήταν ήρωας; Ο αντάρτης παππούς, που έμεινε μέχρι την τελευταία στιγμή πιστός στους συντρόφους του και στο όραμα για μια καλύτερη Ελλάδα, εις βάρος της προσωπικής του ευημερίας και της ευημερίας της οικογένειάς του; Ή η γιαγιά, η οποία δεν εμφορείτο από ανώτερες ιδέες περί ισότητας, δικαιοσύνης, δημοκρατίας και κατάργησης των κοινωνικών και ταξικών διακρίσεων –εξάλλου ήταν τελείως αγράμματη– αλλά η φανατική προσήλωσή της στο μεγάλωμα των σπλάχνων της και η ανθεκτικότητα με την οποία αντιπαρήλθε τις όποιες αντιξοότητες ήταν όντως αξιοθαύμαστες;

Ειλικρινά, δε μπορώ να δώσω απάντηση. Ίσως ο παππούς ήταν ήρωας, ίσως η γιαγιά, ίσως και οι δύο, ίσως και κανένας. Εικάζω ότι ο ηρωισμός έχει πολλές εκφάνσεις. Μια από αυτές, στην οποία έχω καταλήξει κατόπιν πολλής σκέψης, είναι ότι ηρωισμός είναι όταν ένας άνθρωπος, στην προσπάθειά του να υπερασπιστεί το σωστό και το δίκαιο, ή να προσφέρει κάποια πολύτιμη υπηρεσία στο κοινωνικό ή εθνικό σύνολο του οποίου είναι μέρος, βαδίζει ενσυνείδητα προς το θάνατό του, καίτοι του δίνεται η δυνατότητα να τον αποφύγει.

Τέτοια ήταν η περίπτωση του Λεωνίδα, του βασιλιά της Σπάρτης. Στην ουσία, δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα γι’
αυτόν, παρά μόνο όσα άπτονται της συμμετοχής του στη μάχη των Θερμοπυλών. Ωστόσο, μια μονάχα επιλογή του, να μείνει και να πεθάνει, υπακούοντας στα κελεύσματα της σπαρτιατικής αγωγής, λέει ο θρύλος, ποτίζοντας με το αίμα του το δέντρο της αντίστασης εναντίον της περσικής επιβουλής και ατσαλώνοντας το ελληνικό πολεμικό μένος, λέω εγώ, ήταν αρκετή για να τον καταστήσει μια από τις πιο αναγνωρίσιμες, αξιοσέβαστες και οικουμενικές μορφές της ανθρώπινης ιστορίας.

Άλλη, λιγότερο γνωστή περίπτωση, σχετικά σύγχρονη, είναι αυτή του επίσης Σπαρτιάτη γιατρού Χρήστου Καρβούνη. Ο Χρήστος Καρβούνης έζησε κι έδρασε στο 1ο μισό του 20ου αιώνα. Ήταν γερμανομαθής, έχοντας σπουδάσει ιατρική επί 8 χρόνια στη Γερμανία. Στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής, συνελήφθη αιχμάλωτος κι εκτελέστηκε, μαζί με άλλους 117 επιφανείς Σπαρτιάτες, από τους Γερμανούς, ως αντίποινα για μια επίθεση του ΕΛΑΣ σε εφοδιοπομπή, η οποία είχε κοστίσει στους κατακτητές 4 απώλειες.

Μνημείο 118

Λίγο πριν την εκτέλεση, στο σημείο ακριβώς όπου υπάρχει σήμερα το μνημείο των 118, στη θέση Λογκάκι, κοντά στο Μονοδένδρι του νομού Λακωνίας, καταφτάνει ένας Γερμανός μοτοσυκλετιστής και παραδίδει στον επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος διαταγή να μην εκτελεσθεί ο γιατρός Καρβούνης, επειδή ήταν γερμανομαθής. Ο Καρβούνης δέχεται με την προϋπόθεση να μην εκτελεσθεί κανένας! Διότι είναι όλοι αθώοι και δεν πρέπει να πληρώσουν για ενέργειες άλλων. Οι Γερμανοί αρνούνται. Ο Καρβούνης ξαναλέει: «αντί της δικής μου ζωής να χαρίσετε τη ζωή σε τουλάχιστον 2 από τους 4 αδερφούς Τζιβανοπούλου που έχετε για εκτέλεση». Οι Γερμανοί και πάλι αρνούνται. Κι ο Καρβούνης καταλήγει: «αφού ούτε αυτό γίνεται, θέλω να εκτελεστώ κι εγώ μαζί με τους συντρόφους μου». Και φυσικά εκτελέστηκε.

Τόσο ο Λεωνίδας, όσο και ο Καρβούνης, θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν αποφύγει το θάνατο• είχαν τη δυνατότητα και την ευκαιρία, ωστόσο, επέλεξαν να πεθάνουν. Εκείνο που αξίζει μνείας, κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι η επισήμανση του δυσθεώρητου βαθμού δυσκολίας της απόφασής τους. Ποιος από μας, με το χέρι στην καρδιά, θα είχε τα κότσια να επιλέξει το θάνατο αντί της ζωής, επειδή αυτό υπαγορεύει η συνείδησή του, η τιμή του ή το πατριωτικό του καθήκον;

Έχω ακούσει πολλά τραγούδια το οποία θεωρώ ηρωικά δίχως να μιλάνε απαραιτήτως για ήρωες. Μερικές φορές, αρκεί μόνο η φωνή του ερμηνευτή για να μεταδώσει στο άσμα ηρωικό τόνο. Τέτοια είναι η φωνή του τραγουδιστή που ερμηνεύει το παρακάτω τραγούδι. Είναι ένας από τους αγαπημένους μου, ίσως ο πιο αγαπημένος, παρ’ ότι αυτός είναι Κρητικός κι εγώ Μανιάτης, αλλά και πάλι δεν είναι τόσο παράδοξο• αν εξαιρέσει κανείς τις κομματικές πεποιθήσεις, Κρήτη και Μάνη είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Όσον αφορά το δε τραγούδι, το θεωρώ τον απόλυτο ύμνο προς τον ηρωισμό.

Ο ΑΛΑΦΡΟΪΣΚΙΩΤΟΣ

<a href="http://www.youtube.com/v/PgIPimW9VTE&amp;list=RDPgIPimW9VTE" target="_blank" class="new_win">http://www.youtube.com/v/PgIPimW9VTE&amp;list=RDPgIPimW9VTE</a>

[apri]

Eξαιρετικό το αφιέρωμα, Νικήτα. 

Τελικά, ποιος από τους δύο ήταν ήρωας; Ο αντάρτης παππούς, που έμεινε μέχρι την τελευταία στιγμή πιστός στους συντρόφους του και στο όραμα για μια καλύτερη Ελλάδα, εις βάρος της προσωπικής του ευημερίας και της ευημερίας της οικογένειάς του; Ή η γιαγιά, η οποία δεν εμφορείτο από ανώτερες ιδέες περί ισότητας, δικαιοσύνης, δημοκρατίας και κατάργησης των κοινωνικών και ταξικών διακρίσεων –εξάλλου ήταν τελείως αγράμματη– αλλά η φανατική προσήλωσή της στο μεγάλωμα των σπλάχνων της και η ανθεκτικότητα με την οποία αντιπαρήλθε τις όποιες αντιξοότητες ήταν όντως αξιοθαύμαστες;

Ειλικρινά, δε μπορώ να δώσω απάντηση.

Ήρωες ήταν και ο παππούς και η γιαγιά σου, όπως ήρωας ήταν και ο Λεωνίδας. Απλώς, λόγω της ηγετικής του θέσης και των διαχρονικών συνεπειών της αυτοθυσίας του ο ηρωισμός του Λεωνίδα κινείται σε υψηλότερο επίπεδο.

Ήρωας είναι αυτός που υπερβαίνει αντικειμενικές, αλλά και υποκειμενικές δυσκολίες (προσωπικές αδυναμίες) προκειμένου να προασπίσει το κοινό καλό, δηλ. το καλό οποιασδήποτε συλλογικότητας (πατρίδας, οικογένειας κλπ).
Αυτή η ενσυνείδητη αυτοθυσία του εγωισμού του, που σίγουρα θα προτιμούσε το βόλεμα, είναι που του δίνει μια τραγικότητα και μια μερική όψη αγιότητας. Γι' αυτό και δεν είναι τυχαίο ότι καμιά φορά λέμε για έναν ήρωα ότι "αγίασε" μ' αυτά που πέρασε.


Ένας λόγος που η Ιστορία (οικογενειακή, τοπική, εθνική, παγκόσμια) είναι πολύ σημαντική είναι και γιατί καταγράφει τέτοιες μορφές που αποτελούν για τους υπόλοιπους πρότυπα αλληλέγγυας συμπεριφοράς, έστω και δυσπρόσιτα.
Μια κοινωνία που θέτει ψηλά τον πήχη, ακόμα κι αν δεν τον περνά πάντα, είναι πολύ πιο ανθρώπινη από όσες δεν θέτουν κανέναν πήχη.

[apri]

Imperatrix mundi
[=αυτοκράτειρα του κόσμου]





Έστρεφαν το βλέμμα προς τους αγρούς οι άνθρωποι
κι έβλεπαν τα στάχυα σαν τα κύματα,
που δεν έπαυαν «να ορθώσι την χαίτην, να στηλώνωσι τα στέρνα, να φρίσσωσι,
να κροαίνωσι, να βρέμωσι, να ηχώσι, να πλαταγώσι, να κτυπώσι παν αντίτυπον σώμα…» (Αλ. Παπαδιαμάντης).


Όργωναν τα χωράφια τους κι έβλεπαν το χώμα τρικυμισμένο,
σαν τις θάλασσες που «όργωναν» με τα καράβια τους
και τις αυλακιές σαν τις γραμμές όπου κατέγραφαν τις σκέψεις τους με ρίμες
[λατ. versus-us= η στροφή του αρότρου στο τέλος κάθε αυλακιάς, η στροφή/στίχος του ποιήματος].



Κι έπιναν οίνο, που είχε την όψη και τις ιδιότητες του πόντου
[πόντος= θαλάσσιο πέρασμα/λατ. pons-pontis= πέρασμα, γέφυρα]:
Ήταν σκουρόχρωμος, πότε ήσυχος και πότε ταραχώδης,
ένα υγρό «πέρασμα» σε άλλους κόσμους, σε άλλους τρόπους σκέψης,
σαν αυτούς που συναντούσαν οι ναυτικοί, όταν έπιαναν κάποια άγνωστη στεριά
ή άλλους αλλόκοτους, μηδέποτε ακουσμένους.
Γι’ αυτό και ο πόντος δεν θα μπορούσε παρά να ιδωθεί ως «οίνωψ», δηλ. κρασωπός.


Βλέπετε, η σκέψη του ανθρώπου, όπως και όλου του σύμπαντος,
φαίνεται πως πάντα αγαπούσε τα αναλογικά/δυαδικά σχήματα, καθώς και τον κύκλο.



Γέφυρα «Eiserner Steg» στον ποταμό Μάιν, Φρανκφούρτη, Γερμανία
Πινακίδα: «πλέων ἐπὶ οἴνοπα πόντον ἐπ' ἀλλοθρόους ἀνθρώπους» (Οδύσσεια ραψ. α’, 183)
[=πλέοντας πάνω στην κρασωπή θάλασσα προς αλλόγλωσσους ανθρώπους]

 



Πιότερο, όμως, απ’ όλα η σκέψη λάτρευε και λατρεύει το ταξίδι.
Ακόμα και αν το σώμα καθηλωθεί στο ίδιο σημείο για όλη του τη ζωή,
η σκέψη πάντα δραπετεύει…

Πάντα βρίσκει κώδικες και «περάσματα», για να ταξιδέψει
στο χρόνο και στο χώρο, σε κόσμους υπαρκτούς ή ανύπαρκτους,
στο συνειδητό ή στο ασυνείδητο επίπεδο.

Είναι αυτός ο αδιόρατος δεσμός που μπορεί να ενώνει όλα τα έμβια όντα,
ακόμα κι αν είναι μακρινά και «αλλόθροα» [= αυτός που παράγει άλλο θρόισμα, ο αλλόγλωσσος].

Είναι αυτή η ταξιδεύτρα που γνωρίζει άλλους κόσμους
κι αλλάζει τον κόσμο, άλλοτε προς το καλύτερο κι άλλοτε προς το χειρότερο.


Είναι η αιώνια imperatrix mundi.


http://www.youtube.com/v/k9UYRMCkDcg

[apri]

Μια θάλασσα μικρή


http://www.youtube.com/watch?v=NN_I6fKFAUU



 

«Ό,τι αγαπήσαμε έφυγε
ό,τι αγαπήσαμε δεν ήρθε.
Πήραν οι νύχτες το δρόμο του δάσους
με τα μαλλιά τους χτενισμένα στο φεγγάρι.

Θύελλες ξερίζωναν τα δέντρα πάνω στο βουνό
κι άκουγες να κατρακυλάν στη θάλασσα
μαζί με τα σπασμένα αμάξια της μεγάλης αστραπής.

Κάτω απ' τα τραπέζια και τους καναπέδες
κάτω απ' τα κρεβάτια
μεγάλα ζώα κρύβονταν στον ίσκιο.
Ακούγαμε τα ζώα που γύμναζαν
επάνω στη σιωπή τα νύχια τους.
Τώρα το σπίτι μας είναι άδειο
το σπίτι μας άλλαξε.

Όμως η θάλασσα είναι ίδια.
Άνοιξε το παράθυρο και κοίταξε.»



Γιάννης Ρίτσος «Ο μικρός αδελφός των γλάρων, ΧΧ» (1943)





ΥΓ. Το τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου αναφέρεται
 στη θάλασσα της περιοχής Μπαξέ Τσιφλίκι στη Θεσσαλονίκη,
από την οποία προέρχεται η πιο φωτεινή ανάμνηση της ζωής του…

[apri]

Τριανταφυλλάκι ήμουν
στην καρδιά σου



http://www.youtube.com/watch?v=6X38OTR9rLU


Σμύρνη 1925



« «Αγαπητή κυρία Δέσποινα, λάβετε το κλειδί του υπογείου σας.
Τόσους μήνες δεν σας πλήρωσα το ενοίκιο και πολύ με βασανίζει αυτή η σκέψη.

Δεν είμαι καλά.
Αν είναι επιθυμία του Μεγαλοδύναμου να πάω κοντά του,
επειδή δεν έχω κανέναν στον κόσμο, δική μου ψυχή δεν υπάρχει πάνω στη γη,
πηγαίνετε στο υπόγειο, δώστε όπου θέλετε τα πράγματά μου,
για να βγάλετε τα νοίκια…

…το στρώμα μου, το πάπλωμά μου είναι καλό, από πούπουλο,
καλά είναι και τα ρούχα που θα βρείτε στην κασέλα,
τα γιορτινά μου παπούτσια είναι κατακαίνουργια.
Θα βρεθεί κανείς φτωχός να τα αγοράσει, για να ξοφληθούνε τα νοίκια…


Σας παρακαλώ μόνο πάρα πολύ, κυρία Δέσποινα,
να μην πειράξει κανείς τα ρούχα του μπαούλου.
Είναι της μακαρίτισσας της γυναίκας μου, που, όπως σας έλεγα, χάθηκε τότε στην προσφυγιά.
Ήταν πολύ μικροκαμωμένη,
μα πώς χώραγε σε κείνο το λιγούτσικο κορμί
τόσο μεγάλη ψυχή…


Το δικό μου τον αρρεβώνα (=δακτυλίδι αρραβώνων), αν θέλετε, πουλήστε τον…

…Βάλετέ τους κοντά κοντά με τον αρρεβώνα της μακαρίτισσας σε κείνο το ίδιο κουτάκι.
Σας θερμοπαρακαλώ, κυρία Δέσποινα,
κρατήστε τον κοντά σας και δείτε πως θα ‘ναι για καλό σας,
γιατί μ’ αυτούς εδέθηκαν οι καρδιές μας σε μια καλή ζωή
και βαρύ λόγο δεν είπαμε ποτέ ο ένας στον άλλο.

Σε όποιο σπίτι μπούνε, θα φέρουν ομόνοια.
Κρατήσετέ τους κοντά σας
και θα δείτε πως θα γενούνε το καλό του σπιτιού σας.»

Αυτά, μεταξύ άλλων, έγραφε το γράμμα για ιερά κειμήλια μιας ζωής.»


Έλλη Αλεξίου

[apri]

Το ταξίδι





«Ναί, τὴν ἀγαποῦσα τὴ θάλασσα!
Τὴν ἔβλεπα νὰ ἁπλώνεται ἀπὸ τ᾿ ἀκρωτήρι ὡς πέρα, πέρα μακριά,
νὰ χάνεται οὐρανοθέμελα σὰν ζαφειρένια πλάκα στρωτή, βουβὴ
καὶ πάσχιζα νὰ μάθω τὸ μυστικό της .


http://www.youtube.com/watch?v=tGDFmNv4IvA  



Τὴν ἔβλεπα, ὀργισμένη ἄλλοτε, νὰ δέρνει μὲ ἀφροὺς τ᾿ ἀκρογιάλι,
νὰ καβαλικεύει τὰ χάλαρα (=γκρεμούς), νὰ σκαλώνει στὶς σπηλιές, νὰ βροντᾷ καὶ νὰ ἠχάει,
λὲς καὶ ζητοῦσε νὰ φθάσει στὴν καρδιὰ τῆς γῆς, γιὰ νὰ σβήσει τὶς φωτιές της.

Κι ἔτρεχα μεθυσμένος νὰ παίξω μαζί της,
νὰ τὴ θυμώσω, νὰ τὴν ἀναγκάσω νὰ μὲ κυνηγήσει,
 νὰ νιώσω τὸν ἀφρό της ἐπάνω μου,
ὅπως πειράζομε ἁλυσοδεμένα τ᾿ ἀγρίμια.

Κι ὅταν ἔβλεπα καράβι νὰ σηκώνει τὴν ἄγκυρα,
νὰ βγαίνει ἀπὸ τὸ λιμάνι καὶ ν᾿ ἀρμενίζει στ᾿ ἀνοιχτά,
ὅταν ἄκουα τὶς φωνὲς τῶν ναυτῶν ποὺ γύριζαν τὸν ἀργάτη (=βαρούλκο), 
καὶ τὰ κατευοδώματα τῶν γυναικῶν,
ἡ ψυχή μου πετοῦσε θλιβερὸ πουλάκι ἐπάνω του.

 Τὰ σταχόμαυρα πανιά, τὰ ὁλοφούσκωτα, τὰ σκοινιὰ τὰ κοντυλογραμμένα,
τὰ πόμολα ποὺ ἄφηναν φωτεινὴ γραμμὴ ψηλά,
μ᾿ ἔκραζαν νὰ πάω μαζί τους, μοῦ ἔταζαν ἄλλους τόπους, ἀνθρώπους ἄλλους, πλούτη, χαρές.
Καὶ νυχτοήμερα ἡ ψυχή μου κατάντησε ἄλλον πόθο νὰ μὴν ἔχει
παρὰ τὸ ταξίδι.

Ἀκόμη καὶ τὴν ὥρα ποὺ ἐρχόταν πικρὸ χαμπέρι στὸ νησὶ
καὶ ὁ πνιγμὸς πλάκωνε τὶς ψυχὲς ὅλων καὶ χυνόταν βουβὴ ἡ θλίψη
ἀπὸ τὰ ζαρωμένα μέτωπα ὡς τ᾿ ἄψυχα λιθάρια τῆς ἀκρογιαλιᾶς,
ὅταν ἔβλεπα τὰ ὀρφανοπαίδια στοὺς δρόμους καὶ τὶς γυναῖκες μαυροφόρες,
ὅταν ἄκουα νὰ διηγοῦνται ναυαγοὶ τὸ μαρτύριό τους,
πεῖσμα μ᾿ ἔπαινε ποὺ δὲν ἤμουν κι ἐγὼ μέσα, πεῖσμα καὶ σύγκρυο μαζί.»


Απόσπασμα από τη συλλογή διηγημάτων του Ανδρέα Καρκαβίτσα «Λόγια της πλώρης» (1899)

 



«Καλό ταξίδι, αλαργινό καράβι μου, στου απείρου
και στης νυχτός την αγκαλιά, με τα χρυσά σου φώτα!
Να 'μουν στην πλώρη σου ήθελα, για να κοιτάζω γύρου
σε λιτανεία να περνούν τα ονείρατα τα πρώτα.

Η τρικυμία στο πέλαγος και στη ζωή να παύει,
μακριά μαζί σου φεύγοντας πέτρα να ρίχνω πίσω,
να μου λικνίζεις την αιώνια θλίψη μου, καράβι,
δίχως να ξέρω πού με πας και δίχως να γυρίσω!»


Κωνσταντίνος Καρυωτάκης «Τελευταίο ταξίδι» (1927)  

http://www.youtube.com/watch?v=FOyV71B9Hng

[δασκαλίτσα]

Φοβερό πάντρεμα ιστορίας, μουσικής και λογοτεχνίας! Εύγε για άλλη μια φορά,apri! Δεν ξέρω ποιο είναι το καλύτερο!