Αρχαία Ελληνικά: Σύνταξη

[apri]

Μερικές απορίες: 
α. Μια  αναφορική προσδιοριστική μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε ως παράθεση όπως την ἣν πρότερον παραλαβόντες οὕτως αἰσχρῶς καὶ δεινῶς ἐλωβήσαντο  εδώ πέρα; ( ο πλήρης χαρακτηρισμός πώς θα είναι;)
β. Η αιτιολογική υποτιθέμενης αιτιολογίας εφόσον είναι επιρρηματική γιατί λειτουργεί και ως ως υποκείμενο σε απρόσωπη έκφραση; [δεινὸν εἶναι, εἰ  οὗτοι ἐν τῇ αὐτῇ πολιτείᾳ πάλιν ἄρξουσι, καὶ κύριοι γενήσονται τῶν νόμων καὶ τῆς πόλεως,]

Να προσθέσω μερικά πράγματα σε όσα σου απάντησε ο Sali.

Ως προς το πρώτο, η αναφορική προσδιορίζει -με την ευρεία έννοια- τον όρο αναφοράς, αλλά χωρίς να τον περιορίζει  Δηλαδή, είναι μια αναφορική μη περιοριστική (προσθετική) πρόταση.
Σε επίπεδο apposition ουσιαστικών, όταν είναι μη περιοριστική apposition, έχεις παράθεση ή επεξήγηση. Γι' αυτό εδώ η αναφορική μη περιοριστική πρόταση λέμε πως λειτουργεί ως παράθεση.


Στο δεύτερο θέμα, μια πρόταση με το "ει" δίπλα σε ρήμα ψυχικου πάθους είθισται να χαρακτηρίζεται αιτιολογική υποθετικής αιτιολογίας. Στην πραγματικότητα είναι μια υποθετική πρόταση με αιτιολογική χροιά λόγω των συμφραζομένων.
Αν δεις σε ξένες γραμματικές δηλαδή, το "θαυμάζω ει", το μεταφράζουν σωστά "I wonder if" (όπως και το "θαυμάζω ότι"= I wonder that).

Το γιατί συντακτικά λειτουργεί και ως ονοματική πρόταση οφείλεται στο γεγονός ότι στο μυαλό του ομιλητή εκφράζει το υποτιθέμενο, το ενδεχόμενο.

Όταν δηλαδή έλεγε "Δεινόν εστί ει....", στο μυαλό του είχε "είναι φοβερό το ενδεχόμενο..." και αυτό τον έκανε να αντιμετωπίζει την υποθετική πρόταση σαν να ήταν ονοματική.

Και στα νέα ελληνικά συμβαίνει κάτι παρόμοιο.
Λέμε "Αν είναι σήμερα κάτι, το οφείλει στον αδερφό του". Η υποθετική πρόταση λειτουργεί σαν να είναι ΟΦ και γι' αυτό επαναλαμβάνεται με το κλιτικό (το "το").
Ή λέμε "Αγάπη είναι όταν...." και έχοντας στο μυαλό τη χρονική πρόταση με την έννοια της περίπτωσης τη βάζουμε να λειτουργεί σαν να είναι ΟΦ.

[PDE ads]

[apri]

καὶ εἰ μὲν βουλεύσων νυνὶ ἐδοκιμάζετο καὶ ὡς ἱππευκότος αὐτοῦ ἐπὶ τῶν τριάκοντα τοὔνομα ἐν ταῖς σανίσιν ἐνεγέγραπτο, καὶ ἄνευ κατηγόρου ἂν αὐτὸν ἀπεδοκιμάζετε

Tί μετοχή είναι το ὡς ἱππευκότος;  Δε μού ταιριάζει για αιτιολογική. Περισσότερο τη βλέπω για κατηγορηματική του πλαγίου λόγου, αλλά δεν ξέρω αν το ρήμα  ἐνεγέγραπτο  δέχεται κατηγορηματική μετοχή.
Το αὐτοῦ είναι γενική επεξηγηματική στο ὄνομα ή απλά γενική κτητική;

Η γενική είναι κτητική. Δηλώνει τον κτήτορα του ονόματος.

Η μετοχή είναι αιτιολογική υποκειμενικής αιτιολογίας. Δείχνει την υποκειμενική αιτιολογία (δηλ ότι είχε υπηρετήσει ως ιππέας) με την οποία θα μπορούσε να έχει καταγραφεί το όνομά του στις σανίδες, δηλ τις ξύλινες πινακίδες που είχαν αναρτήσει δημόσια με τα ονόματα των ιππέων τον καιρό των Τριάκοντα.

[ΓΙΟΡΙΚΑΣ]

Οι τελικές μετοχές είναι πάντα συνημμένες στο υποκείμενο; Αν συμβαίνει αυτό τότε πώς θα χαρακτηρίσουμε τη μετοχή λέγοντας εδώ; [Θηβαῖοι πρέσβεις ἔπεμψαν Ἀθήναζε λέγοντας τοιάδε Ξ. Ελλ. 3. 5. 7]

[Dwrina]

 
Οι τελικές μετοχές είναι πάντοτε συνημμένες, είτε στο υποκείμενο είτε στο αντικείμενο.

Η μετοχή λέγοντας όμως είναι ενεστώτα και δεν είμαι σίγουρη αν πρέπει να χαρακτηριστεί τελική ή τροπική. Κάποια Συντακτικά αναφέρουν ότι μπορεί να υπάρχει και τελική μετοχή σε ενεστώτα, αλλά νομίζω ότι στο σχολείο αυτές χαρακτηρίζονται τροπικές. Δεν έχω και εγώ καταλήξει πώς πρέπει να τις χαρακτηρίζω.

[PDE ads]

[apri]

O Smyth τη χαρακτηρίζει τελική (βλ § 2065).
Και στην §1872 γράφει:
a. Present (continuative). The action set forth by the present participle is generally coincident (rarely antecedent or subsequent) to that of the leading verb..........
........2. Subsequent action (especially when the leading verb denotes motion): ἔπεμψαν πρέσβεις ἀγγέλλοντας τὴν τοῦ Πλημυρίου λῆψιν they despatched messengers to announce the capture of Plemyrium T. 7.25.

Από τη στιγμή που εμφανίζεται μόνο δίπλα σε ρήματα κίνησης, δηλαδή σε ένα περιβάλλον που ήταν εμφανές ότι θα ακολουθήσει σκοπός, το πιθανότερο είναι ότι δεν κρινόταν απολύτως απαραίτητο να μπει μέλλοντας και μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ενεστώτα για μεγαλύτερη ζωντάνια και αμεσότητα.

Αν την πούμε τροπική, σημαίνει πρώτον ότι αναγνωρίζουμε σύγχρονη πράξη (δεν προκύπτει λογικά όμως ότι μιλούσαν κατά την αποστολή) και τρόπο με τον οποίο έγινε η αποστολή, κάτι που επίσης δεν προκύπτει από το νόημα.

[Dwrina]

Το ξέρω ότι ο Smyth τη χαρακτηρίζει τελική και δεν διαφωνώ με αυτά που λες. Όταν λέω ότι δεν ξέρω πώς πρέπει να χαρακτηρίζω αυτές τις μετοχές, εννοώ ότι δεν ξέρω ποια απάντηση θα δινόταν στις πανελλαδικές, δεδομένου ότι η Μπίλλα γράφει ότι η τελική μετοχή απαντά σε χρόνο μέλλοντα. Και δεν είμαι σίγουρη πώς είθισται να αναγνωρίζονται αυτές οι μετοχές στη σχολική διδασκαλία. Θα έπρεπε να ψάξω θέματα πανελλαδικών πολλών ετών, μήπως έχει ζητηθεί τέτοια μετοχή, και να δω τι απάντηση έδωσε η ΚΕΕ, αλλά δεν μπορώ να το κάνω.

Αν γνωρίζει κάποιος με βεβαιότητα πώς πρέπει να αναγνωρίζονται στους μαθητές, ας μας πει.

[Sali]

Dwrina, δεν θυμάμαι να έχει πέσει ποτέ στις πανελλήνιες τέτοια περίπτωση, και ελπίζω να μη χρειαστεί.

Παρεμπιπτόντως, μήπως είδατε βιντεομαθήματα για το αδίδακτο από το "Ψηφιακό Φροντιστήριο"; Εγώ είδα τα τρία τελευταία, αλλά δεν θα κάνω καμία κριτική, δεν θα προβώ σε κανέναν χαρακτηρισμό. Αν δεν σας κάνει κόπο, δείτε τα και πείτε μου τη γνώμη σας, έστω με p.m.

Προκαταβολικά όμως λέω πως δεν δέχομαι να μου καταλογιστεί ότι δεν διακρίνομαι από συναδελφική αλληλεγγύη...

[Dwrina]

Παρεμπιπτόντως, μήπως είδατε βιντεομαθήματα για το αδίδακτο από το "Ψηφιακό Φροντιστήριο"; Εγώ είδα τα τρία τελευταία, αλλά δεν θα κάνω καμία κριτική, δεν θα προβώ σε κανέναν χαρακτηρισμό.

Μου άνοιξες την περιέργεια και άρχισα να παρακολουθώ το μάθημα στις 6/10, αλλά δεν είδα και πολύ, γιατί κόλλησα στη δεύτερη περίοδο και θα σκάσω,  αν δεν ξεκολλήσω. 

 τοῦτο δ’ ἔστιν ὃ λέγουσιν ὡς φίλος αὑτῷ πᾶς ἄνθρωπος φύσει τέ ἐστιν καὶ ὀρθῶς ἔχει τὸ δεῖν εἶναι τοιοῦτον:  δεν μπορώ να βρω τη συντακτική θέση της πρότασης με το ὡς. Αν ήταν επεξήγηση στο ὃ , δεν θα έπρεπε να υπάρχει κόμμα μετά το λέγουσιν; Αλλά, αν το ὃ είναι αντικείμενο, τι είναι η ειδική; 

Έκανα την αναφορική μετοχή, μήπως καταλάβω κάτι παραπάνω τοῦτο δ’ ἔστιν τὸ λεγόμενον ὡς.... Αν ήταν έτσι,  θα λέγαμε απλώς ότι η ειδική είναι αντικείμενο στη μετοχή τὸ λεγόμενον. Δεν με βοηθάει όμως...

Προκαταβολικά όμως λέω πως δεν δέχομαι να μου καταλογιστεί ότι δεν διακρίνομαι από συναδελφική αλληλεγγύη...

Μην ανησυχείς, σχολίασε ελεύθερα! 

Ελπίζω αύριο να δω και το υπόλοιπο.

[Sali]

τοῦτο δ’ ἔστιν ὃ λέγουσιν ὡς φίλος αὑτῷ πᾶς ἄνθρωπος φύσει τέ ἐστιν καὶ ὀρθῶς ἔχει τὸ δεῖν εἶναι τοιοῦτον:  δεν μπορώ να βρω τη συντακτική θέση της πρότασης με το ὡς. Αν ήταν επεξήγηση στο ὃ , δεν θα έπρεπε να υπάρχει κόμμα μετά το λέγουσιν; Αλλά, αν το ὃ είναι αντικείμενο, τι είναι η ειδική;

Μόνο ως επεξήγηση στο ὃ μπορεί να θεωρηθεί, αλλά έλα που δεν υπάρχει κόμμα! Στις μεταφράσεις όμως φαίνεται πως εξαρτάται απευθείας από το λέγουσιν. (Αυτό είναι εκείνο το οποίο λένε ότι...).

Έκανα την αναφορική μετοχή, μήπως καταλάβω κάτι παραπάνω τοῦτο δ’ ἔστιν τὸ λεγόμενον ὡς.... Αν ήταν έτσι,  θα λέγαμε απλώς ότι η ειδική είναι αντικείμενο στη μετοχή τὸ λεγόμενον. Δεν με βοηθάει όμως...

Κι εγώ το ίδιο ακριβώς έκανα. Αλλά έτσι δεν είναι σωστή η σύνταξη, τυπικά τουλάχιστον.

Ελπίζω αύριο να δω και το υπόλοιπο.

Αν βρεις χρόνο, δες το όλο, όπως και τα άλλα δύο κείμενα. Και θα με καταλάβεις!

[apri]

Για εμένα, η ειδική πρόταση είναι επεξήγηση στο "τοῦτο".
Αυτό είναι το καινούργιο στοιχείο στην πρόταση (άρα, το κατηγορούμενο), αλλά είναι ασαφές και επεξηγείται.
Η λογική σειρά είναι: Ο λέγουσιν/Το λεγόμενον εστί τοῦτο, ως....

Κόμμα δεν υπάρχει ίσως λόγω της απόστασης από τον επεξηγούμενο όρο. Είναι όμως πιθανό και να συνδέουν -κακώς- την πρόταση με το "λέγουσιν".

Εμείς θα είχαμε βάλει κόμμα ή άνω και κάτω τέλεια.

[MD89]

Στο απόσπασμα «Τὴν μὲν παρασκευήν, ὦ ἄνδρες, καὶ τὴν προθυμίαν τῶν ἐχθρῶν τῶν ἐμῶν, ὥστ’ ἐμὲ κακῶς ποιεῖν ἐκ παντὸς τρόπου καὶ δικαίως καὶ ἀδίκως, ἐξ ἀρχῆς ἐπειδὴ τάχιστα ἀφικόμην εἰς τὴν πόλιν ταυτηνί, σχεδόν τι πάντες ἐπίστασθε» (Ανδοκίδης, Περὶ τῶν μυστηρίων, § 1) θα συμφωνούσατε ότι η πρόταση «ὥστ’ ἐμὲ κακῶς ποιεῖν ἐκ παντὸς τρόπου καὶ δικαίως καὶ ἀδίκως» λειτουργεί ως ονοματική; Ρωτώ επειδή μου φαίνεται ότι μεταφράζεται στα νέα ελληνικά με βουλητική και λειτουργεί σαν να αντικαθιστά μια γενική αντικειμενική που συμπληρώνει τα δύο ουσιαστικά παρασκευὴ και προθυμία. Ευχαριστώ πολύ.

[Sali]

Συμφωνώ. Η πρόταση είναι βέβαιο ότι συμπληρώνει τα δύο ουσιαστικά. Στη θέση της θα μπορούσε να υπάρχει γενική αντικειμενική: παρασκευὴν καὶ προθυμίαν τοῦ ἐμὲ κακῶς ποιεῖν = (οἱ ἐμοὶ ἐχθροὶ) παρασκευάζονται καὶ προθυμοῦνται (ὥστε) κακῶς ἐμὲ ποιεῖν.

[apri]

Θα έλεγα όχι, παρότι βγαίνει η μετάφραση.

Αν ήθελε ο ομιλητής το νόημα μιας βουλητικής πρότασης, θα είχε βάλει απλό απαρέμφατο. Μπορούσε να το κάνει και συνηθιζόταν.

Επίσης, αν το "ώστε/όπως+απαρέμφατο" λειτουργούσε όπως και το απλό τελικό απαρέμφατο, θα το έβρισκες και δίπλα στο "βούλομαι". Δεν το βρίσκουμε όμως.

Το "ώστε/ως/όπως+απαρέμφατο" ξεκίνησε ως ένας συνδυασμός αναφορικού τροπικού επιρρήματος με απαρέμφατο του σκοπού/αποτελέσματος.
(Βλ Monro https://dcc.dickinson.edu/grammar/monro/infinitive-relatives).

Ήταν κάτι ανάλογο με τις αναφορικοτελικές προτάσεις με το "όπως+υποτακτική" (και αργότερα "όπως+οριστική Μέλλοντα") που έδειχναν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα μιας πράξης ιδιαίτερης προσπάθειας με οποιονδήποτε τρόπο ("όπως/ως").

Βέβαια, στην εξέλιξη της γλώσσας είναι ένα ερώτημα κατά πόσο η αναφορική λειτουργία του "ως" γινόταν πλέον αντιληπτή σε τέτοιες δομές ή αν ο μέσος ομιλητής τις αντιλαμβανόταν ως ελλιπείς τελικές προτάσεις όπως ο Smyth (§2208: "such clauses are incomplete final clauses, because, though the purpose is expressed, the action taken to effect the purpose is not expressed").

Το βέβαιο είναι όμως ότι οι ομιλητές συνέχιζαν να χρησιμοποιούν αυτά τα απαρέμφατα και τις προτάσεις στα ίδια περιβάλλοντα, δηλαδή όπου θα ταίριαζε ένα επιδιωκόμενο αποτέλεσμα μιας προσπάθειας και όχι οπουδήποτε εναλλακτικά με το τελικό απαρέμφατο.
Δες κι εδώ στον Smyth (2267) για την εναλλακτική χρήση του ωστε+απαρέμφατο με αυτές τις προτάσεις με το οπως/ως (http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0007:id=s2267).

Και στο κείμενο βλέπεις ότι το ώστε+απαρέμφατο εξαρτάται από την "προθυμία" και "παρασκευή", ουσιαστικά που δείχνουν ζήλο και προσπάθεια.

Βέβαια, ξαναλέω ότι υπάρχει μια τάση να θεωρούν κάποιοι ότι σε τέτοιες περιπτώσεις το "ώστε" δίπλα στο απαρέμφατο πλεονάζει (βλ §4.13, §11.79 Πύλη της Ελληνικής Γλώσσας) ή ότι οι αντίστοιχες προτάσεις είναι βουλητικές (ο Smyth τις λέει object clauses).

Το ότι βγαίνει νόημα, αν τις μεταφράσεις ως βουλητικές, δεν σημαίνει όμως ότι ήταν απαραίτητα.
Εγώ θεωρώ ότι, για να επιμένουν οι ομιλητές να τις χρησιμοποιούν σε συγκεκριμένο γλωσσικό περιβάλλον, κάποια ψιλοδιαφορά αντιλαμβάνονταν.

Ακόμα και σήμερα όταν λέμε "Παρακαλείσθε όπως δέσετε τη ζώνη σας πριν από την απογείωση του αεροπλάνου ", δεν εννοούμε ακριβώς "παρακαλείσθε να δέσετε τη ζώνη", αλλά "παρακαλείσθε να κάνετε τις δέουσες ενέργειες, ώστε να δέσετε τη ζώνη".
Ή όταν λέμε "Κάποιος φρόντισε, ώστε να είναι όλα έτοιμα", δεν εννοούμε "κάποιος φρόντισε να είναι όλα έτοιμα", αλλά "Κάποιος φρόντισε να κάνει ό,τι χρειαζόταν, ώστε να είναι όλα έτοιμα". Δεν θα λέγαμε την πρόταση με το "ώστε" βουλητική, επειδή βγαίνει νόημα αν την αποδώσουμε ως τέτοια. Δεν είναι το ίδιο πράγμα.

Αυτή είναι η γνώμη μου.

[Sali]

Σύμφωνοι, apri, αλλά ας μη σταθούμε στο όνομα "βουλητική". Η ουσία είναι ότι πρόκειται για μια πρόταση που συμπληρώνει δύο ρηματικά ουσιαστικά.