PDE - Η κοινότητα των εκπαιδευτικών

Επίσης συντάσσεται και με δοτική (αυτοπαθούς αντωνυμίας) + ειδική πρόταση (δεν έχω τώρα παράδειγμα, αλλά είμαι σίγουρη για αυτό, γιατί είχα ψάξει πολύ τη σύνταξη αυτού του ρήματος, όταν έκανα σημειώσεις για ανάλυση μετοχών).

Ότι το σύνοιδα συντάσσεται και με ειδική πρόταση είναι βέβαιο (π.χ. Πλάτ. Φαῖδρ. 257c σύνοισθά που … ὅτι οἱ μέγιστον δυνάμενοί τε καὶ σεμνότατοι … αἰσχύνονται λόγους γράφειν), αλλά τη σύνταξη με δοτική + ειδ. πρότ. δεν τη γνωρίζω. Αν σου είναι εύκολο, δώσε ένα παράδειγμα.

Η μετοχή είναι ρηματικό επίθετο που αποδίδει ιδιότητα. Δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό. Δεν είναι όπως το απαρέμφατο ή η ειδική πρόταση που δηλώνει πράξη.
Σκέψου λίγο τη διαφορά ανάμεσα στο "Σε βλέπω κουρασμένο" και στο "Βλέπω ότι κουράστηκες".
Εμείς όλες τις μετοχές τις αναλύουμε με δευτερεύουσες και γι' αυτό σκεφτόμαστε τη δήλωση ρηματικής ενέργειας, αλλά ένας αρχαίος ομιλητής είχε την αίσθηση που αφήνει η πρώτη πρόταση.

Δεν μπορώ να συμφωνήσω απόλυτα. Έτσι γενικά όπως το θέτεις, αδικείς τη μετοχή ως προς τη ρηματική της ιδιότητα. Όπως κι η ίδια λες, η μτχ. είναι ρηματικό επίθετο, δηλαδή μετέχει των ιδιοτήτων και του επιθέτου και του ρήματος· και μάλιστα συντάσσεται όπως το αντίστοιχο ρήμα, πράγμα που αποδεικνύει τη ρηματική της φύση. Συμφωνώ ως προς το ότι σε μερικές περιπτώσεις υπερισχύει η επιθετική ιδιότητα της μετοχής, όπως στο παράδειγμα "σε βλέπω κουρασμένο" που ανέφερες (και στα α.ε. ὁ δὲ κῆρυξ ἀφικόμενος ηὗρε τοὺς ἄνδρας διεφθαρμένους)· αλλά και στις δύο αυτές περιπτώσεις η μτχ. είναι χρόνου παθητικού παρακειμένου, κι αυτό δεν μπορεί να είναι τυχαίο, καθώς δείχνει ήδη αποκτηθείσα και ισχύουσα ιδιότητα. Σε πλείστες άλλες όμως περιπτώσεις η ρηματική ιδιότητα της μετοχής είναι προφανής (ιδίως όταν αυτή είναι σε ενεστώτα), οπότε και η ανάλυσή της σε ειδική πρόταση είναι απολύτως θεμιτή: νῦν δὲ ὁρῶν τοὺς μὲν συναγορεύοντας οἷς οἱ πολέμιοι προστάττουσι, τοὺς δὲ οὐκ ἐρρωμένως ἐναντιουμένους... ἀνέστην ἀποφανούμενος... Είναι δυνατόν να ισχυριστεί κανείς πως εδώ οι δύο μετοχές δεν εκφράζουν πράξη/ενέργεια αλλά μόνο ιδιότητα; Ο ομιλητής διαπιστώνει πράξεις εξαιτίας των οποίων δικαιολογεί τη στάση του. Μπορούμε να αναφέρουμε δεκάδες παρόμοια παραδείγματα με έκδηλη τη ρηματική φύση της κατηγορηματικής μετοχής, ενώ πάμπολλες απ' αυτές (αυτές δηλαδή που εξαρτώνται από αισθητικά ρήματα φυσικής αντίληψης), ενώ βρίσκονται κατά κανόνα σε ενεστώτα και εκφράζουν σαφώς ενέργεια/πράξη, δεν αναλύονται: Ισοκρ. 1.52 τὴν μέλιτταν  ὁρῶμεν ἐφ’ ἅπαντα τὰ βλαστήματα καθιζάνουσαν. Εδώ δεν μπορούμε βέβαια να πούμε ότι βλέπουμε τη μέλισσα με κάποιαν ιδιότητα· η πράξη της μετοχής είναι προφανής και ζωντανή μπροστά στα μάτια μας.

Εν κατακλείδι, αυτό που φρονώ εγώ είναι ότι και η μετοχή από μόνη της είναι πολύ συχνά ικανή να εκφράσει πράξη, και δεν χρειάζεται τη συνδρομή ενός απαρεμφάτου. Οφείλουμε, συνεπώς, να εξετάζουμε κάθε παράδειγμα με προσοχή.

Όταν λέει "ᾔδει αὐτὸν μέσον ἔχοντα τοῦ Περσικοῦ στρατεύματος", δηλώνει με ποια ιδιότητα τον γνώριζε. Αν ήθελε να πει τι ξέρει γι' αυτόν, θα είχε βάλει "έχειν" ή ειδική πρόταση.

Δηλαδή λες πως προβάλλεται η ιδιότητά του ως "κατόχου" (; ) του μέσου του περσικού στρατεύματος; Και πάλι δεν μπορώ να συμφωνήσω απόλυτα· εγώ πιστεύω πως ότι η μετοχή εκφράζει απλώς την κατάσταση που επικρατούσε κατά τη διάρκεια του ᾔδει. Το υποκ. του κύριου ρήματος γνώριζε αυτήν την κατάσταση, και αυτό μάς δείχνει το παράδειγμα.

Η μετοχή μεσεγγυηθέντα, που είναι του πλαγίου λόγου [ευθύς λόγος; (= μεσεγγυήθησαν;)

Στον ε.λ. σωστό είναι το (τρία τάλαντα) ἐ-μεσεγγυήθη (γ΄εν. λόγω αττικής σύνταξης) και με συλλαβική αύξηση στην αρχή, αφού το παρασύνθετο ρ. δεν είναι σύνθετο με πρόθεση, όπως και άλλα (π.χ. δυστυχῶ, ἐ-δυστύχουν, μυθολογῶ, ἐ-μυθολόγουν... Οικον. 268).

Η μετοχή είναι κατηγορηματική που εξαρτάται από το οἶδεν και αναφέρεται στο αντικείμενό του τρία τάλαντα.

Τυπικά (κατά τις δικές μας συνήθείες) το τρία τάλαντα είναι αντικ. του οἶδεν· ουσιαστικά είναι μόνο υποκ. της κατηγ. μετοχής, η οποία έχει ως αντικ. τη μτχ. τοῖς λέγουσιν.

Η δευτ. πρόταση είναι υποθετική, αλλά δεν είμαι σίγουρη για το ποια είναι η απόδοσή της· δεν μπορεί να είναι η μετοχή μεσεγγυηθέντα, γιατί αυτή ισοδυναμεί με οριστική αορίστου. Μήπως εννοείται κάποια άλλη απόδοση...

Για τις υποθετικές αυτές προτάσεις δες τον Smyth 2354. Το εισαγωγικό εἰ έχει ιδιαίτερη σημασία (on the chance that, in case that, in the hope that, if haply). Αυτό το εισαγωγικό συχνά συνοδεύεται από το πως ή το πῃ. Δες Θουηκυδ. 4.11.3 (εἴ πως ὠσάμενοι ἕλοιεν τὸ τείχισμα). Η δε ευκτική εξηγείται λόγω της ιστορικής εξάρτησης.

Δηλαδή είναι σπανιότατη σύνταξη. Περίεργο, γιατί η Γραμματική του Cambridge μάλλον δεν συμπεριλαμβάνει σπάνιες περιπτώσεις.

Και δεν είναι η μόνη φορά. Έχω παρατηρήσει ότι υπάρχουν περιπτώσεις συντάξεων που βλέπω στον Smyth, στον Goodwin, στον Rijksbaron και στον Kuhner, οι οποίες απουσιάζουν στη Γραμματική του Cambridge.

Προφανώς το χαίρουσιν συντάσσεται εδώ με δοτική και κατηγ. μτχ.· στην περίπτωση αυτή η μτχ. ἀκούοντες πρέπει να ληφθεί ως επιρρηματική (τροπική ή χρονική) με αντικ. να εννοείται το ἐμοῦ. Λίγο πριν στην Ἀπολογία (23c) βλέπουμε: χαίρουσιν ἀκούοντες ἐξεταζομένων τῶν ἀνθρώπων, όπου βέβαια η κατηγ. μτχ. εξαρτάται από το ἀκούοντες. Ίσως ο Πλάτων επηρεάζεται από το πλησιέστερο ρήμα εξάρτησης.

Πάντως, το χαίρω με κατηγ. μτχ. σε δοτική ίσως να είναι το μοναδικό παράδειγμα στην πεζογραφία. Απαντά όμως στον Όμηρο 4 φορές: Οδ. 19.462-63 τῷ μέν ῥα πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ/χαῖρον νοστήσαντι· 10.419 σοὶ μὲν νοστήσαντι, διοτρεφές, ὣς ἐχάρημεν· Ιλ. 5.682-83 χάρη δ' ἄρα οἱ προσιόντι/Σαρπηδών· 24.705-06 εἴποτε καὶ ζώοντι μάχης ἐκνοστήσαντι/χαίρετ' (ενν. αὐτῷ).

Όμως, όταν δεν είναι η κλασική μορφή και δεν αναφέρεται ως ειδική περίπτωση στο σχολικό βιβλίο, καλό είναι να μην μπαίνει σε επίπεδο ασκήσεων στις εξετάσεις.

Mα στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγω κι εγώ. Δεν μπορείς να ζητάς ευθύ λόγο, όταν δεν είναι απολύτως σαφές ποιος είναι ο πομπός και ποιος ο δέκτης, εδώ δηλαδή ποιος ρωτάει και σε ποιον απευθύνει την ερώτηση (όπως γίνεται στην περίπτωση της Αρρίας και του συζύγου της). Το ότι μπορεί ενίοτε να αιωρείται κάποιο υποθετικό ερώτημα είναι βέβαιο, αλλά άλλο τόσο βέβαιο είναι πως δεν διδάσκουμε τέτοια πράγματα στα παιδιά - σ' αυτό βασίζεται η ένστασή μου. Δεν έχει καμία σημασία το ότι με βάση κάποιους κανόνες μπορεί να βγει "ευθεία ερώτηση" από τέτοιες "πλάγιες ερωτήσεις". Ουσιαστικά το μόνο που ζητείται είναι αν μπορούν τα παιδιά να τρέψουν την υποτακτική της "πλάγιας ερώτησης" σε οριστική στον "ευθύ λόγο" (γι' αυτό μιλάω για μηχανική απομνημόνευση χωρίς λογική επεξεργασία)· αλλά αν προκύπτει πραγματική ευθεία ερώτηση, αυτό δεν ενδιαφέρει. Αυτές οι "ευθείες ερωτήσεις" που προέκυψαν από κανέναν δεν ειπώθηκαν πραγματικά και σε κανέναν δεν απευθύνθηκαν.

Επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις πλάγιων ερωτήσεων με γνωστικά ρήματα μπορεί να είναι κλασικός πλάγιος λόγος. Όταν λχ κάποιος πει "δεν ξέρω τι να κάνω ", στην ουσία λέει "αναρωτιέμαι τι να κάνω". Μεταφέρει, δηλαδή, δικό του εσωτερικό ερώτημα.

Αυτό είναι απόλυτα σωστό. Στα κλασικά ρήματα εξάρτησης για πραγματική πλάγια ερώτηση ανήκουν και τα δηλώνοντα την απορία ή την άγνοια του υποκειμένου. Στο εδάφιο των Απομνημονευμάτων του Ξενοφώντα που προηγείται αμέσως του δοθέντος στους μαθητές διαβάζουμε: φησὶ γὰρ Ἡρακλέα ... ἐξελθόντα εἰς ἡσυχίαν καθῆσθαι ἀποροῦντα ποτέραν τῶν ὁδῶν τράπηται. Είναι προφανές ότι έχουμε πραγματική πλάγια ερώτηση, που εκφράζει την απορία που βασάνιζε τον Ηρακλή. Επομένως, ο ευθύς λόγος "ποτέραν τῶν ὁδῶν τράπωμαι;" προκύπτει αβίαστα ως απορία του Ηρακλή περί του πρακτέου.